تجلی هنر در معماری و شهرسازی
سال:1403 | دوره:2 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

در جهان امروزی بخشی از علم و مطالعات از جهان پیرامونی توسط عنصر رنگ و اشکال درک می شود. رنگ های متنوع واکنش های احساسی متفاوتی در انسان رقم می زند. با کمک عنصر رنگ می توان در ساعت های مختلف شبانه روز فضاهای متنوع و پویایی را ایجاد کرد. کاربرد درست و به جای رنگ ها در فضاهای شهراین امکان فراهم می کند که یک الگوی نظام مند و با هویت برای کل شهر تعریف کرد. رنگ ها می توانند تعریف کننده فضاهای شهری باشند و به تفکیک هر فضا بپردازند. رنگ ها برای مردم نقش نشانه و باعث ایجاد وضوح و خوانایی در فضاهای شهر می شوند. در همین راستا استفاده بدون آگاهی از معنا و محتوای رنگ ها باعث ایجاد تزلزل و ناخوانایی در کیفیت فضاهای شهری می شود که در شهر های امروزی با این مسئله روبرو هستیم. بررسی تاثیر روانشناسی و زیبایی شناسی عنصر رنگ بر ارتقا حس مکان هدف اصلی این پژوهش است. در استفاده درست و هدفمند از عنصر رنگ می توان شخصیت تاریخی شهر را حفظ و به نیاز های شهروندان نیز پاسخ داد. در این پژوهش از روش تحقیق " توصیفی – تحلیلی" و شیوه تحقیق " مرور متون و اسناد کتابخانه ای" و همچنین از روش تحقیق موردی و شیوه تحقیق مشاهده و جمع آوری اطلاعات در بستر مطالعات میدانی بهره گرفته است. با بهره گیری از نرم افزار های تخصصی رنگ " نرم افزار Color Impact"، ” نرم افزار Color Picker " و "نرم افزار bacslCColor catch" طیف رنگی را استخراج کرده تا به یک پالت رنگی متناسب با هویت شهر و آثار تاریخی دست پیدا کنیم. در این پژوهش تلاش شده است که تا با بیان نقش رنگ در فضاهای شهری و عوامل شکل گیری رنگ در این فضاها به یک پالت رنگی مناسب برای شهر تبیین گردد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در هر فضای شهری نمونه های مناسب در رابطه با کیفیات رنگی موجود می باشد که می تواند الگویی برای طراحی های جدید در شهر مورد استفاده قرار بگیرد. تهیه پالت رنگی کوششی در جهت استفاده هدفمند و منطقی از عنصر رنگ در فضاهای متنوع شهری است.

