مرتع و آبخیزداری
سال:1399 | دوره:73 | شماره:3 |تعداد مقالات:15

تغییر اقلیم به عنوان یکی از چالش های اساسی در قرن حاضر به شمار می رود که بر بخش های مختلف اکوسیستم تأثیر گذاشته است. یکی از اجزای مهم و اساسی اکوسیستم ها، تولید خالص اولیه است که شاخص عملکرد اکوسیستم در مقابل تغییرات محیطی محسوب می گردد. از این رو با توجه به اهمیت موضوع در این پژوهش، جهت کمی کردن اثرات تغییر اقلیم روی اکوسیستم ها، تولید خالص اولیه ی بیوم های مختلف در دشت جیرفت در دو دوره ی 2015-2001 و 2030-2016 با استفاده از مدل BIOME-BGC شبیه سازی شد. جهت بررسی تغییر پارامترهای اقلیمی در دوره ی آتی از مدل ریزمقیاس نمایی6 LARS-WG استفاده شد. پس از اطمینان از قابلیت مدل LARS-WG در تولید داده های اقلیمی، اقدام به شبیه سازی متغیرهای اقلیمی در دوره ی 2030-2016 تحت سناریوی RCP 4. 5 شد. مقادیر [1]NPP در دوره ی گذشته با استفاده از مدل BIOME-BGC شبیه سازی و با داده های NPP حاصل از تصاویر مودیس MOD17A3 مقایسه و اعتبارسنجی گردید که نتایج حاکی از عملکرد بالای مدل در شبیه سازی NPP بود. پس از اطمینان از صحت مدل، تولید خالص اولیه ی تحت داده های بارش و دما در دوره ی آتی (2030-2016) شبیه سازی گردید. نتایج مقایسه ی پارامترهای اقلیمی در دوره ی پایه (2015-2001) و دوره ی آتی (2030-2016) حاکی از افزایش بارش و دمای کمینه و بیشینه در دوره ی آتی نسبت به دوره ی پایه می باشد. همچنین بر طبق نتایج، میزان NPP در دوره ی آتی در تمامی بیوم ها افزایش یافته است که این افزایش در دوره ی آتی درنتیجه افزایش بارندگی می باشد. بیشترین مقدار NPP در قسمت های شمالی و غربی منطقه به ترتیب مربوط به بیوم 4 با پوشش کشاورزی، بیوم 5 و 2 با پوشش گیاهی مرتع بوده و کمترین مقدار آن مربوط به قسمت های جنوبی منطقه ی مورد مطالعه می باشد.

مارن ها به دلیل ترکیبات فیزیکی و شیمیایی و عدم استقرار پوشش گیاهی در بستر آن ها و در نتیجه مواد آلی کم از حساس ترین سازندها به فرسایش محسوب می شوند، به طوری که که با جدا شدن ذرات خاک و حمل آن به مناطق پایین دست منجر به ایجاد اشکال مختلف فرسایش می گردد. منطقه ی مورد مطالعه به دلیل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مارن ها موجب ایجاد انواع اشکال فرسایشی در حوضه گردیده که به دنبال آن جریانات گل آلود حاصل از فرسایش پذیری و رسوب زایی آن ها مناطق شهری پایین دست را تحت تأثیر قرار می دهد. در این تحقیق تعداد 35 نمونه ی خاک از واحدهای کاری جهت مشخص شدن ویژگی های فیزیکی و شیمیایی و همچنین بررسی میزان تلفات خاک با استفاده از دستگاه شبیه ساز باران به همراه 5 نمونه از واحدهای مارنی شاخص منطقه برای انجام آزمایش های کانی شناسی تهیه و به آزمایشگاه انتقال داده شد. جهت بررسی فرسایش پذیری مواد منفصل از روش K در معادله ی جهانی فرسایش استفاده شد، که طبق این روش بیشترین مقدار k مربوط به اشکال بدلند با ضریب 70 درصد و کمترین آن مربوط به فرسایش سطحی و بارانی با ضریب 25 درصد می باشد. همچنین با توجه به اینکه تعداد 4 واحد کاری دارای مواد متصل بودند جهت بررسی فرسایش پذیری آن ها نیز از روش سلبی استفاده شد، به طوری که که بر اساس آن متوسط امتیاز واحدهای کاری دارای این نوع مواد برابر 24/ 27 و همگی حساس نسبت به فرسایش می باشند و بر اساس نتایج تجزیه ی آماری SPSSاز نظر توزیع فراوانی نوع فرسایش، بیشترین نوع فرسایش مربوط به فرسایش سطحی و بارانی با 6/17 درصد است، همچنین میزان هدایت الکتریکی، نسبت جذب سدیم، درصد سدیم تبادلی و کلر با فرسایش لغزشی و پتاسیم با فرسایش بدلند رابطه ی مستقیم دارد و با کربن آلی رابطه ی معکوس دارد، در واقع کربن آلی نیز با پوشش گیاهی رابطه ی مستقیمی دارد، به طوری که مواد آلی باعث افزایش پوشش گیاهی و پوشش گیاهی نیز منجر به آبشویی سدیم و پتاسیم و در نتیجه بر میزان هدایت الکتریکی و نسبت جذب سدیم تأثیر مستقیم دارد.

