مطالعات آموزش بین المللی زبان فارسی
سال:1401 | دوره:6 | شماره:10 |تعداد مقالات:5

تاکنـون در ایـران کتاب هـای متعـددی بـرای آمـوزش زبـان فارسـی بـه غیر فارسـی زبانـان نگاشـته شـده، امـا هنـوز تدویـن کتـاب فیلـم کارآمـد صـورت نگرفتـه اسـت. هـدف ایـن پژوهـش، تهیـه و تدویـن فیلـم پرفـا (1) در راسـتای تکمیـل فیلـم آموزشـی مجموعـه پرفـا در دانشـگاه شـهید بهشـتی اسـت. مبنـای نظـری تحقیـق حاضـر چارچــوب مرجــع آمــوزش زبــان فارســی بــه غیر فارســی زبانان اســت و طراحــی متـون فیلـم بـا تکیـه بـر محتـوای آموزشـی پرفـا (1) بـه انجـام رسـیده اسـت. روش پژوهـش، توصیفی–تحلیلـی اسـت. در ایـن تحقیـق، سـاختارها و ویژگی هـای کتـاب فیلـم آمـوزش زبانهـای خارجـی (فورکورنـرز، اینترچینـج و امریکـن انگلیـش فایـل) در سـطح پایـه بـر مبنـای چارچـوب هیلیـارد 2014 کـه شـامل مولفه هـای فرهنگـی و زبانـی اسـت، بررسـی و بـا تحلیـل کیفـی دنبـال شـده اسـت. هـدف از ایـن تحلیل دسـتیابی بـه رهیافتـی در تدوین متــون فیلــم آموزشــی و تمرین هــای مرتبــط بــا آن اســت. در پاســخ بــه پرســش شــاخصه های باز نمایــی زبانــی و فرهنگـی در کتاب هـای فیلـم آموزشـی بـه ایـن نتیجـه رسـیدیم کـه مولفـه جغرافیـا کمتـر از شـغل و محـل کار مـورد اسـتفاده قـرار گرفتـه و موضوعـی ماننـد مذهـب در نظـر گرفتـه نشـده اسـت. سـرگرمی، خانـواده و آمـوزش بیشـترین کاربـرد را داشـت. در پاسـخ بـه پرسـش دوم بـرای طراحـی مناسـب محتـوا، کتـاب درس پرفـا و قالـب کارآمـد، سـاختار فیلـم فورکورنـرز کـه شـامل قبـل/ همزمـان/ و بـه دنبـال تماشـای فیلـم اسـت بـرای تهیـه کتـاب فیلـم انتخـاب شـد. در ایـن پژوهـش پرسـش سـوم جهـت ارزیابـی تطابـق محتـوای کتـاب فیلـم بـا کتـاب درس از طریـق پرسش ـنامه ای کـه شـامل 36 پرسـش اسـت توسـط 21 مـدرس آمـوزش زبـان فارسـی بـه غیر فارسـی زبانان و انگلیســی انجــام شــد. نتایــج نشــان داد کــه معلم هــا بــاور داشــتند کــه دو نمونــه درس در مقــولات «کیفیــت تکالیـف»، «موضـوع اصلـی»، و «نوشـتن، خوانـدن، شـنیدن» تقـارن زیـادی داشـتند. در مقابـل، دو نمونـه درس در مقـولات «فرهنگـی و اجتماعـی» و «تصاویـر» کمتریـن تقـارن را داشـتند.