مسکن به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای زندگی انسان، از معیارهای مهم سنجش توسعه یافتگی به شمار می رود. مسکن نقش بی بدیلی در کیفیت زندگی داشته و ضامن ایجاد محیطی آرام، امن، آسوده و راحت است. در این مقاله شناخت عوامل محدود کننده فضایی اراضی مسکونی و همچنین شناخت بهترین مکان ها برای برنامه ریزی آتی شهر جهت تأمین اراضی مسکونی شهر نورآباد به عنوان هدف اصلی مورد بررسی قرار می گیرد. با انجام این پژوهش میزان موفقیت کلی برنامه ریزی مسکن این شهر پس از انقلاب اسلامی مشخص می شود. پژوهش از نظر هدف «کاربردی» و روش بررسی آن«توصیفی- تحلیلی» است. نتایج حاصل از این پژوهش، بیانگر این است، با توجه به این که عوارض طبیعی متعددی از جمله وجود اراضی کشاورزی و باغات در حاشیه محلات و نواحی شهری، همچنین دو رودخانه مهم در شمال و جنوب شهر و نهرهای متعددی که در کنار و اطراف اراضی کشاورزی و محدوده بافت های روستایی به عنوان محلات کنونی شهر پراکنده اند، علاوه بر این وجود آثار باستانی و ارتفاعات متعدد در پیرامون محدوده کنونی شهر که در بسیاری از موارد به دلیل شیب زیاد امکان ساخت و ساز را فراهم نمی سازد. ازجمله آثار باستانی تل نورآباد با حریم 550×650 متر، تل میر جاشیری با حریم 250×100 متر، تل بختیاری باحریم 200×200 متر اشاره کرد. همچنین عوارض مصنوعی محدود کننده توسعه اراضی مسکونی را می توان خط انتقال برق230 کیلوواتی قائمیه - دوگنبدان با حریم 17 متراز داخل شهر، خط انتقال برق 66 کیلوواتی نورآباد- قائمیه با حریم 13 متر از داخل شهر، خط لوله نفت و سه خط لوله گاز با حریم حدود 60 متر از داخل شهر اشاره کرد، که عملأ بخشی از اراضی شهر را از امکان بهره گیری خارج می سازند. ولی با توجه به عوامل متعدد محدود کننده اراضی مسکونی شهر، طی طرح های توسعه شهری برنامه ریزی مناسب برای توسعه فضاهای مسکونی شده و همچنین بهترین مکان ها برای توسعه فضاهای مسکونی آتی شهر مشخص شده است. که اراضی بایر 259 هکتاری ناحیه یک که در شرق شهر واقع شده است، طی طرح جامع مصوب 1375 به عنوان بهترین مکان برای توسعه اراضی مسکونی شهر مشخص شد. همچنین طرح تفصیلی در مطالعات و برنامه ریزی های خود، طرح آماده سازی 110 هکتاری از مجموع 259 هکتاری ناحیه یک، طرح مصوب جامع شهر را پایه برنامه ریزی و طراحی خود قرار داده است. که سعی کرده است با ایجاد جاذبه هایی در محلات مجاور بافت مرکزی و یا سایر محلات از طریق پیش بینی فضاهای خدماتی مناسب و تأمین امکانات دسترسی، به نحوی توزیع جمعیتی در سطح محلات شهر را متعادل تر سازد. که در این زمینه تا حدودی موفق بوده است. و همچنین بافت فرسوده و ساختمان های تخریبی در داخل شهر توان مسکن پذیری بالایی برای توسعه آتی شهر دارند. بررسی وضعیت مسکن در شهر طی سال های 1390 - 1365 و بعد از تصویب طرح های جامع و تفصیلی نشان دهنده موفقیت کلی برنامه ریزی مسکن در شهر نورآباد است.

تاریخ و فرهنگ هر جامعه روح حقیقی و حیات بخش آن جامعه و هنر ابزار پدیدار نمودن و نمود عینی آن روح قلمداد می گردد. از این رو، انقلاب مشروطه به عنوان یکی از برجسته ترین و مهمترین دگرگونی های ساختاری تاریخ و جامعه مدنی ایران، از یک سو، در هنر آن دوره تاثیر و جلوه ویژه ای گذارده و از سویی دیگر، هنر آن دوره به دنبال تجلی نمودن آن رویداد بوده است. یکی از برجسته ترین آثار هنری که سعی برآن دارد تا از طریق نقاشیِ بخشی از آن رویداد تاریخی – فرهنگی، ضمن خلق معنا و ارزش ها و بیان اندیشه ها و ایدئولوژی های اجتماعی – سیاسی – فرهنگی حاکم بر آن از خلال عناصر بصری و ساختاری، به بازتولید هویت ملی و به تبع ملت سازی بپردازد، تابلو «فتح تهران» است. از این رو، هدف اصلی این پژوهش آن است تا از طریق تحلیل گفتمان ساختاری این نقاشی، چگونگی نقش یک اثر هنری – دیداری در بازتولید هویت ملی نشان داده شود. به دنبال این هدف، به این دستاورد مهم نائل آمدیم که نقاشی «فتح تهران» با ایجاد ساختاری منسجم و همگن در یک گفتمان دیداری با استفاده از عناصر بصری، ضمن ترویج و گسترش اندیشه ها و باورهای حاکم بر انقلاب مشروطه در ایران، فرآیند بازتولید هویت ملی را به سرانجام رسانیده است.

