علوم زمین
سال:1389 | دوره:19 | شماره:76 |تعداد مقالات:26

در این پژوهش برای نخستین بار پومیس های پیرامون قله دماوند با استفاده از داده های ماهواره ای ETM+، Aster، IRS و مدل رقومی ارتفاع (DEM) مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدا تصحیحات اتمسفری، توپوگرافی و هندسی بر روی داده های ماهواره ای انجام شد. پس از عملیات پیش پردازش (Preprocessing) روش های تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی (PCA)، تبدیل رنگ IHS، ترکیبات رنگی دروغین (FCC)، عامل شاخص بهینه(OIF) و طبقه بندی نظارت شده (Supervised classification) به کارگرفته شد. ترکیب باندهای ETM+ در آشکارسازی معادن پومیس توانایی بالایی دارد. توانایی تصویر PAN در تشخیص جاده ها و سینه کارهای معدنی و نیز در ترکیب دقت مکانی با محدوده مریی و فراسرخ (مادون قرمز) نزدیک (VNIR) سنجنده Aster بهتر از سنجنده ETM+بوده است. روش های IHS و PCA تقریبا به طور یکسان نواحی پومیسی و تراکی آندزیتی را آشکارسازی می نماید. محدوده طیفی VNIR با توجه به شدت روشنایی بیشتر و تغییرات توپوگرافی و پوشش گیاهی، مناسب نبوده و باعث تداخل کلاس ها می شوند. در مجموع، برای بیشتر سنگ ها محدوده طیفی فراسرخ متوسط (SWIR) بیشترین کارآیی را در مقایسه با محدوده طیفی VNIR دارد. استفاده از DEM برای جداسازی زمین های کم شیب که محل انباشت پومیس های ریزشی هستند، در مناطق شمالی و خاوری و برخی از نواحی جنوبی قله موثر بوده است. به علت محدود بودن تعداد پیکسل های نمونه برداری، الگوریتم مورداستفاده در طبقه بندی نظارت شده، روش زاویه طیفی(SAM) است. در نهایت، پراکنش پومیس در چارچوب نقشه پتانسیل پومیس ارایه شد. با محاسبه سطوح همپوشانی لایه سازند زمین شناسی موثر با محدوده های سینه کارهای معدنی استخراج شده از تصویر PAN مقدار این همپوشانی 93 در صد به دست آمد.

با توجه به نتایج بررسی های صحرایی (شکل، ابعاد، توزیع مکانی و وضعیت انکلاوها و بیگانه سنگ ها در سنگ میزبان و در رخنمون های قابل دسترس) و آزمایشگاهی (بررسی های سنگ نگاری، ریزساختاری انکلاوهای ماگمایی و بیگانه سنگ های متاپلیتی و شیمی سنگ کل انکلاوهای ماگمایی)، انکلاوهای ماگمایی از نوع مافیک و فلسیک و بیگانه سنگ های دگرگونی از نوع هورنفلسی هستند. طویل شدگی انکلاوهای ماگمایی و بیگانه سنگ های هورنفلسی در امتداد محور طولی ظاهری خود در بخش های حاشیه ای توده نفوذی به عملکرد تنش های زمین ساختی در حالت مذاب یا نیمه جامد روی انکلاوها و حالت خمیری برای بیگانه سنگ ها و همچنین نیروی بالای جریان ماگمایی در منطقه تماس با سنگ های دگرگونی منطقه، نسبت داده شده و اشاره ای است به این که منشا این بیگانه سنگ ها، سنگ های دگرگونی مجاور توده نفوذی است. انکلاوهای مافیک موجود در میزبان جهت یافته، افزون بر شواهد تغییر شکل پلاستیک (در مقیاس میکروسکوپی)، ریزساختارهای جریانی هم نشان می دهند که این حالت را می توان به تحمیل جریان حالت جامد(Solid-State Flow) بر جریان ماگمایی نسبت داد. اشکال کروی، بیضوی، دوکی انکلاوهای ماگمایی مافیک، به دلیل عدم مشاهده شواهد تغییر شکل پلاستیک حالت جامد، وجود معیارهای جریان ماگمایی و مرز مشخص با سنگ میزبان در مقیاس ماکروسکوپی و میکروسکوپی به حضور آنها به صورت گلبول ها یا بسته های ماگمایی در ماگمای فلسیک میزبان نسبت داده و با توجه به اختلاف ظاهری، نزدیکی کانی شناسی، بافتی و ژئوشیمیایی با سنگ میزبان، به منشا متفاوت آنها و در واقع با وقوع آمیختگی ماگمایی مرتبط است. انکلاوهای ماگمایی فلسیک که به طور عمده شکل خاصی نداشته و قرابت کانی شناسی، ژئوشیمیایی آشکاری با میزبان نشان می دهند و در بخش های حاشیه ای و سقف توده دیده می شوند به گسیختگی حاشیه ای در فازهای اولیه تزریق، در فشار ناشی از ضربان های تزریق بعدی و جایگزینی ماگمای جدید نسبت داده شده اند.

با وجود کاربرد موثر تصاویر SAR در استخراج خطواره ها و گسل ها، تهیه مدل رقومی زمین و تعیین جابه جایی ها و تغییر شکل زمین در اثر زلزله، این تصاویر به دلیل وجود نوفه ای ضرب شونده به نام اسپکل (Speckle noise) از کیفیت رادیومتریک پایینی برخوردار هستند. بنابراین بهبود کیفیت این تصاویر به منظور استفاده بهینه از آنها در کاربردهای سنجش از دور، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله یک روش جدید و موثر به منظور بهبود کیفیت تصاویر SAR ارایه شده است. در این روش، ابتدا تصویر لگاریتمی SAR توسط تبدیل موجک (Wavelet) مختلط دو شاخه تجزیه می شود. آنگاه به منظور استخراج صحیح وابستگی های بین مقیاسی، مولفه سیگنال ضرایب موجک در مقیاس های مجاور به صورت موثری توسط توزیع دو بعدی همسانگرد (Isotropic)پایدار مدل می شود، در حالی که مولفه نوفه توسط یک توزیع گوسی دو بعدی همسانگرد تقریب زده خواهد شد. سپس یک تخمینگر دو متغیره بیز (Bivariate Bayesian estimator) برای جداسازی بهینه سیگنال از نوفه در فضای موجک طراحی می شود. مقایسه های کیفی و کمی روش پیشنهادی با چندین روش جدید کاهش نوفه اسپکل درتصاویر SAR، نشان از عملکرد بهینه این الگوریتم دارد.

