علوم زمین
سال:1388 | دوره:19 | شماره:74 |تعداد مقالات:25

منطقه سوناجیل در 17 کیلومتری خاور هریس در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. واحدهای سنگ شناختی اصلی در این منطقه از قدیم به جدید عبارتند از: توده های آتشفشانی-آذرآواری ائوسن زیرین-میانی، استوک سوناجیل پورفیری به سن ائوسن بالایی-الیگوسن زیرین، توده گرانیتوییدی اینچه با ترکیب دیوریت، سینودیوریت تا گابرو به سن الیگوسن میانی-بالایی و توده آتشفشانی پلیو-کواترنری اکوزداغی. استوک سوناجیل پورفیری میزبان کانی سازی مس پورفیری بوده و ترکیب شیمیایی آن در حد میکروسینودیوریت تا میکروگابرودیوریت و تا حدی میکروگابرو و میکروگرانودیوریت با بافت چیره پورفیری و تا حد کمتری میکرولیتیک پورفیری می باشد. ماگمای مولد این توده، دارای سرشت شوشونیتی (تا کلسیمی-قلیایی با K بالا) بوده و جایگیری آن در یک کمان آتشفشانی پس برخوردی صورت گرفته است. نسل های مختلفی از رگچه های کوارتز نواری، کوارتز-سولفید، کوارتز-اکسید و سولفید در داخل توده پورفیری توسعه یافته و بافت استوک ورک مشخصی را به نمایش گذاشته اند. در اطراف توده پورفیری، رگه های حاوی کانی سازی سولفیدی قابل مشاهده اند. 3 تیپ دگرسانی هیپوژن گرمابی شامل پتاسیمی، فیلیک و پروپیلیتیک در این توده حضور دارند. کانی های هیپوژن اصلی در این توده عبارتند از پیریت، کالکوپیریت، بورنیت، تترائدریت، انارژیت، مولیبدنیت، مگنتیت و هماتیت که به صورت افشان و استوک ورک (رگچه ای و ریز رگچه ای) حضور دارند. کانی های اصلی سوپرژن در این توده نیز شامل هماتیت، گوتیت، مالاکیت، آزوریت، کالکوسیت، کوولیت و کانی های رسی می باشند.

در این مقاله مدل سازی وارون غیرخطی داده های گرانی سنجی برای تعیین هندسه سنگ  بستر مورد نظر بوده است به طوری که با کمترین اطلاعات اولیه زمین شناسی، بهترین ساختار نزدیک به واقعیت زمین شناسی را نتیجه دهد. در روش ارایه شده هندسه سنگ بستر با یک سری منشورهای کنار هم چیده شده تقریب زده می شود و در نهایت طول این منشورها، عمق سنگ بستر را به دست می دهد. در الگوریتم تهیه شده، از یک روند تکرار غیرخطی برای شبیه سازی هندسه سنگ بستر استفاده می شود. در گام اول با استفاده از یک تقریب مناسب و با استفاده از روش های استاندارد، مساله غیرخطی به یک مساله خطی تبدیل می شود. در گام دوم با استفاده از تمامی اطلاعات اولیه، مدل طراحی و به اصطلاح مدل متغیری (پارامتری) می شود. در گام بعدی یک مدل اولیه منطبق بر تمامی فرضیات ژئوفیزیکی و زمین شناسی پیشنهاد می شود و با استفاده از تجزیه عددی، ماتریس های مشتقات جزیی برای مدل محاسبه می شود. روند وارون سازی بر مبنای روش مارکوارت-لونبرگ، در تکرارهای مختلف با توجه به میزان تطابق میان داده های واقعی و محاسبه ای، مدل اولیه را بهبود می بخشد. در این روند از خطی سازی مدل، توسط تجزیه عددی در نزدیکی مدل اولیه و محاسبه دوباره ماتریس مشتقات جزیی استفاده می شود تا بهترین تطابق میان داده های اندازه گیری و محاسبه ای ایجاد شود. به منظور نشان دادن قابلیت این روش، مدل سازی برای داده های مصنوعی با نوفه و بدون نوفه صورت گرفته است. داده های واقعی مورد استفاده، داده های گرانی سنجی مربوط به ناحیه مغان است که نتایج حاصل با واقعیت زمین شناسی منطقه تطابق بسیار خوبی دارد.

سنگ های آتشفشانی با ترکیب عمدتا آندزیتی در خاور سنندج به صورت عدسی های پراکنده در داخل رسوباتی که آنها را به ائوسن نسبت داده اند رخنمون دارند. مشاهدات صحرایی در بسیاری از بخش ها، وضعیت بین چینه ای آنها را تایید می کند. بررسی مقاطع نازک این سنگ ها نشان می دهد که بافت آنها پورفیری، گلومروپورفیری، میکرولیتی و میکرولیتی پورفیری است. شواهد بافتی مانند حضور ادخال های شیشه در حاشیه و در داخل بسیاری از درشت بلورهای فلدسپار، تجزیه فلدسپارها و کانی های مافیک به کانی های آبدار، آمیخته شدن گدازه ها با رسوبات آهکی نرم کف دریا و نیز خرد شدن بسیاری از درشت بلور ها بر فعالیت آتشفشانی زیر دریایی و سرد شدن سریع این سنگ ها بر اثر برخورد با آب دریا دلالت دارد. مطالعات ژئوشیمی نشان می دهد که این سنگ ها در مقایسه با کندریت ها، گوشته اولیه و بازالت های کف اقیانوسی از عناصری مانند Th، Pb،U  غنی شدگی و از Ti وNb  تهی شدگی نشان می دهند. گرچه عواملی مانند هضم سنگ های پوسته ای، می توانند در این تغییرات دخالت داشته باشند، اما به طور معمول چنین تغییراتی را متاثر از ماگماهای منشا گرفته در بالای زون فرورانش می دانند. بنابر این، آتشفشان هایی که در این بخش از ایران، آنها را به ائوسن نسبت داده اند، می تواند سرنوشتی همانند سنگ های آتشفشانی ائوسن در زون ارومیه-دختر داشته باشد.

