زراعت دیم ایران
سال:1399 | دوره:9 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

پتاسیم به عنوان عنصر کلیدی در شرایط تنش های محیطی، نقش اساسی در رشد و نمو گیاهان دارد. جذب این عنصر در شرایط کمبود آب خاک کاهش می یابد. با توجه به اهمیت عنصر پتاسیم در گذر گیاهان از شرایط تنش رطوبتی این پژوهش با هدف ارزیابی تاثیر سولفات پتاسیم (شاهد، 75 و 150 کیلوگرم در هکتار) بر تغییرات فیزیولوژیکی و عملکرد دانه ارقام مختلف گندم (باران، هما و هشترود) در شرایط دیم سردسیر به صورت آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار طی سال های 97-96 و 98-97 انجام شد. بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر می توان چنین اذعان نمود که با کاربرد سولفات پتاسیم تجمع عنصر پتاسیم در همه ارقام مورد بررسی به صورت معنی داری افزایش یافت و بیشترین میزان تجمع این عنصر در رقم هشترود ثبت گردید. محتوای رطوبت نسبی، میزان کلروفیل و شاخص نرمال شده سبزینگی رقم هشترود از ارقام دیگر مورد بررسی بیشتر بود. از طرفی، با کاربرد 75 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم محتوای رطوبت نسبی و شاخص کلروفیل برگ و تبادلات روزنه برگ، حداکثر کارایی فتوشیمیایی PSII و کارایی فتوسنتزی برگ افزایش معنی داری نشان دادند. بیشترین میزان وزن هزار دانه در رقم هما و بیشترین تعداد دانه در متر مربع در رقم هشترود مشاهده شد. به عنوان نتیجه نهایی می توان چنین اظهار نمود که علی رغم حد کفایت عنصر پتاسیم در خاک های مورد مطالعه، تیمار کاربرد 75 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم سبب افزایش میزان تجمع عنصر پتاسیم برگ و به دنبال آن بهبود برخی از صفات مورد مطالعه و نهایتا افزایش عملکرد دانه گردید.

به منظور بررسی نیتروژن و پتاسیم بر عملکرد گندم دیم، آزمایشی در معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود به مدت دو سال و دو الگوی کشت گندم– گندم و نخود-گندم بصورت فاکتوریل درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. فاکتور ها شامل مصرف کود نیتروژنی در چهار سطح شاملN1: عدم مصرف نیتروژن، N2: 80 کیلوگرم در هکتار اوره در زمان کاشت+ محلول پاشی اوره با غلظت 3 درصد، N3: 80 کیلوگرم در هکتار اوره در زمان کاشت+ محلول پاشی کود رویال آمین به میزان یک لیتر در هکتار وN4: 80 کیلوگرم در هکتاراوره در زمان کاشت+40 کیلوگرم در هکتار به صورت سرک و مصرف پتاسیم در چهار سطح شامل: K1عدم مصرف پتاسیم، K2: محلول پاشی کلرورپتاسیم با غلظت 1درصد، K3: محلول پاشی کود رویال پتاسیم به میزان یک لیتر در هکتار و K4: مصرف 50 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم بودند. نتایج نشان داد که در هر دو تناوب گندم-گندم و نخود-گندم، بیشترین عملکرد دانه به ترتیب با میزان 5/1554 و 5/1670 کیلوگرم در هکتار از مصرف کود رویال آمین بدست آمد که نسبت به شاهد به ترتیب 3/17 و 53/14 درصد افزایش داشتند ولی نسبت به مصرف کود سرک نیتروژن افزایش چشمگیری نشان نداد. بیشترین عملکرد بیولوژیک نیز با میزان 7105 کیلوگرم در هکتار از تیمارکودهای رویال آمین و رویال پتاسیم بدست آمد. بنابراین مصرف کودهای نیتروژنی و پتاسیمی با قابلیت محلول پاشی نظیرکودهای رویال آمین و رویال پتاسیم به میزان یک لیتر در هکتار در اواخر ساقه دهی گندم در شرایط دیم معتدل سرد کشور، ضمن جلوگیری از مخاطرات زیست محیطی، می تواند در افزایش تولید گندم دیم موثر باشند.

