علوم زمین
سال:1396 | دوره:27 | شماره:105 |تعداد مقالات:30

در گستره مورد مطالعه سنگ آهک های کرتاسه با درز و شکاف های فراوان به صورت دگرشیب روی شیل های ژوراسیک قرار گرفته اند. محلول های اسکارن ساز از فواصل دور و با هجوم به سوی این درز و شکاف ها، اسکارن های نوع دور از توده نفوذی را ایجاد کرده اند. وجود یک لایه سنگ آهک با تبلور دوباره و اسکارنی شده درون شیل، اسکارن مورد بررسی را از بیشتر اسکارن های شناخته شده در ایران متمایز می کند و آن را در رده اسکارن های واکنشی قرار می دهد. کانسار مگنتیت- هماتیت به صورت عدسی های پراکنده درون اسکارن دیده می شود. محلول های غنی از آهن ناشی از توده های نفوذی با حرکت در سنگ های کربناتی، آهن را به صورت مگنتیت بر جای گذاشته اند. مگنتیتافزون بر تشکیل توسط محلول های گرمابی، می تواند در مرحله اسکارن پسرونده از دگرسانی آندرادیت نیز تشکیل شود. کانی های مقاطع اسکارنی شامل پیروکسن، گارنت، ترمولیت - اکتینولیت، کلریت و اپیدوت است. فرایند اسکارن زایی در دو مرحله متوالی پیشرونده و پسرونده رخ داده است. در مرحله پیشرونده مجموعه های کالک سیلیکاتی بی آب (گارنت و پیروکسن) پدید آمدند. با سرد شدن سامانه و نفوذ آب های جوی در مراحل بعدی، گارنت به اپیدوت، مگنتیت، کلسیت و کوارتز و پیروکسن به ترمولیت، اکتینولیت، کلسیت، کوارتز و کانی های کدر دگرسان شدند. اسکارن مورد مطالعه دارای دو نسل گارنت است. گارنت های نسل اول، توده ای (مرحله پیشرونده) و گارنت های نسل دوم تاخیری و رگچه ای (در مرحله پسرونده همراه با اپیدوت ثانویه در رگه های کوارتز- کلسیت و همراه با کانه سازی سولفید) هستند. ترکیب شیمیایی گارنت از نوع محلول جامد آندرادیت- گروسولار است. مقایسه ترکیب گارنت های مورد مطالعه با گارنت های موجود در اسکارن های کلسیک جهان، نشان می دهد این گارنت ها در قلمروی اسکارن های آهن دار و اسکارن های دارای مس جای گرفته اند.

تاقدیس فراقان در شمال خاور کمان فارس قرار دارد و در این محل پوشش رسوبی به ستبرای 10 کیلومتر روی سری هرمز دگرشکل شده است.این تاقدیس توسط گسل زاگرس مرتفع بریده شده است. با توجه به کم بودن مطالعات تنش دیرینه و تحلیل جنبشی ساختارها در شمال خاور کمان فارس در این نوشتار به تاریخچه تغییرات میدان تنش و نقش آن در تکامل ساختار فراقان پرداخته شده است. برای تعیین متغیرهای تنسور تنش کاهش یافته و تفکیک گسل های مربوط به هر فازدگرشکلی شکننده، از روش وارون سازی، برای تعیین امتداد محور کوتاه شدگی بیشینه از استیلولیت ها و برای تعیین موقعیت تنش کمینه از رگه های کششی استفاده شده است. به منظور بررسی جهت های تنش اصلی زمان حاضر داده های سازوکار کانونی زمین لرزه ها نیز به روش برگشتی تحلیل شده اند. مطابق این بررسی، پیش از چین خوردگی در میوسن پسین سوی تنش اصلی حداکثر N27°-29°E بوده و ترک های کششی در این زمان شکل گرفته اند. در اواخر میوسن میانی پوشش رسوبی تحت رژیم زمین ساختی فشاری (Compressional) و با سوی تنش اصلی بیشینه N19°E به صورت چین های جدایشی (Detachment fold) و مرتبط با گسل (Fault related fold) دگرشکل شده است. در اواخر میوسن پسین و اوایل پلیوسن، پی سنگ در محدوده فراقان شروع به کوتاه شدگی کرده است که در این زمان رژیم زمین ساختی امتدادلغز و سوی تنش اصلی بیشینه N4°E است. در این زمان گسل زاگرس مرتفع فعال شده و ستون رسوبی و ساختارهای موجود را به طور کامل برش داده است. در پلیوسن تحت رژیم زمین ساختی امتدادلغز سوی تنش اصلی بیشینه به طور موقت به N25°W تغییر یافته و گسل های امتدادلغز و واژگون موجود با سازوکار جدید فعال شده اند. بررسی داده های سازوکار کانونی زمین لرزه ها گویای این مطلب است که در زمان حاضر سوی تنش اصلی دوباره شمالی- جنوبی است.

سازند آسماری در غار آقاسید در ناحیه فارسان به منظور تعیین محیط رسوبی بر پایه تحلیل رخساره ها، اندازه گیری و نمونه گیری شد. در این ناحیه، ستبرای سازند آسماری 183متر است که به طور همشیب روی سازند پابده قرار می گیرد. بر پایه مطالعات میکروسکوپی، 8 ریزرخساره شامل 1) وکستون تا پکستون جلبک سرخ-بایوکلاست- روزن بران پرسلانوز دار، 2) گرینستون روتالیا دار، 3) گرینستون جلبک سرخ- بایوکلاست دار، 4) باندستون جلبک سرخ- مرجان دار، 5) وکستون جلبک سرخ دار (فلوتستون)، 6) پکستون اینتراکلاست- روزن بران بزرگ هیالین- جلبک سرخ دار، 7) وکستون تا پکستون روزن بران بزرگ هیالین- بایوکلاست- جلبک سرخ دار و 8) پکستون روزن بران بزرگ هیالین دار شناسایی شد که در سه کمربند رخساره ای رمپ داخلی، رمپ میانی و رمپ خارجی قرار می گیرند. از سوی دیگر، بر پایه حضور روزن بران کف زی، سازند آسماری به الیگوسن (روپلین- شاتین) نسبت داده می شود.

توفان گردوغبار زیان های هنگفتی در ایران، به ویژه استان خوزستان به وجود آورده است. از این رو، نیاز مبرمی به پهنه بندی منشاهای گردوغبار به عنوان اولین گام در مبارزه با این توفان ها وجود دارد. شناسایی دقیق منشاهای داخلی گردوغبار استان خوزستان، با به کارگیری روش ترکیبی سنجش از دور، GIS و رسوب شناسی هدف مطالعه حاضر است. برای این منظور، داده های مکانی خاک شناسی، کاربری زمین، اقلیم، شیب (گردآوری از سازمان مربوطه) و رسوب شناسی به عنوان لایه های محدود کننده و لایه پوشش گیاهی، دمای سطح زمین و رطوبت خاک به عنوان لایه های اصلی استفاده شدند. نقشه رسوب شناسی منطقه با نمونه برداری میدانی (900 نمونه) و روش های دورسنجی تهیه شد. همچنین لایه های اصلی با اجرای پردازش های محاسباتی لازم روی تصاویر ماهواره لندست 8 استخراج شدند.لایه های محدودیت برای حذف مناطق بدون پتانسیل تولید گردوغبار به کار گرفته شد. در مرحله بعد وزندهی لایه های اصلی با بکارگیری روش مقایسات زوجی و روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) صورت گرفت. پس از ضرب هر لایه اصلی در وزن متناظر، تلفیق پایانی لایه ها انجام شد و نقشه مناطق منشا گردوغبار به دست آمد. برای درستی سنجی نتایج، بازدید میدانی در 180 نقطه از منشاها صورت گرفت که گویای دقت بالای مناطق شناسایی شده است. نتایج نشان می دهد که 9 درصد از مساحت دشت خوزستان، معادل 349254 هکتار منشاهای تولید گردوغبار هستند. کانون های گردوغبار بر پایه نوع کاربری و مساحت، به ترتیب شامل مراتع تخریب شده، زمین های کشاورزی دیم رها شده، زمین های بدون پوشش، تالاب ها و آبگیرهای خشک شده و زمین های کشاورزی آبی هستند.

