مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان
سال:1383 | دوره:20 | شماره:2 |تعداد مقالات:14

در 25 کیلومتری شمال انارک (شمال شرق استان اصفهان) رخنمون خوبی از سنگ های الترامافیک- مافیک تحت عنوان "افیولیت انارک" در همبری با دگرگونه های انارک مشاهده می شود. بررسی کنتاکت الترامافیک های شمال انارک با عضو شیست سبرز (پایین ترین عضو گروه چاه گربه از دگرگونه های انارک) نشان می دهد که: ضخامت قابل توجهی از تالک شیست ها و شیست های غنی از تالک در بخش های زیرین شیست های سبرز وجود دارد. پایین ترین بخش شیست های سبرز در حقیقت نوعی الیستوستروم است که قطعات بیگانه ای از الترامافیک ها، لیسونیت ها، دایک ها، و گابروهای افیولیت انارک را داراست. در برخی مناطق، متاچرت های نواری (Banded Metacherts) در حد واسط سنگ های الترامافیک و دگرگونه وجود دارند. برگ وارگی (Foliation) درون الترامافیک ها با برگ وارگی درون دگرگونه ها با یکدیگر موازی هستند. در کنتاکت الیستولیت های الترامافیک با دگرگونه ها نیز تالک شیست تشکیل شده است و اینکه برگ وارگی درون دگرگونه ها با رسیدن به الیستولیت های افیولیتی، آنها را دور می زند. اینها همگی دلایلی هستند که نشان می دهد الترامافیک های شمال انارک از دگرگونه ها قدیمی تر بوده و متعلق به پروتروزئیک بالایی هستند.

توالی کرتاسه زیرین در ناحیه سه عمدتاً از رسوبات آهکی و شیلی تشکیل شده است. در این مطالعه به منظور شناسایی رخساره های سنگی و تفسیر محیط رسوبی توالی ناحیه مورد مطالعه یک برش چینه شناسی اندازه گیری و مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل از مطالعات میکروسکوپی نشانگر آن است که رسوبات تشکیل دهنده کرتاسه زیرین در ناحیه مورد مطالعه از 9 رخساره سنگی کربناته و 3 رخساره آواری تشکیل شده است. تلفیق تنایج حاصل از مطالعات میکروسکوپی و شواهد صحرایی نشانگر آن است که میکروفاسیسهای آهکی در چهار زیر محیط دریای باز، سد، لاگون، و پهنه جزر و مدی تشکیل شده اند. با توجه به ویژگیهای رخساره های بالا و نیز درصد فراوانی آلوکمهای موجود در هر رخساره و مقایسه آنها با رخساره های استاندارد ارائه شده در مورد پلاتفرمهای کربناته حاکی از آن است که رسوبات کرتاسه زیرین در منطقه مورد مطالعه در یک رمپ کربناته ته نشست پیدا کرده است. مجموعه بیوکلاستی و غیر اسکلتی (اائید و پلوئید) موجود در ناحیه مورد مطالعه حاکی از یک مجموعه فتوزوآن است. این مجموعه نشانگر محیطهای دریایی گرم و کم عمق می باشد.

نظر به گسترش قابل توجه ترکیبات آندزیتی متعلق به دوران سوم زمین شناسی پیرامون شهر بیرجند و نقش آنها ‏در تکوین رژیم های ژئودینامیکی فعال و نتایج ارزشمند بدست آمده از مطالعه آنها، بررسی این ترکیبات از ‏اهمیت خاصی‏ برخوردار است . بر این اساس در این پژوهش سنگهای آذرین خروجی ترشیری منطقه بیرجند که‏اغلب آندزیتی می ‏باشند مورد مطالعه قرار گرفته و علاوه بر بررسی ژئوشیمیایی و پتروژنتیک آنها ، مقایسه ای ‏نیز بین آنها با مجموعه های آندزیتی شاخص صورت گرفته است. براساس نتایج پیوستگی و عدم انقطاع در ‏دیاگرام های ژئوشیمیایی ‏و ارتباط‏ بین عناصر مختلف با یکدیگر نشان دهنده ی تفریق از یک والد اولیه بوده و پارامترهای پتروژنتیک حاکی از تعلق این سنگ ها به آندزیت های کوهزایی موجود در حواشی فعال قاره ای می ‏باشد‏. گرچه ماگمای کالکوآلکالن ضمن صعود تحت تأثیر آلایش گستردة پوسته ای قرار گرفته و‏‏این آلودگی باعث تغییر در میزان عناصر اصلی و فرعی آن گردیده است. به علاوه شواهدی دال بر دخالت فرآیند اختلاط ماگمایی نیز بدست آمده است‏.