انتخاب یک روش اصلاحی مؤثر برای بهبود صفات کمی تا حد زیادی بستگی به وراثت پذیری و چگونگی عمل ژن دارد. به منظور برآورد پارامترهای ژنتیکی صفات مهم زراعی و فیزیولوژیکی کلزا، نسل های دوطرفه هیبرید (1F و 1RF) و در حال تفکیک (2F، 2RF، 1BC، 1RBC، 2BC و 2RBC) حاصل از تلاقی ارقام دلگان×اوپرا (تلاقی اول)، دلگان×پاراد (تلاقی دوم) و آر جی اس 003×لیکورد (تلاقی سوم) تهیه و همراه با والدین در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم (سرارود) در سال زراعی 1396-1395 در شرایط تنش خشکی مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس تلاقی ها اختلاف معنی داری بین ده نسل برای صفات روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، خورجین در بوته، طول خورجین، دانه در خورجین، وزن هزاردانه، محتوای آب برگ، میزان کلروفیل، نشت یونی، دمای برگ، عملکرد بوته، میزان روغن دانه و شاخص برداشت وجود داشت که نشان دهنده تفاوت ژنتیکی بین والدین بود. بیشترین میزان هتروزیس والد برتر و میانگین والدین مربوط به عملکرد بوته نسل های (به ترتیب 229 و300%) و (به ترتیب 255 و322%) تلاقی سوم بود. تجزیه میانگین نسل و آزمون مقیاس مشترک تلاقی ها نشان داد که برای همه ویژگی ها به جز طول خورجین علاوه بر اثرات افزایشی و غالبیت، اثرات اپیستازی نیز نقش دارد. وراثت پذیری عمومی و خصوصی صفات در تلاقی ها به ترتیب از 26/0 تا 98/0 و از 08/0 تا 67/0 برآورد شد. این تحقیق نشان داد که واریانس غالبیت بیشترین نقش را در تمامی صفات مورد مطالعه به جز روز تا رسیدگی و طول خورجین در هر سه تلاقی، ارتفاع بوته در تلاقی اول و دوم و میزان روغن دانه در تلاقی دوم و سوم داشت.

کودهای زیستی نقشی بنیادین در کشاورزی پایدار دارند و اسید سالیسیلیک به عنوان یک فیتوهورمون اثرات زیانبار تنش را کاهش می دهد. زراعت دیم نخود در غرب ایران اغلب با تنش خشکی مواجه می شود. به منظور بررسی اثر محلول پاشی اسید سالیسیلیک (غلظت صفر، نیم و یک میلی مولار) و کودهای زیستی (عدم کاربرد، بیوسوپرفسفات، بیوسولفور، باکتری ریزوبیوم و قارچ میکوریز) برعملکرد گیاه نخود (رقم آزاد و توده محلی بیوه نیج) در شرایط دیم آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی دو سال زراعی (96-1395 و 97-1396) در کرمانشاه اجرا شد. نتایج نشان داد که تعداد غلاف در بوته، تعداد غلاف پوک در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه، درصد غلاف بارور، عملکرد دانه، عملکرد ماده خشک و شاخص برداشت بطور معنی دار ی تحت تاثیر رقم × اسید سالیسیلیک × کودهای زیستی قرار گرفتند. بالاترین عملکرد دانه (در سال اول و دوم به ترتیب 1821 و 1875 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد ماده خشک (در سال اول و دوم به ترتیب 4076 و 4414 کیلوگرم در هکتار) و تعداد دانه در بوته (8/18) از توده محلی بیوه نیج و با کاربرد اسید سالیسیلیک (نیم میلی مولار) و باکتری ریزوبیوم بدست آمد. با توجه به نتایج تحقیق کاربرد سالیسیلیک اسید و کودهای زیستی به ویژه باکتری های ریزوبیوم در راستای حرکت به سمت کشاورزی پایدار و کاهش مصرف کودهای شیمیایی و افزایش تحمل گیاهان به خشکی و بهبود عملکرد دانه در نخود دیم توصیه می شود.

