زراعت دیم ایران
سال:1399 | دوره:9 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

در این مطالعه برای بررسی روابط بین صفات مختلف و انتخاب بهترین ژنوتیپ های گندم بر اساس چندین صفت از روش بای پلاتژنوتیپ × صفت و بای پلات ژنوتیپ × عملکرد × صفت استفاده شد. تعداد 15 رقم و لاین انتخابی از برنامه های اصلاحی گندم نان موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور به همراه یک رقم گندم دوروم ذهاب، در مزارع زارعین دو شهرستان دلفان و خرم آباد در سال زراعی 97-1396 کشت و ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس صفات برای هر دو منطقه اجرای آزمایش نشان داد که اختلاف معنی داری بین ژنوتیپ های مورد ارزیابی از نظر ارتفاع بوته، روز تا ظهور سنبله سنبله دهی و رسیدگی، عملکرد دانه و شاخص برداشت وجود دارد. بر اساس میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ ها در هر دو منطقه اجرای آزمایش، بیشترین عملکرد دانه در ارقام واران، صدرا، ایوان و لاین Azar2/Sabalan/. . . به ترتیب با میانگین عملکرد دانه 3374، 5/3207، 3054 و 5/2866 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. با توجه به نمودار چندضلعی بای پلات ژنوتیپ× صفت (GT)، ارقام واران و صدرا بیشترین عملکرد دانه، تعداد سنبله در مترمربع، وزن هزار دانه و ارتفاع بوته را در هر دو منطقه اجرای آزمایش نشان دادند. نمایش برداری بای پلات GT، همبستگی بالایی بین عملکرد دانه با وزن هزار دانه، ارتفاع بوته و شاخص برداشت در مناطق اجرای آزمایش نشان داد. بر اساس نتایج تجزیه بای پلات ژنوتیپ × عملکرد × صفت (GYT)، ارقام واران و صدرا دارای بهترین ترکیب عملکرد دانه با کلیه صفات مورد ارزیابی بودند. همبستگی بالایی بین وزن هزار دانه و ارتفاع بوته در ترکیب با عملکرد دانه مشاهده شد که بیانگر اهمیت این صفات در ترکیب با عملکرد دانه برای بهبود تولید ژنوتیپ ها می باشد.

تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود عملکرد و کیفیت گندم به شمار می آید. در این پژوهش تاثیر کود نیتروژن (اوره) بصورت تیمارهای مختلف محلول پاشی و کود سرک در مراحل مختلف نمو بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم دیم بررسی شد. این تحقیق به صورت آزمایش کرت های خرد شده نواری (استریپ اسپلیت پلات) بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی 96-1395 و 97-1396 و هر سال در دو آزمایش جداگانه دیم و آبیاری تکمیلی اجرا شد. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از: الف) محلول پاشی کود اوره در چهار مرحله رشدی شامل: 1) شاهد و 2) محلول پاشی در مراحل نموی آبستنی، آبستنی + پرشدن دانه و پرشدن دانه که در کرت های اصلی قرار گرفت. ب) چهار رقم گندم دیم شامل: آذر2، ریژاو، باران و پراو در کرت های فرعی و ج) تیمار کود سرک در دو سطح شامل: شاهد (عدم مصرف کود سرک) و کاربرد کود سرک در مرحله نمو پنجه زنی (کد 23 زادوکس) به عنوان عامل کرت نواری. پس از انجام تجزیه مرکب داده ها و انجام مقایسه میانگین ها نتایج نشان دادند که در هر دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی، کاربرد کود اوره بصورت کود سرک و محلول پاشی باعث افزایش عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن هزار دانه، تعداد دانه درسنبله، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله و محتوا و عملکرد پروتیین دانه شد. از لحاظ عملکرد دانه در شرایط دیم، رقم پراو با داشتن تعداد بیشتر سنبلچه در سنبله و دانه درسنبله و همچنین عملکرد بیولوژیک بالاتر، عملکرد دانه بیشتری را به خود اختصاص داد. همچنین در شرایط آبیاری تکمیلی رقم باران بالاترین عملکرد دانه و رقم آذر2 در هر دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی پایین ترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند.