تخریب و استفاده زیاد از منابع باعث ناپایداری دامنه های طبیعی شده است. بررسی ناپایداری دامنه ها برای تهیه نقشه های پهنه بندی برای شناسایی مناطق مستعد زمین لغزش و همچنین شناسایی مکان های امن برای توسعه زیستگاه ها و سکونت گاه های جدید در آینده مورد توجه برنامه ریزان قرار دارد. در ایران بویژه در نواحی شمالی و مسیر جاده هراز، به خاطر شرایط خاص آب و هوایی و فیزیوگرافی همواره در معرض خطر زمین لغزش قرار دارد. به منظور تهیه نقشه خطر زمین لغزش ابتدا با مطالعات میدانی نقشه پراکنش زمین لغزش حوزه و سپس نقشه عوامل موثر بر زمین لغزش تهیه شد. در مرحله بعد عوامل با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی اولویت بندی شده و هفت عامل به عنوان عوامل موثر انتخاب شد. سپس پهنه بندی خطر زمین لغزش در منطقه با استفاده از مدل های ارزش اطلاعات و فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام گرفت. نتایج نشان داد که سازندهای شمشک و پادگانه های آبرفتی، فاصله 500 متری از جاده و 400 متری از آبراهه، سوی شیب باختری، شیب 50-15 درصد، ارتفاع 2100-1500 و کاربری های مسکونی و باغ-کشاورزی بیشترین حساسیت را نسبت به زمین لغزش دارند.

تاقدیس چناره جنوب پهنه لرستان و در شمال پهنه فروبار دزفول، در کمربند چین خورده-رانده زاگرس قرار دارد. در این مقاله ایجاد و توسعه شکستگی ها در این تاقدیس مورد بررسی قرار گرفته و از آنها برای تحلیل وضعیت جنبشی این تاقدیس استفاده شده است. نتایج حاصل از تعیین سن نسبی شکستگی ها، نوع (انبساطی یا برشی بودن) آنها و موقعیت ساختاری شکستگی ها و مقایسه و تلفیق این نتایج با دیگر اطلاعات به دست آمده از جمله اطلاعات حاصل از مقاطع عرضی زمین شناسی ساختمانی رسم شده از تاقدیس، این امکان را فراهم ساخت تا درباره وضعیت جنبشی این تاقدیس نظراتی ارایه شود: الگوی شکستگی های این تاقدیس بر اساس اندازه گیری های صحرایی انجام شده بر روی سازند آسماری، به صورت شش گروه شکستگی اصلی دسته بندی شده است. شکستگی گروه اول (A) با میانگین امتداد 68° به عنوان شکستگی های پیش از فرایند چین خوردگی در نظر گرفته شده اند. شکستگی های گروه دوم (B) با میانگین امتداد  30°از نوع شکستگی های کششی عمود بر راستای محور چین پیشنهاد شده اند. تراکم کم این گروه در یال جلویی را می توان به آشفتگی میدان تنش ناشی از لغزش تاقدیس بر روی گسل راندگی مدفون بالارود نسبت داد. سومین گروه شکستگی ها (C) با میانگین امتداد 110° از نوع شکستگی های انبساطی بوده و عمود بر راستای فشارش و قبل و در حین رشد چین و به موازات محور آن در هر دو یال شکل گرفته اند. شکستگی های گروه چهارم (D) با امتداد  10°و 70° از نوع شکستگی های مزدوج (Conjugate) به شمار رفته و در طی مراحل چین خوردگی و بعد از گروه C در هر دو یال تشکیل شده اند. پنجمین گروه شکستگی ها (E) با میانگین امتداد  140°و  80°از نوع شکستگی های مزدوج بوده و جزء آخرین شکستگی های رخ داده در مراحل چین خوردگی به شمار می روند. ششمین گروه شکستگی ها (F) شامل شکستگی هایی با میانگین امتداد  55°هستند. این شکستگی ها در واقع همان شکستگی های گروه A بوده که بعدا دچار فعالیت دوباره شده و برخی از آنها دره های ژرف و طویلی را ایجاد کرده اند. تاقدیس چناره با تمایل (Vergence) به سوی جنوب باختر یک تاقدیس نامتقارن است. این تاقدیس از انواع چین های غیراستوانه ای با میل محور به سوی جنوب خاور، و متاثر از عملکرد گسل راندگی مدفون بالارود است. اندازه گیری پارامترهای مربوط به یک سطح چین خورده، تاقدیس را به عنوان یک چین باز، نیمه زاویه دار،گسترده، غیرهارمونیک و پیچیده معرفی کرده و آن را در رده1C  Ramsay&Huber (1987) قرار می دهد. اتصال دو تاقدیس اولیه مفروض، به یکدیگر منجر به Z شکل شدن منطقه لولای تاقدیس امروزی شده است.