در بیشتر پروژه های منابع طبیعی و آبخیزداری، انجام پژوهش هایی برای پایش، ارزیابی و مقایسه ی نتایج با شاخص های مذکور در پروژه نیاز اساسی به شمار می آید. در طرح های پخش سیلاب نیز وجود چنین ضرورتی جهت اندازه گیری، پردازش و ارزیابی اطلاعات به دست آمده از نتایج عملکرد آن، ضروری به نظر می رسد. ورود حجم زیادی از سیلاب محتوی املاح و بار معلق با برخاستگاه متفاوت از یک سو و برجای گذاردن رسوبات از سوی دیگر، به مرور زمان سبب بروز تغییراتی در خواص خاک خواهد شد. در این تحقیق تأثیر پخش سیلاب بر تغییرات کانی شناسی خاک ایستگاه پخش سیلاب پس از 10 سال عمر آن مورد بررسی قرار گرفت. به منظور بررسی این تغییرات در حد فاصل نهرهای گسترش سیلاب، سه نوار اول که سیل گیری آن ها قطعی بود، به عنوان محل های نمونه برداری انتخاب شد. به منظور بررسی و شناسایی کانی های رسی عرصه ی پخش سیلاب و مقایسه ی آن با عرصه ی شاهد در مجاورت عرصه پخش سیلاب، سیزده نمونه خاک از افق 15-0 سانتی متری به نحوی که حتی الامکان کل سه نوار پخش و نهرهای رسوب گیر را تحت پوشش قرار دهد، انتخاب شد. نتایج منحنی های حاصل از پراش پرتو ایکس نشان می دهد که کانی های پالیگورسکیت، ایلیت، کلریت، اسمکتیت و کائولینیت در عرصه شاهد، هر سه نهر رسوب گیر و نوارهای عرصه ی پخش سیلاب حضور دارند. کانی های موجود در عرصه ی شاهد از لحاظ نوع تفاوتی با رسوب گیرها و نوارهای پخش سیلاب ندارند اما از لحاظ آماری مقدار برخی از این کانی ها در این سه موقعیت متفاوت است. به نظر می رسد شرایط آب و هوایی خشک منطقه عامل جدی در عدم تغییر و تحول کانی ها بوده و پخش سیلاب تأثیر چندانی بر نوع کانی ها نداشته است و فقط توانسته مقدار برخی از کانی ها را در نوارهای عرصه ی پخش تغییر دهد.