مطالعات ژئوشیمی سازند آسماری در دو برش چینه شناسی از سازند آسماری واقع در تنگ سپو در حوالی شهر دهدشت (استان کهگیلویه و بویراحمد) و تنگ بن نزدیک به شهر بهبهان (استان خوزستان) به ترتیب با ستبراهای 260 و 214 متر، به همراه بخش هایی از راس سازند پابده بررسی شد. در منطقه مورد مطالعه، نهشته های کربناتی سازند آسماری با سن الیگوسن بالاییLate Oligocene) ) و میوسن زیرینEarly Miocene) )، بین سازند پابده در زیر و سازند گچساران در بالا نهشته شده است. بر اساس مطالعات ایزوتوپی اکسیژن و کربن و تجزیه عنصری (عناصر فرعی و اصلی)، سازند آسماری بیشتر، تحت تاثیر دیاژنز جوی (meteoric) قرار گرفته است و روند J وارون (inverted-J trend) حاکی از تاثیر این نوع دیاژنز است. همچنین سامانه دیاژنتیکی از نوع بسته تا نیمه بسته، برآورد شده است. مطالعات ژئوشیمیایی حاکی از این است که ترکیب کانی شناسی اولیه سازند آسماری آراگونیتی است. بر اساس این تغییرات، مرز بین سازند پابده و سازند آسماری بر اساس مطالعات ایزوتوپ اکسیژن و کربن قابل تشخیص است. مقادیر ایزوتوپ اکسیژن و کربن برای سازند پابده، بیشتر منفی و برای سازند آسماری مثبت تا منفی است. افزون بر این، مقادیر عنصرSr در سازند پابده بیشتر از سازند آسماری است. تغییرات ایزوتوپی و عنصری بین شاتین (Chattian) و آکویتانین و بین آکویتانین (Aquitanian) و بوردیگالین (Burdigalian) به نسبت روشن و مشخص است.

در این نوشتار، سازند کربناتی فهلیان با سن کرتاسه پیشین (بریازین-هوتروین) به منظور شناسایی ریزرخساره ها، دیاژنز و بررسی کانی شناسی اولیه رسوبات در برش نمونه واقع در تاقدیس فهلیان و برش زیرسطحی (تحت الارضی) چاه 55 میدان نفتی گچساران مورد بررسی قرار گرفت. بررسی های سنگ نگاری منجر به شناسایی ده ریزرخساره شد که در 4 کمربند رخساره ای پهنه کشندی، لاگون، سد و دریای باز نهشته شده اند. با توجه به ریزرخساره های شناسایی شده، این توالی کربناتی بر روی یک سکوی کربناتی از نوع حاشیه دار (شلف) نهشته شده است. شناسایی سیمان های مختلف نشان دهنده این است که سازند فهلیان به طور عمده تحت تاثیر دیاژنز هوازی قرار گرفته است. پراکندگی عناصر اصلی و فرعی و گستره ایزوتوپی اکسیژن 18 و کربن 13 آهک های سازند فهلیان نشان دهنده ترکیب کانی شناسی اولیه آراگونیتی و همچنین تاثیر دیاژنز هوازی بر روی این نهشته ها در یک سیستم بسته و با نسبت آب به سنگ پایین است.

در این مطالعه 75 نمونه از نهشته های سازند قم در برش چینه شناسی اند آباد در شمال خاور ماه نشان از نظر روزن داران موجود مورد بررسی قرار گرفتند. سازند قم در برش یادشده با ستبرای 301 متر شامل سنگ آهک و مارن بوده و مرز آن با نهشته های سازند سرخ فوقانی در بالا و سازند سرخ زیرین در پایین به صورت ناپیوستگی هم شیب است. در این بررسی به طور کلی 39 جنس و 65 گونه از روزن داران کف زی و 3 جنس و 5 گونه از روزن داران پلانکتون تشخیص داده شد که 37 جنس و 57 گونه از روزن داران از این ناحیه برای نخستین بار گزارش می شوند. از میان میکروفسیل های موجود، روزن داران کف زی با توجه به تنوع و فراوانی اهمیت بیشتری داشته و مبنای بررسی زیست چینه نگاری قرار گرفتند. به علت شباهت مجموعه روزن داران کف زی سازند قم و سازند آسماری و نبود یک زون بندی زیستی رسمی برای سازند قم، از زون بندی زیستی Adams & Bourgeois (1967) که برای سازند آسماری ارایه شده در بررسی های زیست چینه نگاری و تعیین سن نسبی نهشته های سازند قم در برش چینه شناسی اند آباد استفاده شد. بر همین اساس و با توجه به گونه های شاخص معرفی شده در زون بندی زیستی یادشده برش چینه شناسی اندآباد با زیست زون های شماره 1 و 2 قابل تطبیق و مقایسه است. بر پایه حضور، تجمع و گسترش چینه شناسی روزن داران سن نهشته های سازند قم در برش اند آباد اکیتانین پسین تا بوردیگالین تعیین شد. تجمع، فراوانی و تنوع گونه ای روزن داران در نمونه های برش اند آباد تغییر شرایط محیطی را نشان می دهد و در طول برش تنوع روزن داران به طور متناوب کاهش و افزایش می یابد. این در حالی است که بیشترین تنوع روزن داران تا 16 گونه می رسد. نهشته های سازند قم در برش اندآباد بر مبنای تغییرات تنوع گونه ای به 9 تجمع A (assemblage) تا I تقسیم بندی شد. بر پایه فراوانی روزن داران در هر تجمع نهشته های سازند قم مربوط به محیط دریایی و سکوی قاره ای درونی ( (inner shelfبوده و با تغییرات ژرفا همراه بوده است.