مشخص کردن جزییات پوسته و گوشته بالایی یکی از اهداف مهم مطالعات ژئوفیزیکی است. شکل امواج حجمی دورلرز به طورگسترده برای استخراج ساختار پوسته و گوشته بالایی به کار می رود. در این مقاله برای استخراج تغییرات ژرفای موهو و نسبت Vp/Vs در زیر شبکه کرمانشاه که در شمال باختر زاگرس قرار دارد از روش تابع گیرنده دورلرز استفاده شده است. به همین منظور از زمین لرزه هایی که توسط پنج ایستگاه لرزه ای کوتاه دوره سه مولفه ای در فاصله رومرکز30°<D<95°  از مرکز شبکه و بزرگای mb³5.5 از اواخر سال 2003 تا 2007 میلادی ثبت شده اند، استفاده شده است. در این روش ژرفای موهو با استفاده از تاخیر زمانی بین موج P برخوردی به زیر ایستگاه و موج تبدیل یافته P به S از موهو به دست می آید. ژرفای محاسبه شده به ساختار سرعتی موج P حساس نیست ولی به شدت به ساختار سرعتی موج S حساس است. برای کاهش این حساسیت می توان از فازهای بازتاب یافته چندگانه مانند PpPs و PpSs+PsPs استفاده نمود. در این مقاله از روش Zhu&Kanamori (2000) استفاده شد. در این روش به دنبال H و Vp/Vs ای هستیم که به ازای آنها برانبارش دامنه های فاز تبدیل یافته و بازتاب های چندگانه در زمان رسیدهای پیش بینی شده به بیشینه مقدار خود برسد. همچنین می توان با برانبارش توابع گیرنده به دست آمده از مسافت ها و جهات مختلف، اثرات تغییر ساختار جانبی را کم کرده و میانگین ژرفای موهو و نسبت Vp/Vs را به طور همزمان در پوسته به دست آورد. با اعمال این روش ژرفای موهو برای منطقه کرمانشاه به طور متوسط 42 کیلومتر به دست آمد. کم ترین ستبرای پوسته 36 کیلومتر در زیر ایستگاه دهرش و بیشترین ستبرای پوسته 51.5 کیلومتر در زیر ایستگاه ویس است. نسبت Vp/Vs نیز به طور متوسط 1.76 به دست آمد. همچنین مشاهده شد که از باختر به سمت خاور (از دهرش تا ویس) ژرفای موهو افزایش می یابد و دوباره به سمت کماسی کاهش ژرفا وجود دارد.

محدوده مطالعه شده، بین دو رژیم ساختمانی زاگرسی و عربی واقع شده و مطالعه لرزه ای سه بعدی جامعی بر روی آن انجام شد. بخشی از این مطالعه، استخراج نشانگرهای لرزه ای ساختمانی (Structural Seismic Attributes) از جملهVariance Cube ،Maps  Azimuth، First&Second Derivative Maps و Inversion است. در نهایت، استفاده از این نشانگرها، پدیده های ساختمانی تداخلی همچون Superimposed Folding و حوضه ساختمانی (Structural Basin) را در پایانه شمال باختری چین خوردگی (Folding NW Termination) نمایان ساخته است. بنابراین به نظر می رسد در محدوده مورد مطالعه ساختمان های عربی و زاگرسی تداخل کرده و یک پهنه دوباره چین خورده (Refolding Belt) ملایم را تشکیل داده اند. مطالعات تکمیلی ژئوفیزیک مخزن پتانسیل مخزنی نسبی خوبی را در موقعیت ساختمانی جدید نشان می دهند.

در این مقاله ویژگی های رسوب شناسی مغزه های تهیه شده از 4 گمانه در مجموع به ستبرای 340 متر و رسوبات سطحی از بستر دریاچه ارومیه در حاشیه بزرگراه شهید کلانتری مورد بررسی قرارگرفته اند. به منظور تعیین نقش فرایندهای اصلی در رسوبگذاری با تکیه بر ویژگی های کانی شناسی و بافتی، نسبت اجزای آواری به اجزای شیمیایی و بیولوژیکی در نمونه ها مشخص شده است. به منظور تعیین منشا اجزای آواری، ترکیب کانی شناسی و ویژگی های بافتی آنها با انواع به دست آمده از بار معلق رودخانه های تغذیه کننده دریاچه مقایسه شده است. به منظور تجزیه و تحلیل تغییرات به وجود آمده در دریاچه در طول زمان، ویژگی های رسوب شناسی تراس های آبرفتی حاشیه دریاچه نیز مورد بررسی قرار گرفته اند. بررسی حاضر نشان می دهد که بین 25 تا 40 درصد اجزای سازنده رسوبات توسط جریان های مختلف در دریاچه (آبی، بادی) به محل رسوبگذاری حمل شده اند (آواری) و 60 تا 75 درصد رسوبات شیمیایی یا بیوشیمیایی هستند. مطالعه حاضر نشان می دهد که گسترش ذرات شیمیایی به طور عمده در دوره های تراز پایین آب و شرایطی که دریاچه به ندرت از خشکی تغذیه می شده صورت پذیرفته است. گسترش رسوبات بیولوژیکی به طور عمده توسط موجودات جانوری و گیاهی موجود در دریاچه و در بازه های زمانی صورت گرفته که شرایط برای تشکیل ذرات شیمیایی فراهم نبوده یا در کمترین مقدار بوده است (بالا بودن نسبی سطح آب). منشا ذرات آواری به رودخانه های تغذیه کننده دریاچه نسبت داده شده است که به صورت بار بستر و بار معلق به محل رسوبگذاری حمل شده اند. بر اساس طرح پراکنش و ویژگی های اصلی ذرات آواری مورد مطالعه، رودخانه های تغذیه کننده دریاچه (به عنوان عوامل اصلی تامین کننده این ذرات) به سه گروه (بسیار موثر، با تاثیر متوسط، و تاثیر ناچیز) تقسیم شده اند. این مطالعه افزون بر پذیرش نقش غیرقابل انکار دایک های احداثی در تغییر سامانه رسوبگذاری به اولویت دهی به نقش فرایندهای شیمیایی و بیولوژیکی در هر گونه برنامه ریزی احتمالی در کنترل تجمع رسوبات در حاشیه بزرگراه تاکید دارد.

