علوم زمین
سال:1391 | دوره:22 | شماره:86 |تعداد مقالات:35

شهر تبریز به عنوان یک مرکز مهم جمعیتی در شمال باختر ایران، در نزدیکی گسل شمال تبریز با درازای نزدیک به 150 کیلومتر، قرار دارد. این گسل راستالغز راست گرد، متشکل از دو قطعه گسلی اصلی است که این دو، با الگوی راست پله نسبت به هم آرایش یافته اند. در پهنه همپوشانی شکل گرفته در میان دو قطعه گسلی یاد شده، جنبش های راست گرد جوان مسبب پدیداری حوضه ای کششی شده اند. کرانه های این حوضه، با افشانه ها و شاخه های گسلی به هم پیونددهنده این دو قطعه گسلی انطباق یافته اند. رخداد زمین لرزه های تاریخی شدید در گستره تبریز شاهدی بر جنبایی گسل شمال تبریز از نظر لرزه ای است. از این میان دست کم دو زمین لرزه ویرانگر سال های 1721 (Ms 7.3) و 1780 (Ms 7.4) میلادی را به گسل شمال تبریز نسبت می دهند. پس از زمین لرزه 1780 میلادی، این گسل تا به امروز هیچ رویداد لرزه ای بزرگی را تجربه نکرده است. در طی دهه های اخیر، با بهره گیری از بررسی های پارینه لرزه شناختی سعی بر شناسایی شمار بیشتری از زمین لرزه های کهن شده است. از آن جا که مطالعات پارینه لرزه شناختی صورت گرفته در گستره تبریز تاکنون بر روی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز متمرکز بوده، در این پژوهش تلاش بر آن است تا پهنه همپوشانی قطعات گسلی یاد شده را مورد مطالعات پارینه لرزه شناختی قرار دهیم. از این رو با مطالعه عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای و بررسی های صحرایی، ساختگاه مناسبی برای حفر ترانشه پارینه لرزه شناختی در 6 کیلومتری شمال باختر تبریز (بر روی یکی از شاخه های جوان گسلی پهنه همپوشانی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز)، مکان یابی شد. در ادامه، با حفر ترانشه ای عمود بر راستای افراز گسلی و تمرکز بررسی های پارینه لرزه شناختی در آن، آثار دست کم دو رویداد مهلرزه ای شناسایی شد.

برش روته در بلندی های البرز واقع در شمال خاوری تهران، نهشته های تریاس را به خوبی نشان می دهد. در این برش واحد سنگی قاعده تریاس بر روی سنگ آهک نازک لایه منتسب به سازند نسن به دیرینگی جلفین زیرین با یک ناپیوستگی هم شیب قرار دارد. سازند الیکا به دیرینگی تریاس زیرین تا میانی متشکل از لایه های آهکی نازک تا متوسط لایه و همچنین دولومیت ستبر لایه در 9 واحد سنگی به ستبرای 310 متر در ستون قائم وجود دارد که بر روی طبقات آهک نازک لایه سازند نسن حاوی فسیل های جلفین زیرین و بوکسیت به ستبرای 10 متر به طور هم شیب ناپیوسته به واسطه یک لایه شیلی نازک قرار گرفته است. طبقات بالایی سازند الیکا در زیر رسوبات آواری شمشک به طور هم شیب و ناپیوسته با تغییر ناگهانی سنگ شناسی قرار گرفته است. برخلاف گزارش های پیشین که قاعده تریاس را در ایران با یک نبود چینه ای گزارش کرده اند، قاعده تریاس در برش مورد مطالعه دارای سنی معادل Griesbachian است که نشان دهنده رسوبات تریاس آغازین در برش روته است. 47 گونه و 26 جنس از عناصر کنودونتی و نیز روزن داران در این برش تشخیص داده شده است. لایه های آغازین سازند الیکا از آهک نازک لایه در قاعده، سپس آهک استروماتولیتی و پس از آن آهک صفحه ای تشکیل شده است که حاوی عناصر کنودونتی اشکوب گرسباخین از تریاس زیرین است. زیست زون های زیر در نهشته های پرمین مربوط به واحد سنگی زیرین سازند الیکا و همچنین رسوبات تریاس زیرین تشخیص داده شده است: 1- Lower Dzhulfian (Nessen Formation): Paraglobivalvulina mira –Pachyphloia iranica Assemblage zone این زیست زون نیز با زیست زون جهانی SWEET (1988) مطابقت دارد: 2- Lower Triassic (Greisbachian) (Elika Formation): Hindeodus parvus Biozone زون سوم که نخستین بار در فلسطین اشغالی توسط Hirsch (1972) گزارش شده است عبارتند است از: 3- Hadrodontina –Pachycladina zone بخش های میانی سازند الیکا مرکب از سنگ آهک های نازک تا متوسط لایه ورمیکوله، شیل های سبز و خاکستری بوده و با توجه به عناصر کنودونتی اشکوب های Induan – olenekian از تریاس زیرین را پیشنهاد می کند. این بخش از نظر زیست چینه نگاری قابل هم ارزی با نواحی مختلفی اروپا از جمله اسلوونی و چکسلواکی است که با زون 7 از زون بندی (Sweet et al., 1971) Lower smithian قابل انطباق است. بنابراین زیست زون تشخیص داده شده در این بخش عبارت است از: 4- Parachirognathus – Furnishius zone. لازم به یادآوری است که در داخل این زون، زیست زون دیگری با عنوان: 5- Neospathodus cristagalli subzone وجود دارد. این زون با زون بندی تریاس زیرین در جنوب چین مطابقت دارد و در انتها واحد دولومیتی که در پایین ترین بخش خود حاوی عناصر کنودونتی Anisian – Ladinian است.

پهنه گسلی چشمه نی با طول حدود 100 کیلومتر و روند عمومی شمال خاوری- جنوب باختری در رشته کوه های البرز- الله داغ قرار گرفته است. این پهنه متشکل از گسل های بسیاری است که به طور عمده دارای شیب زیاد 40-85O به سمت شمال باختر یا جنوب خاور هستند. این پهنه متعلق به سامانه گسلی شاهرود و دارای جنبش چپ بر است. شواهد ریخت زمین شناسی از جمله آبراهه های منحرف شده، مخروط افکنه های جابه جا شده و نهشته های کواترنری بریده شده نشان دهنده پویا بودن پهنه گسلی چشمه نی در کواترنری هستند. برونزد واحدهای پالئوزوییک و مزوزوییک در مجاورت یا بر روی واحدهای جوان تر به همراه وجود صفحات گسلی با سازوکار راندگی نشان می دهند که دست کم یک سازوکار راندگی در بخشی از دوره تکوین ساختار این گسل وجود داشته است. از سوی دیگر پهنه گسلی چشمه نی بر روی خط واره مغناطیسی F-431 منطبق شده است و به نظر می رسد در نتیجه فعالیت این گسل پی سنگی تشکیل شده است. این پهنه گسلی مرز بین دو حوضه البرز و کپه داغ را شکل داده و یک پهنه گسلی عادی محدودکننده حوضه است که تغییر سازوکار داده و به یک پهنه گسلی راندگی مبدل شده است. این تغییر سازوکار به احتمال در اثر حرکت بلوک ایران به طرف توران و کپه داغ در تریاس و یا پدیده وارون شدگی در کرتاسه پسین روی داده است. به دنبال تجدید سازمان در دگرشکلی ناحیه ای در پهنه برخورد عربی- اوراسیا در بازه 3 تا 7 میلیون سال پیش و یا در کواترنری، پهنه گسلی چشمه نی به یک پهنه گسلی با مولفه چیره چپ بر مبدل شده است.