در شمال خوی یک مجموعه دگرگونی گسترده رخنمون یافته که در غرب با سفره افیولیتی شمال غرب ایران و در شرق با رسوبات دگرگون نشده پالئوزوئیک در تماس است. سازند قم با سن الیگوسن- میوسن تمامی این مجموعه را به صورت دگرشیب پوشانیده است. سنگهای دگرگونی این منطقه دو مجموعه متابازیتی ومتاسدیمنتی بوده که متابازیتها شامل شیست سبز وآمفیبولیت ومتاسدیمنتها شامل میکا شیست، گارنت- استرولیت شیست، گارنت- استرولیت- سیلیمانیت شیست هستند. مرمر، کوارتزیت ومتا آرکوز نیز به صورت بین چینه ای با شیستها و متابازیتها دیده می شوند. پیش سنگ متابازیتهای شمال خوی گابرو وبازالت با سرشت تولئیتی و کالکوآلکالن و متاسدیمنتها غالبا پلیتی بوده که با رسوبات کربناته و تخریبی (ماسه سنگ و کنگلومرا) همراه بوده اند. درجه دگرگونی در این سنگها از رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت فوقانی تغییر می کند. پاراژنزها نشان می دهند که سنگهای این منطقه تا حد رخساره آمفیبولیت فوقانی دگرگون شده اند. محاسبات ژئوترموبارومتری بر اساس تعادل کانیها به روشهای مختلف و شرایط پایداری کانیها دال بر این است که مسیر پیشرونده دگرگونی (خط MFG) ز بالای نقطه الحاق سه گانه کانیهای گروه Al2SiO5 می گذرد و متوسط گرادیان زمین گرمایی در زمان دگرگونی بین 27 الی 30 درجه سانتیگراد در هر کیلومتر بوده است. این گرادیان باگرادیان زمین گرمایی در زونهای برخوردی، مطابقت بیشتری تا با مناطق دیگر دارد. علاوه بر این تجزیه نقطه ای کانیها افت سریع فشار را در حاشیه کانیها نشان می دهند که بیانگر مسیر PTt نرمال در این سنگهاست. بنابراین به نظر می رسد دگرگونی این سنگها ناشی از ضخیم شدن پوسته در محل برخورد ورقه عربستان با آذربایجان بعد از کرتاسه (احتمالاائوسن) بوده باشد تا عوامل دیگری مانند فرا رانش ورقه های افیولیتی داغ و یا نفوذ توده های گرانیتی.

کانسار نفلین سینیت گلدرق واقع در آذربایجان شرقی، و عمدتاً از سنگهای نفلین سینیتی آلکالن با ترکیب حد واسط میاسکیتی تا آگپائیتی تشکیل شده است. پنج تیپ سنگی کانسار عبارتند از : تیپ A(فویائیت) ، تیپ( B سودالیت آلکالی نفلین سینیت)، تیپ C (نفلین مونزویت)، تیپ D (نفلین دیوریت تا نفلین گابرو) و تیپ( E سنگهای دگرسان شده). مهمترین کانیهای تشکیل دهنده کانسار را عمدتا" اورتوکلاز، سانیدین، میکروکلین، نفلین، کانکرینیت، سودالیت، پلاژیوکلاز، آنورتوکلاز، آنالسیم، اژیرین، اژیرین اوژیت، مقدار اندکی آمفیبول (نوع آرفدزونیت)، گارنت (نوع ملانیت)، بیوتیت (نوع لپیدوملان)، اسفن، ماگنتیت، هماتیت، لوپاریت، لیبنریت و اسکولسیت به خود اختصاص می دهد. سنگهای محدوده شمالی کانسار (تیپ B ) بدلیل دارا ‏بودن مقادیر بالای نفلین، سودالیت، کانکرینیت و مقدار پایین کانیهای تیره، واجد مقادیر پایین آهن (65/1 درصد ) و مقادیر بالای آلکالیها (مجموعا" 2/13 درصد )بوده و نسبت به محدوده جنوبی که واجد سنگهای با مقادیر بالای کانیهای تیره و در نتیجه مقادیر بالای آهن (79/3 درصد ) و مقادیر کمتری آلکالیها (مجموعا" 76/10 درصد ) می باشد، جهت تولید شیشه و سرامیک مناسبتر می باشند.