زمین لغزش ها همه ساله خسارات جانی و مالی فراوانی را در سراسر جهان برجای می گذارند، به منظور جلوگیری از خسارات و خطرات ناشی از لغزش می بایست علل رویداد آن را شناخت و این شناخت فقط با بررسی کامل وضعیت زمین شناسی منطقه و مطالعه لغزش های پیشین اعم از جهانی و محلی امکان پذیر است. در این تحقیق، علاوه بر تعیین ویژگی های سنگ شناسی، زمین شناسی، ریخت شناسی و زمین ساختی ناحیه اطراف سد، عوامل تاثیرگذار در وقوع زمین لغزش های منطقه بررسی شده است. به طور کلی در تکیه گاه ها علت وقوع زمین لغزش ها را می توان وجود سنگ شناسی سست، ناپیوستگی های متعدد و شیب توپوگرافی بالا دانست. در حالی که زمین لغزش های اطراف دریاچه علاوه بر عوامل یاد شده، متاثر از افزایش فشار آب منفذی و تغییر تراز سطح آب دریاچه سد است. در پایان نیز نقش و اهمیت این پدیده برای سد و منطقه تشریح شده است.

در جنوب خاور تبریز، رسوبات جوان افقی پلیوسن-کواترنری، آتشفشانی-آواری سهند توسط انبوهی از گسل های عادی بریده و جابه جا شده اند. گسل های عادی در طول دوره فعالیت خود باعث لغزش لایه ها در امتداد صفحه های گسلی و چرخش آنها شده اند. این گسل ها شامل انواع گسل های عادی همساز و ناهمساز با ساختار های فرابوم و فروبوم، دوبلکس گسلی و ساختارهای مرتبط با گسل خوردگی عادی مانند چین های کشان گسلی و ساختار تاقدیس های فرادیواره ای (role over anticlines) هستند. راستای امتداد چیره N-S گسل های عادی در خاور منطقه مورد مطالعه به تدریج به طرف باختر به راستای ENE-WSW تغییر می یابد. برخی از صفحه های گسلی با شیب زیاد و نزدیک به قائم به وجود آمده اند به طوری که در اثر کشش زمین ساختی، بخش هایی رها شده و پایین افتاده است. تغییر شیب صفحه های گسلی به دلیل تغییر سختی لایه های گسل خورده به وجود آمده و چرخش در سامانه گسل خوردگی عادی باعث خم شدن لایه های افقی بسیار جوان شده و در این چرخش، گسل های نوبت بعد و گوه های پایین افتاده جدید، محدود به گسل های عادی نزدیک به قائم، گسل های عادی پیشین را بریده اند. در محل برخی از صفحات گسلی، فضاهای قائم در اندازه های مختلف ایجاد شده که با نهشته های لایه های بالایی پر شده اند. مشاهده این شواهد و چند مرحله ای بودن گسل ها نشان می دهد که فعالیت زمین ساخت کششی در منطقه، همزمان با رسوبگذاری نهشته های پلیوسن-کواترنری عمل کرده است. با توجه به برداشت های انجام شده، به وجود آمدن این گسل ها، تاثیر نیروهای زمین ساخت کششی در مقیاس محلی و در ارتباط با حوضه کششی ایجاد شده در releasing zone در اثر حرکت راستا لغز راست بر گسل تبریز ارزیابی می شود.

در میان زیای میکروسکوپی موجود در لایه های آهکی سازند جیرود در البرز مرکزی ، بقایای میکروسکوپی ارزشمندی از کوسه های غضروفی (کوندریکتین) یافت شده است. این قطعه ها شامل دندان ها، اندام تنفسی و فلس ها است که در این بررسی مطالعه شده است. در این مطالعه گونه ها و جنس هایی از خانواده های Phoebodontidae، Protacrodontoidae، Hybodontoidae و Ctenacathoidae شناسایی شده است. سازند جیرود تناوبی از رخساره های آواری و کربناتی همراه با یک یا دو واحد بازالتی است که در البرز مرکزی گسترش وسیعی دارد. سن این سازند دونین بالایی/کربنیفر زیرین گزارش شده است و نام آن از برش الگوی آن در دهکده جیرود در شمال تهران گرفته شده است. نهشته های دونین بالایی/کربنیفر زیرین در سراسر البرز و ایران مرکزی گسترش دارد. مطالعه کوندریکتین های دونین بالایی در نواحی خاور ایران و ایران مرکزی و مشابهت کوندریکتین های این نواحی و سازند جیرود، ارتباط حوضه ای این نواحی را در دونین بالایی تایید می کند. همچنین تطابق کوندریکتین های فامنین خاور ایران و ایران مرکزی با زیای مشابه در مراکش و الجزایر ارتباط حوضه ای این سرزمین ها در این زمان را تایید می کند. مطالعات جغرافیای دیرین حاکی از آن است که این سرزمین ها در نواحی کم ژرفای شمال گندوانا قرار داشته اند. همراهی این زیا با فسیل کنودونت شاخص فامنین بالایی (Expansa zone)، تعلق این رسوبات را به این زمان تایید می کند.