محدوده معدنی شهرستن در پیرانشهر، بیشترین تولید کننده سنگ های نمای نوع گرانیتی در ایران است. در این محدوده حدود 25 معدن فعال وجود دارد. جنس بیشتر سنگ های نفوذی از نوع سینیت، مونزونیت، گابرو و گرانیت است، که در منطقه وسیعی رخنمون دارند. از نظر ترکیب شیمیایی، سنگ اصلی منطقه، آلکالی سینیت است. تنوع بافتی و ترکیب سنگ ها، همراه با تغییرات شدید رنگ در فواصل اندک، همراه درزه ها، گسل ها و روراندگی در پیرامون این سنگ ها که تا حد زیادی نیز دگرگون و تکتونیزه شده اند، مشکلات فراوانی را در مرحله بهره برداری فراهم می آورند. بررسی نمودارهای گل سرخی با سیستم های درزه آماری در معادن سنگ های تزیینی این منطقه با هدف کاهش هزینه ها و انتخاب روش بهینه استخراج، در این معادن انجام گرفته است. نتیجه بررسی نشان می دهد که با توجه به روند کلی چین خوردگی ها در امتداد شمال باختر- جنوب خاور، برای کاهش ضایعات و افزایش راندمان کار باید سینه کار های بخش مرکزی (حوالی شهرستن، حجران و قلات) در راستای شمالی- جنوبی و در بخش شمال باختری (قلات، سیوگده و کانی نبتیان) در امتداد شمال باختری- جنوب خاوری و در منطقه پانه سر و خاور شهرستن در راستای شمال خاوری- جنوب باختری باشند.

گسل درونه، یک گسل راستالغز چپ بر و فعال در شمال خاور ایران است که اثر سطحی آن حدود 700 کیلومتر درازا دارد. این گسل در طول مسیر خود نهشته های ترشیری و کواترنری را قطع می کند. در چند بخش از آن می توان نهشته هایی وابسته به دوره های پالئوژن، نئوژن و مخروط افکنه های کواترنری را شناسایی کرد که در آنها جابه جایی های ناشی از گسلش دیده می شود، از خاور بیرق تا خاور خلیل آباد، در نهشته های نئوژن می توان جابه جایی هایی بین 91- 457 متر را در تصاویر لندست مشاهده کرد. در آبراهه هایی که بر روی این واحدها جریان دارند نیز جابه جایی هایی قابل مشاهده است. در این نوشتار، تلاش شده است تا تاریخچه اخیر گسلش، با استفاده از جابه جایی های به دست آمده و نرخ لغزش گسل، محاسبه شود. مطابق انتظار، سن آغاز جابه جایی واحدهای زمین شناسی بسیار کمتر از سن واحدها در نقشه های زمین شناسی و سن آبراهه هایی که بر روی این واحدها جریان دارند کمتر از سن واحدها به دست آمده است و از آنجا که در چندین هزار سال گذشته جابه جا شده اند، تاییدی بر فعال بودن گسل درونه در زمان حال هستند.

به منظور شناخت محیط رسوبی و بررسی تغییرات سطح آب، سازند لالون به سن کامبرین پیشین در برش باهمو به ستبرای 550 متر واقع در بلوک پشت بادام، مورد مطالعه قرار گرفت. مطالعات صحرایی، برداشت 110 داده جریان دیرینه و بررسی سنگ شناسی، بررسی توسط میکروسکوپ الکترونی و تجزیه پراش اشعه ایکس نمونه های شیلی، منجر به تحلیل رخساره ای، تعیین جهت جریان دیرینه و تفسیر محیط رسوبی دیرینه در این سازند شد. تحلیل رخساره های سنگی حاکی از وجود 5 رخسارة سنگی سیلیسی آواری دانه درشت (Gm)، دانه متوسط (Sp, St, Sh) و دانه ریز (Fl) و یک رخساره کربناتی (دولومیتی) در این نهشته ها می باشد. رخساره های به دست آمده به همراه الگوی بایمدال دو قطبی و شواهد سنگ شناسی مانند وجود ماسه سنگ های گلوکونیت دار با بلوغ بافتی و ترکیبی بالا، نشان دهنده رسوبگذاری این نهشته ها در محیط پهنه کشندی است. بررسی تغییرات نسبی سطح آب دریا در برش مورد مطالعه، حاکی از وجود دو توالی متمایز می باشد که با ناپیوستگی نوع اول (SB1) محصور شده اند.

توموگرافی از زمان اولین رسید برای ارایه تصویری از ساختار سرعتی زیر زمین از امواج لرزهای استفاده میکند. این روش به طور وسیع در علوم زمین و زمین شناسی مهندسی به کار میرود. زمان سیر امواج حاصل از چشمه لرزهای که توسط گیرنده ها دریافت میشوند، برای مطالعه محدوده بین چشمه و گیرنده ها به کار میرود. این نوشتار، برداشت های توموگرافی انجام یافته در ساختگاه سد بختیاری را مورد بررسی قرار میدهد. هدف این بررسی، پیدا کردن زون های کم سرعتی است که منطبق با بخش های درزه دار با پتانسیل نشت در جناحین ساختگاه است. برای تجزیه و تحلیل دادههای برداشت شده در سد بختیاری، تحلیل توموگرافی سه بعدی انجام شده است. توانایی تحلیل سه بعدی برای مقابله با مساله عدم یکتایی جواب در دادههای توموگرافی، یک برتری بسیار بالا به شمار می رود برای ردیابی پرتو و محاسبه زمان رسید در هر تکرار، از روش ارایه شده توسط Um & Thurber (1987) استفاده شده و عملیات وارون با استفاده از تکنیک SIRT صورت گرفته است. در این مطالعه، میانگین سرعت در بیشتر مقاطعی که برداشت توموگرافی در آنها انجام شده در حدود 3km/s به دست آمده است. با استناد به رابطهBarton (2006) میتوان گفت که نفوذپذیری تکیه گاه های سد، در مجموع پایین است. در جناح راست و در افق های بالاتر از 690 متری، یک زون کم سرعت دیده میشود که نشان دهنده گسترش زون های ضعیف موجود در سطح تا این ژرفا است. با وجود حضور زون های ضعیف در برخی از توموگرام ها، کیفت توده سنگ ساختگاه در مجموع خوب است و با طراحی پرده آب بند مناسب میتوان از نشت آب از این زون ها جلوگیری کرد.