هدف این پژوهش طراحی خانه سالمندان در منطقه 22 تهران با رویکرد معماری اکلکتیک به منظور پاسخ گویی به نیازهای روانی، اجتماعی و فیزیکی سالمندان است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی با رویکرد توصیفی-تحلیلی است که از روش های کتابخانه ای، اسنادی و میدانی بهره گرفته است. ابتدا مبانی نظری و روان شناختی مرتبط با سالمندی و طراحی محیط های مراقبتی از منابع علمی گردآوری شد. سپس با تحلیل نمونه های موردی داخلی و خارجی و بررسی اقلیم منطقه 22 تهران، طراحی سایت انجام شد. همچنین برنامه فیزیکی با توجه به استانداردهای طراحی فضاهای اقامتی، درمانی، توان بخشی، اداری، خدماتی و فرهنگی برای 250 نفر تدوین گردید. تحلیل های میدانی و تدوین برنامه فیزیکی نشان دادند که سبک معماری اکلکتیک به دلیل انعطاف پذیری در فرم، رنگ و ترکیب سبک ها، توان پاسخ گویی به نیازهای چندبعدی سالمندان را داراست. تحلیل SWOT نشان داد که منطقه 22 از نظر اقلیمی و محیطی مناسب ترین مکان برای اجرای چنین طرحی است. طراحی فضاهای تعاملی، فضاهای سبز، ترکیب فرم های نوستالژیک با عناصر مدرن، و تنوع فضایی در افزایش احساس امنیت، استقلال، تعامل اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان نقش کلیدی دارد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که بهره گیری از معماری اکلکتیک در طراحی خانه سالمندان می تواند زمینه ساز ارتقای سلامت روان، افزایش امید به زندگی و کاهش احساس انزوا در سالمندان باشد. همچنین این سبک به معماران این امکان را می دهد تا با تلفیق اصول اقلیمی، روان شناختی و فرهنگی، محیطی انسانی تر و منعطف تر طراحی کنند.

این مقاله به بررسی کاربرد اصول روانشناسی محیطی در طراحی فضاهای درمانی و آموزشی پرداخته و نقش آن ها در بهبود تجربه افراد در این فضاها را مورد ارزیابی قرار می دهد. هدف از این مطالعه، شناسایی و تحلیل عواملی است که به واسطه طراحی محیطی می توانند به کاهش استرس، افزایش تمرکز و بهبود کلی تجربه کاربران در محیط های درمانی و آموزشی کمک کنند. یافته ها نشان می دهند که عناصر طبیعی همچون نور طبیعی و گیاهان، به طور موثری در کاهش اضطراب و تقویت احساس آرامش بیماران در فضاهای درمانی نقش دارند. همچنین، استفاده از رنگ های آرامش بخش و چیدمان فضا به نحوی که حس حریم خصوصی را برای بیماران فراهم آورد، بهبود کیفیت تجربه درمانی را تسهیل می کند. در فضاهای آموزشی نیز به کارگیری اصول روانشناسی محیطی مانند نورپردازی طبیعی، رنگ های انگیزه بخش و چیدمان انعطاف پذیر به افزایش تمرکز، تقویت تعاملات اجتماعی و ارتقای عملکرد تحصیلی دانش آموزان کمک می کند. این پژوهش ضمن تاکید بر اهمیت طراحی کارآمد محیط های درمانی و آموزشی، به طراحان و معماران پیشنهاد می دهد که در طراحی این فضاها به نیازهای روانی و اجتماعی کاربران توجه ویژه ای داشته باشند. به کارگیری فناوری های هوشمند و اصول پایدار در طراحی، می تواند به ایجاد فضاهایی با کیفیت و مناسب برای کاربران منجر شود. در نهایت، این مقاله بر لزوم انجام تحقیقات بیشتر درباره تاثیرات ترکیبی اصول روانشناسی محیطی در شرایط فرهنگی و سنی مختلف تاکید می کند.