نهشته های بوکسیت سرفاریاب در فرورفتگی های کارستی واقع در بالای سنگ های آهکی سازند سروک به سن سنومانین تا تورونین زیرین، که در زیر سنگ های آهکی سازند ایلام به سن سانتونین قرار می گیرند، رخ می دهند. به منظور تعیین منشا احتمالی این نهشته ها، چند نمونه از سازند سروک، ترارزا و کانسنگ بوکسیت گردآوری و از نظر ژئوشیمیایی و زمین آماری تجزیه شده اند. نمودارهای داده های شیمیایی و ضرایب همبستگی نشان می دهند که عناصر Cr، Nb، Ti ،Zr، Al وV  در حین فرایند بوکسیتی شدن نامتحرک بوده اند. در نمودارهای پراکندگی عناصرZr  و TiO2 در برابر Al2O3، خطوط رگرسیون از مبدا می گذرند و ترارزا در بین سازند سروک و بوکسیت قرار می گیرد. بر اساس این تحقیق، می توان اظهار کرد که سنگ منشا نهشته های بوکسیت سرفاریاب، سازند سروک بوده و ترارزا یک محصول حدواسط در تبدیل سنگ آهک به بوکسیت است. در نتیجه بالاآمدگی پس از تورونین، سنگ آهک سازند سروک در معرض هوازدگی کارستی قرار گرفته و لایه ای از خرده های رسی در سطح آن انباشته و به طور بخشی به بوکسیت تبدیل شده است. به دنبال فرونشینی، نهشته های بوکسیت به وسیله رسوبگذاری سنگ های آهکی سازند ایلام حفظ شده است. بالاآمدگی در زمان پلیوسن همراه با فرسایش بعدی، نهشته های بوکسیت را در وضعیت کنونی ظاهر کرد.

سنگ های دگرگونی پیرامون مشهد در چندین مرحله دچار دگرگونی و دگرریختی شده اند که در هر مرحله، کانی ها و عناصر ساختاری خاصی تشکیل شده اند. درجه دگرگونی در سنگ های پلیتی از رخساره شیست سبز تا رخساره آمفیبولیت است. در سنگ های منطقه، برگوارگی ها به طور کلی دارای شیب تند به سوی شمال خاور بوده و خطوارگی ها، به طور عمده دارای میل متوسط و کم (کمتر از 30 درجه) به سوی شمال باختر هستند. بررسی جنبشی ساختار های نرم در مقیاس های میکروسکوپی و رخنمون نشان دهنده اعمال برش از نوع راستالغز راست بر با مولفه معکوس از شمال باختر به سوی جنوب خاور در پهنه های برش است. مقایسه تحلیل جنبشی چین های مزوسکوپی همزمان با دگرریختی، با سوهای برش به دست آمده برای پهنه های برش نرم منطقه، نشان دهنده تقسیم شدگی کرنش در منطقه است. با توجه به بررسی های صحرایی و مطالعات میکروسکوپی، سنگ های منطقه در دو مرحله دچار دگرریختی نرم شده اند و در مرحله های بعدی دگرریختی نرم-ترد و ترد بر آنها اثر کرده است. مراحل اول و دوم دگرریختی به صورت پیش رونده و پیوسته است که با اوج دگرگونی در منطقه همراه بوده اند. مرحله اصلی دگرگونی همزمان با کوه زایی سیمرین پیشین است.

رخداد معدنی تنگستن (مس) ازنا، در 2 کیلومتری باختر ازنا، در استان لرستان، واقع است. این منطقه در پهنه ساختاری سنندج-سیرجان، در زیرپهنه با دگرشکلی پیچیده واقع شده است. در منطقه ازنا، کانی سازی تنگستن (مس) به صورت چینه سان و چینه کران، در سنگ های درونگیر متاریولیت میلونیتی و شیست  نیمه پلیتی، در توالی آتشفشان-رسوبی تریاس پسین، رخ داده است. در این توالی سنگ های متاریوداسیت، آمفیبولیت (متاولکانیک بازی)، شیست سیاه، متاریولیت و شیست پلیتی، حضور دارند و نسبت حجمی سنگ آتشفشانی به سنگ رسوبی، بیشتر است. کانه های شیلیت، ولفرامیت، پیریت و کالکوپیریت، دارای بافت های ادخال (افق متاریولیتی)، لامینه (?)، دانه پراکنده، کلوفورم، نواری، جانشینی و پرکننده فضاهای خالی هستند. کانی زایی در چند نسل مختلف مشاهده می شود که بر اثر وقایع دگرگونی ناحیه ای (رخساره شیست سبز بالایی-آمفیبولیت)، چین خوردگی و میلونیتی شدن پهنه برشی (شکل پذیر) و شکستگی های حاصل از دگرشکلی شکنا، تمرکز یافته است. در این رخداد معدنی، فرایندهای دگرگونی و دگرشکلی، تشخیص distal وproximal  بودن کانه زایی را با مشکل مواجه کرده اند. اما بر اساس مقایسه ای که بین کانه زایی تنگستن در ازنا و کانسارهای تیپیک تنگستنproximal  در فلبرتال و آلپین وdistal  در بروکن هیل و کلینرتال صورت گرفت، رخداد معدنی ازنا، شباهت بیشتری با کانسارهایproximal  دارد.

بررسی بازوپایان و کنودونت های سازند مبارک در برش کلاریز سن تورنزین پیشین تا ویزئن میانی را نشان می دهد. گونه هایی نظیر  Bispathodus aculeatus aculeatus, Bi. stabilis, Spinocarinifera nigra, Shumardella sp. سن تورنزین پیشین را برای قاعده برش نشان می دهند. همچنین سن بخش میانی با یافته شدن گونه هایی مانند Tomiproductus vaughani, Tomiopsis sp., Polygnathus flabellus, P. rostratus, P. longiposticus, Clydagnathus cavusformis برابر تورنزین میانی-پسین است. بخش بالایی نیز بر اساس وجود گونه هایی مانند Marginatia kinghirica و Buxtonia cf. praejuresanensis سنی برابر ویزئن پیشین-میانی دارد. بر اساس پراکندگی گونه های بازوپا و کنودونت، سه زیست زون محلی در ستون چینه نگاری شناسایی شده است. زیست زون 1 (تورنزین پیشین): این زون با اجتماع گونه های شاخص زیر شناخته می شود  Spinocarinifera nigra, Rossirhynchus adamantinus, Shumardella sp., Cleiothyridina transversa, Bispathodus aculeatus aculeatus, Bi. stabilis, Polygnathus communis communis, P. inornatus .  زیست زون 2 (تورنزین میانی- پسینTomiproductus vaughani, Tomiproductus elegantulus, Tomiopsis sp., Scabricosta sp., Tylothyris planimedia, Syringothyris altaica, Leptagonia analoga, Leptagonia cf. regularis, Ripidomella michelini, Athyris hibernica, Spirifer missouriensis, Schelwienella sp., Leptagonia cf. regularis, Torynifer sp., Polygnathus flabellus, P. longiposticus, P. inornatus, P. aff. inornatus, P. rostratus, P. sp., P. communis communis, Bispathodus stabilis, Pseudopolygnathus primus, Clydagnathus cavusformis.   زیسـت زون 3 (ویزئـن پیشیـن- مـیانـی): گـونـه هـای شاخـص در ایـن زیسـت زون عبارتنـد از  Buxtonia cf. praejuresanensis, Megachonetes sp., Actinoconchus lamellosus, Orthotetes batesvillensis, Marginatia cf. kinghirica, Balakhonia sp.  سازند مبارک به صورت پیوسته روی سازند جیرود قرار گرفته است در حالی که با یک ناپیوستگی توسط سازند دورود پوشیده می شود و نشانگر نبود چینه ای ویزئن پسین تا قزلین است که حاصل عملکرد فاز خشکی زایی هرسی نین است.

