پژوهش های اقتصادی ایران
سال:1382 | دوره:5 | شماره:17 |تعداد مقالات:9

در این مقاله، چگونگی تاثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی، با در نظر گرفتن توزیع آموزش، به معنی میزان پراکندگی سالهای تحصیل در بین شاغلان، برای ایران مورد بررسی قرار می گیرد و نشان داده می شود که با وارد کردن این متغیر، قدرت توضیح دهی رابطه تخمین زده شده به میزان قابل توجهی بهبود پیدا می کند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که با افزایش پراکندگی سالهای تحصیل شاغلان، رشد اقتصادی کاهش پیدا می کند؛ لذا، تمرکز بر ارتقای سطح تحصیلی شاغلان در سطوح ابتدایی و راهنمایی به جای آموزش عالی، منجر به افزایش رشد اقتصادی خواهد شد.

در دهه اخیر تمایل به استفاده از روش های مقداری، در نزد اقتصاددانان کشور دیده می شود. این نکته مثبت بیانگر کسب توانای های جدید دانش پژوهان رشته اقتصاد است و باید آن را به فال نیک گرفت. اما، از آنجا که در این راه تازه کاریم، این خطر وجود دارد که به جای کاربست خلاقانه نظریه اقتصادی در پژوهش های کاربردی، به تولید شبه علم کمک کرده باشیم. این گفته که ریاضیات خادم خوب ولی ارباب بدی است که در مورد کلیه روش های مقداری نیز صادق است.هدف از نکارش این یادداشت، نقد مقاله آقایان دکتر نیلی در مورد  نحوه تاثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی ایران در دوره 1345-1379 است. از اولین ارجاع مقاله پیدا است که این کار بر گرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد آقای نفیسی است. روش پژوهش به کار گرفته شده در این مقاله به گفته نویسندگان محترم مقاله از کارلوپز و همکاران اقتباس شده است. از این رو، در نقد مقاله همان مرجع اصلی به کرات مورد استناد من قرار گرفته است ... 

در ابتدا لازم می دانم از فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران که باب چاپ نقد مقالات منتخب را باز کرده و از این طریق امکان کنکاش بیشتر و تبیین دقیقتر نقاط قوت و ضعف پژوهش های اقتصادی را فراهم کرده، قدردانی کنم. افزون بر این،از دوست عزیز، جناب آقای دکتر هادی زنوز نیز که در این امر پیشقدم شده و مقاله مشترک اینجانب و جناب آقای شهاب نفیسی رانقد کرده اند؛ تشکر می کنم. به طور طبیعی، منتقدان، در آنچه که نقطه ضعف می یابند بیشتر نکته سنجی می کنند و صاحبان پژوهش نیز بر آنچه که نقطه قوت می انگارند بیشتر پای می فشارند و در اینجا این خوانندگانند که به عنوان طرف سوم در هر صورت از اثرات بیرونی این تعامل نفع می برند. در مطلبی که به اختصار ارایه می شود در ابتدا اصلی ترین نکات مطرح شده توسط منتقد محترم ذکر می شود و سپس پاسخ موارد طرح شده بیان می گردد ...

با توجه به اینکه در اقتصاد ایران درآمدهای مالیاتی یکی از مهمترین منبع تامین کننده مخارج دولت بعد از درآمدهای نفتی است؛ لذا بررسی کارایی سیستم مالیاتی از اهمیت بسزایی برخوردار است. با توجه به اینکه کاهش درآمدهای حقیقی مالیاتی متأثر از دو عامل، وجود وقفه های طولانی و سیستم مالیاتی انعطاف ناپذیر است؛ در این راستا، با در نظر گرفتن دو عامل فوق به بررسی کارایی سیستم مالیاتی طی دوره 1360 - 1380 در اقتصاد ایران پرداخته شده است. روشی که برای رسیدن به این هدف درنظر گرفته شده آزمون هم انباشتگی انگل - گرنجر است. نتایج حاکی از آن است که در بلندمدت، متوسط تأخیر در جمع آوری مالیات ها حدود 22 ماه است که بیانگر تحقق نیافتن درآمدهای مالیاتی در زمان موردنظر است. متوسط وقفه در جمع آوری مالیاتها در کوتاه مدت حدود 18 ماه برآورده شده است . با توجه به اینکه سیستم مالیاتی ایران در برابر تغییرات قیمت ها از انعطاف پذیری لازم برخوردار نیست؛ و از طرف دیگر، نرخ تورم نیز بالا است، لذا، وجود وقفه های طولانی موجب کاهش درآمدهای حقیقی مالیاتی می شود که این نیز دارای عواقب وخیم تری خواهد بود. بنابراین، با توجه به نتایج به دست آمده سیستم مالیاتی در جمع آوری مالیات ها کارایی لازم را ندارد و نسب به تغییرات قیمت ها از حساسیت چندان بالایی برخوردار نیست.