انرژی زمین گرمایی منبع پاک و طبیعی برای تولید الکتریسته و دیگر مصارف صنعتی است. آتشفشان سبلان در استان اردبیل و در شمال باختری ایران واقع شده است. در سال 1998 به عنوان اولین اولویت اکتشاف انرژی زمین گرمایی در ایران، برداشت داده های مگنتوتلوریک و داده های الکترومغناطیسی حوزه زمان در منطقه سبلان، در 212 سایت انجام شده است. برداشت داده های مگنتوتلوریک در بازه بسامدی 8192-1 هرتز در مجاورت محل برداشت داده های الکترومغناطیسی حوزه زمان انجام گرفته است. مشکل عمده ای که به سبب توزیع بی هنجاری های سطحی موجب شیفت مقادیر مقاومت ویژه (بدون تغییر فاز) می شود با عنوان اثر استاتیک شیفت مطرح است که در این مطالعه از داده های الکترومغناطیس حوزه زمان برای حذف این اثرات استفاده شده است. هر دو مد داده های مگنتوتلوریک به وسیله انطباق با منحنی مربوط به تغییر مقاومت ویژه حوزه زمان (به ویژه در بسامدهای بالا) مورد تصحیح اثر استاتیک شیفت قرار گرفت. مدل سازی یک و دوبعدی بر روی داده های تصحیح شده با استفاده از نرم افزار WinGlink انجام شده است. از آنجا که ابعاد واقعی مخازن زمین گرمایی از نظر تغییرات مقاومت ویژه سه بعدی است، انجام مدل سازی یک بعدی به تنهایی تقریب صحیحی نیست. اما نتایج مدل سازی دو بعدی با تعیین و مطالعه دقیق استرایک در منطقه تا حد زیادی معتبر است. در این مقاله به منظور دستیابی به موقعیت منبع حرارتی و نحوه توزیع مقاومت ویژه در منطقه، تعداد سه نیمرخ متقاطع با 54 سایت در اطراف آتشفشان سبلان مورد بررسی و مدل سازی دوبعدی قرار گرفت. با ترکیب مقاطع دو بعدی به دست آمده از مدل سازی، امکان دستیابی بهتر به نحوه توزیع مقاومت ویژه در ژرفا و ارائه یک مدل فرضی دو و نیم (2.5) بعدی فراهم شده است. این مدل نشانگر وجود احتمالی مخزن اصلی حرارتی در سمت باختر و جنوب باختر منطقه وتا حد زیادی تایید کننده نتایج دیگر پژوهش ها و اطلاعات زمین شناسی موجود در منطقه است.

در این مقاله، نقش مجموعه دگرگونی گرگان به عنوان منبع زمین زادی فلزات سنگین، در خاک های نواحی جنوبی گرگان و کردکوی، مورد بررسی قرار گرفته است. به همین دلیل، برخی از پارامترهای مهم شیمیایی خاک از قبیل EC،pH و CEC، و همچنین غلظت فلزات سنگین در 14 نمونه خاک و 6 نمونه سنگ بررسی و تفسیر شده است. برای این هدف، ضریب غنی شدگی، شاخص زمین انباشتگی، ضریب آلودگی و درجه آلودگی خاک به عناصر As، Cd، Co، Cr، Cu، Mn، Mo، Pb، V و Fe، مورد مطالعه قرار گرفته است. از روش های آماری چندمتغیره، شامل همبستگی پیرسون، آنالیز خوشه ای و تحلیل مولفه اصلی برای بررسی همبستگی ها و روابط پاراژنزی استفاده شده است. نتایج نشان می دهند که مقدار میانگین آهن (80503 پی پی ام) بالاتر از حد بیشینه مجاز (پی پی ام 70000) و نزدیک به حد آستانه (پی پی ام 100000) است. همچنین، مقدار میانگین وانادیم (165 پی پی ام) نیز بالاتر از حد بیشینه مجاز (150 پی پی ام) ولی بسیار کمتر از حد آستانه (450 پی پی ام) می باشد. مقادیر میانگین کروم، نیکل، کبالت و مس در حد مقادیر زمینه و مقادیر سرب، آرسنیک، مولیبدن و کادمیم، کمتر از مقادیر زمینه هستند. محاسبه ضریب غنی شدگی نشان می دهد که آرسنیک و آهن در خاک این مناطق از غنی شدگی متوسط برخوردارند. آهن با شاخص زمین انباشتگی 0.14، غیرآلاینده تا اندکی آلاینده به شمار می رود. افزون بر این، ضرایب آلودگی آهن، وانادیم و کبالت در حد پایین بوده و در مجموع، خاک این مناطق از نظر کیفیت زیست محیطی در گروه مناطق فاقد آلودگی یا با آلودگی بسیار ضعیف، طبقه بندی می شود. نتایج حاصل از تحلیل های آماری داده های فلزات سنگین نشان می دهند که غلظت این عناصر در خاک های مشتق از شیست های پلیتی به ویژه در دره توسکستان در حد کمترین میزان و در خاک های مشتق از سنگ های با ترکیب بازیک نظیر دره ناهارخوران، در حد بیشترین میزان است. این نتایج، بیانگر منشأ طبیعی زمین زادی فلزات سنگین و نقش ترکیب شیمیایی سنگ های مجموعه دگرگونی گرگان در ورود آنها به خاک های منطقه است.

کانی سازی مس ورزگ در سنگ های آتشفشانی صورت گرفته است که طبق نقشه 1:100000 قائن به پالئوسن- ائوسن زیرین نسبت داده شده است. سنگ های آتشفشانی زیردریایی محدوده مورد پژوهش به دو حالت گدازه و آذرآواری دیده می شوند. سنگ های آتشفشانی یاده شده بر پایه مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی قابل تفکیک به آندزیت، آندزیت- بازالت، بازالت و رخنمون های کوچکی از آذرآواری ها به صورت توف هستند. ماهیت این سنگ های آتشفشانی، قلیایی است که از نظر جایگاه زمین ساختی، در موقعیت بازالت های درون صفحه ای قرار می گیرند. کانی سازی از نظر بافتی، به صورت رگه - رگچه، افشان و پرکننده آمیگدال ها است. بر اساس مطالعات کانه نگاری کانی های اصلی مس شامل: کالکوسیت، بتاکالکوسیت، بورنیت، کوولیت، دیژنیت و به ندرت مس طبیعی است. از بین این کانی ها، کالکوسیت بیشترین فراوانی را دارد. در بیشتر موارد همرشدی بین کانه های مس دیده می شود. این همرشدی به ویژه بین کانی های کالکوسیت و کالکوسیت بتا آشکارتر است. عنصر نقره، به عنوان فاز فرعی (پاراژنز عنصری مس) در این کانسار معرفی شده است. این در حالی است که نقره، فاز مستقلی تشکیل نداده و در شبکه کالکوسیت، جایگزین عنصر مس شده است. مطالعه میانبارهای سیال بر روی سیال های به دام افتاده در کانی کوارتز انجام شده است. دمای همگن شدگی در میانبارهای سیال، به طور متوسط 230 تا 250 درجه سانتی گراد است. درجه شوری محاسبه شده در این سیال ها، 5 تا 6 درصد وزنی نمک طعام است. بنابراین براساس ویژگی های شناسایی شده، کانسار مس ورزگ قابل مقایسه با کانسارهای مس نوع مانتو و کانسارهای مس نوع Volcanic redbed است که به تازگی این دو نوع کانسار، مترادف خوانده می شوند.