رخساره های کربناتی پرمین در البرز مرکزی، دارای جلبک های آهکی فراوانی هستند. بررسی این رخساره ها منجر به شناسایی گونه های مختلفی از سیانوباکتری ها، جلبک های سبز داسی کلاداسه و ژیمنوکودیاسه و جلبک های فیلویید شده است. در این نهشته ها، جلبک های فیلویید در رخساره های آهکی مرتبط با پشته های کربناتی شناسایی شده اند. سیانوباکتری ها کم و بیش به صورت قشرساز در رخساره های کشندی تا لاگونی رمپ درونی گسترش داشته و جلبک های سبز داسی کلاداسه و ژیمنوکودیاسه به طور عمده در رخساره های کم ژرفای رمپ درونی یافت شده اند. جلبک های ژیمنوکودیاسه نسبت به داسی کلاداسه ها تا ژرفای بیشتری گسترش داشته اند. حضور سیانوباکتری ها در توالی های رسوبی منطبق بر مرز سکانسی نوع اول بوده است. جلبک های فیلویید در رخساره های مرتبط با سطح پیشروی سکانس حضور داشته و بیشترین فراوانی جلبک های سبز داسی کلاداسه و ژیمنوکودیاسه در پیرامون بیشترین سطح غرقابی و سیستم تراکت تراز بالا ثبت شده است. فراوانی جلبک های سبز آهکی از قاعده به راس پاراسکانس های کربناتی افزایش نشان می دهد. فراوان شدن جلبک های سبز آهکی ارتباط نزدیکی با گرم شدگی اقلیمی و گذر از شرایط سردخانه ای به گلخانه ای در پرمین البرز نشان می دهد.

کانسار سولفید توده ای سرگز، در شهرستان جیرفت (جنوب خاور استان کرمان) در پهنه سنندج- سیرجان جنوبی واقع است. بازالت های بالشی با سن احتمالی تریاس بالایی- ژوراسیک زیرین و با گسترش حدود 2 کیلومتر مربع، سنگ میزبان کانسار سولفید توده ای سرگز هستند. رخداد کانه زایی در درون سنگ های بازالتی تا آندزی بازالتی، وجود افق ژاسپیلیت و لایه های آهن- منگنز در بخش های جانبی کانسار، تشکیل منطقه کانی سازی رشته ای (Stringer Zone) به طور ناهمشیب با توده معدنی، وجود پیریت به عنوان کانی سولفیدی اصلی، وجود ساخت و بافت برشی و وجود منطقه بندی کانیایی در توده معدنی، همگی حاکی از این است که کانسار سرگز از نوع کانسارهای سولفید توده ای آتشفشان زاد است. کانی شناسی این کانسار، ساده و به طور عمده شامل کانی های پیریت، کالکوپیریت و اسفالریت است. وجود نسل های مختلف کانی ها در توده معدنی، تفاوت در شکل، اندازه، رابطه متقابل بین کانی ها، تاخر و تقدم در رشد کانی ها، بافت های جایگزینی، تشکیل بافت های برشی گسترده و منطقه بندی کانیایی آن نشان دهنده تاریخچه تکامل پیچیده کانسار و حاکی از فرایندهای همزمان و پس از نهشت کانسنگ است. بر اساس مطالعات کانی شناسی و ساخت و بافت، چهار مرحله اصلی کانه زایی تشخیص داده شد. مرحله اول عمدتا همراه با تشکیل کانی های سولفیدی به صورت پیریت های غنی از As و مقادیر فرعی اسفالریت، کوارتز و باریت است. پیریت فرامبوییدال و پیریت و اسفالریت کولوفرم در این مرحله تشکیل شده اند. در این مرحله همچنین، ریزش دودکش سولفیدی، احتمالا به واسطه انحلال زمینه انیدریتی، موجب تشکیل انباشت هایی از برش های سولفیدی شده است. مرحله دوم با تشکیل کانی های پیریت، اسفالریت، تنانتیت- تتراهدریت وگالن به صورت وجه دار و دانه درشت دنبال شده است که کانی پیریت نسبت به پیریت های مرحله اول دارای میزان کبالت بالاتری است. در مرحله سوم، سولفیدهای مرحله اول و دوم تحت تاثیر فرایند پالایش زونی (Zone Refining) و جایگزینی توسط کالکوپیریت قرار گرفته اند. در این مرحله، زون غنی از کالکوپیریت در بخش زیرین و زون غنی از اسفالریت، تنانتیت- تتراهدریت و مقدار کم گالن در بخش بالایی کانسار طی فرایند پالایش زونی تشکیل شده است. در مرحله چهارم، کالکوپیریت ته نشست یافته در بخش زیرین کانسار، تحت تاثیر فرایند یادشده بازیافت(Over Refining) ، شسته شده و همراه با کربنات جایگزین کننده باریت، زون غنی از اسفالریت و کالکوپیریت را در بخش بالایی کانسار تشکیل داده و زون غنی از پیریت را در بخش زیرین بر جای گذاشته است.