معادن سونگون و هفت چشمه در یک کمپلکس آتشفشانی- نفوذی در شمال باختر کشور (استان آذربایجان شرقی) و در پهنه مس ارسباران قرار گرفته اند. دایک های لامپروفیری سونگون با سنی جوان تر از الیگومیوسن شامل کانی های بیوتیت، پلاژیوکلاز و پیروکسن و با بافت اصلی پورفیریتیک، جزو لامپروفیر های کالک آلکالن- کرسانتیت رده بندی می شوند و توده کوارتزمونزونیت پورفیری سونگون را گسسته اند. دایک های لامپروفیری هفت چشمه با سنی جوان تر از الیگومیوسن، شامل کانی های بیوتیت، فلدسپار قلیایی و پیروکسن و با بافت های اصلی هیالومیکرولیتیک پورفیری و جریانی، جزو لامپروفیر های کالک آلکالن-مینت به شمار می روند و توده کوارتزدیوریت هفت چشمه را گسسته اند. بررسی نمودارهای عنکبوتی، نشان-دهنده غنی شدگی LREE ها نسبت به MREE ها و HREE ها در آنهاست که احتمال تشکیل این سنگ ها از یک منشا غنی شده را نشان می دهد. بررسی ویژگی های ژئوشیمیایی لامپروفیرهای مورد مطالعه نشان می دهد که نوع ماگمای تشکیل دهنده آنها از نوع لامپروفیر های کالک آلکالن و محیط زمین ساختی آنها وابسته به کمان ماگمایی است. این لامپروفیرها از درجه پایین ذوب بخشی گارنت لرزولیت به وجود آمده اند.

چشمه های لرزه ای نقش مهمی در برآورد خطر در فرایند تحلیل خطر لرزه ای ایفا می کنند. انتخاب این مناطق بیشتر بر پایه قضاوت های کارشناسان انجام می شود و در بیشتر موارد، تعیین چشمه های لرزه ای توسط چند کارشناس نتایج متفاوت و بحث برانگیزی را دربر دارد. از این رو، یکی از عوامل مهم در ایجاد عدم قطعیت در تحلیل خطر می تواند به دلیل چگونگی انتخاب چشمه ها باشد.نسبت دادن رخدادهای گذشته به هر چشمه لرزه ای مساله مهم بعدی تحلیل خطر زمین لرزه است که این کار نیز توسط قضاوت های بصری کارشناسان انجام می شود و از آنجایی که گسل مسبب هر رخداد به طور واضح مشخص نیست، مانند تعیین چشمه های لرزه ای، این شیوه نتایج مبهمی دارد. در پژوهش حاضر سعی شده است که با استفاده از روش بهینه سازی توده ذرات به منظور خوشه بندی فازی، به طور هم زمان چشمه های لرزه ای تعیین شده و رویدادهای لرزه ای به گسل ها نسبت داده شوند. الگوریتم مورد استفاده بر پایه کمینه سازی دو تابع هدف فاصله رویدادها از گسل و مرکز خوشه (مرکز چگالی رویدادها) کار می کند. این الگوریتم به دو حالت روی داده های ناحیه شمال باختر ایران اعمال شد، در حالت اول فاصله مورد محاسبه فاصله اقلیدسی بوده است و در حالت دوم فاصله ماهالانوبیس در محاسبات در نظر گرفته شدند. برای ارزیابی درستی الگوریتم، از رویداد هایی که از پیش به گسل ها نسبت داده شده اند استفاده شد. مقایسه خروجی های الگوریتم با بانک اطلاعات زمین لرزه های نسبت داده شده گذشته نشان داد که 79.2 درصد از این رویدادها با در نظر گرفتن فاصله اقلیدسی و 87.5 درصد از این رویدادها با در نظر گرفتن فاصله ماهالانوبیس به درستی به گسل ها اختصاص یافتند که نشان از عملکرد خوب روش پیشنهادی این مطالعه با استفاده از فاصله ماهالانوبیس دارد. نتایج حاصل نشان می دهند که رویکرد پیشنهادی به مهندسین زمین لرزه شناسی کمک می کند تا با عدم قطعیت کمتری در فرایند تحلیل خطر لرزه ای افزون بر تعیین چشمه ها، زمین لرزه ها را به گسل ها اختصاص دهند.

تاقدیس نفتی کوپال یکی از مهم ترین ساختارهای فروافتادگی دزفول است که در شمال خاوری اهواز و شمال میدان مارون جای گرفته است.نهشته های عهدحاضر و بخش لهبری سازند آغاجاری رخنمون سطحی این تاقدیس را تشکیل می دهند و سازند آسماری مهم ترین سنگ مخزن این میدان به هفت لایه مخزنی تقسیم شده است. در این مطالعه بر پایه اطلاعات چاه ها، نقشه های زیرسطحی و نیمرخ های لرزه نگاری شکستگی های سازند آسماری در این تاقدیس مورد بررسی قرار گرفته است. تاقدیس نفتی کوپال یک چین مرتبط با گسل (چین جدایشی) و نامتقارن است و در بخش های میانی ساختار که خمش محوری آشکار است، مستعد مناطق با شکستگی بالاست. یال جنوب باختری در بیشتر نواحی و یال شمال خاوری در نواحی مرکزی تراکم بالای شکستگی دارند و خمش محوری تاقدیس کوپال ناشی از پهنه برشی حاصل از عملکرد گسل های ژرف است.

