پژوهشنامه ادیان
سال:1397 | دوره:12 | شماره:23 |تعداد مقالات:7

میر شمس الدین عراقی از ایرانیانی است که مانند سیدعلی همدانی سال ها در کشمیر زندگی کرد. او دوبار به کشمیر سفر کرد. او توانست در عصر سلاطین مسلمان کشمیر، در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری با تلاش و اشتیاق فراوان، منشأ تحولات مهم تاریخی، فرهنگی، اجتماعی در منطقه کشمیر گردد که نتایج آن تا هم اکنون آشکار است. او مبلّغی با روحیة انقلابی بود که با آشنایی عمیقی که از منطقه کشمیر داشت و با حمایت شخصیت های مهم مذهبی چون بابا علی نجار و دولت مردان بانفوذی چون ملک موسی رینه و کاجی چک و مریدانش، توانست بخش بزرگی از مردم کشمیر و بَلتِستان را به طریقة نوربخشیه و مذهب تشیع دعوت کند. در مقاله حاضر ضمن شناساندن شمس الدین عراقی که شامل مباحثی است چون نام و نسب و زادگاه و استادان و مذهب و اقدامات عراقی و. . .، نقش تأثیرگذار و دستاوردهای او در منطقه کشمیر بررسی می گردد.

آموزة مَنْ تْ ره یا ذکر در ادیان و مکاتب مختلف هندی، به ویژه دین هندویی، از اهمیت خاصی برخوردار است. البته برخی از این مکاتب خود مَنْ تْ ره ها را دارای نیروهای خارق العاده می دانند، و برخی نیز نیروی ماورائی آن را به خداوند مرتبط می دانند. اهمیت ذکر یا مَنْ تْ ره در هندو صرفاً به خاطر تأثیر معنوی و ماورائی آن نیست؛ بلکه برخی از اذکار و مَنْ تْ ره ها در سنت آیین هندویی، در امور دنیوی مانند شفای بیماری و غلبه بر مرگ، کسب ثروت و توانگری و هم چنین غلبه بر دشمنان در جنگ ها نیز سودمند هستند. به این منظور، پیروان این آیین با شرایط خاص، مَنْ تْ ره های مقدس مختلف را به تعداد خاص تکرار می کنند تا از اثرات معنوی و روحانی و هم چنین دنیوی آن بهره مند گردند. البته کاربرد عالی مَنْ تْ ره توسط عارفان و مرتاضان هندو، به منظور نائل شدن به مقام معرفت کامل الاهی یا برهمه جنانه قرائت می گردد، که ثمرة آن مُکشه یا رهایی و نجات کامل از گردونه بی پایان زاد و مرگ یا سمْ ساره است.

جوانمردی یک خصلت ارزشمند و آیینی کهن با آداب و اصول اخلاقی خاص خود و میراث گرانقدر ایرانی و اسلامی است. براساس منابع موجود ظاهراً سرچشمه های آن را در مشرق زمین و بخصوص در ادیان و آیین های ایران باستان باید جست. درباره جوانمردی و فتوّت نگارندگان در فتوّت نامه ها و کتب عرفانی نظرهای گوناگون دارند. گروهی خاستگاه جوانمردی و فتوّت را ایران، به ویژه ایران پیش از اسلام می دانند و دسته ای دیگر در پی سرچشمه ای اسلامی برای این جریان هستند. در این پژوهش خاستگاه و ریشه های جوانمردی و فتوّت، عیاری و پهلوانی در ادیان و آیین های ایران باستان و نیز آداب و اصول جوانمردی در قبل و بعد از اسلام، نقاط اشتراک و وجوه اختلاف آن ها بر اساس منابع موجود به ویژه دو منبع مهم سمک عیار و فتوّت نامه سلطانی بررسی شده است؛ هم چنین سعی شده تا صفات و فضیلت های اخلاقی، ارزش ها و سنن ملی، دینی، اجتماعی و اسلامی این جریان بیان گردد.

