دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1386 | دوره:58 | شماره:2 (183) |تعداد مقالات:12

نورالدین محمد ظهوری ترشیزی، در حدود 944ه.ق. در جمند ترشیز متولد شد. دانش های زمان خود را در خراسان فرا گرفت، سپس رهسپار یزد شد و به بارگاه امیر غیاث الدین محمد میرمیران راه یافت و با شاعر مشهور قرن دهم، وحشی بافقی، ندیم و همنشین گردید.پس از مدتی به شیراز رفت و با مولانا درویش حسین که از شعرا و نقاشان و تذهیب کاران آن عصر بود آشنا شد. در سال 988 هجری به هند رفت و ساقی نامه معروف خود را در 4500 بیت به برهان نظامشاه ثانی پیشکش کرد. بعد از وفات این پادشاه به بیجاپور رفت و در دربار ابراهیم عادلشاه ثانی به عنوان ملک الشعرایی مفتخر گردید. و سرانجام در سال 1025 هجری در بیجاپور درگذشت و در جوار ملک قمی مدفون گردید. قصیده را به طرز خاقانی می سرود و در قالب مثنوی، ترکیب بند و ترجیع بند از شعرای بزرگ چون سعدی پیروی می کرد. غزل های بی شمار او سلیس و روان و همراه با تخیل ساده و خوش آهنگ است که همه نشانگر تسلط او بر زبان و نحو حاکم بر آن است.

اساطیر بین النهرین به لحاظ تنوع روایی و رنگ آمیزی شخصیت ها، یکی از غنی ترین منابع اسطوره ای جهان به شمار می آیند و از این جهت می توانند در مباحث میان رشته ای که به رابطه متقابل اسطوره و دراما می پردازند، جایگاه ویژه ای به خود اختصاص دهند. همچنین به علت تاثیر عمیق اساطیر بین النهرین بر باورها و آیین های ایرانی، این بحث می تواند در پیوند با فرهنگ و هنر ایران اهمیت بیشتری بیابد.با وجود این اهمیت، جز در برخی مقالات پراکنده به رابطه متقابل اساطیر بین النهرین و نمایش در ایران پرداخته شده است؛ مقاله ای که پیش روست با هدف پر کردن این خلا در پی آن است تا با شیوه در زمانی از منظر تاثیرگذاری یک پدیده در طول تاریخ به خط پیوند اسطوره های بین النهرین و نمایش در ایران بپردازد.فرضیه مقاله بر این فرض استوار است که اساطیر بین النهرین از منظر در زمانی، تاثیر قابل توجهی بر مهم ترین گونه های نمایشی سنتی در ایران داشته اند.

دستور زبان در همه ابعادش - نحو، صرف، آواشناسی و معنی شناسی - کلید ورود درست به معرفت زبان و ادبیات در همه ادوار است. در برخی زبان های زنده دنیا، معرفت ساختاری، شرط راهبردی برای آموزش و پژوهش زبان است لیکن در برخی دیگر، این مهم، مغفول مانده، لذا راز و رمز ورود به متن و شناخت آن نیز آنگونه که شایسته است، کشف نگردیده است.این مقاله، به بررسی غزل های سعدی شیرازی از منظر «نحو» می پردازد تا با تحلیل ساختاری آن، چشم انداز معرفت زبانی سعدی به پژوهشگران و علاقه مندان رخ بنماید.

یکی از مسایل مخاطره آمیز در تاریخ تصوف اسلامی، مساله دفاع از ابلیس است و ستایش از او به عنوان بزرگترین موحد و قرار دادن او در کنار حضرت رسول به عنوان دو نمونه عالی فتوت و تصویر نور سیاه ابلیس در برابر نور محمدی، در میان انبوه صوفیان کوچک و بزرگ که در طول قریب سیزده قرن تمدن اسلامی، انواع کلمات و عبارات رمز آمیز و شطح آور گفته اند، تنی چند از برجستگان و قله های تصوف هستند که به دفاع از وی پرداخته اند؛ دیگران یا در باب او سکوت کرده اند یا همان تلقی اهل شریعت را از وی داشته اند. در این مقاله به تشریح این موضوع و بیان این طرز تلقی دوگانه پرداخته ایم.

دختران دوره قاجار در جامعه ای مذهبی - سنتی پرورش می یافتند در کودکی در مکتب خانه ها آموش می دیدند و بر اساس انتخاب پدر و مادر همزمان با دوران بلوغ ازدواج می کردند. زنان در خانواده نقش معاونت همسرانشان را بر عهده داشتند و همگام با آنان در فعالیت های اقتصادی مشارکت می کردند. زنان حرمسرای شاهان قاجار در عین بهره مندی از برخی امتیازات، دچار رنج ها و محرومیت های بسیاری بودند. در این دوره زنان نامداری با بهره گیری از امکانات اندک آموزشی به رشد و تعالی دست یافتند؛ در عین حال، نقش زنان در حرکت های سیاسی، مذهبی و اجتماعی آن روزگار غیرقابل انکار است.