این مطالعه تلاش دارد به بررسی تأثیر آموزش عالی بر رشد اقتصادی پرداخته و ضمن ارائه یک چارچوب مناسب نظری که در برگیرنده عامل آموزش است، با کسب نتایج برآوردی به ارائه راهکارهای مناسب بپردازد. در این مقاله، تلاش می شود تا کشش های تولید به تفکیک عامل سرمایه انسانی و دیگر عوامل تولید به منظور شناسایی اهمیت سرمایه انسانی در مقایسه با سایر عوامل تولید برآورد شود. بدین روی ، ابتدا مطالعات قبلی را بررسی کرده و الگوهای آنان را تحلیل می کنیم و سپس، تابع تولید کاب - داگلاس را انتخاب کرده و پارامترهای سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی و نیروی کار شاغل را به عنوان متغیرهای مستقل مورد بررسی قرار می دهیم. در مرحله بعد، به برآورده تابع تولید به تفکیک سهم عوامل مختلف تولید طی دوره 1345 - 1380 اقدام می کنیم و کشش های هر یک را نسبت به تولید ناخالص داخلی تخمین می زنیم. روش تخمین به کار گرفته شده، حداقل مربعات معمولی (OLS) است. مطابق معادله تولید کاب - داگلاس، کشش تولیدی نیروی شاغل متخصص، نیروی کار متخصص و سرمایه فیزیکی، به ترتیب 21/0، 49/0 و 35/0 تولید ناخالص داخلی است. برآورد تابع تولید کاب - داگلاس در چهارچوب متغیرهای غیرقراردادی نیز صورت گرفته است. طبق نتایج این برآورد، کشش تولیدی عوامل سرمایه فیزکی، نیروی کار شاغل و تحصیلات نیروی متخصص به ترتیب 42/0، 87/0 و15/0 تولید ناخالص داخلی است. همچنین، سهم مخارج جاری آموزش عالی 06/0 درصد از تولید ناخالص داخلی برآورد شده است. نتایج برآوردهای فوق در مورد سرمایه انسانی در بر گیرنده این نکته مهم است که اولا، همواره در تمام معادلات عامل سرمایه انسانی یک عامل با ثبات و معنادار بوده که ضریب آن مثبت است. ثانیا، سرمایه گذاری در سرمایه انسانی از طریق آموزش موجب توسعه توانایی ها، مهارت ها و اکتسای تجاربی می شود که برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی پایدار از اهمیت خاصی برخوردار است.

در چند سال اخیر بحث پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی به صورت جدی در محافل علمی و سیاسی کشور مطرح شده است. در این میان سوالاتی مطرح می شود که دغدغه های اکثر صاحبان صنایع و سیاست گزاران را تشکیل می دهد. سوالاتی از قبیل اینکه ایا بنگاه های ما می توانند پس از پیوستن به سازمان تجارت جهانی با رقبای خارجی در بازارهای داخل و خارجی رقابت کنند؟ مزیت ها و عدم مزیت های ما چه مواردی هستند؟ اولویت های سرمایه گذاری ما چه مواردی هستند؟ اثر سیاست های جاری دولت بر توان رقابت بنگاه ها و صنایع چیست؟ تا زمان الحاق به سازمان تجارت جهانی و در مرحله مذاکرات، دولت چه نقش سودمندی می تواند داشته باشد؟ به نظر می رسد پاسخ تمام این سوالات در محاسبه توان رقابت هر یک از بنگاه های کشور باشد. از این رو مقاله حاضر ابتدا، یک روش شناسی برای محاسبه توان رقابت هزینه ای در سطح بنگاه ارایه می دهد که این توان رقابت بنگاه می تواند قبل از الحاق به سازمان تجارت جهانی یا بعد از آن باشد. همچنین توان رقابت در حالت فوق می تواند در بازارهای داخلی یا صادراتی باشد. از ویژگی های منحصر به فرد این روش، محاسبه انحرافات است که از طریق آن می توان سیاست های حمایتی و تجاری دولت را تحلیل و اثر آنها را در هر مورد از شاخص های توان رقابتی ملاحظه کرد. به طور کلی با تفکیک توان رقابتی ناشی از انحرافات، می توان منابع و عوامل تشکیل دهنده توان رقابتی را نیز تحلیل کرد.