خوان دلاکروث (1542-1591م) خالق چهار اثر عرفانی ارزنده است که ادبیات درخشان آن ها با بهره گیری از نمادهای الهیات سلبی، نگارش تمثیل گونه به پیروی از روش کتاب مقدس و رمزگشایی از زبان مجازی آن، در کنار به کارگیری عالی ترین مفاهیم عرفانی به شیوه ای روان و قابل فهم و درعین حال مدوّن که هم چون پلکانی سالکان طریق را به سوی اعلی مرتبه کمال می رساند، آثار وی را تا سطح شاهکارهایی کم نظیر پیش برده است. در حقیقت، تأثیر عمیق دلاکروث در عرفان مسیحی قرون وسطی، بیش از هرچیز، به دلیل شرح مرحله ای در سلوک عرفانی است که با نام «شب تیره حس» معرفی می شود که در شهیرترین اثر خود-شب تیره نفس-با تکیه ای بی نظیر بر اهمیت جایگاه عشق در سلوک، بدان پرداخته است؛ هم چنین، رمزگشایی از تمثیلات برجسته عرفان مسیحی در کنار ارائه تصویری مسیح شناسانه از درد و رنج و طرح نظریه ای پویا در باب تجرد (وارستگی) و ارتباط عمیق آن با تسلیم، نام وی را در شمار اثرگذارترین عرفای قرون وسطی مسیحی ثبت نموده است.

در چند دهة اخیر، اندیشمندان حوزه های مختلف به نگرشی موسوم به نگرش انسان جهانی توجه کرده و آن را واجد ویژگی های مورد نظر خود دانسته اند. این نگرش عمیقاً ریشه در سنت های فلسفی و دینی به ویژه عرفان ادیان دارد و با وجود سابقة کهن خود مورد غفلت واقع شده و از این رو مستلزم بازشناسی است. بر مبنای این نگرش، ارتباطی تنگاتنگ و اندام وار میان انسان و جهان در ساختار یکپارچة هستی وجود دارد و از طریق تناظرها و هم گونی های تکوینی مشترک میان شان یک کل درهم بافته و پیوسته را تشکیل می دهند. در این مقاله پیشینه ی این مفهوم در سنت های مختلفی و رویکرد های نوین بدان بررسی شده است.

در سده سوم هجری نظام کلام اسلامی شکل منسجم تری به خود گرفت و به ویژه متکلمان معتزلی در این زمینه کوشش های زیادی به عمل آوردند. یکی از ویژگی های بارز سده سوم این است که مسلمانان با پیروان سایر ادیان گفت وگو و مناظره می کردند. بررسی آثار بجا مانده از این دوره به خوبی نشان می دهد که متکلمان مسلمان، ادیان دیگر را بیشتر در چهارچوب عقل و عقلانیت درک می کردند. ابوعیسی وراق که به احتمال خیلی زیاد متکلم شیعی بوده اما گرایشات اعتزال نیز داشته، یکی از متفکران روشن اندیش این دوره است. نوع نگاه وی به ادیان دیگر، عقل محور است. وراق آموزه های مسیحیت به ویژه مباحث مرتبط با تثلیث را با براهین عقلی بررسی و به چالش کشیده است. بنابراین استدلال های او نه مبتنی بردلایل نقلی بلکه بیشتر بر اساس براهین عقلی استوار است. از دیگر ویژگی-های بارز رویکرد وراق در مطالعه ادیان این است که از وارد ساختن اتهامات و تهمت های بی اساس خودداری می کند و تعالیم ادیان دیگر را آن گونه که هستند و آن گونه که وی آن ها را فهمیده، نقل و نقد می کند. در نتیجه وی صرفاً با استفاده از براهین عقلی به نقد مباحث تثلیثی می پردازد.

این نوشتار به الاهیات اجتماعی، یعنی کاربست های عملی ایمان مسیحی، به منظور ترویج و تثبیت حضور اجتماعی دین می پردازد. الاهیات اجتماعی مسیحی در اثر مشکلات ناشی از مدرنیته و صنعتی شدن جوامع مسیحی، نظیر فقر گسترده، بیکاری، بی عدالتی، اعتیاد، تبعیض نژادی، استثمار و. . . و هم زمان با گسترش علوم اجتماعی و جامعه گرایی در قرن نوزدهم، به وجود آمد. الاهیات اجتماعی صریح کلیسای کاتولیک از 1891م توسط بیانیه پاپی امور جدیدِ لئوی سیزدهم، شکل و اقتدار یافت و تا امروز در تعداد قابل توجهی از بیانیه های پاپی، سندهای شورایی و بیانات کلیسایی و نامه های رسولی برای کنفراس های اسقفی دنبال شده است. عمده ترین مسائل مطرح در این بیانیه ها و سندها، عدالت اجتماعی، منزلت کار و کارگر، مالکیت خصوصی، جهانی سازی و توسعه، جنگ و صلح و محیط زیست است. تلاش هایی، هرچند ناموفق، نیز در قالب جنبش های دموکراتیک، نهضت های کارگری کشیشی، شوراهای اسقفی و نهضت های تبشیری در جهت تحقق عملی این بیانیه ها صورت گرفته است.