به منظور شناسایی و بررسی پراکنش علف های هرز مزارع گندم دیم شهرستان مراغه، نمونه برداری از 50 مزرعه به روش W با استفاده از 20 کوادرات 25/0 مترمربعی برای هر مزرعه از مرحله پنجه زنی تا طویل شدگی ساقه گندم در بهار سال 1397 انجام شد. رتبه بندی علف های هرز با استفاده از شاخص غالبیت نسبی انجام شد. داده های علف هرزی و عوامل محیطی تمامی مزارع با آنالیز فزونگی (RDA) تجزیه و پراکنش گونه های علف هرز و ارتباط آنها با عوامل محیطی در دیاگرام رسته بندی نمایش داده شد. در مجموع 81 گونه علف هرز متعلق به 20 تیره گیاهی شناسایی گردید. تیره های آفتابگردان، گراس ها و شب بو به ترتیب با 14، 13 و 11 گونه علف هرز غالب ترین تیره های گیاهی این مزارع بودند. صابونک، تلخه، بی تی راخ و گیس چسبک به ترتیب با داشتن شاخص غالبیت نسبی 45/30، 51/29، 49/26 و 30/25 غالب ترین گونه های علف هرزی این مزارع بودند. در بین علف های هرز مشاهده شده، 73/61 درصد یک ساله و 27/38 درصد چندساله بودند. همچنین 95/83 درصد علف-های هرز دولپه و 05/16 درصد تک لپه بودند. RDA با استفاده از داده های فراوانی برای 60 علف هرز فراوان (مشاهده شده در بیش از 3 مزرعه) و طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع مکان های نمونه برداری با استفاده از نرم-افزار کانکو (نسخه 5/4) انجام شد. نتایج RDA نشان داد که عرض جغرافیایی محل و در پی آن ارتفاع بیشترین تاثیر را روی پراکنش علف های هرز دارند. مولفه اول و دوم RDA بیش از 9/77 درصد از واریانس پراکنش گونه ها را تحت تاثیر عوامل محیطی مورد مطالعه توجیه می کنند. صابونک و تلخه بیشترین حضور را در مزراعی با ارتفاع بالا داشتند، در حالی که گل گندم معمولی در مزارعی با کمترین ارتفاع مشاهده شد.

فصل رشد، بخشی از سال می باشد که طی آن شرایط آب و هوایی (دمای مناسب و رطوبت کافی) و رشد مطلوب گیاه امکان پذیر است. با شناخت دوره رشد در منطقه و نیاز آبی گیاه می توان مدیریت صحیحی در تولید محصولات دیم اتخاذ کرد. در این تحقیق، طول دوره ی رشد منطقه ی ابهر با استفاده از میان یابی خطی و داده های اقلیمی مورد بررسی قرار گرفت. علاوه بر آن، نیاز آبی، عملکرد پتانسیل و افت عملکرد در بافت خاک سنگین، متوسط و سبک برای گندم زمستانه و جو بهاره ی دیم با استفاده از روش فایو و اطلاعات دراز مدت هواشناسی مطالعه شد. نتایج نشان داد که از لحاظ رطوبت، طول دوره ی رشد 179 روز بود که شروع و پایان آن به ترتیب 10 آبان و 8 اردیبهشت برآورد شد. اما با در نظر گرفتن دمای هوا و دمای بحرانی گیاه، از آغاز دهه ی دوم آذر ماه تا پایان دهه ی اول اسفند ماه، جزو دوره ی رشد محسوب نمی شود. از این رو، طول دوره ی رشد به 89 روز تقلیل یافت. طول دوره ی مرطوب نیز 38 روز محاسبه شد که شروع و پایان آن به ترتیب 18 آذر و 25 دی ماه بود. بارش موثر، نیاز آبی و آبیاری محصول برای گندم به ترتیب برابر با 89، 2/611 و 4/522 میلی متر و برای جو به ترتیب 8/41، 3/390 و 5/348 میلی متر بود. میزان افت عملکرد ناشی از تنش آبی در بافت خاک سنگین، متوسط و سبک در گندم به ترتیب برابر با 6/12، 0/00 و 2/42 درصد و مقادیر آن برای جو به ترتیب برابر با 3/42، 0/28 و 5/65 درصد محاسبه شد. میانگین، حداقل و حداکثر تولید نهایی در بافت های خاک ذکر شده برای گندم به ترتیب 26/1، 50/0 و 90/1 تن در هکتار و برای جو به ترتیب 48/0، 18/0 و 80/0 تن در هکتار برآورد شد. جهت کاهش اثرهای منفی کوتاهی دوره ی رشد منطقه و هم پوشانی ناقص آن با چرخه ی رشد محصول، اقداماتی مانند برداشت مطلوب از آب بارش، کشت به موقع، بهبود بهره وری از آب، انتخاب ارقام مقاوم به خشکی یا ارقام زودرس و حفظ رطوبت با خاک ورزی حفاظتی را جهت دستیابی به پایداری در تولید محصول دیم توصیه می شود.