رده بندی و بررسی ناپیوستگی ها در شناخت و حل مسائل زمین شناسی به خصوص در زمین شناسی مهندسی و مکانیک سنگ بسیار حائز اهمیت است. امروزه رده بندی درزه ها با استفاده از دو ویژگی شیب و جهت شیب در شبکه استریونت انجام می شود، اما بررسی های نوین بیانگر آن است که تنها دو فاکتور شیب و جهت شیب قادر به نشان دادن ویژگی ها و رفتار آنها در حل بسیاری از مسائل از جمله پایداری سازه های ژئوتکنیکی نیستند. در این تحقیق روشی جدید برای رده بندی درزه ها با استفاده از 3 ویژگی درزه در یک محیط نرم افزاری 3 بعدی با استفاده از نرم افزارهای SPSS و Matlab استفاده شده است. همچنین به منظور کاربردی کردن این روش درزه های معدن سنگ چینی نی ریز به عنوان مطالعه موردی رده بندی گردید. در بررسی و تحلیل درزه ها در این معدن از ویژگی شیب و جهت شیب به همراه نوع پرشدگی به عنوان ویژگی سوم استفاده شده و در ادامه نتایج بدست آمده از این روش با روش معمول دسته بندی با 2 ویژگی مورد مقایسه قرار گرفته است. این مقایسه نشان داد که یک سیستم درزه در روش قدیمی به دو سیستم درزه در روش نوین تبدیل شده که یک دسته درزه دارای پرشدگی با اکسید آهن و دسته درزه دیگر فاقد پرشدگی است. بررسی ها نشان می دهد که دسته درزه فاقد پرشدگی در محدوده معدن سبب ریزش و ناپایداری دیواره ها و همچنین سبب وقوع پدیده پوسته شدگی در پاشنه برخی پله ها می شود. در پایان نیز با استفاده از نرم افزار SPSS منحنی رگرسیون و مقدار کوواریانس برای هریک از دسته درزه های روش نوین ترسیم و محاسبه گردید. نتایج نشان داد، هر چه جهت شیب درزه هایی که فاقد پرشدگی هستند به سمت شمال میل می کند،شیب آنها به 90 درجه نزدیک تر می شود که این امر می تواند کلیدی برای شناخت ناپایداری ها و همچنین طراحی و برنامه ریزی استخراج در معدن سنگ چینی باشد.

نانوفسیل های آهکی به دلیل سن کوتاه و گسترش جغرافیایی وسیع ابزار مناسبی برای تقسیمات زیست چینه ای دقیق در حد زیر آشکوب هستند. برای بررسی و زون بندی دقیق سازند گورپی برشی از این سازند در شمال باختری شیراز در منطقه بوان مطالعه و بررسی شد. سنگ شناسی سازند گورپی در این برش شیل، مارن و سنگ آهک است. در طی این بررسی مجموعا 23 جنس و 46 گونه نانوفسیلی و 14 زیست زون شناسایی شد که شامل زون های CC14 تا CC26 و نیز زون NP1 (قاعده سازند پابده) هستند. بر طبق این بررسی برای این برش از سازند گورپی سنی معادل سانتونین پیشین تا دانین پیشنهاد شد. حضور نمونه های مربوط به عرض های جغرافیایی پایین تا متوسط موقعیت جغرافیایی برش بالا را در هنگام رسوب گذاری در عرض های جغرافیایی پایین با آب و هوای گرم نشان می دهد. همچنین با توجه به حضور گونه های شاخص و زون ساز در مرز K/T، پیوستگی رسوبات کرتاسه به پالئوسن در منطقه کاملا محرز است.

توالی خروجی رخنمون یافته درخاور روستای قز واقع در شمال باختری سبزوار، دربردارنده تنوعی است که می توان آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرد. بخش زیرین با فراوانی برش و توف هیالوکلاستیک، بخش میانی با گدازه آفیریک حفره دار و بخش بالایی با تناوبی از روانه صفحه ای و سنگ های آتشفشانی- رسوبی همراه است. میان لایه های سنگ آهک پلاژیک دربردارنده ریززیاهای با سن کرتاسه بالایی (مائستریشتین- مائستریشتین بالایی) است. فراوانی برش هیالوکلاستیک، روانه صفحه ای و گدازه حفره- بادامک دار نسبت به گدازه فیریک، گویای تشکیل این توالی در یک آهنگ بازشدگی تند است. سری فراافیولیتی رخنمون یافته در محدوده روستای افچنگ، شامل تناوبی از سنگ های توربیدایتی و آتشفشانی- رسوبی همراه با جریان گدازه ،گدازه آفیریک و فیریک و میان لایه های چرت- رایولاریت و سنگ آهک پلاژیک است. بررسی دیرینه شناسی این سنگ ها نیز سن کرتاسه بالایی را به دست داده که این ایده را تقویت می کند که سری فراافیولیتی به صورت گودالی همزمان در مجاورت پوسته اقیانوسی سبزوار شکل گرفته است. بر پایه نتایج تجزیه های شیمیایی، روانه صفحه ای بخش زیرین و گدازه بالشی بخش میانی از توالی خروجی، ویژگی های OIB را نشان می دهند در حالی که گدازه های آتشفشانی بخش بالایی از توالی خروجی و گدازه های فیریک، آفیریک و جریانی سری فراافیولیتی تهی شدگی آشکار از Nb و تهی شدگی ناچیز از Zr دارند که قابل مقایسه با فعالیت آتشفشانی مناطق فرورانش هستند. بررسی نمودارهای زمین ساختی- ماگمایی تمایل OIB و کمانی نمونه ها را تایید می کند و به نظر می رسد که منشأ ماگمای مادر بخش های زیرین و میانی از توالی خروجی متاثر از برجستگی های (پلوم های) برخاسته از گوشته بوده است. منبع ماگمای مادر بخش بالایی توالی خروجی و گدازه های سری فراافیولیتی نیز تهی شده بوده که در اثر تاثیر ترکیبات برخاسته از صفحه فرورونده (سیال ها- مذاب)، غنی شدگی های متفاوتی را تحمل کرده اند. جایگاه زمین ساختی- ماگمایی توالی خروجی و سری فراافیولیتی با سناریوی فرورانش عمومی پوسته اقیانوسی حاشیه صفحه عربی به زیر خرده قاره ایران مرکزی طی کرتاسه بالایی و در یک حوضه متمایل به پشت کمان قابل توجیه است.

