زبان شناسی اجتماعی
سال:1403 | دوره:7 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

پژوهش حاضر درصدد است براساس دو معیار زبان شناختی به بررسی جای نام کشورهای اروپایی بپردازد. معیار نخست مربوط به تعیین عامل اصلی در نام گذاری هر کشور است. به عبارتی، سوال نخست این است که چه عوامل سیاسی، اجتماعی، جغرافیایی، مذهبی و ... در نام گذاری کشورهای اروپایی نقش داشته اند؟ معیار دوم مربوط به مباحث ترجمه شناسی آن ها به زبان فارسی بوده است. برای نیل به اهداف و پاسخ به سوال های پژوهش، پیکرۀ پژوهش شامل 54 جای نام از کشورهای اروپایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در مورد معیار نخست نشان داد که نام قوم و قبیله تاثیرگذارترین عامل محسوب می شود چراکه مجموعا 28 کشور در اروپا براساس نام قوم یا قبیله ای که عمدتا نخستین ساکنان آن منطقه جغرافیایی بوده اند، نام گذاری شده اند. علاوه بر این، عواملی همچون منطقه یا ویژگی جغرافیایی، شخص، حیوان، اثر تاریخی و عنصر طبیعی نیز در نام گذاری کشورهای اروپایی دخیل هستند. نتایج مربوط به پرسش دوم نشان داد که قرض گیری، مهم ترین عامل در کاربرد جای نام کشورهای اروپایی در فارسی محسوب می شود؛ چراکه جای نام 44 کشور براساس فرایند قرض گیری مستقیم در فارسی کاربرد دارند. پس از قرض گیری، فرایندهای ترجمۀ قرضی و ابداع نیز در نحوۀ کاربرد جای نام کشورهای اروپایی در فارسی دخیل بوده اند.

هدف از این مطالعه تبیین رابطۀ نامگان -بعنوان ذخیره گاه نام های خاص- با واژگان ذهنی و همچنین پدیدۀ نام عنوانی بعنوان سازوکاری برای تبدیل نام های خاص به واژه های عام، از منظر نام شناسی شناختی است. این مطالعه از نوع تحقیقات توصیفی مبنایی است که به روش کتابخانه ای به گردآوری داده ها پرداخته است و به دنبال یافتن پاسخی برای این سئوالات است که آیا پدیدۀ نام عنوانی در زبان فارسی فعال است و در صورت مثبت بودن جواب، در قالب چه فرایندهایی به تولید واژه های عام می پردازد. چارچوب نظری این مطالعه مبتنی بر نظریات بارسلونا (2003) در تبیین نقش مجاز مفهومی در شکل گیری نام های خاص و بازطبقه بندی آنها بعنوان اسم عام و همچنین الگوی پیشنهادی گلوکسبرگ و کیسر (1990) تحت عنوان الگوی طبقه-شمولِ درک استعاره های مفهومی است. بررسی داده ها نشان داد که نام عنوانی در زبان فارسی در قالب فرایندهای واژه سازی نظیر اشتقاق، تبدیل و ترکیب، بستری را برای تبدیل نام های خاص به واژه های عام فراهم می سازد و به تولید واژه های عامی نظیر رستمینه، لیوان و دارچین می پردازد. این پدیده از منظر شناختی و بر اساس مفاهیم مجاز و استعاره مفهومی قابل توجیه است. کنش متوالی استعاره و مجازهای مفهومی و نقش آفرینی هر یک در فراهم آوردن شرایط بروز دیگری، یادآور پدیده شناختی «استعارۀ مجازبنیاد» است.

در این پژوهش تلاش شده است که مطالعات زبانشناختی در تحلیل رمان با استفاده از تحلیل گفتمان انتقادی بکار گرفته شود. تحلیل­گران گفتمان انتقادی به بررسی آن مؤلفه­های گفتمانی می‏پردازند که ساز و کارهای پنهان زبان در جهت حفظ سلسله مراتب قدرت می‏باشند و برخلاف بررسی‏های توصیفی- صوری از زبان، معتقدند که زبان نیت‏مند است و در جهت حفظ نابرابری‏ها و سرکوب‏ها و یا مبارزه با آنها به کار گرفته می‏شود. در این پژوهش، رمان «بامداد خمار» نوشته‏ی فتانه حاج سید جوادی براساس شاخص­های برگرفته از ون لیوون (2008) شامل فعال­نمایی و منفعل­نمایی، نام‏دهی و طبقه­بندی­کردن، هویت­بخشی و کارکرددهی، تفکیک­کردن و باردهی مضاعف مورد بررسی قرار گرفته است. با این روش آشکار می­گردد که چگونه تحلیل رمان براساس شاخص­های به­کاررفته در این پژوهش می­تواند به فهم خواننده از نظرات نویسنده در مورد طبقات اجتماعی و زنان یاری رساند.

کنش های گفتاری به عنوان بخش کاربردشناسی زبان در بازنمایی جایگاه اجتماعی افراد یک جامعه نقش به سزایی دارند. از این رو، بررسی کنش های گفتاری شخصیت های رمان ها می تواند دانش کاربردشناختی و زبانشناختی اجتماعیِ یادگیرندگان زبان خارجی و شناخت خارجیان از ویژگی های اجتماعی-فرهنگی یک جامعۀ زبانی را افزایش دهد. مقالۀ حاضر با توجه به ضرورت و اهمیت این امر در فارسی آموزی و فقدان پژوهش های بومیِ جامعه شناختی در زبانشناسی کاربردی و آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان (آزفا)، با روش تحلیل محتوای کیفی به بررسی کنش های گفتاری رمان فارسی «سووشون» اثر سیمین دانشور می پردازد. نتایج نشان می دهد شخصیت های مرد و زن این رمان از کنش های گفتاریِ اظهاری، ترغیبی و عاطفی بیشتر از کنش های گفتاریِ تعهدی و اعلامی استفاده نموده اند. همچنین، تحلیل مقایسه ای نتایج بیانگر آن است که زنان جامعۀ ایرانی، هم در بافت شهری و هم در بافت روستایی، در استفاده از کنش های گفتاریِ سرل (1969) تقریباً از الگویی مشابه پیروی می کنند.