فسیل های گیاهی تریاس بالایی ـ لیاس ایران در زون البرزشرقی دارای تنوع و گسترش زیادی از گیاهان دوران دوم از قبیل Ginkgophyta, Coniferophyta, Pterophyta, Cycadophyta می باشد. رسوبات منطقه موردمطالعه (سازند شمشک) از نظر لیتواستراتیگرافی قابل تقسیم به سه بخش است. از بخش یک این سازند نمونه های مختلفی از فسیل های گیاهی جهت تعیین سن رسوبات و تفسیر شرایط آب و هوایی گذشته جمع آوری گردید. براساس مطالعات سیستماتیک، فسیل های گیاهی جمع آوری شده متعلق به جنس ها وگونه های زیر هستند: Cladophlebis cf. australis, Pterophyllum bavieri, Scytophyllum persicum, Zamites sp.1, Elatocladus conferta اغلب نمونه های مورد مطالعه گسترش زمانی نسبتاً وسیعی دارند ولی با توجه به وجود Scytophllum persicum که شاخص تریاس بالایی است و عدم وجود فسیلهای شاخص لیاس در این رسوبات به احتمال زیاد می توان سن بخش یک رسوبات ناحیه مورد مطالعه را به تریاس بالایی نسبت داد. مجموعه گیاهان فسیل منطقه قشلاق حاکی از آن است که شرایط آب و هوایی در زمان تشکیل رسوبات سازند شمشک گرم و مرطوب نزدیک به نیمه حاره ای بوده است .

مجموعه دگرگونی گرگان که به صورت نواری با جهت تقریباً شرقی ـ غربی از 5 کیلومتری جنوب شهر گرگان واقع در شمال ایران می گذرد، عمدتاً شامل سنگهایی با درجه دگرگونه پایین مانند، اسلیت ها، فیلیت ها و شیستهای اسلیتی می باشد. همراه با این سریها سنگهای آذرین درونی و بیرونی و قطعات با اندازه های متفاوت از سازندهای قدیمی با درجه دگرگونی پایین نیز رخنمون دارند که نشان دهندة تیپ اولیستوسترومی (Olistostrome) ناحیه دگرگونه گرگان می باشد. نمونه هایی از پالینومورفهای خوب حفظ شده از سنگهای رسوبی کم دگرگونه بدست آمده اند که شامل: هاگهای قارچ، گرده های بازدانگان و گرده های نهاندانگان می باشند و در این مقاله صرفاً برخی از گرده های تیپیک بازدانگان معرفی شده اند.

ناحیه مورد مطالعه در 110 کیلومتری شمال ،شمال شرقی اصفهان و 20 کیلومتری غرب اردستان در پشت کمان ماگمایی ( نوار بزمان - ارومیه ) قرار دارد.(شکل1)در این منطقه ضخامت قابل توجهی ( 465متر ) از رسوبات معادل سازند قم بر روی سنگهای آذرین (آندزیت - تراکی آندزیت و آندزی بازالت) ائوسن قرار دارد.سازند قم از نظر لیتواستراتیگرافی از شش عضو و چهار زیر عضو تشکیل شده است و بیشترین ضخامت آن در اطراف شهرستان قم می باشد.تفکیک این عضوها در محل مورد مطالعه ( غرب اردستان ) امکان پذیر نیست. در این تحقیق از نهشته های منسوب به سازند قم تعداد زیادی مرجان جمع آوری ، شناسایی و معرفی گردیده اند. این مرجانها به طور عمده از یکصد و پنجاه متری قاعده برش مورد مطالعه برداشت شده اند. این مرجانها در مطالعه پالئواکو لوژی و پالئوبیوژئوگرافی منطقه مورد مطالعه مورد استفاده قرار گرفته اند. مرجانهای این ناحیه با فونهای مرجانی منطقه قم - باغک - چالغره ( شوستر ، 1999 )و مرجانهای منطقه مکران که توسط (Maccall , 1994) مطالعه گردیده نزدیکی دارند و مخلوطی از قطعات مرجانی ایندوپاسیفیک و مدیترانه ای است. همچنین از فرا مینیفرهای بزرگ و بنتیک (ائولپید، سیکلینا، نفرو لپید و سیکلینا ) همراه، برای بیو استراتیگرافی و کمک به تأیید پالئواکولوژی استفاده شده است .وجود مرجانهای منفرد (Salitary) بصورت پراکنده در بعضی افقها بیانگرآشفتگی محیط و تجمع مرجانهای Faviides وPorites در بخش هایی از مقطع، سیمایی از مرجانهای الیگومیوسن را نشان می دهد که بیانگر محیطی با عمق کم است. فراوانی و تنوع مرجانها در منطقه اردستان بسیار زیاد است و با مطالعه دقیق امکان تفکیک چند بیوزن مرجانی در این ناحیه وجود دارد.