لسان مبین
سال:1399 | دوره:12 | شماره:41 |تعداد مقالات:6

داستان های مصور کودکانه باید به گونه ای طراحی شود که به صورت توامان کودک را با دو رسانه زبانی و دیداری آشنا نموده و چرخش ناگهانی تمرکز وی از متن به تصویر و بالعکس، کودک را در درک اطلاعات داستان و تعامل اثربخش دچار نارسایی ننماید. پری نودلمن از نظریه پردازان این حوزه معتقد است که رسایی ارتباط تصویر و متن در صورتی است که هر دو، با شاخصه هایی خاص یا با یکدیگر همسو باشند و یا همدیگر را توسعه دهند؛ در غیر این صورت، ارتباط تصویر و متن، ارتباطی نارساست. وی در راستای فراهم آوردن بستری مناسب برای تعامل کودک با متن، شاخصه های معینی را در نقد رسایی و نارسایی تصویر و متن معرفی می کند. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی چند داستان کودکانه منتخب از محمد العبد بر اساس این شاخصه ها مورد ارزیابی و نقد قرار گیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد در این داستان ها رسایی ارتباط تصویر و متن از بسامد بالایی (%94) برخوردار است. همچنین شاخصه توسعه گرایی تصویر و متن سهم بسزایی (%61) در رسایی این ارتباط دارد. بر این اساس داستان نویس و تصویرگر نسبت به دنیای کودک و علایق و خواسته های او آگاهی داشته و با ایجاد پیوندی ژرف میان تصویر و متن داستان ها و درک درست اطلاعات داستان توسط کودک، موجبات تعامل کودک با تصویر و متن را فراهم آوردند.

یکی از مهم ترین مسایلی که در واکاوی آثار ادبی به چشم می خورد، بررسی جنبه هایی از زبان با چشم اندازهای اجتماعی و نشانه شناختی آن است. توجه به این مساله حقیقت و معنای واقعی متن ادبی را آشکار می نماید. برای دریافت حقیقت و معنای متن باید لایه های ژرف تر را مورد بررسی قرار دهیم. یکی از اصلی ترین جنبه های بررسی لایه های مزبور، آگاهی از بافت موقعیت زبانی متن ادبی است. در این بافت موقعیت زبانی، بررسی روابط درونی متن اهمیت می یابد. با بررسی روابط مزبور تحلیل مولفه های معنایی عاطفی در ساختار متن می تواند حقیقت معنای موردنظر را آشکار نماید. بر این اساس این پژوهش در صدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی رمان «علی خطی مجهول» اثر الخنساء عباس الشهاب را از منظر بافت موقعیت درون زبانی فرث و تحلیل مولفه های عاطفی مورد بررسی قرار دهد. اهمیت گزینش رمان علی خطی مجهول در فحوای آن نهفته است. در این واکاوی ویژگی های مزبور ضرورت پژوهش حاضر را بر اساس بافت درون زبانی فرث در راستای تحلیل مولفه های عاطفی ایجاب می نماید. در این رمان ارتباط میان عناصر ساخت زبانی در درون نظام زبانی از طریق روابط هم نشینی و جانشینی و ویژگی های عنصر عاطفی مورد تحلیل قرار می گیرند. با مرور تحلیل مولفه های عاطفی «عنصر عاطفه» در روابط متن زبانی رمان مزبور چنین بر می آید که نویسنده در تلاش بوده تا با استفاده از کمترین الفاظ، معنای کانونی و حقیقی را به مخاطب انتقال دهد.

ریالیسم روانشناختی، که ارتباطی تنگاتنگ با علم روانشناسی و فلسفه دارد، با انتخاب یک موضوع اجتماعی، سیاسی یا خانوادگی تلاش می کند به ذهن و درون شخصیت ها نفوذ کرده و علل رفتارهای آنها را تحلیل کند. این مکتب ابتدا در غرب شکل گرفت و پس از آن به ادبیات کشورهای دیگر و از جمله عربی راه یافت. میخاییل نعیمه، از نویسندگان معروف و معاصر عرب به سبب زندگی و تحصیل در غرب و به تاثیر از ادبیات غربی، در اکثر آثارش به مشکلات مردم و مسایل اجتماعی، اعتقادی، دینی و فرهنگی پرداخته است. داستان «نازا» یکی از بهترین داستانهای کوتاه اوست که به اعتقاد اکثر منتقدان، از لحاظ رعایت اصول فنی داستان نویسی نسبت به داستانهای دیگر او در سطح بالاتری قرار دارد. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی، مولفه های ریالیستی را در این داستان بررسی کرده-است که مهمترین آنها عبارتند از: درونمایه ریالیستی، زاویه دید دانای کل، توجه به عنصر زمان و مکان، انتخاب شخصیتهای واقعی، تصویر پردازی و توصیف دقیق و جزیی حالات و احساسات شخصیت ها. این پژوهش به این نتیجه رسیده است که ریالیسم نعیمه را در این داستان می توان از نوع ریالیسم روانشناختی دانست؛ زیرا او تلاش کرده است با پرداختن به احساسات، کشمکش ها و تناقض-های درونی شخصیت ها و نیز باورهای دینی و اجتماعی آنها علت وقایع و حوادث داستان را تحلیل کند.