بازآفرینی نشانه های معماری سنتی در فضاهای محله نیاکی آمل به عنوان یک فرآیند ضروری برای حفظ هویت فرهنگی و تاریخی این منطقه شناخته می شود. این تحقیق بر آن است تا اهمیت و چالش های بازآفرینی نشانه های معماری سنتی را بررسی کند و به تحلیل عوامل مؤثر بر این فرآیند بپردازد. با توجه به تغییرات سریع شهری و تهدیدات ناشی از مدرنیزاسیون، نیاز به رویکردی جامع و پایدار برای حفظ و بازآفرینی این نشانه ها بیش از پیش احساس می شود. هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و تحلیل نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدهای مرتبط با بازآفرینی نشانه های معماری سنتی در محله نیاکی آمل است. با در نظر گرفتن اهمیت حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی، این مطالعه به دنبال ارائه راهکارهایی برای تقویت و تسهیل فرآیند بازآفرینی است. همچنین، این تحقیق به بررسی تأثیرات اجتماعی و اقتصادی این فرآیند بر ساکنان محله می پردازد. برای تحقیق حاضر، از روش تحقیق کیفی و ترکیبی استفاده می شود. جمع آوری اطلاعات از طریق روش های میدانی شامل مشاهده مستقیم، مصاحبه های نیمه ساختاریافته با ساکنان محله و کارشناسان معماری، و همچنین تحلیل مستندات تاریخی و فرهنگی صورت می گیرد. جامعه آماری شامل 45 نفر از ساکنان، معماران و کارشناسان فرهنگی محلی است که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. تحلیل یافته ها با استفاده از تکنیک SWOT انجام شده است که به شناسایی عوامل مؤثر در بازآفرینی نشانه های معماری سنتی کمک می کند. یافته های این تحقیق نشان می دهد که نقاط قوت قابل توجهی نظیر حفظ هویت فرهنگی و جذب گردشگران وجود دارد، در حالی که چالش های جدی مانند نبود آگاهی و مشکلات اقتصادی نیز مطرح است. این مطالعه به شناسایی فرصت هایی برای حمایت از پروژه های بازآفرینی و توسعه گردشگری پایدار می پردازد که می تواند به حفظ و ارتقاء نشانه های معماری سنتی کمک کند. نتیجه گیری این تحقیق بر اهمیت بازآفرینی نشانه های معماری سنتی به عنوان ابزاری برای تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی محله نیاکی آمل تأکید دارد. با توجه به پتانسیل های موجود و نیاز به حمایت های مالی و آموزشی، این مطالعه پیشنهاداتی برای تسهیل فرآیند بازآفرینی ارائه می دهد. به این ترتیب، می توان به حفظ و ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان و تقویت حس تعلق به مکان در این محله کمک کرد.

با توجه به سهم قابل توجه بخش ساختمان در مصرف انرژی جهانی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، بهینه سازی تهویه طبیعی به عنوان یک راهکار مؤثر و کم هزینه برای کاهش مصرف انرژی و بهبود کیفیت هوای داخلی اهمیت فزاینده ای یافته است. این پژوهش با هدف تحلیل تأثیر سه متغیر معماری شامل نسبت پنجره به دیوار (WWR)، ارتفاع پنجره و جهت گیری ساختمان نسبت به باد غالب، به بررسی عملکرد تهویه طبیعی در ساختمان های مسکونی می پردازد. در این راستا، از شبیه سازی های عددی در نرم افزارهای DesignBuilder و دینامیک سیالات محاسباتی (CFD) استفاده شده و سناریوهای مختلف طراحی در سه اقلیم فصلی (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) مورد ارزیابی قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان داد که افزایش WWR از 40% به 60% همراه با افزایش ارتفاع پنجره تا 2 متر، موجب افزایش قابل توجه نرخ تهویه هوا (تا 25٪) و بهبود توزیع دما در فضاهای داخلی می شود. همچنین، جهت گیری ساختمان در زوایای 30 و 45 و +15درجه نسبت به باد غالب بیشترین اثربخشی را در افزایش اختلاف فشار و بهبود جریان طبیعی هوا داشته است. نتایج حاکی از آن است که طراحی معماری هوشمند مبتنی بر اقلیم می تواند وابستگی به تهویه مکانیکی را تا 30٪ کاهش دهد و نقش مهمی در صرفه جویی انرژی، کاهش گازهای گلخانه ای و ارتقاء آسایش حرارتی ساکنان ایفا کند. این تحقیق می تواند به عنوان راهنمایی علمی و عملی برای معماران و طراحان در مسیر توسعه ساختمان های پایدار و کم مصرف به کار رود.