تابع گیرنده ابزار مناسبی برای مطالعه ساختار پوسته و گوشته بالایی در هر منطقه است. در این مطالعه به کمک تحلیل تابع گیرنده P، با استفاده از زمان رسید تبدیل Ps در ناپیوستگی موهو و بازتاب های چندگانه آن ستبرای پوسته و نسبت Vp/Vs محاسبه شد. بهترین مقدار برای ستبرای پوسته و نسبت Vp/Vs زمانی به دست می آید که فاز تبدیلیPs  و بازتاب های چند گانه پوسته (PpPs ,PpSs+ PsPs) به صورت همدوس بر انبارش شوند (Zhu and Kanamori). برای این منظور داده های بیش از 120 زمین لرزه دورلرز ثبت شده توسط 8 ایستگاه ثابت کوتاه دوره شبکه دورلرز تبریز در شمال باختر ایران از سال 2000 تا 2008 میلادی با بزرگایmb³5.5  و در فاصله رو مرکزی30°<D<95°  پردازش شد. ستبرای پوسته زیر ایستگاه ها یکسان نبود و تغییر در ژرفای موهو در بازه 1±38.5 کیلومتر زیر خاوری ترین ایستگاه شبکه،SHB  تا 1±53.5 کیلومتر زیر باختری ترین ایستگاه شبکه،SRB  مشاهده شد. ستبرای پوسته در شمال باختر ایران از باختر به خاور افزایش یافته و با محاسبه مقطع دو بعدی ژرفا-مسافت به روش مهاجرت نتایج به دست آمده تایید شد. مقدار نسبت Vp/Vs در منطقه متغیر بوده و از مقدار 0.03±1.73 در زیر ایستگاه آذرشهر تا 0.03±1.82 در زیر ایستگاه تبریز تغییر می کند.

سایندگی به عنوان یکی از مهم ترین پارامترهای موثر در قابلیت حفاری سنگ ها، سرعت حفاری در معادن را به شدت تحت تاثیر خود قرار می دهد. تاکنون چهار روش شناخته شده برای ارزیابی سایندگی سنگ ها ارایه شده است که از جمله آنها می توان به روش شاخص سایندگی سنگ (RAI)، اندیس سایش سورشار (CAI)، فاکتور سایش شیمازک (F-abrasivity) و اندیس سایش سرمته (BWI) اشاره کرد. در این مقاله، سایندگی شش نوع سنگ معدن با استفاده از فاکتور سایش شیمازک و شاخص سایندگی سنگ مطالعه شده است. برای این منظور با استفاده از مقاطع نازک، میزان کوارتز محتوی و میانگین اندازه دانه ها محاسبه شده است. همچنین میزان مقاومت فشاری و کششی (آزمون برزیلی) سنگ ها در آزمایشگاه تعیین شده است. برای تعیین قابلیت حفاری سنگ ها، کلیه نمونه های سنگی با استفاده از دستگاه حفاری ضربه ای-دورانی چکش بالا مورد حفاری قرار گرفته و سرعت حفاری در آنها ثبت شده است. نتایج حاصل از آزمایش های انجام شده، نشان می دهد با افزایش میزان فاکتور سایش شیمازک سرعت حفاری به صورت لگاریتمی و با افزایش میزان شاخص سایندگی سنگ سرعت حفاری به صورت نمایی کاهش می یابد.

حفاری به عنوان بخش تفکیک ناپذیر عملیات استخراجی در معادن به شمار می آید و تاکنون روش مناسب تری برای جایگزینی این عملیات پیدا نشده است. روش های مختلفی برای حفاری در معادن روباز به کار می روند که از میان آنها روش های متداول عبارتند از روش های حفاری چرخشی و ضربه ای شامل ضربه زن ته چال و ضربه زن خارج چال هستند. روش حفاری جدیدی که امروزه در معادن رو باز کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می گیرد روش حفاری کوپراد نام دارد. این روش برای حفاری در شرایط سخت زمین شناسی معادن روباز طراحی شده است و نوآوری این سیستم حفاری برای فائق آمدن بر مشکلات حفاری در شرایط خاص زمین شناسی ارایه شده است، شرایطی که زمین منطقه به دلیل تکتونیزه بودن مشکلات فنی و اجرایی در حفاری را سبب می شود. در این مقاله ضمن معرفی روش حفاری کوپراد و بررسی مزایا و معایب آن از بعد فنی و اقتصادی در مقایسه با سایر روش های حفاری متداول در معادن روباز، امکان کاربری آن در معادن روباز تکتونیزه کشور مورد مطالعه قرار گرفته و همچنین نحوه انتخاب ماشین آلات مناسب حفاری با توجه به کاربری آن در معادن روباز کشورمان نیز مورد بررسی کامل قرار گرفته است.

