مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز
سال:1403 | دوره:30 | شماره:126 |تعداد مقالات:8

اهمیت قطب شمال از زمانی نمایان شد که روسیه یک فروند زیر دریایی خود را در دوم اوت سال 2007 به ژرفای 4261 متری اقیانوس منجمد شمالی فرستاد و پرچم این کشور را در بستر این اقیانوس نصب کرد. روسیه، علاوه بر برخورداری از بیشترین مرز بـا قطب و بیشترین حجم منابع تخمین زده­شده در این منطقه و بزرگ­ترین ناوگان یخ­شکن جهان، بـه دلیل موقعیت جغرافیایی منحصربه فرد قطب شمال نسبت بـه آن از لحاظ اشراف بـر مناطق مختلف این کشور برای هرگونه حمله نظامی احتمالی، جایگاه راهبردی و اسـتراتژیک نیز دارد.  هدف اصلی پژوهش ردیابی ماهیت و نقش قطب شمال در سیاست­های راهبردی روسیه و سؤال اصلی پژوهش پیرامون اصول و ماهیت راهبردی سیاست­های روسیه در منطقه قطب شمال است؟ در پاسخ به این سؤال با توجه به اصل تبیین راهبردها بر اساس منافع در چارچوب قدرت این فرضیه مطرح است که راهبردهای روسیه در این منطقه، مبتنی بر شرایط و منشأ و منبع تهدید است و شامل مجموعه­ای از راهبردهای برگرفته از سیاست داخلی در قبال بهره­گیری از منافع اقتصادی و محیط زیستی، سیاست خارجی شامل راهبرد تنش و واکنش شدید در مواجه با تهدیدات ناشی از هژمون (گسترش ناتو) و متحدان آن و راهبرد ائتلافی با بازیگران فرامنطقه­ای (چین) است.. روش بر توصیف و تحلیل داده های کتابخانه­ای و اینترنتی است.

ایران در دریای خزر با چهار کشور ساحلی دیگر همسایه است که از بین آن ها دو کشور روسیه و قزاقستان جزو بزرگ ترین صادرکنندگان غلات و گندم در جهان هستند. ایران نیز فناوری پیشرفته و توانمندی ویژه ای در حوزه فرآوری غلات و تولید غذا دارد که همواره بیشتر ظرفیت آن نیمه فعال است. پرسش اصلی این است که کریدور غلات در دریای خزر چه فایده ای برای ایران دارد و تهران چگونه می تواند زمینه ایجاد و توسعه آن را فراهم کند؟ در این پژوهش از دو نظریه «مزیت نسبی» و «مزیت نسبی محلی» استفاده شده که بر مبنای آن ها ایران از فرصت هایی مانند فناوری پیشرفته برای فرآوری غلات، چارچوب های قانونی نظیر موافقت نامه اتحادیه اقتصادی اوراسیا و مسیر جغرافیایی سریع و کوتاه تر مانند کریدور شمال - جنوب برخوردار است. به دلیل برخی اشتباهات موجب شده که ایران نتواند به صادرکننده غلات فرآوری شده در جهان تبدیل شود. با بهره­گیری از الگوی ترکیه، ایران می تواند با تولید غلات موردنیاز خود در داخل، مازاد بر آن را به منظور فرآوری از روسیه و قزاقستان وارد کرده و سپس با ایجاد ارزش افزوده آن را به سایر کشورها صادر کند. درنتیجه باتوجه به این عوامل و قابلیت ایران برای انتقال این کالاها، دریای خزر می تواند به یک کریدور بین المللی در زمینه غلات تبدیل شود که طی آن یک نوع زنجیره ارزش بین سه کشور ساحلی به وجود می آید.  