گسل فیروزکوه در بیشتر بخش خود در لبه جنوبی دره فیروزکوه در باختر البرز مرکزی قرار دارد. گسل فیروزکوه با درازای 70 کیلومتر و راستای جنوب باختری- شمال خاوری و سازوکار کار چپ گرد- کششی از جمله ساختارهای گسله و مهم در ناحیه البرز مرکزی است. از این گسل در گذشته به عنوان گسل فشاری با شیب به سوی جنوب یاد شده است. پژوهش های پارینه لرزه شناسی و سن سنجی رادیوکربن در راستای گسل راستالغز – چپ گرد فیروزکوه نشانگر رخداد زمین لرزه های بزرگ در البرز مرکزی در طی هولوسن است. در این نوشتار داده های به دست آمده از یکی از دو ترانشه حفر شده با درازای 40 متر، پهنای 2 متر و ژرفای 4 متر واقع در خاور فیروزکوه ارایه می شود. در محلی که اثرات به جای مانده از آخرین زمین لرزه رخداده بر اثر جنبش گسل فیروزکوه در دومین ترانشه (F2) یافت شده است. رخداد آخرین زمین لرزه با اثرات به جای مانده از گسل خوردگی جوان بر روی نهشته های سطحی که خود به طور چینه ای پوشاننده آبرفت های دارای قطعاتی از استخوان های انسانی است، قابل رهگیری است. سن به دست آمده برای این قطعات استخوانی که در ژرفای 70-60 سانتی متری ترانشه یافت شده است بر اساس روش کربن 14 برابر 28±1159 سال (پیش از 1950 میلادی،BP ) برآورد می شود. با توجه به نرخ لغزش برآورد شده در هر رخداد لرزه ای که از بررسی نگاشت (لوگ) پارینه لرزه شناسی دیواره خاوری ترانشه (F1) به دست آمده است، بزرگای برآورد شده برای هر لرزه کهن نزدیک به 7 است.

برداشت بیش از حد مجاز از آبخوان آبرفتی دشت گوهرکوه در جنوب باختر زاهدان، منجر به کاهش تراز آب زیرزمینی شده است. به منظور شناخت کامل تر آبخوان و بررسی اثرات احتمالی اجرای طرح تغذیه مصنوعی، جریان آب زیرزمینی این دشت، با مدل ریاضی شبیه سازی شده است. در این مطالعه از نگاشت (لاگ) های حفاری، آماربرداری از منابع آبی، داده های پیزومتری و آزمایش های پمپاژ، استفاده شده است. مدل عددی جریان برای پیش بینی تغییرات سطح آب در آینده، مورد استفاده قرار گرفته است. به علت نوسانات کمتر در تراز آب زیرزمینی، بهمن ماه 1381 به عنوان شرایط پایدار مورد واسنجی قرار گرفت. سپس از اسفند 1381 تا اسفند 1382 واسنجی برای شرایط ناپایدار انجام شد. در انتها نیز تحلیل حساسیت و صحت سنجی (برای اسفند 1382 تا اسفند 1383) بر روی مدل اعمال شد. پس از اتمام ساخت مدل برای آبخوان دشت گوهرکوه، به بررسی اثرات اجرای طرح تغذیه مصنوعی بر روی آبخوان دشت گوهرکوه پرداخته شد که بر اساس شرایط موجود، بهترین محل برای اعمال تغذیه مصنوعی بخش های شمالی آبخوان (مجاور چاه مشاهده ایP9 ) است. واکنش آبخوان در برابر اعمال تغذیه مصنوعی مثبت است و تغذیه مصنوعی اثر مخربی روی آبخوان ندارد.

سنگ های قیمتی یکی از منابع درآمدزا و اشتغال زا در دنیا به شمار می روند که پتانسیل ایجاد ارزش افزوده قابل توجهی را در خود نگاه داشته اند. به طوری که امروزه استخراج، فرآوری و صادرات سنگ های قیمتی بخش مهمی از اقتصاد کشورهایی چون آفریقای جنوبی، برمه، تایلند، چین، هند، ایالات متحده و بسیاری از کشورها را تشکیل می دهد و تصور حذف این صنعت برای تعدادی از این کشورها حکم حذف صنعت نفت در کشور ما را دارد. در کشور ما برخلاف منابع قابل توجهی از سنگ های قیمتی، تاکنون عملیات اکتشافی سیستماتیک و اقدامات چشمگیری برای استخراج و فرآوری صورت نگرفته است و تنها اندکی به صورت خام مورد بهره برداری غیراقتصادی قرار گرفته است. از مزیت های نسبی توسعه این صنعت در ایران می توان به وجود ذخایر قابل توجهی از سنگ های قیمتی در کشور، زمینه مذهبی مصرف مصنوعات سنگی و نیز ذوق و هنر ایرانی اشاره کرد. در این تحقیق بازار جهانی سنگ های قیمتی، ارزش افزوده و اشتغال زایی بالای این صنعت مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از روش SWOT جایگاه این صنعت در کشور و نیز نکات مثبت و منفی آن مورد بحث و تحلیل قرار گرفته و استراتژی و راهبردهای توسعه این صنعت پیشنهاد شده است.

