طب سنتی اسلام و ایران
سال:1403 | دوره:15 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

عفونت های ویروسی به دلیل سرایت بسیار بالای ویروس منجر به گسترش سریع بیماری در مدت کوتاهی می شوند و اپیدمی های وسیع و گاهی پاندمی را در دنیا به وجود می آورند که یافتن روش‎های پیشگیری و درمانی ساده و در دسترس برای آنها می تواند ارزشمند باشد. این مطالعه با هدف بررسی کاربرد روش های درمان طب سنّتی ایرانی در بیماری های ویروسی با شیوع بالا، به ویژه آبلۀ میمون و آبله مرغان و بررسی مکانیزم اثر آنها و مقایسه با درمان های طب رایج انجام شد. به این منظور با استفاده از کلیدواژه هایی مانند «آبله»، «جدری» و «حمیقا»، اطلاعات مرتبط از متون طب سنّتی استخراج و فیش برداری شد و سپس مقالات علمی معتبر در پایگاه های داده مانند اسکوپوس و پابمد نیز بررسی شدند تا اطلاعاتی دربارۀ آبلۀ میمونی و آبله مرغان به دست آید. تحلیل داده ها نشان می دهد که در طب ایرانی، بیماری جدری و حمیقا علائم مشابه آبلۀ میمونی و آبله مرغان دارند و مکتوبات موجود بینش ارزشمندی در مورد ایمنی طبیعی، درمان جامع و اصلاح سبک زندگی ارائه می دهد. یافته ها نشان می دهند که ادغام اصول طب ایرانی مانند متعادل سازی اخلاط بدن و ارتقای سیستم ایمنی، می تواند رویکردهای پزشکی مدرن برای بیماری های ویروسی را تکمیل کند. تحقیقات آینده باید بر انجام آزمایش های بالینی برای ارزیابی اثربخشی مداخلات مبتنی بر طب مکمّل تمرکز داشته باشد.

شیوع بیماری های همه‏ گیر در یزد قدمتی دیرینه دارد. رویکرد این پژوهش به این بیماری ‏ها، مبتنی بر گزارش آن در یزد، براساس منابع عمومی و محلی عصر قاجار است. شیوع بیماری‏ های همه‏ گیر در یزد، که تأثیر مستقیم بر زندگی اجتماعی و اقتصادی به خصوص طبقات فرودست جامعه داشته، بیشتر به دلیل اوضاع اسفناک اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی جامعه بوده است. این پژوهش می کوشد تا به پرسش های ذیل پاسخ گوید: در بازۀ زمانی موردپژوهش، چه عواملی در شیوع بیماری های همه‏ گیر در یزد تاًثیرگذار بوده اند؟ شیوع بیماری های همه‏ گیر در یزد چه تبعاتی در حوزه های اجتماعی و اقتصادی به همراه داشته است؟. این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و بر پایۀ مطالعۀ کتابخانه‏ ای با مراجعه به منابع دست اول درصدد است تا با بررسی گزارش این منابع در زمینۀ شیوع بیماری‏ های همه ‏گیر، به چگونگی و چرایی شیوع این بیماری‏ ها در یزد در این دوره توجه کند. یافته‏ ها نشان می‏ دهد که در دورۀ قاجار، شیوع بیماری‏ های همه‏ گیر در یزد ارتباط مستقیمی با وضعیت سیاسی و اقتصادی و اجتماعی عصر خود داشته است. از این رو هر زمان اوضاع سیاسی داخلی و خارجی رو به تنش می‏رفت، بر تنگنای اقتصادی و اجتماعی مردم افزوده می شد و زمانی که این تنگناها با رعایت نشدن بهداشت همراه می ‏شدند بر شیوع و تشدید بیماری های همه ‏گیر می‏ افزودند. بررسی ها نشان می ‏دهد که بیماری‏ های همه‏ گیر در دورۀ قاجار در یزد، دوره ای متمادی داشته که در اکثر مواقع بر اثر قحطی ‏ها و خشک سالی ها شیوع می‏ یافته و همه طبقات جامعه را درگیر خود ‏می‏ کرده است.