بـرای آمـوزش زبـان فارسـی ماننـد هـر زبـان دیگـری کـه بـه عنـوان زبــان دوم آمــوزش داده می شــود مهارت هــای آمــوزش بــه کار گرفتــه می شــود. در ایــن تحقیــق نگارنــده کوشــیده اســت مهارت هــای تدریــس زبــان از قبیــل خوانــدن و نوشــتن را بــا تاکیــد بــر هریــک از عوامــل چهارگانــۀ آمــوزش واژگان، دســتور زبــان، معنــا و فرهنــگ معرفــی نمایــد تــا امــکان شــناخت و کاربســت بهتریــن شــیوه بــرای آمــوزش زبــان فارســی بــه غیــر فارســی زبانان میســر شــود. ایــن تحقیــق بــه بیــان انــواع مهارت هــای آمــوزش، همچــون روش دســتور ترجمه، روش مســتقیم، روش شــنیداری ـگفتاری، می پــردازد و معایــب و محاســن آنهــا را بر می شــمرد و پـس از ارزیابـی، بـه مـدد رهیافـت تحلیلـی ـ توصیفـی ایـن نتیجـه را بـه دسـت می دهـد کـه توالـی روشهـای آمـوزش زبـان دوم، سـبب زایـش روش نویـن آمـوزش بـه نـام رویکـرد ارتباطـی شـده اسـت؛ رویکـردی کـه روش هـای ابداعـی آن را منسـوخ نکـرده بلکـه موجبـات تکامـل و تعالـی هرچـه بیشـتر آن را فراهـم آورده اسـت. همچنیـن تحقیـق پیـشرو بـا بیـان اصـول و اهـداف رویکـرد آمـوزش ارتباطـی ایـن شـیوه را کارآمدتریـن شـیوه بـرای آمـوزش زبـان فارسـی بـه غیـر فارســی زبانان معرفــی می نمایــد. ایــن عوامــل عــلاوه بــر روابــط گوناگــون بین المللــی در عرصه هــای اقتصــادی، فرهنگـی، سیاسـی، اجتماعـی و آموزشـی، زمینه هـای اقبـال غیـر فارسـی زبانان بـه آموختـن زبـان فارسـی را فراهـم آورده اسـت.

تحــولات و تغییــرات گوناگــون جامعــه و ارتبــاط دو ســویۀ میــان زبــان و اجتمــاع ســبب شــده اسـت کـه بـا رشـد فنـاوری و افزایـش معضـات پیچیـدۀ بشـری و انعـکاس آن در سـاختار زبانـی، همکاری هــای میان رشــته ای بویــژه در عصــر حاضــر، ضرورتــی انکارناپذیــر باشــد. از ســوی دیگــر تلقــی و نگــرش ســنتی از امــر زبان آمــوزی موجــب شــده اســت کــه ایجــاد ظرفیت هــای لازم جهــت رویارویــی بــا تحــولات مذکــور بویــژه در امــر آمــوزش زبــان بــه غیــر فارســی زبانان بــا چالش هـای تـازهای مواجـه شـود. بـر ایـن اسـاس یکــی از ضرورت هـای آمـوزش زبـان فارســی بـه غیـر فارسـی زبانان در عصـر حاضـر بویـژه دو دهـۀ اخیـر، پـرورش مهارت هـای میان رشـته ایدر زمینـۀ آمـوزش بـه زبان آمـوزان و مدرسـان اسـت. در ایـن مقالـه بـه شـیوۀ توصیفـی – تحلیلـی و بــر مبنــای مطالعــات کتابخانــه ای بــا مــروری بــر جایــگاه مطالعــات میان رشــته ای در ســطح آمـوزش دانشـگاهی بـر ضـرورت پـرورش تفکـر میان رشـته ای در زبان آمـوزان به عنـوان پیش نیـاز درک و دریافـت زبـان و ادبیـات فارسـی بـا گسـترۀ مفاهیـم غنـی آن تأکیـد شـده اسـت. در ادامـه بــا شــرح و تبییــن یادگیــری بــا رویکــرد «مســأله محور» ایــن رویکــرد نویــن آموزشــی کــه  در بسـیاری از علـوم مـورد توجـه قـرار گرفتـه اسـت و جـای خالـی آن در مباحـث آمـوزش زبـان فارسـی بـه غیـر فارسـی زبانان کاملـاً مشـهود اسـت در ابعـاد گوناگـون مـورد توجـه قـرار گرفتـه اسـت.