در این مقاله بخشی از گستره شهربابک، در شمال باختر استان کرمان مطالعه می شود که از دید زمین شناسی بخشی از ایران مرکزی و کمربند ارومیه- دختر است. واحدهای سنگی این حوضه در دوران میوسن تحت تاثیر تنش های فشاری با روند شمال خاوری قرار گرفته اند و دگرشکلی با گسترش چین ها وگسل ها با روند شمال باختری- جنوب خاوری مشخص می شود. هدف این مقاله رمزگشایی دگرشکلی چند مرحله ای و تاریخچه تنش دیرینه در بخشی از ایران مرکزی در گستره شهربابک است و اینکه چطور ابعاد مختلف زمین شناسی با میدان های تنش در طول زمان ارتباط پیدا می کنند. از سوی دیگر نشان داده می شود که چگونه دگرشکلی های شکننده و تحلیل تنش دیرینه می تواند در تفسیر تکامل زمین ساخت پس از برخورد سودمند باشند. رمزگشایی توالی رویدادها دگرشکلی، که ساختارهای امروزه گستره مورد مطالعه را شکل داده اند، با استفاده از تحلیل زمین ساخت شکننده صورت می گیرد که شامل وارون سازی تنسور تنش است و از داده های لغزش گسل به دست می آید. از این رو مطالعه آماری روی رابطه میان میدان های تنش مختلف و چین خوردگی ها صورت گرفت تا از این راه، درک بهتری از تاریخ دگرشکلی فشاری حاکم بر گستره به دست آید. بازسازی سامانه ای زمین ساخت شکننده اجازه می دهد تا یک چرخش پادساعت گرد در مسیر اصلی فشارش در طول زمان مشخص شود. به طوری که دو مسیر فشاری N55E و N84E از اواخر کرتاسه تا اواخر میوسن پیش از چین خوردگی ایجاد شده و فشارش همزمان با چین خوردگی N40E در اواخر میوسن شکل گرفته است. پس از چین خوردگی، در پلیوسن مسیر فشارش به N29E تغییر وضعیت داد و در پایان در زمان پلیستوسن مسیر فشارش به N3E رسید. اگر چه این چرخش پادساعت گرد مسیر تنش فشاری، در طول زمان پیشرونده بوده است، تحلیل ها نشان می دهد که سه رژیم تنشی مشخص، پیش، همزمان و پس از چین خوردگی وجود داشته و با رویداد فشاری منطبق است. از این رو با تحلیل تنش و مشاهدات صحرایی مشخص شد که بسیاری از گسل های راستالغز راست بر نسل اول به عنوان گسل های معکوس با روند شمال باختر- جنوب خاور در بخش جنوب باختر ایران مرکزی از ناحیه شهربابک فعال شده اند. این نتایج می تواند توسط فرضیه تغییر چرخش پادساعت گرد در مسیر صفحه عربی با توجه به صفحه اوراسیا و چرخش بلوکی ایران مرکزی حمایت شود.

سازند پابده توالی کربناتی- آواری حوضه رسوبی-ساختاری زاگرس در بخش جنوب باختری ایران را شامل می شود. منطقه مورد مطالعه بخشی از تاقدیس بزرگی به نام لار را شامل می شود که این تاقدیس در بخش شمال خاوری تاقدیس خامی قرار دارد و هم روند با کوه های زاگرس با راستای شمال باختری- جنوب خاوری گسترش حاصل کرده است. هدف از اجرای این پژوهش بررسی رخساره های رسوبی سازند پابده به ویژه در افق های فسفات دار و نیز تجزیه و تحلیل نیمه کمی محتوای روزن بری به منظور تعیین محیط رسوبی زمان تشکیل توالی مورد سخن در تاقدیس لار است. به همین منظور 300 نمونه از 410 متر ستبرای سازند پابده از آن برداشت شد که بر پایه ویژگی های سنگ شناسی و روند تغییرات رخساره ها در طول ستون چینه شناسی، 126 مقطع نازک از آنها تهیه شد. مطالعات سنگ نگاری و بررسی های رخساره ای نشان می دهد که 8 رخساره در طول توالی سازند پابده قابل شناسایی است. وجود رخساره های گلسنگ با محتوای روزن بر پلانکتونیک و رخساره های توربیدایتی نشان از ته نشست رسوبات در یک محیط رمپ کربناته برای سازند پابده دارد. بررسی رخساره های سازند پابده در برش کوه لار نشان می دهد که محیط رسوبی این سازند بخش خارجی رمپ کربناته را شامل می شود. رخساره های مرتبط با بخش بالایی سازند پابده ته نشست در یک محیط کم ژرفا را مسجل می سازد.بنابراین با توجه به موارد یاد شده می توان چنین اظهار کرد که در حرکت از لایه های زیرین به سوی بخش های بالایی سازند پابده ژرفای حوضه رسوبی کاهش می یابد. به گونه ای که رخساره های آن از محیط رمپ خارجی به رمپ میانی تغییر می کند.

مجموعه دگرگونی تخت سلیمان در شمال خاور تکاب در استان آذربایجان غربی جای دارد. این مجموعه به سن پرکامبرین-کامبرین دارای گوناگونی بالایی از انواع سنگ های دگرگونی درجه ضعیف تا درجه بالاست.سنگ های گرانولیتی پسرونده موضوع مورد مطالعه در این پژوهش هستند. مجموعه کانی های دگرگونی پسرونده در گرانولیت های مورد مطالعه عبارتند از آمفیبول+گارنت+اسپینل+کانی های تیره. کانی های آمفیبول در مقادیر فراوان جانشین کانی های اولیه ارتوپیروکسن و کلینوپیروکسن شده اند. تشکیل اسپینل در حاشیه کلیفیت پیرامون پورفیروبلاست گارنت از بافت های شاخص دگرگونی پسرونده در گرانولیت ها هستند.روتیل به صورت ادخال درون آمفیبول حضور دارد. نیمرخ ترکیبی گارنت در گرانولیت های مورد مطالعه دارای تغییرات شیمیایی از هسته به حاشیه است. از هسته به سوی پهنه میانی تغییرات XMg افزایش جزیی دارد و تغییرات XCa و XMn به صورت جزیی روند نزولی نشان می دهد. این ویژگی گارنت نشان دهنده رخداد کاهش فشار، همراه با افزایش بسیار جزیی دماست. به دلیل جایگزینی کامل کانی های دمابالا توسط کانی های پسرونده و نبود مجموعه کانی های حفظ شده مرحله اوج دگرگونی (M1)، شرایط P-T اوج دگرگونی در گرانولیت ها نامشخص است. تحولات دگرگونی پسرونده در گرانولیت های مورد مطالعه با استفاده از ترکیب شیمی کانی های پورفیروبلاست طی دو مرحله: 1) مرحله کاهش فشار (M2-a) و 2) مرحله سرد شدگی و بالاآمدگی (M2-b) تعیین شد. شرایط دما و فشار دگرگونی پسرونده در مرحله M2-a به ترتیب T=810±10oC وP~10.5±0.7 kbar و در مرحله M2-b به ترتیب T=590±10oC وP~7 kbar  به دست آمد. اندازه به نسبت درشت کانی ها در حاشیه کلیفیت، نرخ پایین سرعت در بالاآمدگی این سنگ ها به سطوح بالاتر را نشان می دهد. جایگزینی شدید کانی های دما بالا توسط آمفیبول نیز سرعت پایین سرد شدگی در طی بالا آمدگی این سنگها را تایید می کند.احتمالا بتوان رخداد دگرگونی اوج و تشکیل گرانولیت ها را قابل مقایسه با رخدادهای میگماتیت زایی در منطقه به الیگوسن- میوسن نسبت داد که در ارتباط با ستبرشدگی پوسته ای در طی برخورد قاره ای خرده قاره ایران مرکزی با صفحه عربستان رخ داده است. عملکرد گسل های راندگی و فازهای کشش پس از برخورد سبب دگرگونی سنگ ها تحت شرایط پسرونده در ارتباط با بالاآمدگی سنگ ها، نازک شدگی پوسته و فرسایش آنها شده است. با این حال در زمینه رویدادهای زمین ساخت-دگرگونی دقیق نیاز به مطالعات بیشتری است.