فکر ارتباط مزد و بهره وری کار همراه با توسعه صنعتی در سطح اقتصاد خرد مطرح شد و همگام با رشد صنایع، انواع نظام های مزدی منطبق با بهره وری کار به وجود آمد. در همه این نظام ها بخشی از مزد یا تمامی آن به بازده فردی یا گروهی ارتباط پیدا می کند. این نظام ها با عنوان نظام «پرداخت براساس نتایج» تقریباً در همه قراردادهای کار دسته جمعی نقش اساسی دارند. ارتباط مزد و بهره وری در سطح کلان به لحاظ تثبیت اقتصادی و کنترل تورم و نیز بهره گیری نیروی کار از دستاورد ناشی از بهره وری مدنظر است. مقاله حاضر برای اولین بار با اندازه گیری بهره وری کار از طریق بهره وری متوسط تعمیم یافته نیروی کار در سطح فعالیت های صنعت و ارایه دیدگاه های نظری آن، ارتباط مزدها و بهره وری نیروی کار را در سطح فعالیت های صنعت طی دور زمانی 1373 - 1379 مورد بررسی قرار می دهد. نتایج این بررسی نشان می دهد که در دوره فوق، ارتباط مستقیم میان مزدها و بهره وری وجود داشته و ساختار این ارتباط در فعالیت های مختلف صنعت یکسان بوده است.

به دلیل تاثیر منفی بحران های مالی بر عملکرد بخش واقعی اقتصادها و نیز پیامدهای رکودی متعاقب آن، اخیرا پپیش بینی بحران های مالی مورد توجه پژوهشگران اقتصادی قرار گرفته است. وقوع بحران مالی شرق آسیا در سال 1997 و احتمال بروز این بحران ها در فرایند جهانی شدن اقتصادها طی سالهای آینده، پژوهشگران اقتصادی را وادار کرده است که به موضوع پیش بینی بحران های مالی توجه ویژه ای داشته باشند. در این نوشتار، استفاده از سیستم هشدار پیش از موعد برای بحران های مالی به عنوان یک ابزار تجربی عیب یابی اقتصاد کلان برای اقتصاد ایران معرفی شده است. بر مبنای مطالعات انجام شده در دیگر کشورها و با استفاده از روش های مرسوم استخراج علایم و برآورد احتمال بحران، یک سیستم هشدار پیش از موعد بحران های مالی برای اقتصاد ایران ارایه شده که قادر است بحران های مالی را از قبل هشدار دهد. این سیستم برای رخداد بحران مالی سال 1372 شبیه سازی شده است. نتایج شبیه سازی علائم مناسبی را قبل از وقوع بحران ارائه می دهد. بدیهی است این سیستم را از طریق دیگر روش های اقتصادسنجی نیز می توان تکمیل کرد. می توان از این الگوها برای پیش بینی بحران های مالی آینده در کشور استفاده کرد.

پیچیدگی بازارها، به ویژه طیف گسترده ابزارهای سرمایه گذاری و عوامل متعدد موثر بر آنها، تصمیم گیری در خصوص انتخاب نوع دارایی را برای سرمایه گذاران دشوار می کند؛ به طوری که سرمایه گذاران همواره در تصمیم گیری های خود با مساله بهینه سازی مجموعه دارایی روبه رو هستند. هدف از این بهینه سازی، تعیین میزان تخصیص وجه به هر دارایی به گونه ای است که بازده مجموعه دارایی، حداکثر و ریسک آن، حداقل گردد. از آنجا که هیچ گونه الگوریتم کارایی برای یافتن پاسخ بهینه برای مسئله مجموعه دارایی با ابعاد بزرگ وجود ندارد، در این مقاله دو الگوریتم ژنتیک برای یافتن پاسخی نزدیک به بهینه طراحی شده است. اولین الگوریتم، مجموعه دارایی با بالاترین بازده و کمترین ریسک و نیز کمترین ضریب همبستگی با سایر دارایی ها را انتخاب و الگوریتم ژنتیک دوم، وزن هر یک از دارایی ها را در مجموعه دارایی تعیین می کند. در نهایت، این دو الگوریتم برروی سهام عرضه شده در بورس اوراق بهادار تهران با بیش از 200 سهام پیاده و نتایج آن ارایه شده است.