توسعه به عنوان فرآیندی همه جانبه معطوف به بهبود تمامی ابعاد زندگی یک ملت، بیش از همه با رویکرد "اقتصاد سیاسی" پیوسته است. کشور روسیه با توجه به گستردگی سرزمینی و توسعه نیافتگی، پس از دوره­ های استعمار تزاری و اقتصاد دستوری متمرکز شوروی، اکنون در سومین دوره تاریخی و مرحله گذار توسعه اقتصادی به سر می­برد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که «برنامه ریزی مرکزگرای آمرانه چگونه توسعه اقتصادی در روسیه را تحت تأثیر قرار داده ­است؟» فرضیه مطرح حاکی است توسعه آمرانه در روسیه دربرگیرنده تغییرات بنیادین در ساختارهای اقتصادی روسیه نبوده بلکه متکی بر رانت حاصل از منابع طبیعی کشور بوده که این رویکرد همراه با این تحقیق بنیادی و تبیینی است و روش پژوهش نیز کیفی است. همچنین روش گردآوری داده­ها از منابع کتابخانه ­ای و مصاحبه بوده و الگوی تحلیل داده­ ها نیز نظریه قطب­ های رشد است.

سازمان همکاری شانگهای، در سال 2001 با اولویت همکاری های­ امنیتی و سیاسی پایه گذاری شد. چین به عنوان مؤسس اصلی سازمان اهداف مختلفی از جمله توسعه و امنیت منطقه ای، پیگیری اهداف ابتکار کمربند و جاده و زمینه سازی برای نظم جدید جهانی از طریق مقابله با یک جانبه گرایی را در سازمان دنبال می­کند. نوشتار حاضر، بر اساس نظریه موازنه نهادی، سازمان شانگهای را ابزاری مناسب برای تأمین اهداف چین می داند و علاوه بر این اهداف، تأثیر تحولات بین المللی اخیر از جمله وضعیت افغانستان، جنگ اوکراین و تشدید اختلافات چین با آمریکا بر جایگاه سازمان همکاری شانگهای در سیاست خارجی چین را بررسی و نتیجه گیری می کند که عوامل یاد شده موجب تقویت جایگاه سازمان در نگاه سیاست­گذاران چینی شده اند. چین، در راستای تحقق اهداف و منافع خود از طریق سازمان، با چالش هایی از جمله عدم انسجام داخلی سازمان و نیز اختلافات اساسی با کشورهای عضو روبرو است که حل و فصل آنها نیازمند برنامه ریزی دقیق و اتخاذ رویکردی مناسب است. در نگارش این مقاله، از روش تحلیلی - توصیفی و داده های کتابخانه­ای و اینترنتی بهره گرفته شده است.

این پژوهش سعی دارد که با بررسی دیپلماسی دیجیتال چین در کشورهای عربستان سعودی  و امارات متحده عربی، با روشی که در زمره تحقیقات کتابخانه ای قرار دارد، به این سؤال پاسخ دهد که دیپلماسی دیجیتال چین در قبال کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، چه تأثیری بر روند گسترش روابط این کشور با عربستان و امارات داشته است. یافته ها نشان می دهد که با شروع تمرکز چین بر روی روابطی گسترده­تر با دولت­های خاورمیانه به­منظور بهره برداری از فرصت های سرمایه گذاری و منابع عظیم منطقه و درک این مطلب از سوی چین برای ارائه تصویری مثبت و صلح طلب از خود با استفاده از دیپلماسی دیجیتال جهت گسترش نفوذ خود در این منطقه، روابط چین با کشورهای مذکور گسترش چشم­گیری داشته و این روابط علی رغم سنگ اندازی های غرب و ایالات متحده رو به پیشرفت بوده است. روش تحقیق کتابخانه­ای و چارچوب نظری آن استفاده از نظریه قدرت نرم جوزف نای است.