از چندین دهه ی گذشته مطالعه ی ابعاد انسانی در مدیریت منابع طبیعی از جمله منابع آب با رشد همراه بوده است. لذا جهت دستیابی به پایداری اکولوژیکی و انسانی در زمینه ی منابع آب، نیازمند برنامه ریزی و سیاست گذاری در راستای مدیریت پایدار منابع آب می باشیم. مدیریت عرصه های طبیعی به دلیل درگیر بودن مؤلفه های انسانی و طبیعی اساساً امری پیچیده و دشوار است و برای مدیریت مؤثر منابع آب، مشارکت و همکاری میان ذینفعان یکی از نیازهای اساسی است. براین اساس، به تحلیل شبکه ی اجتماعی، به منزله ی یک رویکرد، در تحلیل روابط ذی نفعان محلی به منظور مدیریت پایدار منابع آب توجه شده است. هدف از این پژوهش، پایش اجتماعی شبکة ذی نفعان محلی منابع آب در پایین دست حوزه ی آبخیز سد درودزن با استفاده از تحلیل شبکه ی اجتماعی است. این کار بر اساس تحلیل پیوندهای اعتماد و مشارکت و با استفاده از شاخص های کمّی و ریاضی سطح کلان شبکه صورت گرفته است. براساس نتایج، میزان تراکم در بین ذینفعان محلی منابع آب در پیوند اعتماد و مشارکت در روستای کوه سبز و کره تاوی به ترتیب 8/68 و 2/66 درصد و 1/60 و 55 درصد و میزان شاخص دوسویگی پیوندها در بین بهره برداران منابع آب این دو روستا به ترتیب، 1/71 درصد و 2/60 درصد و در حد مناسبی می باشد. با توجه به شاخص های محاسبه شده در این تحقیق، نیاز است سرمایه ی اجتماعی درون گروهی تقویت گردد تا در مواقع بحرانی برای حل مشکلات از سرمایه ی اجتماعی به منزله ی اصلی ترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرآیندهای موجود سود برد و مدیریت پایدار منابع آب در منطقه محقق شود.

به منظور بررسی پرایمینگ و شوری بر جوانه زنی و رشد گیاهچه های Stipagrostis plumosa آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار در شرایط آزمایشگاه انجام گرفت. عامل اول پرایمینگ شامل سالسیلیک اسید در سه سطح (100، 200، 300 میلی گرم بر لیتر)، جیبرلیک اسید در سه سطح (125، 250، 500ppm )، اسکوربیک اسید در سه سطح (100، 200، 300 میلی گرم بر لیتر) و آب مقطر به عنوان شاهد و عامل دوم تنش شوری در شش سطح (0، 2/0، 4/0، 8/0، 2/1، 6/1 مول بر لیتر) بود. صفات مورد ارزیابی شامل تعیین سرعت جوانه زنی، درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاهچه و تعیین شاخص بنیه بذر بود. نتایج نشان داد که تنش شوری تأثیر بازدارنده ای بر خصوصیات جوانه زنی بذر نسی داشت. کلیه ی محرک های شیمیایی باعث افزایش خصوصیات جوانه زنی این گیاه شدند. همچنین اثر متقابل تیمار های مورد آزمایش نشان داد که در کلیه ی سطوح تنش شوری غلظت ppm 250 جیبرلیک اسید بیشترین تأثیر را بر بهبود خصوصیات جوانه زنی این گیاه داشت. می توان چنین نتیجه گیری کرد که پرایمینگ بذر توسط جیبرلیک اسید می تواند باعث مقاومت بذر گیاه نسی در مرحله ی جوانه زنی در مناطق مستعد تنش شوری گردد.

تمامی شاخص های تعیین کیفیت آب دارای جواب قطعی برای کیفیت آب ایستگاه ها می باشند. استفاده از سیستم استنتاج فازی، محدودیت قطعی بودن جواب ها و در نظر گرفته نشدن فاصله ی پارامترهای تعیین کیفیت آب از استانداردها را، برطرف کرده است. در این مقاله از داده های سال 90-89 در 12 ایستگاه در محدوده ی بالا و پایین دست سد مخزنی مهاباد و از هفت پارامتر کدورت، هدایت الکتریکی، اکسیژن مورد نیاز شیمیایی، اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی، سختی کل، آمونیوم و فسفات، استفاده شده است. تمامی داده، ها به صورت آماده از سازمان آب منطقه ای استان آذربایجان غربی دریافت شده اند. از نرم افزار MATLAB برای انجام تحلیل ها استفاده شده است. از مدل ممدانی برای طبقه بندی کیفی آب و توابع عضویت مثلثی برای ورودی ها و خروجی های مدل بهره گرفته شده است. توابع عضویت ورودی ها سه تایی و توابع عضویت خروجی ها پنج تایی است. از استاندارد سازمان جهانی بهداشت و استانداردهای موجود برای کیفیت منابع آب سطحی در ایران برای تعیین محدوده ی مطلوب، قابل قبول و غیرقابل قبول برای پارامترهای ورودی و همچنین از عملگر and برای تعریف قوانین استفاده و با کمک سیستم استنتاج فازی شاخص کیفت آب (FWQI) توسعه داده شده است. ایستگاه SW9 آلوده ترین و ایستگاه SW6 با کمترین آلودگی برآورد شده است. نتایج نشان دهنده ی مناسب بودن شاخص فازی در برآورد کیفیت آب سطحی در منطقه ی مورد مطالعه می باشد.