سامانه گسلی شاهرود نقش مهمی را در لرزه زمین ساخت البرز خاوری و میانی بازی می کند. در این پژوهش به لرزه خیزی در این گستره و جنوب آن با نگاهی به خردلرزه خیزی آن گستره و بررسی زمین لرزه پنجم شهریور 1389 جنوب دامغان پرداخته شده است. در این بررسی داده های شبکه های لرزه نگاری محلی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و همچنین داده های شبکه های لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله برای پردازش سازوکار خردلرزه ها و پردازش ویژگی های زمین لرزه جنوب دامغان و بزرگ ترین پس لرزه آن به کار گرفته شد. پراکندگی رومرکز خردلرزه ها و زمین لرزه های جنوب دامغان در گستره البرز میانی- خاوری و جنوب آن بر جنبایی سامانه گسلی شاهرود و گسل ترود پافشاری می کنند. پراکندگی کانونی زمین لرزه ها و سازوکار آنها شیب تند و سازوکار راستالغز چپ گرد را برای پاره های باختری سامانه گسلی شاهرود و گسل ترود نشان می دهند. سازوکار زمین لرزه ها نشان می دهند سه گسل آستانه، چاشم و فیروزکوه از سامانه گسلی یاد شده، از دیدگاه سازوکار ژرفی یکسان هستند و شاید بتوانند در یک رویداد یگانه مانند یک گسل بزرگ به جنبش درآیند و زمین لرزه بزرگی را به وجود بیاورند. همچنین سازوکار راستالغز چپ گرد زمین لرزه های جنوب دامغان نشان می دهد که گسل ترود نیز از دید رفتار لرزه زمین ساختی مانند گسل های البرز خاوری بوده و این گستره می تواند گسل ترود را نیز در بر بگیرد.

سازند نایبند به ستبرای 1750 متر درکوه چال سفید (بخش برزک) واقع در 45 کیلومتری جنوب باختر کاشان و ستبرای 1820 متر در کوه زرد در 6 کیلومتری شمال باختر زفره به منظور تعیین سن دقیق و تفکیک مرز تریاس با آنچه که در منابع متفاوت به عنوان ژوراسیک تعیین شده است و با توجه به ترکیب سنگی مشابه شیل و ماسه سنگی تفکیک ناپذیر به نظر می رسد، نمونه برداری شد. از مجموع طبقات یادشده 75 نمونه در کوه چال سفید و 22 نمونه در کوه زرد برای مطالعات پالینولوژی برداشت شد و پالینوزوناسیون بر مبنای داینوفلاژله های شاخص انجام شد. در نتیجه چهار پالینوزون در کوه چال سفید و دو پالینوزون در کوه زرد شناسایی و تفکیک شد. در کوه چال سفید پالینوزون Rhaetogonyaulax wigginsii با سن نورین پیشین تا میانی نمونه های 1 تا 24 و ستبرای 160 متر از برش را در بر می گیرد. پالینوزون Suessia listeri با سن نورین میانی نمونه 25 تا 28 و ستبرای 140 متر را شامل می شود. پالینوزون balmei Hebecysta با سن نورین میانی ـ نورین پسین، با ستبرای 550 متر نمونه های 29 تا 36 از برش مورد نظر را شامل می شود. پالینوزون Rhaetogonyaulax rhaetica با سن رتین پیشین ـ میانی با ستبرای حدود 900 متر، از نمونه 37 تا انتهای برش ادامه پیدا می کند. در کوه زرد پالینوزون Hebecysta balmei با سن نورین میانی تا نورین پسین نمونه های 4 تا 15 و ستبرای 442 متر را شامل می شود و پالینوزون Rhaetogonyaulax rhaetica با سن رتین پیشین تا میانی نمونه های 16 تا 22 و ستبرای 491 متر را در برمی گیرد. با تعیین سن این طبقات مشخص شد که نهشته های ژوراسیک در این دو منطقه وجود ندارد و طبقاتی که در منابع زمین شناسی به عنوان نهشته های ژوراسیک تفکیک شده اند سن رتین دارند. بر روی این طبقات، نهشته های کرتاسه با ترکیب آهکی کاملا متمایز قرار می گیرند. مهم ترین عامل احتمالی که باعث حذف طبقات ژوراسیک در این دو منطقه شده است رویداد زمین ساختی سیمرین میانی است که با ایجاد فرازمین و دوره های فرسایشی در چنین مناطقی باعث تشکیل نشدن و حذف رسوبات ژوراسیک شده است.

به منظور شناخت پتانسیل آب زیرزمینی در مناطق کارستی، ژرفایابی مقاومت الکتریکی عمودی در 62 نقطه، تصویر برداری ژئوفیزیک با توموگرافی مقاومت الکتریکی دو بعدی در سه مقطع آرایه شلومبرژه، هشت مقطع با آرایه دوقطبی- دوقطبی، و دو سایت سه بعدی در کارست جنوب باختر ایذه انجام شد. ژرفای نفوذ جریان در مقاطع توموگرافی حاصل از آرایه شلومبرژه حدود 180 متر است که می تواند مناطق مختلف کارست و به ویژه آبخوان های کارستی ژرفایی را نمایش دهد اما به دلیل آن که فاصله میان سونداژها بین 50 تا 100 متر متغیر است، نمی توان تصویر آشکاری از حفرات کارستی به ویژه حفرات با اندازه کمتر از 50 متر به دست آورد. نتایج مشخص کرد که توموگرافی ژئوالکتریک دو بعدی با آرایه دو قطبی- دوقطبی و تفکیک پذیری یک و دو متری نسبت به فاصله الکترودی پنج متری، حفرات کارستی را بهتر نمایان می سازد اما فاصله الکترودی پنج متر به دلیل ژرفای تجسس بیشتر، بینش جامع تری نسبت به مناطق مختلف کارستی به دست می دهد، بنابراین قابلیت آن برای تشخیص لایه های آبدار و حفرات کارستی ژرفایی بیشتر است. بررسی مقاومت ژئوالکتریک سه بعدی با اندازه گیری دو بعدی متراکم نیز قابلیت تشخیص گسترش زیرسطحی عوارض زمین شناسی و حفرات کارستی را دارد. بر اساس یافته های ژئوالکتریک تعیین محل شش حلقه چاه در کارست منطقه انجام گرفت که آبدهی بالای چهار حلقه چاه درآهک آسماری و آبدهی متوسط دو حلقه چاه دیگر در آهک ایلام- سروک در تطابق با یافته های ژئوالکتریک با آرایه های متفاوت است.