سازند سروک به عنوان یکی از مخازن مهم هیدروکربوری ایران هدف اصلی این مطالعه است. در این پژوهش ارزیابی کیفیت مخزنی سازند سروک با استفاده از تلفیق مطالعات سنگ نگاری و داده های تخلخل- تراوایی مغزه در 3 چاه مهم در یکی از میدان های بزرگ ناحیه دشت آبادان در جنوب باختری ایران صورت گرفته است. مطالعات سنگ نگاری به شناسایی 13 ریزرخساره در قالب 3 کمربند رخساره ای اصلی شامل لاگون، پشته های بیوکلستی زیرآبی (شول)، دریای باز شامل تالوس و شیب در چارچوب یک مدل سکوی کربناته ایزوله انجامید. فرایندهای دیاژنزی چیره شامل میکرایتی شدن، زیست آشفتگی، تبلور دوباره، انحلال، سیمانی شدن، تراکم فیزیکی و شیمیایی، دولومیتی شدن، جانشینی (پیریت، سیلیس و گلوکونیت) و شکستگی توالی سازند سروک را تحت تاثیر قرار داده اند. بر پایه نتایج حاصل، کیفیت مخزنی سازند سروک حاصل تاثیر رخساره های رسوبی به صورت اولیه و فرایندهای دیاژنزی به صورت ثانویه است. ارزیابی تاثیر رخساره های رسوبی بر کیفیت مخزنی نشان می دهد که توالی های رودیست دار (به ویژه زون های واریزه رودیستی) کیفیت مخزنی بالایی دارند. انحلال و سیمانی شدن مهم ترین فرایندهای دیاژنزی موثر بر سازند سروک هستند که به دلیل تاثیر چیره فرایندهای دیاژنزی جوی رخ داده اند. انحلال و شکستگی عوامل اصلی افزایش تخلخل- تراوایی و سیمانی شدن و تراکم مهم ترین عوامل کاهش کیفیت مخزنی در سازند سروک هستند. این مطالعه می تواند به شناخت بهتر عوامل کنترل کننده کیفیت مخزنی سازند سروک در ناحیه دشت آبادان بیانجامد.

به منظور بررسی انحلال پذیری ژیپس و مشکلات نشت و انتخاب روش مناسب برای آب بندی سازند گچساران که بخشی از مخزن را شامل می شود، ویژگی های زمین شناسی مهندسی سازند گچساران در سد خرسان 3 مورد بررسی قرار گرفت. سد خرسان 3، سدی بتنی دو کمانی با ارتفاع 195متر روی رودخانه خرسان در 40 کیلومتری جنوب شهرستان لردگان در حال ساخت است.زمین شناسی ساختگاه شامل آهک سازند آسماری، مارن، ژیپس و ژیپس مارنی سازند گچساران، شیل و مارن های سازند پابده و گورپی و آبرفت های رودخانه ای است. در تعدادی از نمونه ها، میزان آبگذری و انحلال تعیین و مطالعات XRD و XRF انجام شد. همچنین نشت آب از مخزن سد با استفاده از تجزیه و تحلیل عددی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج و بررسی ها حضور مارن زیاد، لوژان کمتر از 3 و RQD بالای سازند گچساران را نشان می دهند، که بنابراین نساختن کاتاف یا پرده دوغاب پیشنهاد داده می شود.

کمپلکس آتشفشانی- نفوذی بحرآسمان در جنوب خاور کمربند ماگمایی کرمان قرار دارد. بر خلاف کمربند ماگمایی کرمان که طی سنوزوییک در جایگاه زمین ساختی چیره کمان قاره ای و پس- برخوردی تشکیل شده، کمپلکس بحرآسمان طی کرتاسه پایانی در یک جایگاه کمان اقیانوسی پدید آمده است. این کمپلکس به طور چیره از واحدهای آتشفشانی آندزیتی و آندزیت بازالتی و مقادیر کمتری مواد آذرآواری و میان لایه های رسوبی کربناتی و همچنین توده های نفوذی تونالیتی تا کوارتزدیوریتی، کوارتزمونزودیوریتی و دیوریتی پورفیری تشکیل شده است. کانسارهای رگه ای مس، اسکارن آهن و اسکارن مس، نوع های اصلی شناخته شده کانه زایی در بحرآسمان هستند. کانه اصلی مس در کانسارهای رگه ای و اسکارنی کالکوپیریت است که در سطح به کانی های اکسیدی تبدیل شده است. مگنتیت کانه اصلی آهن است و کانه زایی اقتصادی آن در نوع اسکارنی دیده می شود.رخنمون هایی از توده های پورفیری به شدت دگرسان همراه با کانه زایی مس در بحرآسمان وجود دارد که از برخی لحاظ قابل مقایسه با کانسارهای مس نوع پورفیری است. داده های میانبار سیال، نشانگر ویژگی های فیزیکی- شیمیایی متفاوتی برای سیال های کانه ساز در نوع های مختلف کانساری است. در کانسارهای رگه ای سیال های مرتبط با کانه زایی دارای دمای چیره 150 تا 220 درجه سانتی گراد و شوری 5 تا 10 و 25 تا 30 درصد وزنی معادل نمک طعام هستند. برای کانه زایی مس نوع اسکارنی، دمای سیال در بازه 170 تا 250 درجه سانتی گراد و شوری آن در دو بازه 5 تا 15 و 27 تا 35 درصد وزنی معادل نمک طعام به دست آمده است. ترکیب ایزوتوپی گوگرد در کانسارهای رگه ای، از 3.9+ تا 5+ در هزار متغیر است که می تواند نشانگر منشا ماگمایی برای گوگرد (برخاسته از ماگما یا شستشو از سنگ های ماگمایی) و احتمالا فلزات باشد. نسبت ایزوتوپی گوگرد در دو نمونه از کانسار موکا 4.3+ و 7.1+ در هزار است، که نسبت به مقادیر ایزوتوپی شاخص ماگمایی کمی انحراف دارد. نسبت های ایزوتوپی اکسیژن و هیدروژن در کانسارهای رگه ای، که با تجزیه کوارتز و سیال استخراج شده از آن به دست آمده، به ترتیب از 6.6- تا 1.9+ و 79.4- تا 51.8- در هزار متغیر است و می تواند نشانگر آمیختگی نسبت های مختلف سیال ماگمایی و جوی و/یا ناشی از برهم کنش سیال/سنگ در نسبت های مختلف باشد. به نظر می رسد که ذخایر بزرگ تر سهم بیشتری از سیال ماگمایی دارند. با توجه به موقعیت کمان اقیانوسی برای بحرآسمان، نوع های کانه زایی و همچنین پاراژنز کانیایی دیده شده، احتمال اکتشاف کانسارهای جدید مس و آهن و احتمالا طلا در این منطقه وجود دارد.