در منتهی الیه شمال باختری ایران، در منطقه آذربایجان غربی سنگ های آتشفشانی بازیک در طی کواترنری گسترش وسیعی یافته اند. این منطقه در بخش میانی کوهزاد آلپ- هیمالیا و در فلات مرتفع ایران -ترکیه در آناتولی خاوری واقع شده است. گدازه های بازیک کواترنری با طیف ترکیبی متنوعی از بازالت قلیایی، بازالت آندزیتی، تراکی بازالت آندزیتی تا تراکیت و با گستره وسیع بر روی نهشته های رسوبی قرار گرفته اند. این سنگ ها که از مراکز آتشفشانی، شکستگی های ‍‍ژرف، گسل های امتداد لغز در حوضه های فراکششی برون ریزی داشته اند، از ویژگی های ساختاری، سنگ شناختی متفاوتی برخوردارند. در راستای پژوهش بر روند تکامل و منشا ماگماهای بازالتی منطقه و بر اساس بررسی های صحرایی، سنگ نگاری و سنگ شناسی، ده نمونه از منطقه برای بررسی های ایزوتوپی نسبت های 87Sr/86Sr، 143Nd/144Nd انتخاب شد که حاصل آن مقایسه با داده های ایزوتوپی سنگ های بازالتی مشابه در ترکیه است. تفسیر بررسی های ایزوتوپی بر روی نمونه های بازیک آذربایجان گویای آن است که منشا ماگماهای بازالتی در شمال باختری آذربایجان، گوشته ای و در محدوده ترکیب کلی زمین (Bulk Earth) واقع شده اند. ترکیب سنگ های بازالتی شمال منطقه گوشته تا حدودی تهی شده (depleted mantle) که در مناطق جنوبی همراه با آلایش پوسته ای می باشند.

کانسارآهن ذاکر(شمال خاور زنجان) در نوار ولکانوپلوتونیک طارم در زون ساختاری البرز باختری- آذربایجان واقع شده است. واحدهای سنگ شناسی در محدوده کانسار، سنگ های آتشفشانی - آذرآواری با ترکیب توف برشی- لاپیلی توف و گدازه های آندزیتی- بازالتی بخش آمند تشکیلات کرج هستند که طاقدیسی را تشکیل داده اند و توده های نفوذی با ترکیب کوارتزمونزودیوریت، کوارتز مونزونیت و کوارتز سینیت (با سن الیگوسن) در امتداد محور طاقدیس موجود در این واحدها جایگیری کرده اند. کانه زایی آهن در حدفاصل توده نفوذی و سنگ های آتشفشانی روی داده است. کانه اصلی کانسنگ، مگنتیت- آپاتیت همراه با مقادیرکمی کوارتز و کلسیت است. افزون بر کانی سازی آهن- آپاتیت، کانی های سولفیدی پیریت همراه با مقادیرکمی کالکوپیریت به صورت رگچه ای پس از کانسنگ اصلی در منطقه تشکیل شده اند. کانی سازی در 5 شکل رگچه های استوک ورک مگنتیت، مگنتیت- آپاتیت توده ای، مگنتیت - آپاتیت نواری (باندی)، مگنتیت- آپاتیت رگه ای و رگچه های سولفیدی در محدوده دیده می شود. نفوذ توده معدنی در سنگ های آتشفشانی میزبان موجب متاسوماتیسم اسکارنی و تشکیل کانی های اکتینولیت، تالک، کلریت، فلوگوپیت، کوارتز، کلسیت و اپیدوت شده است. بر اساس بررسی های ژئوترموبارومتری بخش اسکارنی، واکنش های دگرگونی در حضور سیالی با ترکیب XCO2=0.9، دمای 500- 400 درجه سانتی گراد و فشار حدود 2 کیلو بار انجام گرفته است. بررسی های بافتی و ساختی در ناحیه نشان می دهد که ماده معدنی از توده گرانیتوییدی ذاکر منشا گرفته و در سنگ های آتشفشانی میزبان نفوذ کرده است. شواهد کانه نگاری از منشا ماگمایی نوع کایرونای این کانسار حمایت می کند.

شیل های سیلورین (سازند سرچاهان) با حجم بالای مواد آلی، اصلی ترین سنگ منشا مخازن گروه دهرم (سازندهای کنگان و دالان) در میدان گازی پارس جنوبی (واقع در آب های خلیج فارس) هستند. در بررسی روی مغزه های حفاری تهیه شده از دو چاه، در بخش هایی از سازند کنگان در میدان یاد شده، آثار هیدروکربوری (بقایای نفت مرده و بیتومن) دیده شد. در پاره ای از گزارش های قدیمی، به سنگ منشا بودن رسوبات تریاس زیرین (سازند کنگان) اشاره شده است، به عبارتی، گفته می شد که سازند کنگان در تولید محتویات مخزنی (گازها و کاندنسیت ها) نقش داشته است. مطالعه اخیر در قالب شناخت و بررسی ویژگی های ژئوشیمیایی آثار هیدروکربوری (قیر و مواد آسفالتنی) موجود در سازند کنگان (نه محتویات مخزنی) نشان می دهد، هیدروکربورهای یاد شده از میان لایه هایی با ترکیب شیلی و شیلی- آهکی در بخش هایی از سازند کنگان تولید شده اند، اما چون فاقد مقدار مواد آلی لازم برای تولید در حجم عظیم هیدروکربور بوده و در ضمن از نظر بلوغ، نمونه های بررسی شده در اواخر دیاژنز- اوایل کاتاژنز (شروع پنجره تولید نفت) هستند، به نظر می رسد که ارتباطی با هیدروکربورهای تولیدی از شیل های سیلورین ندارند.

کلریتویید، به عنوان یکی از کانی های دگرگونی متاپلیت ها در درجات پایین تا متوسط دگرگونی، در متاپلیت های منطقه همدان یافت نمی شود. مقایسه نتایج تجزیه شیمیایی نمونه های همدان با معیارهای ژئوشیمیایی سنگ های کلریتویید دار، نشان می دهد که نمونه های همدان دارای ترکیب شیمیایی مساعد بوده اند. از آن جا که دما و فشار نیز در بسیاری از سنگ ها در محدوده پایداری کلریتویید است، ترکیب سیال، به عنوان تنها عامل موثر احتمالی، مد نظر قرار گرفت. بررسی ها نشان می دهد که به علت وجود گرافیت در متاپلیت های منطقه همدان، ترکیب سیال H2O در این منطقه خالص نبوده و بیشترین مقدار مجاز آب در سیال های منطقه همدان، با توجه به دامنه تغییرات دما و فشار، در حدود 0.9 بوده است. به این ترتیب به نظر می رسد برای پیدایش کلریتویید، مقدارXH2O سیال ها در زمان دگرگونی باید بیش از 0.9 باشد. احتمال دارد با اعمال محدودیت یادشده از نظر سیال، بسیاری از محدودیت های ژئوشیمیایی اعلام شده پیشین، منتفی شده و تناقض های موجود در معیارهای ژئوشیمیایی پیشین، برطرف شود.