  هدف اصلی در این مقاله بررسی نقش ترکیه در روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بوده و سؤال پژوهش را هم می­توان به این صورت بیان کرد که ترکیه چه نقشی در روابط ایران و جمهوری آذربایجان داشته است؟ در پاسخ به سؤال پژوهش با استفاده از چارچوب نظری مکتب کپنهاگ فرضیه ای به این صورت طرح می­گردد ترکیه با به کارگیری سیاست­های پان ترکیستی،  همکاری های نظامی و حمایت های تسلیحاتی و پشتیبانی اطلاعاتی از جمهوری آذربایجان، تسهیل حضور نیروهای تکفیری در منطقه و حمایت از ایجاد کریدور زنگه­زور در امنیتی شدن روابط ایران و جمهوری آذربایجان نقش داشته است. یافته­­های پژوهش نشان می­دهد مهم ترین هدف ترکیه در قفقاز حضور و نفوذ سیاسی، اقتصادی و امنیتی درازمدت است که این اهداف را با همکاری آذربایجان دنبال می­نماید. علاوه بر پیوندهای زبانی، قومی و فرهنگی بین جمهوری آذربایجان و ترکیه، ترکیبی از عوامل مختلف سیاسی، دفاعی و اقتصادی نیز در نزدیکی روابط دو کشور به یکدیگر تأثیر داشته که نقش مهمی در امنیتی شدن روابط ایران و جمهوری آذربایجان داشته است. این پژوهش از نوع تبیینی– تحلیلی بوده و از منابع کتابخانه ای و پویش اینترنتی برای جمع آوری داده ها استفاده شده است.

مداخله نظامی روسیه در اوکراین یکی از جدی ترین بحران های بین المللی در روابط بین الملل از زمان پایان جنگ سرد محسوب می شود، زیرا تهدیدی برای یک منازعه در مقیاس بزرگ در اروپا، بین روسیه از یک سو و آمریکا، اتحادیه اروپا و ناتو از سوی دیگر است. این مقاله به طور خاص به بررسی ابعاد، عوامل تعیین کننده و ویژگی های سیاست آمریکا در قبال مداخله نظامی روسیه در اوکراین و پیامدهای آن برای ناتو می پردازد. رویکرد مقاله توصیفی - تحلیلی است و معتقد است سیاست آمریکا در قبال حمله روسیه به اوکراین چندوجهی است و شامل تلاش های دیپلماتیک، جلوگیری از تجاوز بیشتر، تحریم های اقتصادی، کمک نظامی به اوکراین و تقویت توان بازدارندگی و دفاعی ناتو در منطقه است. همچنین جنگ روسیه و اوکراین انسجام پیمان آتلانتیک شمالی را به شیوه ای بی سابقه احیا و منسجم تر از قبل کرد. این امر کشورهای اروپایی را به سمت تسلیحات بیشتر سوق داد و هزینه های نظامی اروپا را به میزان قابل توجهی افزایش داد و کشورهای بی طرف مانند فنلاند و سوئد را واداشت تا به طور رسمی برای پیوستن به ناتو درخواست دهند که به معنای تحولاتی است که به نفع روسیه نیست.

 انقلاب­های بزرگ، با توجه به رسالت انقلابی خود تلاش می کنند با توجه با امکان‎های موجود جامعه، آینده وعده داده شده را تحقق بخشد و حتی آن را برای دیگر جوامع به عنوان الگو و مسیری مطلوب پیشنهاد و یا عرضه دارند. از سویی دیگر ضرورت‎ها و محدودیت‎هایی چون جغرافیا و محدودیت های ژئوپلیتیکی، فشارهای بین‎المللی و مصلحت‎های عمومی و اقتصادی و ضرورت های ساختاری و مسائل قومی و ملی و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری در برساختن هویتی جدید انقلابی نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند. این مقاله تلاش دارد تا با استفاده از نظریه سازه انگاری به مهم ترین مؤلفه های تأثیرگذار در انقلاب  اکتبر روسیه با محوریت صدور انقلاب پرداخته و چگونگی تأثیر و نقش آفرینی مؤلفه های هویتی در راهبرد صدور انقلاب اکتبر روسیه با کاربست نظریه سازه انگاری تبیین نماید. به نظر می رسد راهبرد صدور انقلاب که در بستری از آرمان های جهان شمول شکل گرفته بود در تحولات بعد از انقلاب با  چرخش به سمت واقع گرایی با مؤلفه های ملی و قومی  صورت بندی مجدد گردید.