یکی از مطالعات بنیادین مورد نیاز در میادین هیدروکربوری، بررسی گسل ها و شکستگی های میدان و تعیین نقش آنها در مخزن است. اگر مخزن میدان هیدروکربوری از نوع کربناته و شکاف دار باشد، بررسی این ویژگی ها درجه اهمیت بالاتری دارند. از آنجا که ساختارهای زمین ساختی، جدا از همدیگر نیستند، ضروری است این ساختارها به طور هم زمان مورد مطالعه قرار گیرند که در صورت وجود ارتباط زایشی میان آنها، این ارتباط مشخص شود. در این پژوهش با استفاده از داده های چاه نگاری تصویری، مقاطع لرزه ای و نقشه زمان- ژرفا و در پایان مدل سازی تجربی به بررسی احتمالات شکل گیری گسل های داخلی و شکستگی ها پرداخته شده است. جایی که در جلوی جبهه دگرریختی زاگرس بوده است و ظاهرا تنش های ایجاد کننده کمربند چین خورده- رانده زاگرس در آن تاثیر چندانی نداشته اند. در این میدان نفتی دو دسته گسل با روند و نقش های متفاوت شناسایی شده است. دسته اول با روند شمالی- جنوبی با سازوکار وارون به عنوان کنترل کننده هندسه ساختار میدان و دسته دوم با روند شمال باختر-جنوب خاور با سازکار عادی که احتمالا عامل به وجود آورنده شکستگی های اصلی در میدان مورد مطالعه هستند. این میدان تحت تاثیر وارون شدگی ساختار و تبدیل به یک ساختار فراجسته ایجاد شده است. بر پایه تحلیل های انجام شده، گسل های درون ساختاری احتمالا به دلیل بالا آمدن دیواره نمکی و یا حرکت چپ گرد گسل های مرزی این میدان ایجاد شده اند. با تفسیر شکستگی های ناشی از حفاری و برون شکست ها، سوی تنش افقی بیشینه و سوی تنش افقی کمینه مشخص شد. همچنین امتداد دسته دوم گسل ها نیز هم روند با شکستگی های ناشی از حفاری شناسایی شده اند. بنابراین روند این ساختارها شامل میانگین شکستگی های طبیعی، برون شکست ها و روند گسل های عادی محلی با یکدیگر همخوانی دارند که می تواند منشا شکستگی ها را زمین ساختی معرفی کند.

مجموعه دگرگونی- آذرین شترکوه در 80 کیلومتری جنوب خاور شاهرود و در لبه شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. این مجموعه طیف گسترده ای از ترکیبات سنگی مانند متاپلیت ها، متاپسامیت ها، متابازیت ها (آمفیبولیت و گارنت آمفیبولیت)، متاکربنات ها (مرمرهای آهکی و دلومیتی) و متاریولیت ها را در برمی گیرد. سنگ مادر متابازیت ها شامل گدازه-های بازالتی، دسته دایک های دیابازی و توده های نفوذی گابرودیوریتی کوچک مقیاس بوده است. نظر به فراوانی و اهمیت میان لایه های بازالتی و دسته دایک های دیابازی دگرگون شده نسبت به دیگر اجزا، این مقاله به طور خاص به بررسی تغییر و تحولات آنها اختصاص یافته است. بر پایه شواهد صحرایی و سنگ نگاری، افزایش درجه دگرگونی متابازیت های حاصل از دگرگونی میان لایه های بازالتی و دسته دایک های دیابازی، به تشکیل طیفی گوناگونی از انواع سنگ ها مانند آمفیبول شیست، آمفیبولیت، گارنت آمفیبولیت و در پایان آمفیبولیت های میگماتیتی انجامیده است. دما- فشارسنجی مبتنی بر تجزیه شیمیایی نقطه ای گارنت، آمفیبول و پلاژیوکلازهای سازنده این متابازیت ها، محدوده دمایی 602 تا 711 درجه سانتی گراد و فشار 9 تا 11 کیلو بار را برای تشکیل، توقف تبادل و تعادل پایانی آنها مشخص ساخته که بیانگر شرایط دما و فشار رخساره های آمفیبولیت و آمفیبولیت بالایی است. از دید ژئوشیمیایی، ماگماهای سازنده این گروه از متابازیت ها دارای ماهیت توله ایتی تا کلسیمی- قلیایی بوده اند. این ماگماها از ذوب بخشی گوشته سنگ کره ای زیر قاره ای منشا -گرفته اند. روانه های بازالتی زیرآبی و دسته دایک های دیابازی در خلال رژیم های زمین ساختی کششی حاکم بر سرزمین-های گندوانایی اواخر نئوپروتروزوییک ایران مرکزی تشکیل شده اند. این رژیم های زمین ساختی کششی با تشکیل حوضه های دریایی- اقیانوسی درون قاره ای (کافتی یا پشت کمانی) همراه بوده اند. حوضه های مورد نظر، در یک بازه زمانی کوتاه و در طی یک فرایند جمع شدگی سریع، بسته و به صورت آمیزه های زمین ساختی یا منشورهای به هم افزوده روی پوسته قاره ای رانده شده اند. بر پایه سن سنجی های صورت گرفته به روش اورانیم- سرب روی زیرکن های استخراج شده از این متابازیت ها، این رویداد دگرگونی در فاصله زمانی 526 تا 577 میلیون سال پیش (برابر اواخر نئوپروتروزوییک و رخداد کوهزایی کادومین در سرزمین های گندوانایی) صورت گرفته است.

امروزه آب زیرزمینی یکی از منابع اصلی آب آشامیدنی و کشاورزی و دیگر مصارف مختلف برای جوامع بشری است. با افزایش جمعیت و توسعه یافتگی جوامع، تقاضا برای این منبع طبیعی مهم و حیاتی و استراتژیک افزایش یافته است. این افزایش با کاهش منابع آبی با صدمه بر محیط آبخوانها همراه بوده است. بر این اساس برای رویارویی با بحران کم آبی و جلوگیری از تخریب آبخوان ها، مدیریت آنها و در پی آن شناخت دقیق متغیرهای هیدروژئولوژیکی به شدت احساس می شود. یکی از مهم ترین این متغیرها، هدایت هیدرولیکی است. با وجود اینکه، سامانه آب زیرزمینی یک سامانه پیچیده است و برآورد متغیرهای هیدروژئولوژیکی که معمولا با روش های کلاسیک مانند روش های آزمایشگاهی، اسلاگ تست، آزمایش ردیابی و آزمون های پمپاز انجام می گیرد، با عدم قطعیت ذاتی همراه بوده و پر هزینه و وقت گیر است. بنابراین، استفاده از روش های هوش مصنوعی برای برآورد هدایت هیدرولیکی، می تواند از عدم قطعیت این متغیر کم کند و تا حدودی بر دقت آن بیافزاید، تا بتواند بر نواقص موجود در روش های کلاسیک چیره شود. در این پژوهش چهار روش هوش مصنوعی، روش سامانه استنتاج فازی ممدانی، سامانه استنتاج فازی ساجنو، شبکه عصبی موجکی، و ماشین بردار پشتیبان کمینه مربعات به عنوان مدل های منفرد برای برآورد هدایت هیدرولیکی آبخوان مراغه بناب با استفاده از داده های ژئوفیزیکی سطحی در منطقه به کار گرفته شد. با توجه به اینکه هر کدام از مدل ها بر پایه ویژگی های ذاتی خود در بخشی از این محدوده نتایج خوبی ارائه دادند. بنابراین برای استفاده همزمان از کارایی همه این مدل ها روش ترکیب غیرخطی با عنوان مدل هوش مصنوعی مرکب نظارت شده (SCMAI) برای برآورد هدایت هیدرولیکی در دشت مراغه-بناب استفاده و نتایج آن با استفاده از معیارهای ارزیابی مختلف نشان داده شد. مدل SCMAI با استفاده از 15 داده مورد آزمایش قرار گرفت. مقادیر RMSE و R2به ترتیب برابر0.045 و 0.97 به دست آمد. با مقایسه این مقادیر با مقادیر محاسبه شده برای مدل های منفرد یاد شده، دیده شد که مدل SCMAI با داشتن RMSE کمتر و R2 بهتر از مدل های هوش مصنوعی منفرد است. این نتایج بیان می دارد که مدل SCMAI کارآیی بالایی در برآورد مقادیر هدایت هیدرولیکی در آبخوان آزاد و هتروژن دشت مراغه- بناب نشان می دهد.