قرآن کریم با توجه به غنا و وسعت و گوناگونی در موضوعات فردی، اجتماعی، دینی، اخلاقی و ... از دیرباز همواره مورد توجه بسیار شعرا و نویسندگان بوده و تاثیر بسزایی در آثار آنان نهاده است. پس از قرآن، تاثیرپذیری از نهج البلاغه در شعر و نثر کم و بیش به چشم می خورد.آشنایی عمیق سعدی با قرآن کریم و نهج البلاغه موجب گردیده تا تاثیرگذاری این دو منبع عظیم در تمام آثار او به ویژه در دیباچه بوستان به صورت تلمیح نمایان باشد.دراین مقاله کوشش بر آن بوده تا قسمتی از دیباچه گلستان که در ستایش پروردگار است از این منظر مورد بررسی قرار گیرد.

عماد کاتب اصفهانی از ادیبان و کاتبان و مورخان بزرگ قرن ششم هجری در جهان اسلام به شمار می رود. عماد، علاوه بر فعالیت های وسیع دیوانی، در زمینه تاریخ، شعر و تاریخ ادبیات نیز تالیفات بسیاری دارد؛ «خریده القصر و جریده اهل العصر» مهمترین اثر ادبی اوست.مجموعه ادبی خریده در زمینه تاریخ ادبیات قرن ششم هجری و بخشی از اواخر قرن پنجم هجری می باشد؛ نمونه هایی از آثار عربی منظوم و منثور ادیبان و شاعران آن دوره در این دایره المعارف ادبی گرد آمده است.عماد در خریده به ارایه برخی دیدگاه های ادبی (نقدی - بلاغی) خود در ذیل پاره ای از این آثار ادبی پرداخته که با مقیاس های نقدی و بلاغی رایج در آن عصر مطابقت دارد.هدف نگارنده، معرفی اجمالی «خریده القصر» عماد اصفهانی و بررسی تحلیلی آن با تکیه بر برخی دیدگاه های او در این مجموعه ارزشمند می باشد.

مفهوم ایمان و اسلام در متون عرفانی ادبیات فارسی از دیرباز مورد توجه بوده است. به همین دلیل، نگارنده نیز درباره آن به کنکاش پرداخته است؛ ابتدا نظر عرفا در متون ادبیات فارسی بررسی شد، سپس با توجه به اینکه عقیده سه گروه اشاعره، معتزله و شیعه در خصوص این دو واژه در متون نظم و نثر فراوان است، آرای این سه گروه نیز مطرح گردید، بنابراین می توان حکم کرد که بیشتر اشاعره، تصدیق را رکن اساسی ایمان می دانند و معتزله نیز به طاعت و عمل تکیه می کنند و مرتکبین کبائر را مومن نمی دانند در حالی که شیعه، اقرار را از شرایط اسلام و عقیده قلبی و عمل صالح را از لوازم ایمان می دانند. شیعه به کسی مومن می گوید که در ظاهر و باطن خود با ایمان و ملزم به مسایل و واجبات دینی می باشد و اگر تنها به ظاهر تکیه کند از ایمان خارج است.

سخنور و خردمند بزرگ توس، به اعتراف دوست و دشمن، فرهنگ ناب ایرانی و تاریخ کهن ایران پیش از اسلام را با سرودن اثر سترگ و جاودانه اش، شاهنامه، زندگی تازه ای بخشید و اگر او و شاهنامه اش نبود، امروزه ایران و ایرانی، روی آزادگی و سرافرازی نمی دید. این که فردوسی در چه دوره و زمانی می زیسته و انگیزه های اصلی او در سرودن شاهنامه چه بود، بدون تردید بر بیشتر پژوهندگان و دوستداران زبان و ادب پارسی روشن است و ما را سر پرداختن دوباره به آن نیست. ولی از آنجایی که شخصیت، زندگی و چهره برجسته او پس از مرگش از سوی چند تذکره نویس و شاعر درباری دستخوش دگرگونی های فراوانی شده و با داستان ها و گفته های جعلی و دروغین آمیخته گشته است، برآنیم تا در این مقال، بیشتر در این زمینه ها سخن برانیم تا سرانجام دریابیم که این روایات آیا بر مبنای خرد و انصاف استوار است یا اینکه گفته های این تذکره نویسان و سروده های سرایندگان درباری درباره فردوسی تا چه اندازه با معیارهای عقل و خرد سازگار است.

در این مقاله کوشش شده است که در احوال امیرخسرو و مرشد وی - نظام الدین اولیا - سخنی هر چند کوتاه در میان آید و نگاهی گذرا به محیط زندگانی امیرخسرو از چشم انداز موسیقی انداخته شود و نقش خسرو در پیوند موسیقی ایران و هند مورد بررسی قرار گیرد و ویژگی های موسیقایی شعر وی در ترازوی عروض فارسی سنجیده شود و هنر شاعری وی نموده آید.

یکی از شیوه های جذاب نقد سنتی، نقد زندگی نامه ای است. در این نوع از نقد، منتقد می کوشد تا با آثار و نشانه هایی که از زندگی و افکار شاعر یا نویسنده در اثر او باقی مانده، مجددا زندگی و افکار وی را بازسازی کند. در این نوع نقد، شرح حال صاحب اثر ازخود اثر تفکیک نمی شود و هر یک از این دو، می تواند در تفسیر دیگری موثر باشد.در مقاله حاضر کوشیده ایم تا با استفاده از آرا منتقدان بزرگ این شیوه نظیر ویلفرد گورین، دیوید دیچز، دکتر سامویل جانسون و دیگران، دیوان اشعار جمال الدین اصفهانی شاعر صاحب نام قرن ششم را مورد بررسی قرار دهیم و بعضی از مهمترین مسایل زندگی او را با استفاده از شواهدی از اشعارش روشن تر کنیم.