بانک بذر خاک می تواند اطلاعات ارزشمندی را جهت احیاء و اصلاح اکوسیستم های مرتعی فراهم آورد. در مناطق خشک و نیمه-خشک، گیاهان بوته ای ممکن است سبب تجمع بانک بذر در زیراشکوب شوند و بذرهای رویش یافته را در برابر چرای دام محافظت کنند. این مطالعه با هدف بررسی اثر گونه ی Astragalus brachycalyx بر ترکیب بانک بذر خاک دو منطقه ی قرق و تحت چرای دام مراتع ییلاقی مله شوره و گورگوی شهرستان یاسوج انجام شد. بدین منظور، نمونه گیری بانک بذر خاک در فصل پاییز در طول ترانسکت های 100 متری با استفاده از پلات های زوجی در سال 1397 انجام شد. مقدار بانک بذر خاک به روش جوانه زنی در گلخانه ی دانشگاه یاسوج طی ماه های آبان تا اردیبهشت تعیین گردید. نتایج نشان داد که در منطقه ی قرق، 16 گونه ی گیاهی در زیراشکوب گونه ی A. brachycalyx و 12 گونه ی گیاهی در فضای باز مجاور وجود داشته و در منطقه ی تحت چرای دام، 21 گونه ی گیاهی در زیراشکوب A. brachycalyx و 11 گونه ی گیاهی در فضای باز مجاور وجود داشته است. در منطقه ی قرق فقط شاخص یکنواختی گونه ای در زیراشکوب و فضای باز با هم اختلاف معنی داری داشته، در حالی که در منطقه ی تحت چرای دام همه ی شاخص های تنوع و غنای بانک بذر خاک در زیراشکوب بیشتر از فضای باز است. نتایج آنالیز چندمتغیره نشان داد که بیشترین تراکم بانک بذر در زیراشکوب این گونه در منطقه ی تحت چرای دام مشاهده شد. یافته ها حاکی از نقش حفاظتی گونه ی گون بر شاخص های ترکیب، تنوع و غنای گونه ای و برخی گروه های گیاهی بانک بذر خاک تحت چرای دام بوده است.

خراسان رضوی دارای گونه های متعدد مرتعی است که ارزش تعذیه ای برخی از آن ها برای دامداران تابحال ناشناخته مانده است. از این رو این مطالعه با هدف تعیین پتانسیل تعذیه ای گونه های مرتعی شامل Carthamus oxyacantha، Echinops ilicifolius، Silybum marianumوEremurus luteus (مرحله ی گلدهی، سال 1398) در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. ترکیبات شیمیایی-معدنی، فراسنجه های تولید گاز، ظرفیت بافری و برخی پارامترهای تخمیر شکمبه ای در شرایط آزمایشگاهی تعیین شدند. کمترین مقدار الیاف نامحلول در شوینده ی خنثی (41/16 درصد) و اسیدی (82/12 درصد)، لیگنین نامحلول در شوینده ی اسیدی (52/5 درصد) و فیبر خام (63/17درصد) مربوط به Eremurus luteus بود (0001/0>P). بیشترین مقدار پروتئین خام (88/19 درصد) و خاکستر (69/21 درصد) در Silybum marianum مشاهده شد (0001/0>P). بیشترین مقدار کلسیم (42/30 گرم/کیلوگرم ماده ی خشک) در Eremurus luteus مشاهده شد (0001/0>P). بالاترین مقدار نیتروژن، پتاسیم، سدیم، منیزیم، آهن، روی، منگنز و کبالت مربوط به Silybum marianum بود (0001/0>P). انرژی قابل متابولیسم از 48/6 مگاژول/کیلوگرم ماده ی خشک برای Carthamus oxyacantha تا 84/9 مگاژول/کیلوگرم ماده ی خشک برای Eremurus luteus متغیر بود. همچنین Eremurus luteus دارای بیشترین قابلیت هضم ماده ی خشک (15/73 درصد) و ظرفیت بافری اسید-باز (Acid-base buffering capacity، 05/213 میلی اکی والان گرم×3-10) بود (0001/0>P). مقدار pH گیاه از 36/5 برای Eremurus luteus تا 05/6 برای Echinops ilicifolius متغیر بود. نتایج نشان داد که هر یک از چهار گونه ی مرتعی مورد مطالعه، براحتی می توانند بخشی از نیازهای نگهداری دام های نشخوارکننده به مواد مغذی و معدنی را برطرف کرده و با توجه به پارامترهای اندازه گیری شده، Eremurus luteus دارای بالاترین ارزش تغذیه ای در مقایسه با سایر گیاهان بود.

