تحقیقات علوم زراعی در مناطق خشک
سال:1396 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

برای بررسی عملکرد (دانه و اسانس) و شاخص برداشت زیره سبز، آزمایشی مزرعه ای به صورت فاکتوریل و در قالب طرح پایه بلو کهای کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه در سال 1389 اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل رژیم های آبیاری (آبیاری پس از 50، 100، 150 و 200 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس A) و سطوح مختلف سوپر جاذب (صفر، 60، 120، 180، 240 و 300 یکلوگرم در هکتار) بودند. بالاترین عملکرد بیولوژیکی (3640 کیلوگرم در هکتار)، دانه (1226 کیلوگرم در هکتار) و اسانس (5/ 36 کیلوگرم در هکتار) مربوط به آبیاری پس از 50 میلی متر تبخیر از تشتک و 60 کیلوگرم در هکتار سوپر جاذب بود. با افزایش فاصله آبیاری از 100 به 150 و 200 میلی متر تبخیر، برای تولید حداکثر عملکرد بیولوژیک و دانه، به ترتیب به میزان 180 و 120 کیلوگرم، و برای تولید حداکثر عملکرد اسانس و شاخص برداشت اسانس به ترتیب به 60 و 300 کیلوگرم در هکتار سوپرجاذب نیاز بود. بیشترین شاخص برداشت دانه در آبیاری پس از 100، 150 و 200 میلی متر تبخیر مربوط به 180 کیلوگرم پلیمر در هر هکتار بود. در تیمار آبیاری پس از 50 میلی متر تبخیر (بدون تنش)، کاربرد پلیمر نسبت به شاهد (عدم کاربرد پلیمر در همین سطح آبیاری) از نظر تولید اسانس سودمندی نداشت. به طور کلی، افزایش فاصله آبیاری از 50 تا 200 میلی متر تبخیر از تشتک باعث کاهش عملکرد زیره سبز شد که کاربرد سطوح متفاوتی از پلیمر سوپرجاذب A200 بخشی از این افت عملکرد را در هر سطح آبیاری جبران کرد.

مصرف بی رویه کودهای شیمیایی سبب عدم توازن عناصر غذایی بویژه عناصر کم مصرف در خاک شده و منجر به کاهش جذب عناصر آهن، روی و منگنز توسط گیاه شده است. به علاوه شرایط آهکی و قلیایی خاک های استان آذربایجان شرقی از عوامل محدود کننده جذب عناصر کم مصرف می باشد. بدین منظور جهت بررسی اثرات عناصر ریزمغذی و کود آلی مرغی بر برخی خصوصیات گندم رقم سرداری، آزمایشی به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با 12 تیمار و 3 تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه در سال زراعی 93-1392 اجرا شد. تیمارها شامل عناصر کم مصرف سولفات آهن، سولفات روی، سولفات منگنز، سولفات آهن + سولفات روی، سولفات آهن+ سولفات منگنز، سولفات روی + سولفات منگنز، کود مرغی، کود آلی مرغی + سولفات آهن، کود مرغی + سولفات روی، کود مرغی + سولفات منگنز و کود مرغی + سولفات آهن + سولفات روی + سولفات منگنز به همراه شاهد بود. آهن، روی، منگنز به ترتیب با غلظت های 1، 3 و 1 در هزار مصرف شدند. نتایج نشان داد که کاربرد تلفیقی عناصر کم مصرف و کود آلی سبب افزایش درصد نیتروژن و محتوای پروتئین دانه گردید. به طوری که کاربرد تلفیقی کم مصرف ها و کود مرغی عملکرد دانه، عملکرد پروتئین، درصد پروتئین و درصد پتاسیم را به ترتیب 86/44، 24/54، 38/6 و 86/41 درصد نسبت به شاهد افزایش داد. بیشترین درصد فسفر دانه با کاربرد سولفات آهن و بعد از آن با کاربرد همزمان سولفات آهن و کود مرغی مشاهده شد. به طور کلی، عناصر کم مصرف و کودهای آلی با تأثیر بر جذب عناصر پرمصرف خاک سبب بهبود عملکرد و کیفیت دانه گندم خواهند شد.