فلات ایران با قرار گیری بین دو صفحه عربی و اروپا-آسیا، سالانه حدود 22 میلی متر کوتاه شدگی در راستای شمال-جنوب دارد. حدود 9 میلی متر از این کوتاه شدگی سبب چین خوردگی و گسل خوردگی در زاگرس می شود و باقی مانده آن به طور عمده در البرز و کپه داغ جای می گیرد. بلوک مرکزی ایران تغییر شکل اندکی دارد بنابراین، متناسب با میزان کوتاه شدگی در البرز و کپه داغ، با سرعت حدود 13 میلی متر در سال به سوی شمال حرکت می نماید. در خاور ایران، بلوک صلب و پایدار افغانستان قرار دارد که حرکت چندانی نسبت به اوراسیا ندارد بنابراین حرکت به سوی شمال ایران مرکزی نسبت به بلوک افغانستان تنش برشی راست گردی را در خاور ایران ایجاد می نماید که به ترتیب حدود 8 و 5 میلی متر در سال آن در راستای گسل های خاور و باختر دشت لوت جای می گیرند. یکی از مشکلات برآورد خطر زمین لرزه در خاور ایران کمبود داده های زمین لرزه ای، ژئودتیک و ناشناخته بودن نرخ لغزش گسل ها است. از این رو در این پژوهش سعی شده است تا به کمک داده های موجود زمین شناسی و سن یابی مطلق شیوه توزیع حرکت راستالغز بر روی گسل های این ناحیه تا حدودی برآورد شود. در ادامه با توجه به اهمیت گسل بم-براوات و گسل زمین لرزه ای جنوب بم در برآورد خطر زمین لرزه در شهر بم این گسل به طور خاص مورد مطالعه قرار گرفته است. نمونه گیری از آبرفت های برخاسته در اثر جنبش گسل بم-براوات در انتهای جنوبی این گسل، و تعیین سن مطلق آنها به روش لومینسانس نوری، نرخ برخاستگی حدود 0.5 میلی متر در سال را برای این گسل مشخص می نماید. از آن جا که جنبش این گسل از نظر هندسی با گسل جنوب بم در ارتباط است، بنابراین به کمک این سن یابی نرخ لغزش راستالغز راستگرد گسل جنوب بم نیز حدود 2 میلی متر در سال بر آورد می شود.

در این تحقیق، روزن بران نهشته های سازندهای گورپی و ایلام در برش کوه عسلویه در خاور بندر کنگان و چاه ایوان در خلیج فارس مورد بررسی قرار می گیرند. نهشته های سازند ایلام در برش کوه عسلویه با ستبرای 30 متر و در چاه ایوان با ستبرای 68 متر از سنگ آهک و سنگ آهک دولومیتی تشکیل شده اند. سازند ایلام در برش کوه عسلویه و چاه ایوان در مرزهای زیرین و بالایی خود به صورت ناپیوسته بر روی سازند سروک و ناپیوسته در زیر سازند گورپی قرار دارد. سازند گورپی در برش کوه عسلویه با ستبرای 73 متر و در چاه ایوان با ستبرای 56 متر از سنگ آهک رسی و سنگ آهک ماسه ای و شیل و سنگ آهک تشکیل شده است. سازند گورپی در برش های مورد مطالعه در مرز زیرین به صورت ناپیوسته بر روی سازند ایلام و در مرز بالایی به صورت ناپیوسته در زیر سازند پابده قرار دارد. به طور کلی مطالعه روزن بران 70 نمونه برداشته شده از برش کوه عسلویه و چاه ایوان منجر به شناسایی 13 جنس و 19 گونه از روزن بران پلانکتونیک و 12 جنس و 12 گونه از روزن بران بنتویک شد. بر اساس گسترش روزن بران پلانکتونیک و بنتونیک شاخص، سن سازند ایلام در برش کوه عسلویه و چاه ایوان سانتونین تا کامپانین (Santonian-Campainan) و سن سازد گورپی در برش کوه عسلویه کامپانین تا ماستریشین (Campainan-Maastrichtian) و در چاه ایوان ماستریشین تعیین شد. بررسی محتویات روزن بران در مقطع کوه عسلویه و مقایسه آن با زیست زون بندیCaron (1985)  منجر به تشخیص 4 زیست زون Globotruncanita elevata Zone, Globotruncana ventricosa Zone, Globotruncana falsostuarti Zone, Gansserina gansseri Zone  شد. به علت نبود گونه های شاخص، زیست زون Globotruncana falsostuarti به جای دو زیست زون Globotruncanella havanenesis و Globotruncana aegyptiaca معرفی شد. در برش چاه ایوان نیز 3 زیست زون Globotruncana falsostuarti Zone وGansserina gansseri Zone  و Contustruncana contusa Zone معرفی شد. در چاه ایوان و کوه عسلویه زیست زون Abathomphalus mayaroensis Zone وجود نداشته و Contusutruncana contusa Zone در برش چاه ایوان به جای آن معرفی شد. همچنین با مقایسه برش های مورد مطالعه با زیست زون بندی 4 (Wynd,1965) زیست زون در برش کوه عسلویه و چاه ایوان مشخص شد که عبارتند از: Globotruncanita elevata zone, assemblage zone Rotalia sp.22, algae assemblage zone, Globotruncanita stuarti-Pseudotextularia varians assemblage zone, Archaecyclus midorientalis-Pseudedomia sp   

