الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی )
سال:1381 | دوره:- | شماره:55 |تعداد مقالات:5

در تاریخ یازدهم و دوازدهم آبان ماه 1379 خورشیدی نخستین «همایش بررسی مجلات علمی کشور» با پشتیبانی معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و میزبانی دانشگاه فردوسی مشهد در تالار اجتماعات دانشکده الهیات بر پا گردید. در این همایش که با حضور اغلب سر دبیران مجلات علمی (و عمدتا دانشگاهی) و به منظور بررسی مشکلات و یافتن راههای به سازی کیفیت این مجلات برگزار شد، تخصصی کردن مجله ها به مثابه یکی از راههای به سازی مجلات بارها مورد تاکید  سخنرانان و حاضران قرار گرفت. از جمله آقای دکتر محمد توکل معاون پژوهشی پیشین وزارت علوم در خلال سخنرانی خود در این باره گفت:«نقش عمده مجله یا مقاله این است که یک دستاورد جدید علمی – تخصصی داشته باشد. مجله ای که هر چهار سال یکبار در یک مقاله در بیاورد، نه خواننده دارد و نه مشتری؛ و این همان مشکلی است که جامعه کنونی ما با آن رو به روست و از آن رنج می برد».

قرآن منحصر به فرد ابن بوّاب، هنرمند بزرگ شیعی دوره آل بویه،که هم اکنون در کتابخانه چیستر بیتی شهر دوبلین پایتخت جمهوری ایرلند نگهداری می شود، هنوز از شاهکارهای هنر اسلامی به شمار می رود. تنوع بسیار عناصر تزیینی در این قرآن شیوه ای نو را برای تذهیب گران دوره های بعدی پدید آورد. استفاده و بکارگیری نقشهای تزیینیِ دوره پیش از اسلامِ هنر ایران (هنر ساسانی) از دیگر امتیازهای این قرآن است که ابن بوّاب توانست با تغییر و بازسازی آنها شخصیتی کاملاً نو و مطابق با جهان بینی اسلامی ارائه دهد. از دیگر ویژگی های این قرآن وجود عناصری از قبیل آوردن نام علی (ع)، فرستادن درود و سلام بر آل محمّد (ص) و بکارگیری تقسیم بندی های دوازده و چهارده گانه در تذهیب می باشد که همگی معرّف یک اثر کاملاً شیعی است.

نگارنده در این نوشتار به بررسی شکل گیری مذهب تشیع و گسترش آن در مصر به عنوان یکی از سرزمین هایی که به دور از منازعات و رقابتهای سیاسی امویان و عباسیان بوده، می پردازد. نکته های اصلی مطرح شده در این نوشتار عبارت است از: جایگاه و موقعیت مصر در دوره خلفای راشدین، توجه خاص علی (ع) به مصر، عامل اصلی شکل گیری تشیع در آن جا، تشکیل خلافت عباسی و واکنش شیعیان مصر، پی آمد قیام نفس زکیه و ولایتعهدی علی بن موسی الرضا (ع)، تبلیغات شیعیان امامی و زیدی، برخورد خلیفگان عباسی با شیعیان، اخراج علویان و قیامهای علوی مصر در سده سوم هجری. در پایان به گونه اجمالی برخی از علل گسترش تشیع در مصر بررسی شده است. این عوامل عبارتند از: مهاجرت شیعیان، دوستی اهل بیت (ع)، قیامهای علوی و تقیه.

لزوم انجام تعهد امری است انکارناپذیر، اما اینکه تعهد کی و کجا باید اجرا شود، پرسشی است که این نوشتار در پی پاسخ دادن به آن است. جستار حاضر افزون بر اینکه نظرات مختلف فقیهان را در این خصوص مورد مطالعه تطبیقی قرار می دهد، بر آن است تا از یک سو مبانی فقهی قانون مدتبعیّت از قانون مدنی را در موضوع "زمان و مکان اجرای تعهد" بررسی کند و از دیگر سو این سخن ناروا را که "قانون مدنی ایران به تبعیت از قانون مدنی فرانسه به نگارش درآمده است" مورد انتقاد قرار دهد.

نگارنده در این نوشتار پس از تبیین مستندات قرآنی و موضع مکتبهای مختلف کلامی درموضوع شفاعت، به بررسی آرای مولوی، شاعر و عارف نامور قرن هفتم در این باب می پردازد. با نگاهی به سروده های مولوی در مثنوی، روشن می شود گستره ای که آن عارف پیرو مکتب خراسان برای شفاعت قائل بوده، وسیعتر از معتقدات بیشتر اندیشمندان عالم اسلام است؛ زیرا در نگاه وی گرچه حق تعالی واجد و جامع اوصاف لطف وقهر است، لیکن در رابطه ای که او با کائنات دارد، رحمتش برغضبش پیشی دارد و معیار حضرت رحمان در خلق، هدایت و معاد بندگان، کَرَم و رحمت اوست و بس. از این رو نه تنها مؤمنانی که مرتکب گناه کبیره شده اند سرانجام از آتش دوزخ رهایی خواهند یافت، بلکه عذاب دوزخ از همة ساکنان آن چه کافر وچه مسلمان برداشته خواهد شد. در سنجش با معتقدات فِرَق مختلف کلامی می توان گفت دیدگاه مولوی در این زمینه نیز با اعتقادات اسلاف وی و مذهب کلامی غالب و رایج در بلخ و بیشتر نواحی خراسان بزرگ (مذهب مرجئه به ویژه مرجئه حنفی ماتریدی) همسو است.