تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1398 | دوره:11 | شماره:38 |تعداد مقالات:6

استفاده از ارزش های شاخص النبرگ یکی از رایج ترین روش ها در تخمین شرایط محیطی با استفاده از گیاهان است؛ هرچند به علت ایراد های وارد بر سیستم النبرگ ازجمله احتیاط در استفاده از آن خارج از اروپای مرکزی، در پژوهش حاضر علاوه بر ارائه ی ارزش شاخص النبرگ مربوط به دو عامل محیطی اسیدیته و ازت خاک، از سه روش کالیبراسیون (میانگین وزنی، منحنی پاسخ گونه ها بر اساس مدل HOF و کالیبره کردن ضرایب اصلی النبرگ بر اساس مدل پاسخHOF) برای برآورد ارزش های شاخص محلی استفاده شد؛ همچنین با استفاده از دو روش نشان زیستی (میانگین وزنی معمولی WA1 و میانگین وزنی بر اساس معکوس مجذور مقادیر بردباری (WA2، متوسط عوامل محیطی مدنظر در هر رلوه بر اساس درصد پوشش گونه ها و مقادیر ارزش های شاخص (النبرگ و محلی) محاسبه شد؛ سپس رگرسیون مقادیر متوسط عوامل محیطی در برابر مقادیر محیطی اندازه گیری شده در هر رلوه انجام شد. به طورکلی عملکرد روش های نشان زیستی برای عامل واکنش خاک از 35/1 تا 5/32 درصد و برای عامل ازت خاک WA1 از 6/3 تا 7/36 درصد متفاوت بود؛ همچنین نشان زیستی با استفاده از روش های کالیبراسیون (به ویژه روش میانگین وزنی) در مقایسه با ارزش النبرگ به نتایج بهتری منجر شد.

تیره ی راش دارای 8 سرده و بیش از 1000 گونه است. باوجود پیشرفت های زیاد در فهم ارتباطات انساب شناسی براساس داده های مولکولی، حضور هیبریدها یا حضور ترادف های مبهم تصدیق می کنند که صفات ریختی، تشریحی یا اکولوژیک باید با دقت بررسی شوند؛ بنابراین در پژوهش حاضر ویژگی های ریختی و تشریحی برگ تاکسون های موجود در رویشگاه های مختلف ایران بررسی شد تا تفاوت ها و شباهت های ریختی و تشریحی بین آنها مشخص شود. تعداد 52 صفت کمی و کیفی برگ، بررسی و تحلیل خوشه ای براساس فاصله ی اقلیدسی و رسته بندی براساس ساختار کواریانس صفات انجام شد. نتایج تحلیل رسته بندی با تحلیل خوشه ای هماهنگ بود. نتایج این پژوهش نشان داد وجودداشتن یا نداشتن شیار در دمبرگ، طول دمبرگ، عرض برگ، شکل کلی برگ، وجود کرک در پشت برگ و بین رگبرگ های فرعی و اصلی و مژه های موجود در حاشیه ی برگ از صفات مهم ریخت شناسی در تیره ی راش است و برخی از ویژگی های تشریحی نیز مانند ضخامت پهنک، ضخامت پارانشیم نردبانی، تراکم رگبندی، ضخامت رگبرگ اصلی، وجود و تراکم کرک و شکل ها و اندازه های متنوع آن، ضخامت و تنوع موم و شکل های آن و درنهایت اندازه و تراکم روزنه، برای گونه ها دارای ارزش آرایه شناختی است.

الگوهای ریزریخت شناسی و تزئینات پوشش دانه در برخی از جنس ها، ارزش بسیاری در مطالعات سیستماتیک دارد. این مطالعه با هدف معرفی کاربرد این داده ها در کمک به شناسایی گونه های جنس ماشک (Vicia L. ) انجام شد. صفات ریزریخت شناسی 90 نمونه دانه ی مختلف از 20 گونه جنس ماشک برای پاسخ به برخی از سؤالات سیستماتیک این جنس مطالعه شد. ریخت شناسی سطح دانه ی گونه های این جنس با میکروسکوپ الکترونی نگاره (SEM) مقایسه شد. نتایج مشاهدات و تجزیه ها نشان داد ویژگی های تزئینات پوشش دانه در گونه های مختلف به صورت برجستگی از نوع Papillose و الگوی SEM آنها در داخل و بین نمونه ها ازلحاظ شکل، ارتفاع و نحوه ی به هم پیوستن برجستگی ها متنوع بوده است و می تواند در بازنگری دسته بندی جنس ماشک استفاده شود. براساس ویژگی های تزئینات پوشش دانه، گونه ها به چهار گروه گونه های تپه ماهوری با آرایش زگیلی، کله قندی از نوک قلل منشأگرفته، کله قندی از پایین تر از نوک قلل منشأگرفته و زگیل دار تقسیم شدند. این تجزیه ها ممکن است شواهد خوبی را از ارتباط نزدیک گونه های مختلف، میان مجموعه ای از گونه های این جنس فراهم کند و راهنمای مجمل دسته بندی واریته ها و معرفی واریته های زراعی باشد.