استفاده از عناصر کمکی در بهسازی و اصلاح خواص مهندسی خاک از دیر باز مورد توجه بشر بوده است. امروزه کارایی و توانایی روش تسلیح خاک در ارایه راهکارهای عملی مناسب در پروژه های مختلف موجب شده تا این دانش به سرعت جای خود را در مهندسی ژئوتکنیک باز نماید. در راستای افزایش ظرفیت باربری خاک و کاهش نشست های آن، سامانه های سلولی ژئوسینتتیکی (GCS) ابداع شده است، که این سامانه ها متشکل از قاب، پوسته ژئوسینتتیکی و خاک هستند. در نوشتار حاضر، رفتار تحلیلی و آزمایشگاهی سامانه های سلولی ژئوسینتتیکی کوچک مقیاس بر روی نمونه های استوانه ای پر شده از ماسه سواحل دریای خزر و به ارتفاع 10.5 و قطر 10 سانتی متر در شرایط مسلح و غیرمسلح بررسی شده است. بررسی های آزمایشگاهی در دستگاه سه محوری و در شرایط فشار همه جانبه خارجی صفر و بررسی های تحلیلی با استفاده از نرم افزار اجزای محدود ABAQUS 6.7 انجام شده است. همچنین در این نوشتار، تاثیر مسلح کننده های قائم و افقی، تعداد و آرایش آنها در افزایش ظرفیت باربری، کاهش نشست و تغییر شکل های جانبی نمونه، مورد ارزیابی قرار گرفته است. هم خوانی مناسبی بین نتایج به دست آمده از بررسی های تحلیلی و آزمایشگاهی وجود دارد و در همه موارد بررسی های تحلیلی نتایج محافظه کارانه تری نسبت به نتایج بررسی های آزمایشگاهی ارایه می دهد. افزون بر نتایج نشان می دهد المان های تسلیح قائم نسبت به المان های تسلیح افقی به میزان قابل توجهی سبب افزایش ظرفیت باربری و کاهش نشست سیستم سلولی ژئوسینتتیکی (GCS) می شوند، اما تغییر شکل های جانبی نمونه در تسلیح افقی نسبت به تسلیح قائم کمتر است.

مجموعه روزن داران ائوسن پسین در سازند کربناتی جهرم در کوه گیسکان 10 کیلومتری شهرستان برازجان و میادین اطراف مورد مطالعه قرار گرفته و بر اساس گسترش و فراوانی آنها، محیط رسوبی دیرینه بازسازی شده است. با توجه به وجود Nummulites fabianni و نیز بر اساس ایزوتوپ استرانسیم، سن این سازند بین 35 تا 33.7 میلیون سال برآورد شده و می توان سن پریابونین(Priabonian)  (ائوسن پسین) را برای آن در نظر گرفت. در ضمن نرخ میانگین رسوبگذاری این سازند حدود 2 متر در هر ده هزار سال اندازه گیری شده است. این مطالعات نشان می دهد که سازند آسماری بعد از یک هیاتوس بیش از 4 میلیون سال (اشکوب روپیلین) بر روی این سازند نهشته شده است. با توجه به کاهش تدریجی ژرفای آب در مدت رسوبگذاری سازند و گسترش روزن داران بزرگ کف زی باعث شد تا 6 رخساره رسوبی در محیط رمپ درونی-میانی تا خارجی نهشته شود. این رخساره ها به ترتیب از بخش ژرف به سمت بخش کم ژرفای حوضه شامل رخساره آهک رسی حاوی روزن داران پلانکتونی است که در محیط همی پلاژیک تا پلاژیک نهشته شده است . این رخساره مربوط به بخش گذر تدریجی بین سازند پابده و جهرم است. رخساره آهکی اپرکولینا وکستون تا پکستون متعلق به بخش خارجی رمپ، رخساره دیسکوسیکلین/نومولیتس وکستون تا پکستون متعلق به بخش میانی تا خارجی رمپ، رخساره نومولیتس وکستون مربوط به محیط میانی رمپ، رخساره نومولیتس/اوربیتولیتس و کستون تا پکستون متعلق به محیط میانی تا درونی رمپ و در نهایت رخساره اوربیتولیتس/بایوکلاست پکستون مربوط به بخش درونی رمپ هستند.

سامانه گسل امتداد لغز بیدهند با راستای شمال شمال باختر-جنوب جنوب خاور، مجموعه سنگ های آتشفشانی و نهشته های رسوبی سنوزوییک را در پهنه ارومیه-دختر در جنوب شهر قم بریده است. شواهد ساختاری مطالعه شده در این سامانه نشان می دهد که این گسل، سازوکار امتداد لغز راست  بردارد و مقدار جابه جایی افقی در امتداد آن با جابه جا کردن نهشته های ائوسن، دست کم به 16 کیلومتر می رسد. داده های ساختاری مشخص می کند که پایانه های فشاری و کششی در لنگه باختری به طور گسترده تشکیل شده و ساختارهای قرینه آنها در بخش خاوری مشاهده نمی شود. این موضوع حرکت لنگه باختری در برابر لنگه خاوری را در امتداد گسل بازگو می کند که سبب ایجاد گسل های معکوس و رانده شده (تراستی) به همراه چین خوردگی در پایانه فشاری و نفوذ سیل های (Sills) گابرودیوریتی در پایانه کششی شده است. در پایانه فشاری شمال باختری و در محل های پله شدگی پوششی در امتداد گسل (Releasing zones) در بخش میانی با ادامه جابه جایی در امتداد گسل بیدهند فضای کششی محلی ایجاد شده و توده های نفوذی سینیتی و گرانیتی با سن جوان تر (میوسن) در آن نفوذ کرده اند. حضور نهشته های آذر آواری میوسن در موقعیت پایانه فشاری جنوب خاوری و رانده شدن سیل های گابرودیوریتی چین خورده در منطقه کششی پایانه جنوب باختری گسل نشان دهنده تغییر شکل بعدی در این منطقه است.