روش های متعددی برای تحلیل اثر متقابل ژنوتیپ در محیط پیشنهاد شده است که هر کدام از آن ها مبتنی بر روش های آماری خاصی می باشند. در این تحقیق 16 لاین گندم دوروم به همراه ارقام دهدشت و سیمره به عنوان شاهد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در چهار منطقه گچساران، گنبد، مغان و خرم آباد طی سه سال زراعی 1395-1392 بررسی شدند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثرات اصلی ژنوتیپ، سال و مکان و برهمکنش های سال×مکان و ژنوتیپ×سال×مکان برای عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. آزمون اسکریت سهم بالای چهار مؤلفه اصلی اول در توجیه برهمکنش ژنوتیپ در محیط را نشان داد، به طوری که دو مؤلفه اصلی اول به ترتیب 60/26% و 33/15% از تغییرات GEI را توجیه می کردند. نمودار موزائیکی نشان داد که 76/20% از مجموع مربعات کل ناشی از مجموع مربعات ژنوتیپ و 24/79% ناشی از مجموع مربعات برهمکنش ژنوتیپ در محیط بود. نمودار گرمایی نشان داد که ژنوتیپ های G1، G3، G6، G15 و G16 دارای عملکرد بالا در بسیاری از محیط ها بودند. چندضلعی بای پلات براساس نزدیکی ژنوتیپ های G1، G5، G6، G7 و G4 به مبدأ بای پلات، آن ها را ژنوتیپ هایی با پایداری عمومی بالا به محیط های آزمایشی شناسایی نمودند، در حالی که ژنوتیپ های G8 و G12 به هیچکدام از محیط ها سازگار نبودند. مطالعه همزمان اثر ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ در محیط با نمای محور تستر متوسط (ATC) نشان داد که ژنوتیپ های G15، G13 و G6 در نزدیکی محور ATC، علاوه بر پایداری نسبت به ژنوتیپ های دیگر دارای عملکرد بالاتر از متوسط کل نیز بودند و می توانند به عنوان ژنوتیپ های پایدار و پرمحصول در نظر گرفته شوند. نمای بای پلات ژنوتیپ ایده آل نشان داد که ژنوتیپ های G15، G13، G16، G2 و G6 واقع در نزدیکی ژنوتیپ ایده آل، ژنوتیپ های مطلوب بودند. در مجموع، ژنوتیپ های G15، G13، G3 و G6 با نماهای مختلف بای پلات، علاوه بر پایداری، عملکرد بالاتری داشتند و کاندیدای پروسه ی توصیه رقم باشند.