پایگاه داده های الموت، اطلاعاتی را از حضور گونه های گیاهی در نقاط مختلف ایران گردآوری می کند و در کنار ذخیره سازی داده های فلوریستیک، نرم افزارهایی برای استفاده از آنها دارد. با افزایش داده های ذخیره شده در پایگاه داده های فلوریستیک Alamut و ایجاد بخش های جدید، مانند بخش داده های اقلیمی، دسترسی به داده ها مبتنی بر طرح مسئله اهمیت یافته است. دسترسی مؤثر به داده های یک پایگاه با کدهای SQL صورت می گیرد که اغلب برای کاربران عادی مشکل است. این مقاله سه ابزار جدید را برای پایگاه Alamut معرفی می کند: مفسر دستورات APL (Alamut Programmed Lists)، خط فرمان (Command Line) برای استخراج داده ها به صورت لیست های برنامه ریزی شده و برنامه ی ListMaker که برای ایجاد فهرست هایی از اسامی گونه ها بدون ایرادات املایی و برای تنظیم خودکار فهرست منطبق با طبقه بندی APG IV به کار می رود. این مقاله شامل تعدادی برنامه ی نوشته شده با APL، برای مثال، است.

بارکدگذاری DNA یکی از روش های رو به گسترش در سیستماتیک مولکولی برای شناسایی گونه ها است. ناحیه ی psbA-trnH یکی از متغیرترین نواحی غیر کدشونده ی ژنوم کلروپلاستی و بارکد DNA استانداردی برای گونه های گیاهی است؛ با این حال، وجود واژگونی های درون گونه ای، استفاده از این قطعه را به عنوان بارکد DNA مناسب محدود کرده است. در پژوهش حاضر، تأثیر این تغییرات ساختاری بر شناسایی گونه های گروه Capparis spinosa شامل C. spinosa، C. parviflora، C. mucronifolia و C. cartilaginea، بررسی شد. هم ردیف سازی ترادف های این قطعه در 25 نمونه، شامل 4 گونه از این گروه و 3 گونه ی دیگر از جنس Capparis انجام شد. نتایج حاصل نشان داد چندشکلی درون گونه ای در دو ناحیه از قطعه ی psbA-trnH در گروه C. spinosaوجود دارد و حدود 8 درصد از طول این ناحیه را در بر گرفته است. تحلیل داده ها نشان داد شناسایی نکردن این واژگونی ها منجر به تخمین بیش از حد واگرایی درون گونه ای، کاهش واگرایی بین گونه ای و ناتوانی توالی psbA-trnH در شناسایی تاکسون های خویشاوند می شود و استفاده از توالی مکمل معکوس تا حدودی این مشکل را کاهش می دهد. براساس نتایج این پژوهش، پیشنهاد می شود نمونه برداری از دامنه ی جغرافیایی وسیعی ممکن است تنوعات مولکولی درون یک گونه را بهتر نمایان کند و کارآیی یک بارکد DNA را افزایش دهد.

جنس تمشک (Rubus) از خانواده ی Rosaceae حدود 750 گونه در دنیا دارد که 8 گونه و 5 دورگه ی آن از ایران گزارش شده است. پژوهش حاضر به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی 21 جمعیت از 6 گونه ی جنس Rubus در نقاط مختلف استان گلستان با استفاده از 9 ترکیب آغازگری AFLP انجام شد. نرم افزارهای Excel و Pop Gen به منظور تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شدند. ماتریس تشابه و تجزیه ی خوشه ای با نرم افزار Past محاسبه و نمودار بر اساس الگوریتم و UPGMA با استفاده از ضریب تشابه جاکارد ترسیم شد. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، 8 ترکیب (از 9 ترکیب آغازگر بررسی شده ) چندشکلی مناسبی نشان دادند. از بین ترکیب های آغازگری، M160-E110 با مقدار 203/0، بیشترین میزان تنوع ژنتیکی را نشان داد و برای بررسی تنوع ژنتیکی بهتر است. آغازگرها در مجموع توانستند 505 مکان را شناسایی کنند که 277 مکان از آنها، چندشکلی نشان دادند. بر اساس نتایج نمودار، جمعیت های مطالعه شده به دو گروه تقسیم شدند و جمعیت های ناحیه ی خزری و ایرانی-تورانی تا حدودی از جمعیت های متعلق به ناحیه ی خزری جدا شدند. طبق نتایج تجزیه ی ارتباط، بیشترین تعداد نشانگرها با صفت های طول دمبرگ، طول برگچه ی انتهایی، طول برگچه ی جانبی، طول گل آذین، عرض برگچه ی جانبی و طول دمگل ارتباط داشتند. نتایج پژوهش حاضر نشان دادند نشانگر AFLP کارایی زیادی در جداسازی جمعیت های گونه های بررسی شده از جنس Rubus دارد.