به منظور بررسی فنی و اقتصادی اثرات عملیات خاک ورزی و کود نیتروژن در عملکرد گندم در شرایط تناوب با نخود، آزمایشی در قالب اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور شامل خاک ورزی (کم خاک ورزی و بدون خاک ورزی) و مقادیر مختلف کاربرد کود نیتروژن (عدم کاربرد و کاربرد 30، 45 و 60 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص) در 3 تکرار به مدت 4 سال در شرایط دیم سردسیری مراغه اجرا گردید. نتایج نشان داد تیمار خاک ورزی اثر معنی دار بر افزایش عملکرد دانه نداشت. اثر تیمار خاک ورزی بر رطوبت خاک معنی دار بود و در تیمار بی خاک ورزی رطوبت خاک نسبت به تیمار کم خاکورزی بیشتر بود. نتایج ارزیابی اقتصادی نشان داد تیمار بدون خاک ورزی با مصرف 60 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن خالص با نسبت تفاضل ارزش حال منافع به تفاضل ارزش حال مخارج معادل 6/43، به عنوان برترین تیمار از لحاظ مالی شناخته شد. این نسبت در تیمار بدون خاک ورزی و مصرف 45 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار معادل 2/41 بود و در رتبه دوم قرار گرفت. در مجموع جهت افزایش پایداری و بهره وری تولید محصولات سالم و با کیفیت بالا، تیمار بدون خاک ورزی با مصرف 45 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن خالص به عنوان اقتصادی ترین تیمار از نظر مالی و محیط زیست برای مناطق سردسیر دیم پیشنهاد می گردد.

به منظور بررسی تاثیر ازتوباکتر و کود شیمیایی نیتروژن بر صفات مورفولوژیکی، میزان جذب نیتروژن، میزان روغن، عملکرد دانه و کارایی مصرف نیتروژن شش ژنوتیپ گلرنگ تحت شرایط دیم، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی 95-1394 و 1395-96 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی سرابله در استان ایلام اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل ترکیبی از تلقیح بذر با ازتوباکتر همراه با مصرف کود شیمیایی اوره در چهار سطح (بدون مصرف هیچ منبع کودی (شاهد)، تلقیح بذر با ازتوباکتر، تلقیح بذر با ازتوباکتر+ 50 درصد نیتروژن از منبع اوره و 100 درصد نیتروژن از منبع کود شیمیایی اوره) و شش ژنوتیپ گلرنگ (312-S6-697، PI-401478، PI-253895، PI-306974، پدیده و سینا) بودند. نتایج تجزیه واریانس مرکب برای دو سال نشان داد که اثرات اصلی منبع کود نیتروژن و ژنوتیپ بر کلیه ویژگی های گیاهی اندازه گیری شده معنی دار بودند. اثرات برهمکنش منبع نیتروژن × ژنوتیپ تنها بر صفات حجم ریشه، شاخص سطح برگ، تعداد شاخه فرعی، نیتروژن دانه، نیتروژن کاه و کلش و میزان جذب کل نیتروژن معنی دار بود. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که تیمار تلقیح با ازتوباکتر + 50 درصد کود شیمیایی نیتروژن نسبت به تیمار 100 درصد مصرف کود شیمیایی نیتروژن، کارایی مصرف نیتروژن بالاتری داشت ولی، تفاوت معنی داری در عملکرد دانه بین این دو تیمار وجود نداشت. مقایسه میانگین ژنوتیپ ها نشان داد، سینا با بیشترین عملکرد دانه (1203 کیلوگرم در هکتار) و کارآیی مصرف نیتروژن (49/17 کیلوگرم بر کیلوگرم) رقم برتر بین ژنوتیپ های بررسی شده شناخته شد. بنابراین با توجه به ضرورت کاهش خطرات زیست محیطی در اثر مصرف بیش از حد کود شیمایی نیتروژن، استفاده از ارقام مناسب (سینا) با کاربرد 50 درصد مقدار توصیه شده کود شیمیایی نیتروژن به همراه ازتوباکتر برای زراعت گلرنگ تحت شرایط دیم منطقه توصیه می شود.