منطقه مورد مطالعه بخشی از پهنه سنندج ـ سیرجان بوده که به طور عمده از سنگ های دگرگونی تشکیل یافته است و دارای سنگ های متنوعی با منشا آذرین اسیدی و بازیک است. مطالعه و بررسی سنگ های دگرگون شده بازیک منطقه حاکی از این است که متاسوماتیسم و دگرریختی مکانیکی دو فرایند اصلی تبلور دگرگونی بوده و تغییرات شیمیایی همراه با پیشرفت متاسوماتیسم و دگرشکلی ایجاد شده است (محمدیها، 1379). آمفیبول و پلاژیوکلاز از جمله کانی های اصلی موجود در سنگ های بازیک منطقه هستند و در این نوشتار سعی شده است تا ماهیت تغییرات شیمیایی آمفیبول ها و پلاژیوکلازهای دگرگونی با توجه به سنگ های میزبان و تغییرات پیشرونده مورد بررسی قرار گیرد. نتایج حاصل از تجزیه میکروپروب کانی های آمفیبول نشان می دهد که طی میلونیتی شدن گابروها در این منطقه میزان Al2O3 و TiO2افزایش و میزان MgO و MnO کاهش یافته است و نیز متاسوماتیسم باعث افزایش میزان Al2O3 و Na2O در این کانی ها شده است. نتایج تجزیه مربوط به کانی پلاژیوکلاز بیانگر آن است که طی میلونیتی و متاسوماتیتی شدن میزان CaO کاهش یافته و در عوض در اثر متاسوماتیتی شدن میزان Al2O3 و Na2O در آن افزایش می یابد. به طور کلی این تغییرات تحت تاثیر ترکیب شیمیایی توده، شرایط فشار و حرارت، فوگاسیته اکسیژن و حضور فازهای متعادل با این کانی هاست. افزایش میزان Al باعث افزایش جانشینی چرماکیتی در آمفیبول های سنگ های دگرریخت شده می شود و از طرفی افزایش میزان Naدر سنگ های متاسوماتیک، باعث شده که جانشینی ادنیتی در آمفیبول این قبیل سنگ ها از جانشینی های شاخص به شمار آید.

در این پژوهش دو برش چینه شناسی از رسوبات ژوراسیک بالایی - کرتاسه زیرین (سازندهای سورمه و فهلیان در زاگرس چین خورده) انتخاب شده است، براساس مطالعه ریزرخساره (400 مقطع نازک میکروسکوپی) سه گونه از ایکنوفسیل های میکروکوپرولیتس های سخت پوستان شناسایی شده اند که عبارتنداز: Palaxius decaochetaris، palaxius tetraochetarius، Helicerina siciliana. با توجه به ایکنوتاکسون های مطالعه شده، دو زون تجمعی برای میکروکوپرولیتس های سخت پوستان شناسایی و معرفی شد. زون تجمعی شماره 1 مربوط به زمان تیتونین تا بریازین است. این زون تجمعی بیشتر شامل دامنه گسترش ایکنوتاکسون palaxius ISP. است. زون تجمعی شماره 2 که مربوط به اشکوب والانژینین است شامل گسترش ایکنوتاکسون Helicerina است.

تغییرشکل ها و چین خوردگی های جوان از ویژگی های آشکار کمربند ساده چین خورده زاگرس است. ساختار مطالعه شده چین مرتبط با گسلش هرمود است که در فارس ساحلی و در بخش جنوبی شهر لار قرار دارد. برای نمایش هندسه ساختار مطالعه شده و ارتباط کینماتیکی آن با بخش های شمالی و جنوبی، برش ساختاری به درازای 27 کیلومتر در راستای NE-SW تهیه شد. این مطالعه نشان داد که تاقدیس هرمود همزمان با بازسازی دوباره کینماتیکی در هسته تاقدیس لار و افزایش تنش های افقی حاصل از آن در فرودیواره گسل لار شکل گرفته است. تفسیر تغییرشکل های جوان پوسته در منطقه بلافصل فرودیواره گسل لار گویای سازوکار رشد تاقدیس هرمود در شکل چین فراکنشی با طول یال ثابت است. برآورد آهنگ نسبی کوتاه شدگی (0.9±0.2 mm/yr) برای یال جنوبی تاقدیس هرمود نشان دهنده رشد سریع این چین به صورت یک چین جهشی است که با پیشروی سریع گسل هرمود به سمت سطح همراه بوده است. در نتیجه این فرایند مدل کینماتیکی تاقدیس هرمود از یک چین فراکنشی با طول یال ثابت به یک چین خمشی- گسلی برشی تبدیل می شود. برآوردها آهنگ نسبی برپایی برای تاقدیس جوان هرمود را در محل رأس چین 0.7±0.1 mm/yr پیش بینی می کند.

در پژوهش حاضر، غلظت رنیوم در 30 نمونه مولیبدنیت هگزاگونال (2H) و تریگونال (3R) متعلق به رگچه های مراحل مختلف کانی سازی ژرف زاد از 7 کانسار پورفیری مس و مولیبدن کرمان تعیین شد. غلظت رنیوم در مولیبدنیت های این کانسارها از 49 تا 1449 گرم در تن متغیر بود که در محدوده غلظت رنیوم در کانسارهای پورفیری مس و مولیبدن دیگر مناطق جهان است. مولیبدنیت نوع 3R (میانگین حدود 563 گرم در تن) عموما غلظت بالاتری از رنیوم را نسبت به مولیبدنیت های 2H (میانگین 479 گرم در تن) نشان داده است. تغییرات غلظت رنیوم در انواع مولیبدنیت های نهشته شده در طی مراحل مختلف کانی سازی ژرف زاد، غلظت بیشتر رنیوم در مولیبدنیت نهشته شده با رگچه های مراحل انتقالی و پایانی کانی سازی (نوع B و نوع D) نسبت به مولیبدنیت رگچه های مراحل اولیه (نوع A) را نشان می دهد. این پراکندگی پیشنهاد می کند که رنیوم با سیال های گرمابی اسیدی تر و سردتر در مراحل میانی تا پایانی تکامل سامانه پورفیری در دگرسانی سیلیسی، سریسیتی و رسی بیشتر تمرکز یافته است. مطالعه حاضر نشان داد که مولیبدنیت های با مقدار زیاد رنیوم با کانسارهای مس پورفیریی همراه هستند که با عیار میانگین کم از مولیبدن، مقادیر محدود مولیبدنیت و توده نفوذی مولد، حاصل دخالت بیشتر ماگماهای مشتق از جبه نسبت به مواد پوسته ای مشخص می شوند. افزون بر ویژگی های یادشده، فراوانی پلی مورف 3R مولیبدنیت در کانسارها، ترکیب کمتر تفریق یافته و کلسیمی تر توده های نفوذی مولد کانسارها با مقادیر کمتر رادیوژنی نسبت های ایزوتوپی استرانسیم و سرب آنها و همچنین رخداد فرایندهای تاخیری دگرسانی و کانی سازی گرمابی کم دما و اسیدی در تاریخچه شکل گیری و تکامل کانسارها از ویژگی های کانسارهای پورفیری مس و مولیبدن با محتوای زیاد از رنیوم هستند.

در این مطالعه نهشته های سازند تله زنگ در حوضه لرستان بررسی شده است. برش قالبی با ستبرای 200 متر شامل سنگ آهک های خاکستری همراه با گرهک های چرتی و سنگ آهک ماسه ای است که به صورت هم شیب و پیوسته بر روی شیل و ماسه سنگ های خاکستری رنگ سازند امیران و در مرز بالایی به صورت هم شیب و ناپیوسته در زیر سازند کشکان قرار می گیرد. از این برش چینه شناسی 160 نمونه برداشت و در آنها 28 جنس و 4 گونه روزن بران کف زی و 6 جنس و 2 گونه جلبک شناسایی شد. سن سازند تله زنگ در برش مورد مطالعه را به علت شباهت مجموعه روزن بران کف زی با زیست زون Miselanea –Kathina Assemblage Zone (wynd 1965)، می توان پالئوسن پسین (تانسین) در نظر گرفت.