لزوم بررسی عوامل تهدیدکننده ی حیات تالاب ها جهت حفظ حیات آن ها و بهبود وضعیت حیات تالاب ها امری ضروری است. بدین منظور در این تحقیق به شناسایی و اولویت بندی عوامل تهدیدکننده ی حوزه ی آبخیز تالاب چغاخور پرداخته است. این تحقیق یک بررسی پیمایشی از نوع توصیفی و جامعه ی آماری تحقیق را 315 نفر تشکیل داده اند. در جمع آوری داده ها از روش آمیخته اکتشافی استفاده شده و تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از آزمون های تی تک نمونه ای و آزمون ناپارامتری فریدمن انجام گرفت. عوامل تهدیدکننده در چهار حوزه ی حوادث طبیعی، زیستی، فرهنگی و اقتصادی-اجتماعی شناسایی و اولویت بندی گردیده اند. نتایج نشان داد وضعیت عوامل تهدیدکننده ی حوزه ی آبخیز تالاب چغاخور در حد نامطلوبی و بالاتر از حد متوسط قرار دارد. همچنین، حوادث فرهنگی بیشترین تأثیر را به خود اختصاص داده است و حوادث زیستی در اولویت انتهایی قرار گرفته است. در حوزه ی حوادث فرهنگی، عامل عدم هماهنگی سازمان های دولتی در امور مربوط به تالاب با میانگین امتیاز 35/2، در حوزه ی حوادث اقتصادی-اجتماعی، عامل انتقال آب سبز کوه به تالاب چغاخور با میانگین امتیاز 69/11، در حوزه ی حوادث طبیعی، عامل تغییر اقلیم و آب شدن یخچال های طبیعی کوه کلار با میانگین امتیاز 04/6 و در حوزه ی حوادث زیستی، عامل چرای غیرمجاز دام (بیش از ظرفیت تولید گیاهان علوفه ای) با میانگین امتیاز 29/2 اولویت های اول را به خود اختصاص داده اند. در پایان باید گفت بیشترین عوامل تخریب منطقه، عوامل فرهنگی و پس از آن عوامل اقتصادی-اجتماعی است و به عقیده پرسش شوندگان مدیریت مبتنی بر مسائل انسانی شامل آموزش و فرهنگ سازی جوامع محلی بهترین شیوه مدیریتی است.

گیاه مرتعی گل گندم بهبهانی (Centaureapabotii) یکی از گونه های خانواده ی Asteraceae است که اندمیک ایران بوده و به طور عمده در مزارع گندم جنوب غرب کشور پراکنش دارد. مطالعه ای با هدف پیش بینی مناطق مطلوب رویشگاهی و طراحی ارتباط های رویشگاهی این گونه در چهار استان خوزستان، بوشهر، فارس و کهگیلویه و بویراحمد انجام شد. مدلسازی مطلوبیت رویشگاه با 25 نقطه ی حضور گل گندم بهبهانی و هشت متغیر محیط زیستی در بسته ی Biomod2 در محیط نرم افزار R بر اساس شش مدل مطلوبیت رویشگاه انجام شد و نقشه ی تجمعی حاصل از مدل ها در طراحی ارتباط های رویشگاهی به روش مدارهای الکتریکی در نرم افزار Circuitscape استفاده شد. نتایج مطلوبیت رویشگاه نشان داد که عمده ی مناطق مطلوب رویشگاهی گل گندم بهبهانی در استان خوزستان واقع است که متغیرهای ارتفاع، بارندگی سالانه و فاصله از زمین های کشاورزی بیشترین تأثیر را در مدلسازی مطلوبیت رویشگاه داشته اند. طراحی ارتباط های رویشگاهی نشان داد که بیشترین تراکم جریان حرکت گل گندم بهبهانی در شمال، شرق و جنوب شرق استان خوزستان واقع است که این جریان حرکت از جنوب شرقی استان خوزستان به سمت استان کهگیلویه و بویراحمد نیز کشیده شده است. اما تراکم جریان حرکت گل گندم بهبهانی در استان های بوشهر و فارس بسیار ناچیز بوده و این مناطق منزوی تشخیص داده شدند. در کل، مزارع گندم استان خوزستان بیشتر در خطر هجوم و انتشار گونه ی گل گندم بهبهانی قرار دارند و اتخاذ تمهیدات خاص از سوی مدیران جهاد کشاورزی استان خوزستان در مواجه با این گونه ی مهاجم مزارع گندم، ضروری به نظر می رسد.