سطح تحت پوشش برف یکی از پارامترهای مهم و دخیل در میزان جریان رواناب حاصل از ذوب برف بوده و با توجه به مشکل بودن پایش و اندازه گیری میزان سطح تحت پوشش برف در حوزه های آبخیز کوهستانی تصاویر ماهواره ای به عنوان جایگزین پایش ها و عملیات های زمینی تهیه نقشه سطح تحت پوشش برف در حوزه های آبخیز مطرح شده اند. سطح تحت پوشش برف حاصل از پردازش تصاویر ماهواره ای را می‏توان به عنوان یکی از مهم ترین داده های ورودی در شبیه سازی رواناب حاصل از ذوب برف تلقی نمود. در این نوشتار، از تصاویر ماهواره ای MODIS برای تهیه نقشه سطح تحت پوشش برف در حوزه آبخیز سد کرج استفاده شده است. به منظور بررسی میزان اختلاف در بازتابش باندهای مختلف در تصاویر، نیمرخ برداری انجام و بدین شکل قابلیت کاربرد شاخص پوشش برفی در تصاویر ماهواره ای MODIS مورد تایید قرار گرفت. در انتها، شبیه سازی رواناب ذوب برف در حوزه آبخیز سد کرج به عنوان یکی از کاربردهای اساسی پردازش تصاویر ماهواره‏ای و استخراج سطح پوشش برف ارایه شده است. نتایج نشان می دهد شاخص پوشش برفی همراه با آستانه گذاری طیفی بر روی باند 2 و 4 رابطه ای پایدار در استخراج نقشه پوشش برفی را ارایه می نماید. همچنین جریان شبیه سازی شده در سال آبی 81-80 با ضریب تبیین 0.4678 و تفاضل حجم 0.1292 متر مکعب بر ثانیه نشان از دقت داده های حاصل از نقشه های پوشش برفی به دست آمده از تصاویرMODIS دارد.

در پهنه برخوردی کوهزاد زاگرس سبک ساختاری از بخش درونی (پهنه سنندج - سیرجان) به سمت بخش بیرونی (زاگرس) به ترتیب از سبک ستبر پوسته به سبک نازک پوسته تغییر می نماید. در این پهنه، گسل های راندگی با روند شمال باختر - جنوب خاور و شیب به سمت شمال خاوری، قدیمی ترین واحدهای ترادف رسوبی را به سطح رسانده اند. بر اساس الگوی دگرشکلی، پهنه برخوردی کوهزاد زاگرس را می توان به دو محدوده مشخص که توسط راندگی اصلی زاگرس از یکدیگر جدا شده اند، تفکیک نمود، بخش بیرونی به طور عمده ساختار راندگی فلسی نازک پوسته دارد، اما بخش درونی دارای کوتاه شدگی بیشتر، دگرشکلی پی سنگ و ساختار دوپلکسی است. در بخش درونی سفره های راندگی متعددی که از سنگ های دگرگونی منشا گرفته اند و تا پیشانی راندگی اصلی زاگرس پیشروی نموده اند، گسترش یافته است. سازوکار حرکتی این سفره های راندگی، گرانشی و زمین ساختی بوده و تا مسافت هایی از 2 تا 20 کیلومتر جابه جا شده اند. افزون بر گسل های پی سنگی موازی روند زاگرس (گسل اصلی جوان زاگرس)، گسل های پی سنگی عمود بر روند زاگرس (در اینجا به نام گسل پی سنگی ازنا معرفی می شود) نیز دگر شکلی منطقه را تحت تأثیر قرار داده اند که سبب تغییر سبک دگرریختی در طول پهنه برخوردی شده اند.

این منطقه بخش کوچکی از ناحیه ساختاری سبزوار است که در بین استان های سمنان و خراسان رضوی جای دارد. در این ناحیه سن کهن ترین سنگ های رسوبی، ژوراسیک میانی است و همراه با آنها افق هایی از گدازه های ریولیتی - ریوداسیتی با گرایش کلسیمی- قلیایی وجود دارند. پیدایش نخستین گدازه های بازالتی با گرایش قلیایی همراه با دایک های دیابازیک در کنار افق هایی از سنگ آهک های کرتاسه پایین بوده است. از طرفی، حجم بسیار زیادی ازگدازه ها و دایک های اسیدی با ترکیب ریوداسیتی- داسیتی، گدازه ها و دایک های میانه با ترکیب تراکی آندزیتی، و دایک های بازیک با ترکیب بازالتی با گرایش کلسیمی- قلیایی در کنار انبوهی از سنگ آهک های پلاژیک کرم رنگ مایل به صورتی در پایان کرتاسه بالا نمایان شده است. مجموعه سنگ های یاد شده با رخنمون هایی از سنگ ‎های رسوبی پالئوسن پوشیده شده اند. بررسی نمودارهای تغییرات عنصری هارکر بیانگر تاثیر فرایند آلایش ماگمایی در کنار تفریق ماگمای بازیک از گوشته ای تهی شده است، که توسط نمودارهای عنکبوتی تایید می شود. جایگاه زمین ساختی سنگ های آتشفشانی ژوراسیک میانی و کرتاسه بالایی بیانگر سنگ های آتشفشانی کمان آتشفشانی و همزمان با برخوردی است که به ترتیب بر اثر سازوکار جنبش های زمین ساختی سیمرین میانی و لارامید ایجاد شده است. با این حال پیامد فاز کوهزایی اتریشین در منطقه مری به تشکیل سنگ های آتشفشانی بازیک کرتاسه پایین با جایگاه درون صفحه قاره ای منجر شده است که در نمودارهای عناصرکمیاب نمایان شده است. در گامه های پایانی کرتاسه و آغاز سنوزوییک جنبش کوه زایی لارامید در چهره یک فاز فشارشی سبب بسته شدن حوضه رسوبی مورد سخن، چین خوردگی و خروج آن از آب شده است. تنها در ناحیه مری نبود بخش های نفوذی مربوط به یک پیکره افیولیتی بالغ، وجود سنگ های آتشفشانی و رسوبی در بالاترین بخش های این پیکره، و از طرف دیگر حضور گسل های فشاری و راستالغز با سازوکارهای مهم و همسان با گسل درونه نشانگر زمین درزهای کهن و بسته شدن زود هنگام این بخش از ناوه درونه – کاشمر و تشکیل آمیزه رنگین در این ناحیه بوده است.