دگرگونی ناحیه ای مرتبط با کمان در 147 میلیون سال پیش سبب شد تا سنگ های مافیک مجموعه قوری (جنوب پهنه سنندج- سیرجان)، دگرگونی نوع بارووین با اوج دگرگونی 700 درجه سانتی گراد و 8.5 کیلوبار را تحمل کنند. در اثر این واقعه دگرگونی، سنگ های بالا میگماتیتی شدند. بخشی از مذاب های تولیدشده در میگماتیت ها توانایی جدایش یافتند و گرانیتوییدهای ترونجمیتی را به صورت دایک هایی ایجاد کردند. پایداری یا ناپایداری کانی های دگرگونی در مرحله اوج دگرگونی و میگماتیت زایی و تولید ترونجمیت، سبب کاهیدگی یا افزودگی عناصر خاکی کمیاب و فرعی در آمفیبولیت ها و ترونجمیت ها شد. بر اساس ضرایب توزیع عناصر نسبت به کانی های مختلف، عناصر خاکی کمیاب سبک (LREE) در طول ذوب بخشی آمفیبولیت ها، عمدتا به وسیله هورنبلند، گارنت و آپاتیت؛ و در مقابل، عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) و Y به وسیله آپاتیت و گارنت کنترل می شده اند. عناصر با قدرتی یونی بالا (HFS) مانند Zr، Nb، Ta و Th به وسیله هورنبلند و ایلمنیت کنترل و توزیع می شده اند. بررسی عناصر سنگ دوست(لیتوفیل) با شعاع یونی بزرگ (LILE)، مانند Sr، Ba و Rb نشان داد که پلاژیوکلاز و بیوتیت عامل اصلی کنترل و توزیع این عناصر هستند. این شواهد پیشنهاد می کند که گرانیتوییدهای ترونجمیتی قوری جزو ترونجمیت های فقیر از Al هستند که در نتیجه ذوب بخشی گارنت- هورنبلند یک سنگ مادر آمفیبولیتی در حضور پلاژیوکلاز کلسیک پایدار ایجاد شده اند.

شناخت سیمای زمین شناسی یک منطقه برای تصمیم گیری کاربری آن اهمیت ویژه ای دارد. یک مدل زمین شناسی مهندسی می تواند تا حدودی این سیما را روشن نماید. در این تحقیق بر اساس مطالعات و بررسی های انجام شده، مدل مناسبی که نشان دهنده شرایط کلی زمین شناسی مهندسی رسوبات سواحل باختری دریای خزر است، ارائه شده است. این پژوهش بر اساس مطالعات زمین ریخت شناسی، زمین شناسی، رسوب شناسی، آب زمین شناسی و ژئوتکنیک به انجام رسیده است. در این مدل، واحدهای زمین با رفتار مشابه از یکدیگر تفکیک، و ویژگی های زمین شناسی مهندسی و نیز مخاطرات زمین شناسی هر یک از واحدها تعیین شده است. این مدل اگرچه نمی تواند جایگزین مطالعات تفصیلی ساختگاه شود اما ابزار بسیار مفیدی در مطالعات مقدماتی ساختگاه خواهد بود و می توان از آن در برنامه ریزی هرچه بهتر مطالعات صحرایی و نیز انتخاب روش های بهینه مطالعات برای انجام پروژه های عمرانی استفاده نمود.

شمال خاوری ایران از رشته کوه های کپه داغ تا البرز مرکزی یکی از مناطق فعال از دیدگاه لرزه خیزی است. وجود شهرهای بزرگ با پیشینه تاریخی طولانی موجب شده است که داده های نسبتا خوبی از تاریخچه فعالیت لرزه ای آن در دسترس باشد. گسل های متعددی در این منطقه وجود دارند که برخی از آنها مورد مطالعات زمین شناختی قرار گرفته اند و توان لرزه زایی آنها مورد ارزیابی قرار گرفته است، اما در مورد بسیاری از آنها هنوز داده های کافی وجود ندارد. اندازه گیری های ژئودتیک اخیر این امکان را به وجود آورده است که نرخ حرکات راستالغز و کوتاه شدگی در بخش های مختلف منطقه مورد بررسی قرار گیرد و نمای کلی از آن ارائه نموده است. این پژوهش به قابلیت کاربرد این داده ها در ارزیابی خطر زمین لرزه می پردازد. بدین منظور توان لرزه زایی گسل که بر اساس داده های سن یابی و یا اندازه گیری های ژئودتیک محاسبه شده است با رویداد واقعی زمین لرزه های دستگاهی و تاریخی منطقه مقایسه شده است. با توجه به گستردگی منطقه و عدم وجود داده های کافی این مقایسه در مورد یکایک گسل ها امکان پذیر نیست از این رو شمال خاور کشور به 5 زون ساختاری تقسیم شده است. مقایسه گشتاور لرزه ای رها شده در این زون ها با میزان تجمعی سالانه آن حاکی از همخوانی نسبتا خوب این داده ها دارد و از این رو می توان با اطمینان بیشتر از داده های زمین شناسی و ژئودتیک در بر آورد خطر زمین لرزه در این بخش از کشور استفاده نمود.

نهشته سولفید توده ای آتشفشان زاد (VMS) روی- سرب- مس چاه گز، در چند مرحله دگرریخت و دگرگون شده است و در بخش جنوبی پهنه سنندج- سیرجان برونزد دارد. پیکره های معدنی، از توده های سولفیدی چینه سان، لایه ای، صفحه ای و عدسی شکل تشکیل شده اند و در راستای 060O تا 070O کشیدگی نشان می دهند. سولفیدهای توده ای به همراه سنگ های میزبان خود 3 مرحله دگرریختی اصلی (D1, D2, D3) و 2 مرحله دگرگونی (M1, M2) در حد رخساره شیست سبز را تحمل کرده اند که همه این رخدادها پس از ژوراسیک میانی رخ داده است. کهن ترین ساختارهای موجود در محدوده معدنی، لایه بندی و برگ وارگی پیوسته (S1) ایجاد شده در مرحله اول دگرریختی هستند که در سنگ های میزبان فیلیتی- اسلیتی- شیستی حفظ شده اند. چین های مرحله اول (F1) در پیکره های معدنی تشخیص داده نشده اند، گرچه آنها در ناحیه چاه گز به عنوان چین هایی دارای میل کم تا متوسط رو به شمال باختر و دارای یال های موازی شناخته شده اند. هندسه پیکره های معدنی توسط ساختارهای مرحله دوم (چین ها و برگ وارگی ها) کنترل شده است. چین های مرحله دوم (F2) میل کم رو به شمال خاور یا جنوب باختر دارند. این چین ها بسته تا باز هستند و سطوح محوری آنها شیب زیاد رو به جنوب و شمال دارند. پیکره های معدنی در بیشتر موارد دچار انتقال یافتگی از لایه بندی- برگ وارگی مرحله اول شده و به موازات برگ وارگی های سطح محوری (AS2) و ترکیبی مرحله دوم (ST2) آرایش دوباره یافته اند. برگ وارگی ترکیبی به صورت قائم است و راستای شمال خاور- جنوب باختر دارد. کانی های سولفیدی موجود در پیکره های معدنی در طی رخداد تکتونو- حرارتی مرحله دوم، دچار دگرریختی، تحرک و تبلور دوباره دینامیکی شده اند. ساختارهای مرحله سوم (D3)، کنترل کننده محلی پیکره های معدنی هستند و چین ها و پهنه های برشی را دربر می گیرند.