جنگل و مرتع با تصویب نامه قانونی ملی شدن جنگل ها، به کلی، ملی و از اموال عمومی شد که متعلق به دولت است. در مالکیت دولتی قرار گرفتن این اموال، برای تضمین بهره مندی همگان از این دارایی است و معنای اموال اختصاصی دولتی ندارد اما، مبانی تحقق و پاسداری از مالکیت دولت بر جنگل و مرتع با مبانی تحقق و حفاظت از مالکیت خصوصی یکسان نیست از این رو می بینم فرآیند تثبیت و تسجیل مالکیت دولت بر جنگل و مرتع ابعاد تخصصی و فنی خود را دارد و بر این بنیاد، حتی اگر اصول و فرایند حقوق ثبت اسناد و املاک نسبت به آن طی نشده باشد، در مراجع قضایی به عنوان مرجع رسمی تظلمات، دلیلی معتبر و پذیرفتنی است. این تحول که در مصداق تحقق مالکیت دولت بر اراضی ملی مرتعی و جنگلی دارای برگ تشخیص قطعی، نتیجه سال ها نزاع های حقوقی و قضایی در کشور ما بوده که سرانجام پس از دهه ها، در سال 1384 به عنوان یکی از مهمترین دگرگونی های حقوق حفاظت از جنگل و مرتع از سوی هیئت عمومی دیوان عالی کشور پذیرفته شده و در تمام مراجع قضایی یکنواخت سازی شد. شناخت این تحول و علل اختلافات آرای قضایی و مبانی این رویکرد هم برای حقوقدانان و هم برای دانشمندان علوم جنگل و مرتع اهمیت دارد چرا که به خوبی نگاه دیوان عالی کشور در پاسداری از جنگل و مرتع را به نمایش می گذارد.

اندازه گیری رویش سال جاری، از ملزومات اساسی برای محاسبه ی پتانسیل ذخیره ی کربن سالانه است. از طرفی گیاهان بوته ای و مخصوصاً گون، از گونه های شاخص و غالب مراتع نیمه استپی به شمار می رود. از این رو، پژوهش حاضر در خرداد ماه 1395، با هدف برآورد ذخیره ی کربن رشد سال جاری گون بوته ای Astragalus microcephalus و ارتباط آن با فاصله از کانون بحران (محل اطراق شبانه ی دام)، در مراتع کوهستانی نازلوچای، انجام شد. برای این منظور، مراتع چیر در شمال نوشین شهر با مساحت 1332 هکتار که از نظر پوشش گیاهی، خاک و توپوگرافی، معرف سطح وسیعی از گون زارهای منطقه است، انتخاب و در شش سایت اکولوژیکی، از پوشش گیاهی آماربرداری شد. با توجه اینکه تقریباً تمام رشد سال جاری گونه ی A. microcephalus، به اندام خشبی تبدیل می شود؛ در داخل هر یک از سایت ها، رشد سال جاری تعداد 30 پایه ی گیاهی A. microcephalus، به منظور تعیین ضریب تبدیل کربن آلی و برآورد مقدار کربن ذخیره شده، قطع گردید. بعد از محاسبه ی ضریب تبدیل کربن آلی برای بیوماس پایه های گیاهی در هر سایت، با ضرب آن در وزن خشک رشد سال جاری، مقدار کربن آلی ذخیره شده در اندام هوایی، مشخص شد. با محاسبه ی میانگین کربن موجود در پایه ها و تراکم گونه ی A. microcephalus، میزان کربن ذخیره ای در واحد سطح رویشگاه، محاسبه شد. به طورکلی، با لحاظ کردن 78/68 گرم کربن موجود در هر پایه، میانگین ذخیره ی کربن در سطح رویشگاه مورد پژوهش ، 55/221 کیلوگرم در هکتار در سال، برآورد شد. بر مبنای نتایج، قابلیت ذخیره ی کربن سایت های اکولوژیکی، بر حسب فاصله از کانون بحران و به تبع آن در وضعیت های مختلف مرتع و مکان هایی با تنوع گونه ای متفاوت، یکسان نمی باشد. همچنین ذخیره ی کربن رویشگاه، بر حسب طبقات ارتفاعی و جهات مختلف جغرافیایی، متفاوتاست. بنابراینباشناختقابلیت ذخیره ی کربن گونه های غالب و خشبی هر رویشگاه نظیر گونه ی A. microcephalus و همچنین مناطق بالقوه و مستعد جذب کربن به لحاظ فاصله از کانون بحران، وضعیت مرتع، تنوع گونه ای و خصوصیات توپوگرافی، می تواناصلاحاراضی مرتعی راازمنظرشاخص ترسیب کربن، دنبال نمود.