به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد ماش رقم پرتو در جیرفت در سال زراعی 90-89 آزمایشی بصورت، کرتهای یکبار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت اجرا شد. تاریخ کاشت به عنوان عامل اصلی در چهار سطح شامل ( 8، 15، 21، 29 تیر ماه) و تراکم به عنوان عامل فرعی در سه سطح (10، 20 و 30 بوته در متر مربع ) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، عملکرد دانه و بیوماس تاثیر معنی داری داشت. اثر تراکم بوته بر تعداد نیام در بوته و بیوماس معنی دار بود. اثر متقابل تاریخ کاشت در تراکم بوته جز بر ارتفاع بوته و بیوماس بر سایر صفات معنی دار نبود ارتفاع بوته بیشتر (3/91 سانتی متر)در 8 تیر و30 بوته در متر مربع بدست آمد. بیشترین عملکرد دانه با میانگین 1001 کیلوگرم به تاریخ کاشت 15 تیرماه و کمترین آن با میانگین 3/ 714 کیلوگرم به تاریخ کاشت 29 تیرماه تعلق داشت. اگر چه از لحاظ آماری تراکم کاشت بر عملکرد دانه معنی دار نبود، اما بیشترین عملکرد دانه با میانگین 98/907 کیلوگرم در هکتار به تراکم 30 بوته در متر مربع تعلق داشت. با عنایت به نتایج یکساله بهترین تاریخ کاشت 15 تیرماه به همراه تراکم بوته 10 بوته در متر مربع در شرایط منطقه جیرفت می تواند قابل توجه باشد.

علی رغم اهمیت تنش خشکی در مراحل اولیه رشد و استقرار گیاه، این موضوع در برنامه های اصلاحی به عنوان معیار انتخاب نادیده گرفته شده است. بدین منظور آزمایشی در سال 1392 در آزمایشگاه تحقیقات دانشگاه زابل به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در شش شرایط تنش اسمزی (5/1-، 9/1-، 5/3-، 8/4-و 5/6-بار و شاهد) و برای دو ژنوتیپ رازیانه و زنیان به اجرا درآمد. برهمکنش تیمارهای ژنوتیپ و تنش اسمزی برای کلیه صفات به جز وزن خشک گیاه چه که در سطح احتمال 5 درصد معنی دار شده بود، در سطح احتمال 1 درصد معنی دار شد. رازیانه نسبت به زنیان دارای درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه، وزن تر و خشک گیاه چه و زنیان نسبت به رازیانه دارای میانگین مدت جوانه زنی بیشتر بود. بیشترین و کمترین مقادیر صفات، به جز برای میانگین مدت جوانه زنی (در سطح 5/6-بار تنش و شاهد)، به ترتیب در سطح عدم تنش (شاهد) و سطح 5/6-بار تیمار تنش اسمزی بدست آمد. برهمکنش ژنوتیپ و تنش اسمزی نشان داد که بیشترین مقدار درصد جوانه زنی (67/94)، طول ریشه چه (10/7 میلی متر)، طول ساقه چه (36/10 میلی متر)، وزن تر و خشک گیاه چه (به ترتیب 64/0 و 0320/0 گرم) در تیمار عدم تنش (شاهد) برای رازیانه و برای صفت سرعت جوانه زنی (31/10) در زنیان حاصل شد. بیشترین میانگین مدت جوانه زنی در سطح 5/6-بار تیمار تنش اسمزی (81/9) برای زنیان بدست آمد. به طورکلی رازیانه نسبت به زنیان توانایی بالاتری برای جوانه زنی در تنش اسمزی داشت. صفت درصد جوانه زنی به نظر می رسد که مهم ترین صفت مربوط به جوانه زنی باشد.