رخداد زمین ﻟﺮزه های تاریخی و دستگاهی در ﻧﺰدیکی ﮔﺴﻞ شمال تبریز ﺷﺎﻫﺪی ﺑﺮ ﻓﻌﺎلیت ﻟﺮزه خیزی این ﮔﺴﻞ است ﮐﻪ زمین ﻟﺮزه های تاریخی ﺑﺎﺑﺰرگی بیشتر از 7 را در کارنامه خود دارد. در این پژوهش ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ﺗﺠﺮبی موجود، زمین ﻟﺮزه های تاریخی، مطالعات ﻟﺮزه خیزی و ﻫﻨﺪﺳﻪ ﮔﺴﻞ شمال تبریز، یک ﺳﻨﺎریوی ﻟﺮزه ای ﺑﺎﺑﺰر گی 7.7 ﺗﻌﺮیف شد. ﺑﺎ اﻧﺠﺎم شبیه سازی ﺑﻪ روش «شبیه سازی ﮐﺎﺗﻮره ای چشمه گسل محدود مبتنی ﺑﺮ بسامد ﮔﻮﺷﻪ دینامیک» ﻣﺸﺎﻫﺪه شد ﮐﻪﻫﻤﺎهنگی ﺧﻮبی میان ﻣﻘﺎدیر بیشینه ﺷﺘﺎب ﺑﺮآورد شده و اﻟﮕﻮی رواﺑﻂ ﮐﺎهیدگی وجود دارد. ﻧﻘﺸﻪ ﻟﺮزش ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن می دهد ﮐﻪ بیشترین جنبش نیرومند زمین در ﻧﻮاحی شمال باختر، شمال و شمال خاور شهر تبریز در امتداد مشابه با آزیموت گسل دیده می شود. همچنین بیشینه شتاب حاصل از شبیه سازی با بیشینه شتاب حاصل از روابط کاهندگی تقریبا یکسان است.

با استفاده از داده های برداشت شده ژئوشیمیایی رسوب آبراهه ای، می توان اکتشاف ناحیه ای در مراحل شناسایی و پی جویی را انجام داد. در این مقاله به منظور مطالعات اکتشاف ناحیه ای از روش های فرکتالی عیار- مساحت و عیار- تعداد استفاده و ناهنجاری های عناصر شاخص شامل آرسنیک، آنتیموان، طلا و مس بررسی شد. 855 نمونه از رسوبات آبراهه ای در برگه 1:100000 آلوت در استان کردستان مورد تجزیه ICP-MS قرار گرفت. سپس پردازش های آماری و نمودار ستونی روی این عناصر صورت پذیرفت. در ادامه با استفاده از روش های فرکتالی عیار- تعداد و عیار- مساحت بی هنجاری های این عناصر در این برگه انجام و نقشه های هنجاری ها رسم شد. همچنین مقایسه میان دو روش فرکتالی عیار- تعداد و عیار- مساحت در برگه آلوت با توجه به جایگاه زمین شناسی، ساختارهای موجود و سنگ شناسی چیره انجام گرفت. به طور کلی نتایج حاصل از دو روش نشان داد که در مناطق مرکزی و جنوب خاوری محدوده میزان عیار این عناصر افزایش می یابد و در این مناطق احتمال وجود مناطق امیدبخش کانساری بالاست. هر چند که روش عیار- تعداد با ایجاد هاله های ژئوشیمیایی گسترده تر و با دربرگرفتن کانسار شناخته شده باریکا و پیروی از روند مورد انتظار کانه زایی در پهنه سنندج- سیرجان، مناطق پرپتانسیل محتمل تری را برای عناصر مورد مطالعه نشان داد.

یکی از عواملی که سبب کاهش کیفیت شیمیایی آب های زیرزمینی برای استفاده در صنایع می شود، افزایش حضور یون های مزاحم است.این یون ها می توانند در روند فرآوری مواد معدنی تاثیر بگذارند و با ایجاد رسوب یا خورندگی در مسیر انتقال آب سبب کاهش بازدهی تولید شوند. در معدن سنگ آهن گل گهر میزان شوری آب زیرزمینی در طی سال های گذشته افزایش قابل توجهی یافته است. از آنجا که آب شور معدن در کارخانه تغلیظ برای تولید پالپ به کار می رود، کیفیت آب شور استحصالی از معدن مورد توجه است. در این پژوهش تاثیر عوامل مختلف افزایش شوری از جمله، کیفیت آب های زیرزمینی ورودی و آب های سطحی نفوذی، وضعیت سنگ شناختی منطقه، تاثیر افزایش ژرفای معدنکاری، ستبرای اشباع آب زیرزمینی، تغییرات شیب هیدرولیکی، وضعیت چرخه هیدرولیکی منطقه، بیلان، ویژگی های ایزوتوپی آب ها و تبخیر، بر کیفیت آب زیرزمینی بررسی و عوامل موثر در ایجاد شوری تعیین شده است.

مجموعه نفوذی ندوشن بخشی از فعالیت نفوذی ترشیری است که در بخش مرکزی پهنه ماگمایی ارومیه- دختر قرار گرفته است. این مجموعه مرکب از چهار توده اصلی با ترکیب دیوریتی، گرانیت- گرانودیوریتی، دیوریت پورفیری و گرانودیوریتی است. در همه بخش های توده های دیوریت پورفیری و گرانودیوریتی و بخش هایی از توده های گرانیت- گرانودیوریتی حضور انکلاوهای مکیروگرانولار مافیک با تر یکب دیوریت، مونزودیوریت و کمتر گابرو- دیوریت به شکل آشکاری خودنمایی می ک ند. از دید ویژگ یهای و متعلق به سری کال کآلکالن با پتاسیم متوسط تا بالاست. بررسی های ژئوشیمیایی نشان دهنده نقش کلیدی I ژئوشیمیایی، این مجموعه نفوذی متاآلومین تا کمی پرآلومین، نوع زیرکن، س نهای تقریبی U-Pb آلایش و آمیختگی، در تحول و تکوین ماگماهای توده های یاد شده و تشکیل انکلاوهای میکروگرانولار مافیک است. با استفاده از سن سنجی 30 میلیون سال برای توده های دیوریتی و گرانیت- گرانودیوریتی و 24 میلیون سال برای توده های دیوریت پورفیری و 25 میلیون سال برای توده های گرانودیوریتی ب هدست آمده است. افزون بر آن، برای گستره ای کوچک از واحد گرانیت- گرانودیوریتی که در گوشه شمال خاوری منطقه، در شمال گسل دهشیر و در حاشیه باختری پهنه ایران مرکزی جای گرفته است، سن تقریبی 40 میلیون سال به دست آمد. شواهد ژئوشیمیایی نشان می دهد که ماگمای توده های مورد مطالعه، حاصل ذوب بخشی پوسته قاره ای تحت تاثیر مذا بهای گوشته ای، در محیط حاشیه فعال قاره ای است و به نظر می رسد که ذوب سنگ هایی با ترکیب متابازالتی و متاگری وکی در پوسته زیرین در تعادل با پسمانده ای شامل کلینوپیروکسن، پلاژیوکلاز و به مقدار کمتر آمفیبول، با ویژگی های ژئوشیمیایی توده های نفوذی مورد مطالعه بیشترین هماهنگی را داشته باشد.