سازند دالان به سن پرمین بالایی دارای رخساره های کربناتی با میان لایه های تبخیری، یکی از مهم ترین سازندهای مخزنی گازدار در نواحی زاگرس چین خورده و بخش های وسیعی از خلیج فارس به شمار می آید. رخساره های مخزنی به ویژه سنگ آهک های االیتی این سازند به طور عمده مربوط به واحد دالان بالایی است. بر اساس مطالعات رسوب شناسی در واحد دالان بالایی در چاه مورد مطالعه هفت رخساره تشخیص داده شده است که در کمربندهای رخساره ای پهنه کشندی، لاگون و سدهای زیر آبی ماسه ای نهشته شده اند. رسوبات این بخش در یک سکوی کربناتی از نوع رمپ کم شیب مشابه امروزی خلیج فارس تشکیل شده است. فرایندهای دیاژنزی گوناگونی بر این واحد تاثیر گذاشته است. مهم ترین فرایندهای دیاژنزی شامل آشفتگی زیستی، میکریتی شدن توسط موجودات میکروسکوپی، نوشکلی، جانشینی، دولومیتی شدن، انیدریتی شدن، فشردگی و انحلال فشاری، سیمانی شدن، انحلال و شکستگی است. با توجه به شواهدی چون انحلال گسترده و تشکیل تخلخل های قالبی و حفره ای و تشکیل انواع سیمان های مربوط به محیط جوی (متئوریک) (تیغه ای، هم بعد و ...) و ترتیب تقدم و تاخر فرایندها می توان نتیجه گرفت که رسوبات مورد مطالعه، پس از طی محیط دیاژنز دریایی مستقیما وارد محیط دفنی نشده اند، بلکه دست کم بخش هایی مانند سد االیتی (Shoal)، فرایندهای دیاژنزی محیط فراتیک آب شیرین را تحمل کرده و پس از آن دیاژنز محیط دفنی را پشت سر گذاشته اند.

اسکارن کمتال در 20 کیلومتری شمال خاروانا در آذربایجان شرقی قرار دارد. دگرسانی متاسوماتیک نوع اسکارن در نتیجه نفوذ توده مونزونیتی کمتال به درون سنگ های کربناتی ناخالص کرتاسه بالایی تشکیل شده است. اسکارن کمتال از دو بخش اسکارن بیرونی(اگزواسکارن) و اسکارن درونی(اندواسکارن) تشکیل شده است. اسکارن بیرونی، پهنه اصلی اسکارن در منطقه مطالعاتی بوده و ستبرای آن بین 100 تا 600 متر متغیر است. مطالعات صحرایی و کانی شناسی نشان می دهد که پهنه اسکارن بیرونی شامل بخش غنی از گارنت (زیرپهنه گارنت اسکارن)، غنی از اپیدوت (زیرپهنه اپیدوت اسکارن) و زیرپهنه مرمر است. گارنت مهم ترین و شاخص ترین کانی کالک سیلیکاتی بدون آب در زیرپهنه گارنت اسکارن است. ترکیب کلی آنها از نوع گروسولاریتی است (Ad33-35)، اما در امتداد شکستگی ها، مولفه آندرادیتی چیره می شود (Ad66-73). کلینوپیروکسن دیگر کانی فراوان زیرپهنه گارنت اسکارن است که از نظر ترکیب شیمیایی از نوع دیوپسیدی است (Di82.8-85.7). در زیرپهنه اپیدوت اسکارن، کانی مهم و اصلی اپیدوت است و گارنت و کلینوپیروکسن در مقادیر محدودی در برخی نقاط حضور دارند. مطالعات سنگ نگاری بیانگر این است که سنگ اولیه زیرپهنه گارنت اسکارن، آهک مارنی و سنگ اولیه زیرپهنه اپیدوت اسکارن، از نوع مارن رسی بوده است. فرایندهای اسکارنی شدن به دو مرحله مجزای پیش رونده و پس رونده قابل تقسیم است. مرحله پیش رونده بی فاصله پس از جایگیری ماگمای مونزونیتی کمتال به درون سنگ های کربناتی ناخالص آغاز شده است. شار حرارتی بالای توده مونزونیتی کمتال موجب دگرگونی ایزوشیمیایی و تبدیل سنگ های آهکی خالص به مرمر و تحول سنگ های آهکی رس دار به اسکارنویید (دگرگونی- متاسوماتیک دو جانبه) شده است. ورود فاز سیال مستقل حاصل از تبلور ماگما به درون شکستگی های سنگ های درونگیر، مقادیر قابل ملاحظه ای از عناصری همچون Fe، Si و Mg را به درون هاله متاسوماتیک وارد کرده که منجر به تشکیل مقادیر قابل توجهی از کانی های کالک سیلیکاتی بی آب شده است. در مرحله پس رونده، در اثر ورود سیال های گرمابی دمای پایین تر و فرایندهای هیدرولیز، کربن گیری و سولفیدی شدن، بخشی از کانی های کالک سیلیکاتی بی آب توسط کانی های کالک سیلیکاتی آب دار، سولفیدها، اکسیدها و کربنات ها جانشین شده اند. گارنت و کلینوپیروکسن فراوان ترین مجموعه کانی شناسی اسکارن کمتال هستند که در دمای کمتر از 550 درجه سانتی گراد تشکیل شده اند. نبود ولاستونیت در این مجموعه کانی شناسی، هم رشدی بلورهای گارنت و کلینوپیروکسن و نبود هاله واکنشی بین این دو کانی و نبود بافت های جانشینی نشانگر این است که این دو کانی به صورت همزمان در محدوده دمایی 430 تا 550 درجه سانتی گراد و فوگاسیته اکسیژن میان 26-10 تا 23-10 تشکیل شده اند.

نوشتار حاضر نتایج حاصل از مطالعات اخیر باستان شناسی در نیشابور با استفاده از مقاومت ویژه الکتریکی و قطبش القایی برای اکتشاف بخشی از شهر مدفون نیشابور کهن را ارائه می نماید. هدف از این پژوهش ها، اثبات کارآمدی و موثر بودن این روش ها در شناسایی ساختار ها و بقایای باستان شناسی مدفون در ایران و مکان های مشابه بوده است که به طور معمول از خشت و آجر پخته شده ساخته شده اند. افزون بر چندین نیمرخ (پروفیل) اجرا شده در منطقه، از یک نیمرخ شاهد و نتایج آزمایشگاهی مقاومت ویژه و قطبش القایی بر روی نمونه ها نیز استفاده شد. نیمرخ شاهد بر روی بیرون زدگی یک دیوار خشتی انجام شده است. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که این روش ها در شناسایی ساختار هایی مانند دیوار، کوره های کهن و سنگ کف که مصالح آنها مقدار زیادی رس دارند، بسیار موثر و ارزشمند هستند.