نقاشی قهوه خانه ای نوعی نقاشی روایی رنگ روغنی با مضامین رزمی، مذهبی و بزمی است که در دوران جنبش مشروطیت، بر اساس سنت های هنر مردمی و دینی، به ضرورت نیاز و درخواست مردم و به پاس احترام به باورهای آنان، به دست هنرمندانی مکتب ندیده پدیدار شد. گرچه زمینه ساز آن، سنت کهن قصه خوانی و مرثیه سرایی و تعزیه خوانی در ایران بوده است، اما در دوران قاجار، شرایطی برای رشد و بالندگی این هنر مردمی در قهوه خانه ها به وجود آمد. موضوعات نقاشی قهوه خانه ای گسترده است، از موضوعات مذهبی گرفته تا حماسی، عاشقانه و روزمره است که در نوشته حاضر، موضوع مذهبی و مضامینی که به واقعه ی عاشورا و امام حسین(ع) مرتبط است، مد نظر می باشد. تاریخ شروع نقاشی قهوه خانه ای را برخی به زمان شاه سلیمان صفوی و بعضی آن را به زمان شاه طهماسب صفوی نسبت می دهند. با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران و در دوره صفوی و آشنا شدن مردم با سرنوشت بزرگان دین، آثار هنری چندی پیرامون زندگی این بزرگان شکل گرفت. شهادت قهرمانانه و مظلومانه امام حسین (ع) و جمع یاران با وفایشان که همواره چون جریانی خروشان و جوشان آحاد جامعه را به حرکت و جوشش وا می داشت، این واقعه باعث ایجاد مجموعه ای مختلف و متنوع از هنرهای گوناگون شد. نقاشی قهوه خانه ای برای مکان های مختلفی از جمله قهوه خانه، حسینیه، تکیه و... سفارش داده می شدند. فصل مشترک تمام این مکان ها ارتباط مستقیم نقاشی با عامه ی مردم است. در این پژوهش به بررسی آثار حسین غوللر آغاسی و محمد مدبر و مقایسه نقاشی های مذهبی آن ها از نظر فضا و رنگ آمیزی پرداخته شده است.

فرآیند جهانی شدن فرهنگ، به عنوان یکی از شاخصه های اصلی تحولات معاصر، نقش مهمی در بازتعریف مرزهای فرهنگی، هویت های جمعی و مناسبات اجتماعی در فضاهای شهری ایفا می کند. این مقاله با بهره گیری از دیدگاه های نظریه پردازانی چون گیدنز، رابرتسون، آپادورای، تامیلسون و دیگران، به بررسی چگونگی تأثیر جهانی شدن فرهنگ بر شهر و زندگی شهری از لنز جامعه شناسی شهری می پردازد. ضمن مرور مبانی نظری و مطالعات پیشین، مقاله به تبیین فرصت ها و چالش های فرهنگی ناشی از جهانی شدن در بسترهای شهری می پردازد و پیامدهای آن را در سطوح هویتی، اجتماعی، اقتصادی و فضایی تحلیل می کند. هدف این پژوهش، واکاوی ابعاد نظری و کاربردی جهانی شدن فرهنگ در بافت شهری است. تمرکز اصلی بر شناسایی فرصت ها و چالش های فرهنگی این فرآیند در شهرها و نیز بررسی تأثیرات آن بر هویت، سبک زندگی، ساختار اجتماعی و پویایی فضایی در بستر جهانی شدن است. پژوهش حاضر سعی دارد با تلفیق دیدگاه های نظری و شواهد تجربی، درک جامعی از روابط میان جهانی شدن و فرهنگ شهری ارائه دهد. روش تحقیق بر حسب هدف کاربردی- توسعه ای و از نظر روش گردآوری داده ها، توصیفی- تحلیلی است که در بخش تحلیلی از نوع اکتشافی می باشد و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اسناد علمی انجام شده است. این پژوهش همچنین از روش کیفی با رویکرد تحلیلی- تفسیری بهره می گیرد. داده ها از طریق مرور نظامند متون نظری، مطالعات پیشین و تحلیل محتوای آثار نظریه پردازان کلیدی در حوزه جهانی شدن فرهنگ گردآوری شده اند. همچنین به منظور غنای بحث، از تحلیل موردی نمونه هایی از تجلیات فرهنگ جهانی در شهرها نیز استفاده شده است تا ابعاد نظری مقاله با شواهد تجربی پیوند یابد. این ترکیب روشی، امکان تحلیل جامع تر فرآیندها و پیامدهای جهانی شدن فرهنگ در فضاهای شهری را فراهم می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که از لنز جامعه شناسی شهری، تأثیرات فرآیند های جهانی شدن فرهنگ در بستر شهرها را می توان به سه محور کلیدی "شهر به مثابه میدان تنش و بازآقرینی فرهنگی"، "کنشگری فرهنگی شهروندان در مواجه با جهانی شدن" و "ضرورت بازاندیشی در سیاست گذاری شهری" خلاصه کرد. بر اساس این یافته ها، همانطور که جهانی شدن در صورت فقدان آمادگی اجتماعی و نهادی، ممکن است زمینه ساز گسست های فرهنگی، بحران های هویتی و افزایش نابرابری های شهری شود، در عین حال می تواند به گسترش تبادل فرهنگی، شکوفایی صنایع خلاق، و تقویت هویت های محلی بیانجامد. در نتیجه سیاست گذاری شهری در این میان نقشی کلیدی دارد.