منشا کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت (IOA) کم Ti و یا به عبارتی کانسارهای آهن نوع کایرونا مدت ها مورد بحث بوده و نظرات بسیاری از جمله ماگمایی، گرمابی، ماگمایی- گرمابی، سازند آهن نواری و رسوبی- بروندمی در این باره ارائه شده است. پهنه فلززایی بافق- ساغند در ایران مرکزی میزبان کانسارهای سترگی از این نوع است که حدود 1500 میلیون تن سنگ آهن با عیار میانگین 55 درصد را شامل شده اند که می توان به کانسارهای چادرملو، چغارت، سه چاهون و اسفوردی اشاره کرد. کانی زایی آپاتیت در این کانسارها به فراوانی رخ داده است. تبلور آپاتیت در تمرکز عناصری همچون U، Th، Sr، Y و REE موثر است. بنابریان مطالعه ژئوشیمی آپاتیت به منظور بررسی منشا این کانسارها مدنظر قرار گرفت. آپاتیت های مورد مطالعه، غنی شدگی از Y، Na، Si را نشان می دهند و مقدار بسیار ناچیزی از Cl دارند. مجموع عناصر خاکی کمیاب در این آپاتیت ها میان 0.36 تا 2.25% است که غنی شدگی از LREE، تفریق شدید میان LREE و HREE و بی هنجاری به شدت منفیEu (0.256 تا 0.69) را نشان می دهند. مقدار Sr و Y در آپاتیت ها به ترتیب میان 165 تا 365 ppm و 743 تا 1410 ppm است.از دید محتوای F-OH-Cl آپاتیت ها در دامنه هیدروکسیل- فلوروآپاتیت جای دارند. نتایج حاصل با داده های دیگر کانسارهای این نوع کانه زایی (کایرونا، ال لاکو، آباگونگ، آونیک و غیره) مشابه هستند. این آپاتیت ها ارتباطی با فعالیت ماگمایی کربناتیتی ندارند و در دامنه کانسارهای نوع کایرونا و سنگ های مافیک قرار می گیرند.بر پایه اساس ژئوشیمی آپاتیت های مورد مطالعه، رویداد کانی زایی در ابتدا در ارتباط با نفوذ توده های تونالیت- ترونجمیت- گرانودیوریت، دیوریت و گرانیت، مرتبط با فرورانش حاشیه قاره به سن 525 تا532 میلیون سال پیش بوده است که در واحد آتشفشانی- رسوبی کامبرین (میزبان کانی زایی) نفوذ کرده اند. سپس، کانی زایی در اثر فعالیت های گرمابی وابسته به نفوذ توده های آلکالن (سینیت و مونزوسینیت) رخ داده است. در نتیجه، کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت کم Ti در پهنه بافق- ساغند در ارتباط با فرایند های ماگمایی- گرمابی تشکیل شده اند.

سازند گورپی به ستبرای 213 متر در برش کاور و 158 متر در برش فرهادآباد در جنوب استان ایلام، متشکل از مارن با میان لایه های مارن آهکی و دارایدو عضو آهکی لوفا و امام حسن به سن کمپانین میانی تا پالئوسن پسین برای بررسی های دقیق اقلیم دیرینه حاکم در زمان رسوب گذاری انتخاب و مطالعه شد. به این منظور از چگونگی نسبت روزن بران حساس به شرایط اکولوژیکی (e.s/e.g) به انواع غیر حساس، داینوسیست های شاخص دما و گرده های گیاهی استفاده شد. این بررسی ها آب و هوای گرم و مرطوب با دو مرحله کاهش ناگهانی دما (در ابتدای ماستریختین و دانین) را تایید می کند که با تغییرات ثبت شده با دیگر نقاط دنیا نیز همخوانی دارد.

مجموعه های دگرگونی گل گهر، روتشون و خبر (در جنوب باختری بافت، استان کرمان)، جزیی از پهنه دگرگونی سنندج- سیرجان و شامل تناوبی از سنگ های رسوبی دگرگون شده، متابازیت ها و آهک های ناخالص دگرگون شده هستند. مطالعات مختلف نشان می دهد که در این سنگ ها، اولین رخداد دگرگونی، با نخستین فاز دگرشکلی و جهت یابی کانی های مسکوویت، بیوتیت، گارنت، کوارتز و فلدسپات همراه بوده و یک برگوارگی، موازی با لایه بندی اولیه (S0) ایجاد کرده است. رخداد دوم دگرگونی که با فاز دوم دگرشکلی همراه بوده، سبب ایجاد ریزچی نها و جهتی ابی ترجیحی مسکوویت، بیوتیت، گارنت و آمفیبول و تشکیل برگوارگی S2 شده است. اما رخداد دگرگونی سوم، به صورت پسرونده بوده است که رخدادهای دگرشکلی و دگرگونی رخ داده منطبق بر فاز کوهزایی سیمرین پیشین هستند. ویژگی های ژئوشیمیایی سن گهای رسوبی دگرگون شده منطقه، بیانگر منشا شیلی برای این سن گهاست. تطابق و تغییرات سن گشناسی واحدها در ستو نهای چین هشناسی، از شمال باختر به سوی جنوب خاور منطقه، نشان می دهد که در کمپلکس گل گهر (بخش باختری منطقه)، سنگ های رسوبی تخریبی دگرگون شده، فراوانی قابل توجهی دارند. این بدان معنی است که سنگ های اولیه، در یک محیط کم ژرفا و آشفته تشکیل شده و همزمان با رسوب گذاری واحدهای تخریبی، ماگماهای بازیک نیز وارد حوضه رسوبی می شده اند. با گذشت زمان، به سوی خاور و در زمان تشکیل سنگ های مادر کمپلکس روتشون، حوضه رسوبی کمی ژرف تر شده و گهگاه لایه های آهکی در میان سنگ های تخریبی و گدازه ها نهشته می شده است. سپس، حوضه رسوبی ژرف تر و آرام تر شده یعنی در زمان رسوب گذاری سنگ های مادر مجموعه خبر، مقدار زیادی آهک در حوضه ته نشین و فعالیت های ماگمایی به کلی متوقف شده است. روابط چینه شناسی مجموعه های یاد شده نشان می دهد که در زمان تشکیل سنگ های اولیه آنها نیز، ابتدا سنگ های مجموعه گل گوهر نهشته شده و در ژرفای بیشتری قرار گرفته اند. به همین دلیل بالاترین درجه دگرگونی در بخش باختری منطقه (کمپلکس گل گهر و روتشون) و کمترین درجه دگرگونی در بخش خاوری منطقه (کمپلکس خبر) دیده می شود.