رسوبات پالئوسن سازند امیران در پهنه زاگرس، لرستان، دارای مجموعه گوناگونی از اثر فسیل ها با حفظ شدگی خوب است. مطالعه اثر فسیل ها در سامانه های آواری مناطق ژرف دریایی این سازند نشان می دهد که اثرفسیل ها ویژگی خوبی برای تفکیک مخروط های زیردریایی و زیرمحیط های مرتبط با آن هستند. رخساره های سنگی در بر دارنده اثر فسیل ها شامل کنگلومرا، ماسه سنگ ، سیلتستون و شیل است. محیط رسوبی نهشته های مورد بررسی به بخش پایینی تا بالایی مخروط های زیردریایی ژرف نسبت داده می شود. رخساره های درون کانال، توربیدایت های ستبرلایه و نهشته های بین کانالی به عنوان نهشته های حاصل از جریان های خرده دار و توربیدایتی با چگالی بالا تفسیر می شوند. بیشتر اثرفسیل ها با حفظ شدگی خوب و تنوع بالا در بخش Tcde توالی بوما حاصل از جریان توربیدایتی با چگالی بالا تشکیل می شود. بر اساس تنوع اثرفسیل ها، ترکیب ایکنوتاکسونومیک، رفتارشناسی و طرح ریخت شناسی، اثرفسیل های سازند امیران به دو مجموعه پیش و پس از رسوب گذاری تفکیک می شوند. مجموعه پیش از رسوب گذاری دارای اثرفسیل های گرافولیت ها، گریزینگ و ساختارهای تغذیه ای هستند. تنوع، رفتارشناسی و طرح ریخت شناسی مجموعه های پیش از رسوب گذاری نشان از ایکنوفاسیس نریتس دارد. همچنین، مجموعه پس از رسوب گذاری با اثرات پناهگاهی و تغذیه ای نشان دهنده ایکنوفاسیس اسکولایتوس است. ویژگی های کلی اثرفسیل ها نشان می دهد که از بخش نزدیک منشأ به سمت بخش دورتر، در نسبت الگوی رفتاری پناهگاهی کاهش و در نسبت الگوی رفتاری کشتی، تغذیه ای و گریزینگ افزایش می یابد.

مجموعه نفوذی پس از برخوردی خشومی- درانجیر به سن ائوسن پسین، شامل دو توده گرانیت خشومی و دیوریت درانجیر در منطقه ساغند، در فاصله 120 کیلومتری شمال خاوری شهرستان یزد و در پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. این مجموعه درون سنگ های دگرگونی کمپلکس چاپدونی تزریق شده و ترکیب سنگ شناسی آن از سینوگرانیت، مونزوگرانیت، گرانودیوریت، کوارتزدیوریت تا تونالیت در تغییر بوده و کل مجموعه توسط دایک های آپلیتی، میکرومونزونیتی تا میکرودیوریتی قطع شده است. سنگ های دورگه و آنکلاوهای میکروگرانولار مافیک با ابعاد و اشکال متنوع به فراوانی در این سنگ ها دیده می شوند. بررسی های ژئوشیمیایی حاکی از آن است که این سنگها متاآلومین تا اندکی پرآلومین، منیزیمی و از گرانیت های نوع I و A کلسیمی– قلیایی پتاسیم بالا هستند. الگوهای عناصر کمیاب خاکی بهنجار شده با کندریت هر دو توده و دایک های وابسته، حاکی از تفریق درون گروهی این عناصر (2.72>(LA/YB)N>41.64) و غنی شدگی LREE و بی هنجاری منفی متوسط EU (Eu/Eu*=0.63میانگین) است. رفتار عناصر کمیاب بیانگر کاهش P, Ti, Nb و تمرکز بالای عناصر Ba, Rb, K و Th است که می تواند نشانه آغشتگی ماگمای مافیک با مواد پوسته ای باشد. خاستگاه زمین ساختی آنها با گرانیت های کمان های آتشفشانی (VAG) و درون صفحه ای (WPG) همخوانی دارد. ویژگی های سنگ نگاری، ژئوشیمیایی و تکتونوماگمایی این مجموعه نفوذی با گرانیت های کلسیمی- قلیایی پتاسیم بالا (KCG) شباهت بسیار داشته و همانند بیشتر توده های گرانیتی KCG، فرایندهای تبلور بخشی و آمیختگی ماگماهای مافیک - فلسیک نقش بسزایی در تحول و تکوین آن داشته اند.

مطالعه الگوی هندسه چین خوردگی ها و تحلیل دگرریختی آنها یکی از مهم ترین موضوعات زمین شناسی کمربند کوهزایی زاگرس به شمار می آید. علت این امر تمرکز بخش عمده ای از مخازن هیدروکربوری شناخته شده در نفت گیرهای تاقدیسی این کمربند است. در این پژوهش، چگونگی تکامل هندسی تاقدیس زیرسطحی آغاجاری واقع در فروافتادگی دزفول، بر اساس اطلاعات ژئوفیزیکی حاصل از لرزه نگاری سه بعدی و داده های حفاری چاه بررسی شده است. بر اساس برش های ساختمانی رسم شده، تغییرات هندسی چین خوردگی از پلانژ به سوی میانه تاقدیس مورد توجه قرار گرفته است. همچنین به واسطه عملکرد افق های گسسته میانی در امتداد محور تاقدیس و عمود بر آن در امتداد قائم پیچیدگی های هندسی دیده می شود. روند تکامل تاقدیس معرف عملکرد سازوکار چرخش یال و مهاجرت لولا است و گذر از فرم هندسی جعبه ای به فرم جناغی با پیشرفت دگرشکلی را نشان می دهد. عملکرد افق های گسسته میانی و سازوکار چین خوردگی، امکان شکل گیری تله های اقماری پیرامون تاقدیس اصلی را محتمل نشان می دهد.

از آنجا که انجام مشاهدات ترازیابی دقیق به عنوان با ارزش ترین منبع اطلاعات در زمینه تغییرشکل ارتفاعی پوسته زمین فرایندی زمان بر و پرهزینه است، برای استفاده موثر از آن در بررسی ژئودینامیک ارتفاعی با دقت و به صورت کنجکاوانه برنامه ریزی صورت گیرد. به عبارت دیگر در طراحی و انجام مشاهدات باید ویژگی های تغییرشکل ارتفاعی در منطقه مورد مطالعه را مد نظر داشت، به ویژه اگر منطقه مورد مطالعه وسیع و تغییرشکل در آن کم و بسیار ناهمگون باشد. هدف اصلی این پژوهش مطالعه ویژگی های تغییرشکل ارتفاعی در ایران برای اندازه گیری های ترازیابی دقیق است. نتایج حاصل از این بررسی کمک می کند تا اندازه گیری های ترازیابی دقیق در مناطقی متمرکز شوند که بیشتر در معرض تغییرشکل ارتفاعی بوده است و یا آگاهی و بررسی تغییرشکل ارتفاعی در این مناطق برتری دارد. برای این منظور، داده های مختلف زمین شناختی، ژئوفیزیکی، لرزه نگاری، ژئودزی و توزیع جمعیتی کشور در کنار هم قرار گرفته و ارزیابی شده اند. نتیجه این ارزیابی پیشنهاد یک راهبرد جدید برای ترازیابی دقیق در کشور است که در قالب یک طرح پژوهشی با حمایت سازمان نقشه برداری کشور و به منظور انجام مطالعات ژئودینامیک ارتفاعی تهیه شده است.