کیتوزان یک پلی ساکارید گلوزامین مشتق شده از کیتین است که به عنوان الیسیتور زیستی برای بهبود بخشیدن بیوسنتز متابولیست های ثانویه استفاده می شود. بنابراین به منظور بررسی اثر کیتوزان بر میزان مالون دی آلدئید (MDA)، میزان فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانت کاتالاز (CAT) و سوپر اکسید دیسموتاز (SOD)، آسکوربات پراکسیداز (APX)، ترکیبات فنلی، کلروفیل a، b، کربوهیدرات و پرولین گیاه زنیان، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در پژوهشکده زیست فناوری دانشگاه زابل انجام شد. تیمار کیتوزان شامل چهار سطح، 100، 150 و 200 ppm بود. نتایج نشان داد با افزایش میزان کیتوزان تا 200 ppm میزان مالون دی آلدئید (MDA)، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانت کاتالاز (CAT)، سوپراکسید دیسموتاز (SOD) و آسکوربات پراکسیداز (APX)، ترکیبات فنلی، کلروفیل a، b، کربوهیدرات محلول و پرولین نسبت به شاهد به ترتیب 96/72، 22/92، 74/91، 61/92، 35/86، 52/73، 16/81، 6 /94 و 4/91 درصد افزایش معنی داری یافت. با توجه به نتایج به نظر می رسد کیتوزان به عنوان الیسیتور زیستی در غلظت های بالاتر از 100 ppm در مرحله 4 برگی گیاه زنیان باعث افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانت و افزایش تولید متابولیت های ثانویه می شود.

به منظور بررسی اثر تنش در شرایط متفاوت رطوبتی در ارقام آفتابگردان و تعیین مناسب ترین شاخص عکس العمل آفتابگردان در برابر خشکی آزمایشی بصورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی خرم آباد در سال زراعی 1392 اجرا شد. فاکتور اصلی آزمایش، تنش خشکی در 4 سطح شامل آبیاری در 35، 50، 75 و 100 درصد آب قابل استفاده خاک و فاکتور فرعی رقم در دو سطح شامل: رکورد و آلستر بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر تنش خشکی بر ارتفاع بوته، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، شاخص کلروفیل و عملکرد روغن تحت تأثیر قرار گرفت. در شرایط تنش آبیاری در 75 درصد آب قابل استفاده خاک، قطر طبق، ارتفاع بوته و تعداد دانه به طور معنی داری کاهش یافت، که این در نهایت سبب کاهش عملکرد دانه شد. تاثیر تنش آبی بر وزن هزار دانه و درصد روغن معنی دار نبود. اثر رقم بر ارتفاع، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، شاخص کلروفیل و عملکرد روغن معنی دار بود، اما رقم بر درصد روغن، قطر طبق و تعداد دانه در طبق تاًثیر معنی داری نداشت. بیشترین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک به ترتیب با میانگین های 22/2405 و 6/12743 کیلوگرم در هکتار از رقم رکورد حاصل شد. این آزمایش نشان داد گرچه خصوصیات مختلف ارقام مورد بررسی تحت تاًثیر تنش قرار می گیرند، اما رقم رکورد دارای پتانسیل بیشتری جهت عملکرد بالاتر در منطقه سیستان نسبت به رقم آلستر می باشد.