رمان به عنوان یکی از دست آوردهای مدرنیته در فرهنگ، توانسته است ابزار بیان ادبی مناسبی برای ساکنان فرهنگ های گوناگون باشد تا رویدادهای پیرامون خود را در فضایی متخیل و با زبانی استعاری بازنمایی کنند. مضمون رمان حرب الکلب الثانیه (جنگ دوم سگ) نوشته ابراهیم نصرالله، برنده جایزه بوکر عربی (2016) توحش مدرن است. نویسنده آینده بشریت را براساس تغییرات اجتماعی ای که در سده های اخیر در جهان رخ داده، به شکلی عجیب در رمان بازسازی نموده و در فرآیندی شالوده شکنانه همه چیز را به عکس خود تبدیل نموده است. نوشتار حاضر، رمان جنگ دوم سگ را به روش توصیفی-تحلیلی و از منظر نقد شالوده شکنانه مورد بررسی قرار داده و از طریق تقابل های دوگانه در درونمایه های رمان به طرح ایدیولوژیک متن و مضمون اصلی آن رسیده است. مهم ترین تقابلی که در این رمان مطرح شده تقابل همانندسازی/تمایز است. رخدادهای اکنون رمان در روندی تناقض آمیز، به سرعت پیش می رود و در آینده ای نه چندان دور تمامی نظم حاکم را بر هم ریخته، بشریت را به قهقرا می کشد. طرح واره ایدیولوژیک متن مبتنی بر گفتمان قدرت است که در خلال داستان فروشکسته و نابود می شود و ساختار کلی جهان برساخته نویسنده را نیز در هم می شکند.

نظریه آمیزه مفهومی به ذهن این امکان را می دهد که فضاهای ذهنی متعدد و مرتبط با هم را که معانی مختلفی دارند به کار گیرد. سپس آن ها را با یکدیگر ترکیب کند و این معانی مختلف را به شیوه ای کارآمد و درست بررسی کند و به شبکه معنایی تشکیل دهنده فضاهای ذهنی دست یابد. در بیشتر حکایت های کلیه و دمنه آمیزه مفهومی برجسته است و تفکر و خیال نویسنده در آن نقشی بنیادین بازی می کند. شبکه معنایی شخصیت پردازی حکایت های کلیله و دمنه، تلفیقی از عناصر و ویژگی های فضاهای ناسازگار است و آمیزش این فضاها با هم، معانی و ساختاری نوظهور را در ذهن ایجاد می کند. از این رو این پژوهش در پی شناسایی و بازنمایی نمادهای آمیزه مفهومی حکایت های کلیله و دمنه بر اساس نظریه فوکونیه و ترنر، به روش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است. بیشترین تاکید مقاله بر فرایندهای «ترکیب، تکمیل و پیچیدگی»، واپس فکنی، اصل دسترسی و روابط حیاتی نقش-ارزش است؛ زیرا این فرایندها بیشترین تاثیر را در شکل گیری آمیزه مفهومی این حکایت ها دارند. این پژوهش نشان می دهد که بیشترین نمود آمیزه مفهومی حکایت های کلیله و دمنه تلفیقی از فضاهای ناسازگار (انسان و حیوان)، (انسان و شیطان) و (انسان و موجودات طبیعی) است. همه عناصر موجود در فضاهای ناسازگار به فضای آمیزه فرافکنی نمی شوند، بلکه انتخاب صورت می گیرد، و این انتخاب از آمیزه ای به آمیزه دیگر متفاوت است، بنابراین نمادهای آمیزه مفهومی متنوعی پدیدار می شود.

تحلیل گفتمان انتقادی یک گرایش مطالعاتی بین رشته ای است که ارتباط تنگاتنگی با علوم مختلف دارد. لازمه آن شرکت دادن عواملی همچون قدرت، ایدیولوژی، تاریخ و. . در متن است. قصیده"علموها"، سروده محمد مهدی جواهری، نمونه ای از تجربه شاعری او، با زیرلایه های فراوان و مفاهیم عمیق است. او در این قصیده با رویکردی انتقادی، ضمن برشمردن تاثیر دانش و آگاهی بر ایفای نقش های اجتماعی متعدد از سوی زنان، قدرت و ایدیولوژی طبقه حاکم را یه تصویر می کشد. تعاملات زبانی جواهری و در معرض قراردادن اندیشه-های درونی اش در قالب متن ادبی، در خور توجه است. اما باید دید ایدیولوژی های پنهان در اشعار جواهری کدام است؟ این پژوهش کوشیده است بر اساس نظریه نورمن فرکلاف و بر مبنای سه اصل توصیف، تفسیر و تبیین در تحلیل گفتمان انتقادی، ضمن پاسخ به این سوال، ابعاد ادبی قصیده را نیز بررسی کند. نتایج نشان داد محتوای قصیده"علموها"، پیوند متقابل ادبیات و جامعه را برای خواننده تداعی می کند. این قصیده با تاریخ، اجتماع، سیاست، روان شناسی و تعالیم دینی ارتباط تنگاتنگ دارد. جواهری با تکیه بر ایدیولوژی اسلامی، ضمن برشمردن عوامل ناآگاهی زنان و منافرت آن با چارچوب آموزه های قرآنی و تاثیر شگرف دانش و آگاهی بر موفقیت زنان مسلمان در ایفای نقش های سه گانه دختر، همسر و مادر، به انتقاد از توزیع ناعادلانه قدرت حاکمان می پردازد. یک دستی فضای شعر، انسجام، رعایت وحدت موضوع، پیوستگی و ارتباط منطقی بین الفاظ و مفاهیم، هماهنگی بین واژگان، زبان استوار و لحن کوبنده شاعر در سرتاسر قصیده، از مهم ترین ویژگی قصیده در برجسته سازی گفتمان است.