بروز تنش خشکی و کمبود عناصر کم مصرف بهویژه روی و آهن در خاک های ایران بسیار شایع می باشد به گونه ای که کیفیت و کمیت عملکرد گیاهان زراعی را تحت تأثیر قرار می دهد. به منظور بررسی تأثیر محلول پاشی نانو ذرات روی و آهن در شرایط کم آبیاری بر صفات بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گلرنگ (رقم سینا)، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده بر پایه بلوک کامل تصادفی با سه تکرار طی سال زراعی95-1394 در دانشگاه مراغه انجام شد. سطوح آبیاری در90 (بدون تنش)، 75 و 50 درصد ظرفیت زراعی به عنوان عامل اصلی و محلول پاشی عدم کاربرد و کاربرد نانو ذرات آهن و روی با مقادیر 30 و 60 میلی مولار به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. با توجه به نتایج تجزیه واریانس، اثرات ساده ی اعمال تیمار کم آبیاری و کاربرد نانو ذرات و برهمکنش آنها برای اکثر صفات تحت مطالعه معنی دار بود. بیشترین میزان هورمون ایندول استیک اسید با مقدار 7/454 و بیشترین میزان هورمون سیتوکنین با مقدار 7/355 نانوگرم بر گرم وزن تر در تیمار کاربرد 60 میلی مولار نانو روی با آبیاری در 90 درصد ظرفیت زراعی ثبت شد. بیشترین میزان هورمون جیبرلین نیز به ترتیب با مقادیر 6/146 و 8/154 نانو گرم بر گرم وزن تر در تیمارکاربرد 60 میلی مولار نانو روی و آبیاری در 90 درصد ظرفیت زراعی مشاهده شد. بیشترین میزان پروتئین دانه با مقدار 11/24 درصد در تیمار عدم محلول پاشی تحت آبیاری 50 درصد ظرفیت زراعی بدست آمد. همچنین بالاترین مقدار عملکرد دانه گلرنگ نیز با 1366 کیلوگرم در هکتار در تیمار کاربرد 60 میلی مولار نانو روی با آبیاری در 90 درصد ظرفیت زراعی مشاهده شد. با توجه به نتایج این تحقیق کاربرد 60 میلی مولار روی توانست سبب تعدیل رشدی و بهبود عملکرد گلرنگ در شرایط تنش شود که نشان از نقش انکارناپذیر عنصر روی در افزایش مقاومت گیاهان زراعی به تنش های محیطی دارد.

به منظور بررسی اثر تیمارهای پرایمینگ بذر بر عملکرد و اجزای آن در سه رقم گندم نان ریژاو، سرداری و کریم آزمایشی دو ساله در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی (کرمانشاه) به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی در سال های 95-1394 و 96-1395 انجام شد. تیمار پرایمینگ بذر شامل، پرایمینگ هورمونی (جیبرلیک اسید 100 میلی گرم بر لیتر، 24-اپی براسینولید 1 میلی گرم بر لیتر)، اسموپرایمینگ (کلرید پتاسیم 100 میلی مول در لیتر و پلی اتیلن گلیکول (PEG4000) با پتانسیل های 3/2-و 9/2-بار)، پرایمینگ غذایی (سولفات روی آبدار با 1/0 و 3/0 درصد وزنی-حجمی، اوره 2 و 4 گرم در لیتر، آسکوربیک اسید 100 میلی گرم بر لیتر) و یک سطح هیدروپرایمینگ بذر با آب مقطر یک بار تقطیر شده و شاهد بدون پرایمینگ مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه خوشه ای، تیمارهای پرایمینگ با اوره 4 گرم در لیتر، سولفات روی آبدار 3/0 درصد، آسکوربیک اسید 100 میلی گرم بر لیتر و کلرید پتاسیم 100 میلی مولار دارای بیشترین میانگین عملکرد دانه بودند. نتایج دو ساله نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد دانه از رقم ریژاو و تیمار پرایمینگ بذر با اوره 4 گرم در لیتر بدست آمد که برابر 4/2801 کیلوگرم در هکتار بود. بیشترین عملکرد زیستی مربوط به ترکیب تیماری رقم سرداری × اوره 4 گرم در لیتر (7/8206 کیلوگرم در هکتار) بود. بیشترین وزن هزاردانه (5/39 گرم) در رقم سرداری × سولفات روی 3/0 درصد حاصل شد. همبستگی مثبت و معنی داری بین عملکرد دانه با سولفات روی آبدار3/0 درصد، اوره 4 گرم در لیتر و کلرید پتاسیم 100 میلی مولار، آسکوربیک اسید 100 میلی گرم بر لیتر، اوره 2 گرم در لیتر وجود داشت. بر اساس نتایج بدست آمده، تیمارهای اوره 4 گرم در لیتر، سولفات روی 3/0 درصد و آسکوربیک اسید 100 میلی گرم بر لیتر و کلرید پتاسیم 100 میلی مولار به عنوان تیمارهای مناسب پرایمینگ بذر قابل توصیه شرایط استان کرمانشاه هستند.