به منظور بررسی اثر زمان و کاربرد توأم کود های اسید هیومیک و اوره در شرایط دیم بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 15 تیمار در سه تکرار در سال زراعی 93-1392 در شهرستان جغتای استان خراسان رضوی انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل: کاربرد تلفیقی اسید هیومیک و اوره به صورت محلول پاشی (100% اسید هیومیک، 75% اسید هیومیک + 25% اوره، 50% اسید هیومیک +50% اوره، 25% اسید هیومیک + 75% اوره و 100% اوره) و زمان محلول پاشی (مرحله رویشی و رویشی + گلدهی) بود. از کود اوره با غلظت 1 درصد و اسید هیومیک با غلظت دو لیتر در هکتار جهت محلول پاشی استفاده شد. نتایج نشان داد که برهمکنش زمان و درصد تلفیق کود اوره و اسید هیومیک بر تعداد شاخه جانبی، تعداد نیام در بوته و تعداد دانه در بوته، عملکرد دانه و بیولوژیک معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه به ترکیبات تیماری مصرف 75% کود اوره + 25% اسید هیومیک در مرحله رویشی و کاربرد 25% کود اوره + 75% اسید هیومیک با محلول پاشی در مرحله رویشی + گلدهی تعلق داشت. افزایش درصد کود اوره در ترکیب با محلول پاشی در یک مرحله سبب افزایش ارتفاع بوته، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام و وزن هزار دانه و در دو بار محلول پاشی سبب کاهش صفات مورد بررسی شد. در هر دو زمان محلول پاشی اختلاط کود اوره و اسید هیومیک عملکرد و اجزای عملکرد بیشتری نسبت به کاربرد هر کدام از این دو کود به تنهایی داشت. در مجموع نتایج نشان داد که جهت حصول عملکرد دانه مناسب در شرایط دیم یک بار محلول پاشی در زمان رویشی با اختلاط 75% اوره + 25% اسید هیومیک نسبت به سایر تیمارها مناسب تر بود.

خشکی یکی از مهمتری تنش های محیطی است که آثار مخرب و زیان آوری روی مراحل مختلف رشدی گیاه، ساختار، اندام و فعالیت آنها دارد. کنجد محصول خاص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری ایران است و معمولاً با تنش خشکی در طول فصل زراعی مواجه می شود. به منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر ارقام کنجد و بررسی روابط بین صفات و عملکرد دانه، آزمایشی در منطقه دشت مغان به مدت دو سال به اجرا درآمد. در سال اول بر مبنای عملکرد در شرایط آبیاری عادی و تنش خشکی، شاخص های کمی تحمل به خشکی برای 22 ژنوتیپ از مناطق مختلف جهان مطالعه شد. شاخص های STI، MP، TOL و SSI برای کلیه ژنوتیپ ها محاسبه گردید و شاخص های MP و STI به عنوان مناسب ترین شاخص ها برای ارزیابی مقاومت به خشکی تعیین گردیدند. در سال دوم ده ژنوتیپ بر اساس میزان شاخص STI، 5 ژنوتیپ با بالاترین STI، 3 ژنوتیپ با STI متوسط و 2 ژنوتیپ با STI پایین برای ارزیابی صفات مورفولوژیکی گزینش شدند و در دو سطح تنش در قالب یک طرح اسپیلت پلات با سه تکرار مورد ارزیابی مجدد قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین سطوح آبیاری و ژنوتیپ های مورد مطالعه از نظر کلیه صفات مورد ارزیابی اختلاف معنی داری از نظر آماری وجود دارد. همچنین رابطه مثبت و معنی داری بین صفات مورفولوژیک مورد مطالعه با عملکرد دانه در شرایط عادی و هر یک از شرایط تنش رطوبتی و با STI وجود داشت. بررسی همبستگی STI ژنوتیپ ها با صفات مورفولوژیکی نشان داد که ژنوتیپ های با میانگین صفات بالاتر، STI و عملکرد دانه بالاتری نیز در هر دو شرایط آزمایش دارا بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که بین صفات مورفولوژیکی مورد بررسی همبستگی مثبت و معنی داری با شاخص تحمل به تنش خشکی STI وجود دارد، به عبارت بهتر صفات مورد مطالعه به میزان تنش واکنش نشان دادند. لذا می توان از صفات ذکر شده به عنوان مارکرهای مورفولوژیکی برای انتخاب ژنوتیپ های کنجد در مطالعات خشکی سود جست. همچنین بررسی ژنوتیپ های مورد مطالعه نشان داد که غالب ژنوتیپ های با منشأ ایرانی دارای ویژگی تحمل به شرایط کم آبی می باشند. بنابراین بر اساس نتایج دوساله این آزمایش ژنوتیپ های اولتان و کرج 1 به عنوان بهترین کاندید برای معرفی در شرایط کم آب مشابه و همچنین منابع ژنتیکی مناسب برای استفاده در برنامه های اصلاح کنجد توصیه می شوند.