برآورد موقعیت افقی و ژرفای اجسام بی هنجار نقش مهمی در انتخاب بهینه محل حفر گمانه های اکتشافی دارد. روش های زیادی برای برآورد ژرفا وجود دارد و بیشتر آنها از فیلترهای بالاگذر بهره می برند. روش گرادیان کل بهنجارشده از جمله این روش ها است که با به کارگیری سری فوریه معایب فیلتر گسترش به سمت پایین را در عبور از مرکز جسم بی هنجار بر طرف می نماید. در این مقاله هدف اصلی محاسبه مقدار گرادیان کل بهنجارشده و ارایه روشی برای تعیین تعداد بهینه جملات سری فوریه همراه با استفاده آنها برای یک سری داده های مدل مصنوعی و داده های صحرایی دو و سه بعدی است. نتایج به کارگیری روش یادشده روی داده های مدل مصنوعی موقعیت و ژرفای مدل را با خطای کمتر از 2.5 درصد ارایه می دهد. همچنین از روش یادشده برای برآورد ژرفا و موقعیت افقی دو مورد از داده های صحرایی گرانی ناشی از گنبد نمکی هومبل (امریکا) و توده معدنی مسیوسولفاید موبرون (کانادا) استفاده و ژرفای گنبد نمکی 4.8 کیلومتر و ژرفای سطح بالایی توده معدنی 17 متر برآورد شد و تداوم گسترش توده معدنی تا ژرفای بیش از 70 متر نیز تایید شد که نتایج حاصل در مقایسه با دیگر داده های مستقل موجود مانند اطلاعات حفاری و نتایج ژئوفیزیکی همخوانی خوبی نشان می دهند. افزون بر این، با انتخاب تعداد جملات متفاوت سری فوریه ژرفای میانی کانسار (حدود 95 متری) و ژرفای زیرین آن (در حدود 175 متری) تعیین شد. موارد یادشده گویای کارآیی بسیار خوب روش گرادیان کل بهنجارشده در تعیین موقعیت و برآورد ژرفای اجسام بی هنجار است.

پالایشگاه آبادان بین دو رودخانه اروندرود و بهمنشیر واقع شده است. این رودخانه ها آب شهری، صنعتی و کشاورزی شهر آبادان را تامین می کنند. نشت مواد نفتی و فرآورده های آن از لوله ها و مخازن روزمینی در طول جنگ تحمیلی و فرسودگی سامانه های ذخیره، انتقال و پالایش نفت به دلیل قدمت این واحد، ضرورت بررسی و انجام مطالعات برای شناسایی گسترش و حدود آلودگی نفتی را صد چندان می نماید. کاربرد رس به عنوان یک مانع طبیعی زمین شناسی در کاربردهای زیست محیطی از جمله کنترل آلودگی به اثبات رسیده است. منطقه آبادان از رسوبات دلتایی عهد حاضر تشکیل شده است و این آبرفت های رودخانه ای دارای تنوع در جنس و اندازه ذرات هستند. بنابراین در صورت چیره بودن وجود رس در منطقه مورد مطالعه، فرضیه کنترل آلودگی نفتی را به اثبات می رساند. در همین راستا موارد ذیل در این نوشتار بررسی شد: 1) جنس لایه های زیرزمینی پالایشگاه آبادان، 2) وجود آلودگی نفتی در این لایه های زیرسطحی و تعیین درصد اشباع به مواد نفتی و 3) وجود آلودگی نفتی در آب های زیرزمینی از طریق نمونه گیری از آب های زیرزمینی در طول مدت یک سال. روش مطالعه به این صورت بود که در ابتدا موقعیت سنجی حفر 20 حلقه چاه آبی مشاهده ای، از نظر نشت مواد نفتی در زمان جنگ و بعد از آن انجام شد. در هنگام عملیات حفاری از لایه های زیرسطحی مغزه گیری به عمل آمد، درصد اشباع نفت در این مغزه ها نیز اندازه گیری شد و نیز ژرفای آلودگی به نفت و فرآورده های نفتی در لایه های زیرسطحی پالایشگاه آبادان مشخص شد. طی دوره یک ساله، گسترش و ستبرای نفت شناور بر روی آب های زیرزمینی همراه با تغییرات سطح ایستایی آب با توجه به جزر و مد ارزیابی شد. نتایج نشان می دهند که جنس رسوبات زیرسطحی عامل مهمی در نگهداری مواد نفتی پخش شده است، به طوری که مواد نفتی در بیشتر چاه های حفاری شده دیده شد. از طرف دیگر مواد نفتی شناور بر روی آب های زیرزمینی فقط در دو حلقه چاه دیده شدکه آن هم ناشی از فعالیت های اخیر پالایشگاه بوده است. نتایج، نشان دهنده جذب بیشتر مواد نفتی پخش شده در زمان جنگ و پس از آن به رس موجود در لایه های زیرسطحی است.