جستار حاضر با تاکید بر جایگزینی واکه /u:/ به جای /ʉː/. به بررسی تغییرات آوایی در گویش کردی مهاجران گویشور بومی کردی لیلاخی ساکن در سنندج می پردازد. به عبارتی هدف اصلی، بررسی میزان تأثیر عوامل اجتماعی بر تغییرات زبانی در یک بافتار اجتماعی است که با هدف بهبود جایگاه اجتماعی از طریق اعمال تغییراتی موسوم به «راهبردهای آوایی ارتقاء منزلت» است. لذا نگارندگان قصد دارند که از دریچۀ بررسی متغیرهایی مانند سن، جنسیت و وضعیت اجتماعی-اقتصادی به درک عمیق تری از مکانیسم های تغییر زبان و تأثیر آن ها بر هویت اجتماعی دست یابند. داده های پژوهش شامل 20 واژه در زبان کردی است که واکۀ مورد بررسی در جایگاه قلۀ هجای خوشۀ همخوانی قرار گرفته و فصل ممیز میان آن ها در دو گویش لیلاخی و اردلانی تنها در تظاهر آوایی این واکه نهفته است. جامعۀ آماری پژوهش نیز مشتمل بر 30 پرسش شونده هستند که به روش نمونه گیری نظام مند و با در نظر گرفتن توزیع همسان فاکتورهای جنسیت، سن و طبقۀ اجتماعی انتخاب شده و از آن ها خواسته شد هرکدام از واژه هایی که در اختیار دارند در قالب یک جمله یا اصطلاح بیان کنند. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهند که همبستگی منفی بین سن و استفاده از واکه /u:/ بیان گر رابطۀ معنادار است.

زبان مازندرانی(گونه ی مورد استفاده در استان مازندران )،یکی از زبان های کهن ایرانی است،که از گذشته های بسیار دور،زبان بومیان ساکن بخشی از مناطق شمالی ایران،بوده است.این زبان،در سال های اخیر،به دلیل تحولات اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی و سیاسی،دچار دگرگونی های بی شمار و کاهش تعداد گویشوران شده است،به طوری که اکنون به نظر می رسد،گذار زبانی به فارسی،نه تنها در بافت خانواده های مازندرانی،بلکه در کاربرد زبان در ادارات، کوچه و خیابان،و..نیز اتفاق افتاده است.هدف از انجام این پژوهش،بررسی جایگاه زبان مازندرانی،از منظر خطرپذیری،بر اساس معیارهای نه گانه یونسکو است.بررسی داده ها نشان می دهد،براساس معیار انتقال بین نسلی زبان،زبان مازندرانی،در سطح 3،یا قطعا در معرض خطر،معیارهای تعداد مطلق گویشوران،نسبت گویشوران در کل جمعیت و حوزه های کاربرد زبان،در سطح 2،یا شدیدا در معرض خطر قرار دارد.همچنین،از منظر معیار کاربرد در رسانه و حوزه های جدید،معیار آموزش زبان و سوادآموزی و معیار مقدار و کیفیت مستندات،مازندرانی،در پایین ترین سطح(درجه صفر)جای گرفته است.بررسی معیار نگرش ها و سیاست های زبانی دولتی،نشان می دهد که مازندرانی،در سطح 3،یا قطعا در معرض خطر قرار دارد.معیار نگرش اعضای جامعه نسبت به زبان مادری،سطح یک و پایین را نشان می دهد.

با پیشرفت تکنولوژی، شیوۀ ارتباط دانشجویان با استادان دانشگاه از قرارهای منظم حضوری به ارتباطات رایانه ای از طریق رایانامه تغییر کرده است. دانشجویان به دلایل مختلفی مانند درخواست قرار ملاقات، مشاوره یا گرفتن اطلاعات برای استادان رایانامه ارسال می کنند. هدف این پژوهش بررسی راهبردهای کارگفت «درخواست» و ابزارهای تعدیل کنندۀ آن در رایانامه های ارسال شده دانشجویان ایرانی به استادان دانشگاه است. بدین منظور پیکره ای متشکل از 200 مکاتبۀ درخواست در قالب رایانامه (13103 کلمه) در مدت چهار سال از سوی دانشجویان رشته علوم انسانی و علوم پایۀ دانشگاه پیام نور جمع آوری شد، سپس با استفاده از الگوی تحلیلی مطالعۀ بین فرهنگی الگوهای تحقق کارگفت بلوم-کولکا و همکاران (1989) جهت بررسی راهبرد-های درخواست تحلیل شد. همچنین، الگوی پیشنهادی دِندِن (2014) در بررسی تعدیل کننده های درونی و بیرونی در مکاتبات درخواست دانشجویان استفاده گردید. یافته ها نشان داد که دانشجویان از راهبرد های مستقیم بیشتر از راهبردهای غیرمستقیم استفاده کردند و گزاره های امری و اظهارات قدردانی بیشترین استفاده را در بین راهبردهای مستقیم داشتند. علاوه بر این، استفاده از نرم گفتارها و جلب توجه کننده ها بیشترین فراوانی را در میان راهبردهای تعدیل کنندۀ درونی داشتند، در حالی که زمینه چین ها و عبارات اختتام بیشترین فراوانی را در میان تعدیل کننده های بیرونی داشتند.