به منظور بررسی تأثیر عمق کاشت و قطع آبیاری بر عملکرد و اجزای عملکرد سیب زمینی، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار در سال 1392 در شهرستان چالدران استان آذربایجان غربی انجام گرفت. عامل اول عمق کاشت در سه سطح (7، 14 و 21 سانتی متر) و عامل دوم قطع آبیاری در چهار سطح (شاهد، دو هفته بعد از سبز شدن، مرحله غده بندی و مرحله حجیم شدن غده ها) منظور گردیدند. نتایج نشان داد که تأثیر عمق کاشت و قطع آبیاری روی تعداد غده در بوته، ارتفاع بوته، تعداد انشعابات در بوته، اندازه غده، میانگین وزنی غده و عملکرد غده معنی دار بود. بیشترین عملکرد غده به میزان 22/30 تن در هکتار از عمق کاشت 14 سانتی متر حاصل شد و از نظر قطع آبیاری نیز بیشترین عملکرد غده به مقدار 89/30 تن در هکتار در حالت عدم قطع آبیاری و کمترین آن نیز به میزان 72/17 تن در هکتار در حالت قطع آبیاری در مرحله غده بندی به دست آمد که حدود 50 درصد عملکرد غده کاهش یافت که نشان دهنده حساس ترین مرحله رشدی سیب زمینی به تنش خشکی می باشد. همچنین قطع آبیاری 2 هفته بعد از سبز شدن حدود 8 درصد نسبت به شاهد (آبیاری کامل) عملکرد غده را کاهش داد که در مناطق کم آب می توان با عدم آبیاری در این مرحله از رشد، آب را برای مراحل حساس به خشکی ذخیره کرد.

تنش خشکی یکی از مهم ترین عوامل محدودکننده است که تولید محصولات زراعی در مناطق نیمه خشک را تحت تأثیر قرار می دهد. به منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر برخی از ویژگی های مورفولوژیک گیاه دارویی شنبلیله و شناسایی بهترین توده بومی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملأ تصادفی با سه تکرار به صورت گلدانی در دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1393 به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایشی شامل هشت توده بومی شنبلیله از اصفهان، تبریز، همدان، ساری، چالوس، آمل، مشهد و یاسوج با چهار سطح تنش رطوبتی: 1-بدون تنش (100 درصد ظرفیت زراعی)، 2-تنش ملایم (75 درصد ظرفیت زراعی)، 3-تنش متوسط (50 درصد ظرفیت زراعی) و 4-تنش شدید (25 درصد ظرفیت زراعی) بود. نتایج نشان داد که اثر تنش خشکی در کلیه صفات مورد مطالعه معنی دار بود. مقایسه میانگین-ها نشان داد که تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، طول ریشه و اجزای عملکرد (تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه) در آخرین سطح خشکی نسبت به شاهد به ترتیب 20/45، 08/9، 82/14، 39/32، 96/29، 13/27، 69/4، 36/30 درصد کاهش نشان دادند. در مقایسه بین توده ها، بیشترین عملکرد متعلق به توده های چالوس و مشهد بود. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، به نظر می رسد که بتوان از این دو توده برای اصلاح توده هایی با پتانسیل عملکرد زیاد در شرایط تنش خشکی استفاده کرد.