کانسار طلای عربشاه طی فعالیت گرمابی حدود 11 میلیون سال پیش (بر پایه سن سنجی اورانیم- سرب زیرکن به روش LA-ICP-MS)، در شمال باختر کشور تشکیل شده است. این فعالیت، بخشی از کمان ماگمایی ارومیه- دختر بوده که عامل کانه زایی در این ناحیه، مشابه ذخایر طلای زرشوران، آق دره و ساری گونی شده است. سنگ میزبان کانه زایی شامل مجموعه ای از توالی های رسوبی متعلق به پالئوزوییک زیرین است که توسط توده های نیمه ژرف داسیتی کالک آلکالن با تمایل آلکالن (پتاسیم بالا) قطع شده اند. کانه زایی طلا در این کانسار به لحاظ بافتی بیشتر به صورت رگه- رگچه، پرکننده فضاهای خالی، برشی، توده ای و دانه پراکنده رخ داده است. کانه زایی طلا در کانسار عربشاه از دید نوع دگرسانی های گرمابی (کربنات زدایی، آرژیلیک، دولومیتی، سولفیدی و سیلیسی شدن) و روند تکوین کانه زایی در ارتباط با برشی شدن و ته نشینی سولفیدهای فلزات پایه، آهن، آرسنیک و آنتیموان شبیه به کانسارهای مرتبط با سامانه های زمین گرمایی (اپی ترمال کم سولفید) در جایگاه های آتشفشانی است. با این تفاوت که سنگ میزبان آن رسوبی است. بیشتر کانه های سولفیدی در این کانه زایی، شامل پیریت، آرسنوپیریت، ارپیمنت و رآلگار، استیبنیت، گالن، اسفالریت، طلا و کمتر کالکوپیریت است. طلا در این کانه زایی به صورت آزاد شده از دانه های پیریت اکسیده، همچنین بسیار ریز (نامریی) درون فازهای سولفیدی به صورت محلول جامد همچون پیریت های آرسنیک دار رخ داده است. با توجه به جایگاه ساختاری، سنگ میزبان، پاراژنز کانی ها، حضور آرسنیک، آنتیموان، جیوه و فلزات پایه، دگرسانی گرمابی و حضور طلا به صورت نامریی در پیریت های آرسنیک دار، کانسار طلای عربشاه را می توان در گروه کانسار های اپی ترمال با میزبان رسوبی که در محیط های کششی درون قاره ای تشکیل شده اند، رده بندی کرد.

توده های نفوذی محور کرج- طالقان در البرز مرکزی با ترکیب سنگ شناسی مشابه، شامل گابرو، مونزوگابرو، مونزودیوریت، مونزونیت و دایک های فلسیک از نوع آلکالی فلدسپارسینیت تا سینیت درون سنگ های آذرآواری سازند کرج یا معادل آن جای گرفته و سن الیگوسن را برای آنها معرفی کرده اند.بررسی های صحرایی، کانی شناسی و ژئوشیمیایی نشان داد که ماگمای مادر مجموعه نفوذی، از نوع شوشونیتی و از دید درجه اشباع از آلومینیم (ASI) متاآلومین است. شواهد سنگ شناسی نشان می دهند که فرایند تفریق از گابرو به مونزونیت نقش اصلی را در تکوین سنگ های منطقه داشته است. غنی شدگی Ba, Rb, Th) LILE) و همچنین افت عناصر Ti, Nb) HFSE) در الگوی توزیع عناصر کمیاب از نمودارهای عنکبوتی، ویژگی سنگ های وابسته به محیط فرورانش را نشان می دهد. همچنین در این نمودارها LREE نسبت به HREE غنی شدگی دارد که این ویژگی ها نیز در سنگ های مناطق فرورانش و حواشی فعال قاره ای دیده می شوند. مطالعات ژئوشیمیایی و پتروژنتیکی انجام شده، بیانگر منشا واحد سنگ های نفوذی محور کرج- طالقان و نقش تبلور تفریقی همراه با هضم و آلایش ماگما با سنگ های پوسته ای، در تحول ماگمای سازنده سنگ های یاد شده است.این ماگما از ذوب بخشی درجه پایین یک منبع گوشته ای غنی شده زیر سنگ کره قاره ای با ترکیب گارنت لرزولیت حاصل شده است. مشارکت دو نوع گوشته سنگ کره ای و سست کره ای در پتروژنز سنگ های محور کرج- طالقان را می توان ناشی از یک مدل ژئودینامیکی کششی مرتبط با تغییر شیب فرورانش به صورت Roll back دانست که احتمالا در مراحل پایانی فرورانش میان صفحات عربی و ایران در زمان Chattian یا الیگوسن بالایی به وجود آمده اند.

کانسار (Zn-Cu- (Pb-Bi-Ag ماهور در مرکز بلوک لوت، در پهنه به شدت خردشده گسلی، بیشتر در واحد آتشفشانی- نیمه آتشفشانی داسیت -ریوداسیت به سن ائوسن بالایی- الیگوسن، تشکیل شده است. کانی سازی به صورت رگه ای، رگچه ای و برشی سولفید توده ای و یا همراه رگه- رگچه های کوارتز، کوارتز- کربنات و یا کوارتز- مسکوویت (سریسیت) - کربنات رخ داده است و به جز مقدار ناچیزی اسفالریت تیره، تنها پیریت ریزدانه به صورت فاز افشان در متن سنگ میزبان دیده می شود. کانی سازی درون زاد پیچیده و شامل کانی های اصلی پیریت، اسفالریت آهن دار و کالکوپیریت در همراهی با گالن، انواع سولفوسالت های مس، انواع سولفوسالت های بیسموت، اسفالریت فقیر از آهن و مقدار کمی گرینوکیت، آرسنوپیریت، دیژنیت و به احتمال کوولیت است که نقره به مقدار قابل توجه در شبکه برخی کانی های سولفوسالتی و سولفیدی حضور دارد و کمی کانی های تنگستن طلادار نیز به طور محلی رخ داده اند. کانه زایی به طور چیره با دگرسانی سریسیتی، آرژیلی متوسط، پروپیلیتی و گاه آرژیلی پیشرفته و کوارتز- آدولاریا همراه بوده و طی سه مرحله اصلی شامل 1- مرحله کوارتز- پیریت، 2- مرحله اسفالریت آهن دار و 3- مرحله کالکوپیریت همراه شده با سولفوسالت ها و کمی کانی های سولفیداسیون بالا تشکیل شده است. کانه زایی پس از مرحله سیلیسی شدن و پیریت زایی افشان تورمالین دار (دگرسانی سریسیتی پیش از کانه زایی) رخ داده و فرایند هوازدگی آن را تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به مقدار بسیار پایین Cu در سامانه تعادلی Cu-Zn-S، محتوای بالای ادخال های کالکوپیریت در اسفالریت های آهن دار تیره ماهور نشانگر منشا جانشینی بافت بیماری کالکوپیریت است. این بافت در همراهی با کانی شناسی (کانه و دگرسانی) کانسار نشانگر تشکیل کانی سازی پلی متال ماهور به تقریب در محدوده دمایی 200 تا 400 درجه سانتی گراد و از سیالی با حالت سولفیداسیون متوسط و درجه اسیدی کم است که سیال یاد شده به علت واکنش با سنگ دیواره خنثی تا قلیایی شده، ولی شواهد کمی از تکامل سیال به حالت سولفیداسیون بالا، شرایط اسیدی تر و اکسیدان تر در بخش غنی از مس آن ثبت شده است. ویژگی های کانی شناسی کانسار ماهور منشا بیشتر ماگمایی سیال گرمابی کانه زا را نشان می دهند و در تلفیق با ساختار کانه زایی، همراهی با سنگ های آذرین کالک آلکالن تا شوشونیتی و موقعیت زمین ساختی سنگ های میزبان، بیشترین شباهت را با کانسارهای لود پلی متال نوع کردیلرن دارد.