سال هاست که در ایران، طرح های آبخیزداری، برای جلوگیری از تخریب سرزمین و تقویت معیشت مردم به کار گرفته شده است. موفقیت این پروژه ها محدود بوده و شدت میزان اثرگذاری آن بر جوامع بومی مشخص نیست. این تحقیق با هدف مطالعه ی فاکتورهای اجتماعی-اقتصادی عملیات آبخیزداری، مؤثر بر از زندگی مردم محلی طراحی شده است. حوزه ی آبخیز حسن ابدال در شهرستان زنجان به عنوان منطقه ی مورد مطالعه انتخاب شد. برای جمع آوری اطلاعات میدانی، از ابزار پرسشنامه استفاده شد. جامعه ی آماری این تحقیق کلیه ی 280 سرپرست خانوارهای بهره بردار و ساکن این حوزه بودند که از میان آنان با استفاده از جدول مورگان، 160 نفر با روش تصادفی ساده مورد پرسشگری مستقیم با استفاده از پرسشنامه قرار گرفتند. در این تحقیق، از مقیاس لیکرت، برای آنالیز و سنجش اثرات استفاده شد. برای آزمون متغیرها از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. آزمون اعتبار پرسشنامه به روش KMO، 7/0درصد به دست آمد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل عاملی نشان داد که متغیر های تأثیرگذار، در چهار عامل اصلی افزایش مشارکت ذینفعان، کنترل سیلاب، کاهش مهاجرت و بهبود معیشت تأثیرگذار است که در مجموع، بیش از 67 درصد از کل واریانس را تبیین نمودند. نتایج نشان داد با وجود آنکه پروژه های آبخیزداری در منطقه توانسته است، بر چهار عامل ذکر شده مؤثر باشد، ولی نمود آن در دیگر جنبه های زندگی، از قبیل بهبود وضعیت بهداشتی روستا، تمایل روستاییان به ماندن در منطقه، ارتقاء درآمدزایی، کاهش هزینه های کشت آبی و دیم، بهبود پوشش گیاهی و افزایش سطح مرتع ضعیف بوده است.