مرکــز آمــوزش زبــان و معــارف اســلامی (مدرســه المهــدی) وابســته بــه جامعــه المصطفــی   یکـی از با سـابقه ترین مراکـز آمـوزش زبـان فارسـی اسـت. طـلاب غیـر ایرانـی قبـل از شـروع تحصیـل در جامعـه المصطفـی در مـدت شـش مـاه زبـان فارسـی را در ایـن مرکـز فرا می گیرنـد. آمـوزش زبـان فارسـی بـا مشـکات و آسـیب هایی همـراه اسـت کـه شـناخت آنهـا جهـت چـاره جویــی بــرای رفــع آنهــا، لازم و ضــروری اســت. پژوهــش حاضــر بــا عنــوان «آســیب شناســی محتـوای آمـوزش زبـان فارسـی در مرکـز آمـوزش زبـان و معـارف اسـامی» ایـن امـر را بررسـی و تحلیـل کـرده اسـت. بـرای ایـن منظـور، نگارنـدگان، از شـیوۀ پرسـش نامه و مصاحبـه بـا زبـان   آمـوزان و مدرسـان زبـان فارسـی و معـارف اسـامی در مرکـز آمـوزش زبـان جامعـه المصطفـی در قـم اسـتفاده کـرده و آسـیب ها و مشـکات موجـود را از دیـد طلـاب و مدرسـان از منظـر محتــوای درســی، بررســی و یافته هــا را تحلیــل کرده انــد. در ایــن تحقیــق، کتاب هــای درســی، کتاب هـای کار و کمـک درسـی و فیلم هـای آموزشـی، از دیـد طلـاب و مدرسـان، بررسـی و ارزیابـی شـده اند. برمبنـای ایـن پژوهـش در کنـار نقـاط ّ قـوت، مهمتریـن آسـیب های محتـوای آمـوزش زبـان فارسـی عبارتنـد از: بـه روز نبـودن متـون آموزشـی، نبـودن فیلم هـای مناسـب بـرای آمـوزش زبـان فارسـی، نبـود هماهنگـی کامـل بیـن گروه هـای علمـی بـرای تدویـن کتاب هـای درســی. در پایــان نیــز راهکارهایــی بــرای ارتقــای کیفیــت محتــوای آمــوزش زبــان فارســی در مدرسـه المهـدی پیشـنهاد شـده اسـت.

زبـان بیانگـر فرهنـگ، آداب و رسـوم، اعتقـادات و ایدئولـوژی یـک ملـت اسـت. آمـوزش زبـان و بویـژه آمـوزش زبـان دوم امـروزه بـه عنـوان یکـی از فعالیتهـای آموزشـی و فرهنگـی مـورد توجـه دانشـگاه ها و مراکـز آموزشـی اسـت. جامعـه المصطفـی یکـی از نهادهـای مهـم در ایـران اسـت کـه در راسـتای آمـوزش زبـان فارسـی گام برمـی دارد و سـعی می کنـد تـا آموزه هـای اسـامی را از طریـق زبـان فارسـی بـه مخاطبـان خـود منتقـل نمایـد. بـرای ایـن منظـور از سـال ها پیـش منابعـی تألیـف شـده اسـت. در ایـن پژوهـش بـا اسـتفاده از روش تحلیـل محتـوا بـه تجزیـه و تحلیـل کتـب درسـی آمـوزش فارسـی مرکـز آمـوزش زبـان و معـارف اسـامی المهـدی بـر اســاس میــزان بهره گیــری از آموزه هــای اســامی پرداختــه شــده اســت. مؤلفه هــای آموزه هــای اسـامی مـورد مطالعـه در ایـن پژوهـش، آیـات قـرآن، احادیـث، نهـج البلاغـه، اماکـن مقـدس و اســامی چهــارده معصــوم (ع) می باشــد. بــر اســاس یافته هــا از مجمــوع هفــت جلــد کتــاب آمــوزش زبــان فارســی بررســی شــده؛ %80 اســامی اهــل بیــت، %8 حدیــث و روایــت، %5 آموزه هــای نهج البلاغــه، %4 تصویــر اماکــن مقــدس، %3 آیــات قــرآن یافــت شــد.