قطّان مروزی با فعالیت در زمینه های متنوعی، از پزشکی و نجوم تا ادبیات و انساب، به عنوان یکی از چهره های چندوجهی تاریخ علم در دوران اسلامی به شمار می آید. او دانش خود را در زمینه های گوناگون مکتوب کرده و آثاری را برای آیندگان به یادگار گذاشته است. با بررسی تألیفات او، که هم اکنون تعداد محدودی از آن ها در دسترس است، می توان به نظام اندیشگانی و میزان مهارت او در علوم گوناگون پی برد.

تشکیل حکومت صفویان (907 تا 1135 ه‍.ق) یکی از مهم ترین حوادث تاریخ ایران محسوب می‏ شود. در این دوره به دلیل ثباتی که در ساختار سیاسی ایران به وجود آمد، علوم مختلف فرصتی برای رشد به دست آوردند که در همین راستا تلاش ‏هایی توسط چشم پزشکان به منظور رشد این علم صورت گرفت. برخی از چشم پزشکان دوران صفوی سعی کردند با نوشتن آثاری در زمینۀ چشم پزشکی، هم برای پزشکان و بیماران معاصر خود اطلاعاتی را جمع آوری کنند و هم آن که برای آیندگان اطلاعاتی دربارۀ چشم پزشکی باقی بگذارند. رساله‏ های چشم پزشکی به جای مانده از این دوره به خوبی توانسته‏ اند بیماری‏ های چشم را تشریح کنند و در حد آگاهی و دانش خویش برای بیمار ی های چشم راهکار درمانی ارائه دهند. چشم عضوی از بدن بود که در درمان امراض آن باید نهایت دقت به عمل می آمد. کحّالان عصر صفوی برای درمان بیماری ‏های چشم بیشتر به گیاهان دارویی متکی بوده ‏اند. ساخت شیاف و سرمۀ مخصوص بیماری‏ های چشم، مهم ترین تجویز و راهکار درمانی چشم پزشکان دورۀ صفوی بوده است. همچنین شواهدی از وجود عینک در این دوره برای درمان ضعف چشم به دست آمده است.

کتاب حفظ الصحۀ نسوان، نوشتۀ دکتر میرزا عبدالخالق آخوندزاده ازجمله کتاب های طبی مستقل مربوط به زنان در دورۀ قاجار و اوایل پهلوی اول است که به طور مفصل به بهداشت و سلامت زنان از دوران کودکی تا کهن سالی می پردازد. این کتاب به دلیل ارائۀ تلفیقی از طب سنتی و نوین و همچنین دارابودن اطلاعات ارزشمند تاریخی درمورد وضعیت زنان در این دوران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله ساختار و محتوای این کتاب معرفی می ‏گردد.

درخصوص مقالۀ اصیل پژوهشی با عنوان «توسعۀ مفهومی اجزای سلامت معنوی با تأکید بر آرای ابن سینا، رازی و رهاوی» نگاشتۀ استادان محترم حسن غلامپور دهسرخی، مهدی ابراهیمی، سپیده سیدی نوقابی و فرید قاسملو (1)،...

کتاب اطلس مفردات پزشکی ایران، یکی از منابع برجسته در زمینۀ گیاهان دارویی و مفردات پزشکی سنتی ایران است. این اثر جامع، با 456 صفحه و بررسی 367 مفرده گیاهی، حیوانی و معدنی موجود در بازار ایران، به معرفی دقیق گیاهان دارویی ایران می پردازد. ساختار کتاب شامل معرفی مفردات به‏ترتیب الفبایی، توضیحات علمی، تصاویر باکیفیت و اندازه گیری های دقیق برای کمک به شناسایی گیاهان است. علاوه بر این، فهرست های مفصل در انتهای کتاب، شامل نمایه فارسی و غیرفارسی، جست وجو را آسان تر می کنند. نویسندگان با بهره گیری از منابع معتبر و به روز، این اثر را به عنوان یک مرجع علمی و کاربردی برای پژوهشگران، پزشکان و علاقه مندان به طب سنتی ایران ارائه کرده اند. از نقاط قوّت کتاب می توان به جامعیت مفردات موجود در بازار، تصاویر باکیفیت و دقّت علمی آن اشاره کرد. علیرغم قیمت بالا و نبود نسخه دیجیتال، این کتاب به دلیل ارزش علمی آن در حفظ و ترویج دانش بومی و تقویت طب سنتی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است.