آتش سوزی یکی از ابزارهای مدیریتی در اصلاح ترکیب پوشش گیاهی علفزارها و مراتع اکوسیستم های مختلف است. هدف این تحقیق بررسی تغییرات پوشش سطحی و خصوصیات خاک در مراتع کوهستانی شهرستان دلفان تحت تأثیر آتش سوزی بود. آتش سوزی در خرداد سال 1385 صورت گرفت و ویژگی های پوشش گیاهی بعد از آتش سوزی به مدت 4 سال (از سال 1386 تا سال 1389) و هرسال در اوایل تیرماه پایش و اندازه گیری شد. در نزدیک محل آتش سوزی، منطقه ی شاهد (بدون آتش سوزی) تعیین گردید. نمونه برداری پوشش گیاهی به روش تصادفی-سیستماتیک، اندازة پلات به روش سطح حداقل (دو متر مربع) و تعداد پلات به روش آماری (25 پلات برای هر سایت) تعیین شد. در مجموع داده های مربوط به 8 سایت (4 سایت آتش سوزی و 4 سایت شاهد) مورد بررسی قرار گرفت. در هر سایت 4 ترانسکت 50 متری مستقر گردید و سپس در امتداد هر ترانسکت 5 پلات مستقر شد. نمونه های خاک از ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت از عمق 30-0 سانتی متر برداشت شد (در مجموع 96 نمونه). برای مقایسة میانگین عوامل مورد بررسی در دو منطقه ی شاهد و آتش سوزی، از آزمون تی مستقل و برای مقایسه ی سال های مختلف، از تجزیة واریانس یک طرفه و آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد، در پایان سال چهارم، مقدار تولید علوفه در منطقه ی آتش سوزی به 334 کیلوگرم علوفه ی خشک در هکتار افزایش یافت که دارای اختلاف معنی داری در سطح احتمال 99 درصد با منطقه ی شاهد می باشد (01/0P <). همچنین درصد پوشش و تراکم گراس های چند ساله و فورب ها در منطقه ی دچار آتش سوزی نسبت به منطقه ی شاهد افزایش یافت و دارای اختلاف معنی داری می باشند (01/0P <). درصد پوشش بوته ای ها از 16 درصد در منطقه ی شاهد به 11 درصد در منطقه ی آتش سوزی کاهش یافت (01/0P <) و پوشش خاک لخت در منطقه ی آتش سوزی به 10 درصد کاهش یافت که دارای اختلاف معنی داری در سطح احتمال 99 درصد با منطقه ی شاهد می باشد (01/0P <). آتش سوزی باعث افزایش ماده ی آلی، هدایت الکتریکی، نیتروژن، پتاسیم، فسفر و درشت شدن بافت خاک گردید (01/0P <). بر اساس نتایج این تحقیق، آتش سوزی در دراز مدت با کاهش گیاهان بوته ای و افزایش گندمیان چندساله و فورب ها، افزایش تولید علوفه و در نتیجه تغییرات عناصر غذایی خاک تأثیر مثبتی در اکوسیستم مرتع داشته است.

مطالعه ی اثر گونه های بوته ای بر تولید، تنوع و غنای علفی های زیراشکوب به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک جهت مدیریت مطلوب این اکوسیستم ها ضروری است. بدین منظور مراتع منطقه ی چنارناز شهرستان خاتم واقع در استان یزد انتخاب و سپس با استقرار پلات-های 5/0 × 5/0 متر، نمونه برداری پوشش گیاهی در 15 سایت از زیر تاج سه گونة چوبی Daphne mezerum، Amygdalus scoparia و Ebenus stellata که در شرایط یکسان توپوگرافی در کنار یکدیگر رشد کرده بودند، انجام شد. در هر پلات، درصد پوشش گونه های گیاهی تخمین زده شد و تولید به روش قطع و توزین به دست آمد. همچنین شاخص های تنوع و غنای گونه ای با معرفی درصد پوشش گونه های زیراشکوب به نرم افزار Pastاحتساب شد. نتایج نشان داد بیشترین مقدار تنوع شانون وینر و سیمپسون در زیراشکوب A. scoparia (به ترتیب معادل 07/2 و 80/0) و کمترین مقدار در زیر اشکوب E. stellata (به ترتیب برابر10/1 و 55/0) به-دست آمد. همچنین بیشترین مقدار غنا (منهنینگ و مارگالف) در زیراشکوب گونه های A. scopariaو D. mezerum با میانگین (90/4 و 43/3) و (25/4 و 12/3) به دست آمد، در حالی که بیشترین مقدار تولید در زیراشکوب E. stellata (76/64 گرم بر متر مربع) مشاهده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که گونه های چوبی مختلف اثرات مطلوب اما متفاوت بر گونه های علفی زیراشکوب دارند به طوری که گونه های A. scopariaو D. mezerum تأثیر معنی داری در افزایش شاخص های تنوع گیاهی و گونة E. stellata نقش مؤثری در افزایش تولید گیاهان زیراشکوب خود داشت؛ بنابراین بر حفظ همه ی گونه های چوبی در منطقه تأکید می گردد.