مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی
سال:1399 | دوره:24 | شماره:1 (پیاپی 82) |تعداد مقالات:12

هدف کثرت روزافزون رویکردهای ارایه شده در زمینه علم دینی، فرایند آموزش، سیاستگذاری و برنامه ریزی در زمینه علم دینی را مشکل ساخته است. صاحب نظران علم دینی در ایران، با برجسته کردن مشابهت های مبنایی، دیدگاه های ارایه شده در زمینه علم دینی را طبقه بندی کرده اند. هدف مقاله، معرفی و نقد طبقه بندی های موجود نظریه های علم دینی بود. روش در مرحله توصیف رویکردهای موجود علم دینی از روش کتابخانه ای و در مرحله ارزیابی رویکردها از روش تحلیلی استفاده شد. یافته ها طبقه بندی های موجود همه رویکردهای علم دینی را پوشش نداده اند و بیشتر به رویکردهای معرفتی در زمینه علم دینی توجه کرده اند. همچنین به تنوع دیدگاه نظریه پردازان این عرصه توجه نداشته اند. نتیجه گیری با معرفی و نقد طبقه بندی های موجود رویکردهای علم دینی، زمینه برای ارایه طبقه بندی دقیق تر، منسجم تر و جامع تر در زمینه علم دینی فراهم شد.

هدف مقاله حاضر به دنبال تدوین نظریه ای در خصوص تحول معرفتی بر اساس روش داده بنیاد بر اساس بیانات مقام معظم رهبری بوده است. روش پژوهش حاضر به روش کیفی انجام شده و از روش نظریه پردازی داده بنیاد ثانویه برای انجام عملیات تحقیق استفاده شده است. مهم ترین پرسشهای تحقیق حاضر این بود که: چه مدل نظری ای تحول معرفتی را از دیدگاه مقام معظم رهبری تبیین می کند؟ چه تغییراتی در علوم انسانی در ایران باید رخ دهد که تحول معرفتی صورت گیرد؟ راهبردهای کنشی آن چیست؟ و پیامدهای این راهبردها چه خواهد بود؟ یافته ها یافته ها شامل چندین مقوله عمده بدین شرح است: متعین های تبیین اسلام راستین، اسلام برنامه جامع سعادت انسان، فقه برنامه زندگی، به عنوان شرایط علی درونی؛ اشتیاق در دنیای امروز برای فهم صحیح دین و معادلات جهانی قابل تغییر به عنوان شرایط علی بیرونی؛ تبیین فهم عمیق و اجتهاد، تعریف و تبیین صحیح فقه به عنوان شرایط مداخله گر؛ فعال شدن فقاهت و اجتهاد؛ اجتهاد پویا، احتیاج به نوآوری و تولید علم، به عنوان بستر فهم عمیق دین، تولید فکر دینی رسالت حوزه های علمیه، لزوم تبیین مبانی دین و انقلاب و مدل حکومتی اسلام توسط حوزه، پاسخ حوزه به سوالات و شبهات روز به عنوان راهبرد کنشی و احیای قدرت دین و توجه به معنویت؛ ثمره حرکت به سمت معارف اسلام، تلفیق علوم انسانی غربی و علوم انسانی اسلامی به عنوان پیامدهای تحول معرفتی و مقوله هسته ای این بررسی، تحول معرفتی است. نتیجه گیری الگوی بومی مدل نظری ارایه شده برگرفته از رهنمودهای مقام معظم رهبری، به خوبی تحول معرفتی را تبیین می کند.

هدف این مقاله درصدد بود تا ویژگی ها و شرایط اخلاقی لازم برای دانشگاه را هنگام گذار به دانشگاه نسل سوم، از دیدگاه رهبر انقلاب استنباط کند. روش مقاله حاضر، حاصل پژوهشی است که از نظر هدف، بنیادین؛ از نظر ماهیت داده، کیفی و از نظر روش، تحلیل محتوای کیفی بود. جامعه مورد مطالعه عبارت است از کلیه سخنان رهبر انقلاب، از ابتدای تصدی مقام رهبری تا سال 1398. یافته ها اخلاق به عنوان یکی از الزامات دانشگاه نسل جدید در کشور ایران، در بر دارنده این زیرمقوله هاست: نیک سرشتی در نیت و رفتار، وحدت و یگانگی نیروهای انسانی، مقابله با ابتذال، محبت و صمیمیت بین نیروها، فداکاری و گذشت در مسیر پیشرفت کشور، تحمل و مدارا هنگام اختلاف نظر، نظم و انضباط در امور، حسن ظن به نتیجه تلاشها، نقدپذیری، میانه روی، تواضع، دوری از تظاهر، وقت شناسی در کارها. نتیجه گیری مولفه های اخلاقی می توانند به طور مستقیم یا غیر مستقیم در تحقق آنچه امروز دانشگاه نسل سوم می نامیم و نیز در تعالی همه جانبه آن نقش ایفا کنند.

هدف پژوهش حاضر به دنبال راهکارهای معرفتی در نظام معرفتی آثار معماری گذشتگان بود؛ زیرا به نظر می رسید معماری اسلامی در دوران معاصر با وجود کثرت مبانی نظری، در مقام اجرا عقیم مانده است. روش پژوهش حاضر با روش تحلیلی-تفسیری و با روش کدگذاری سه مرحله ای باز، محوری و انتخابی اشتراوس و کوربین، مولفه های اصلی نظام فطری معمار مسلمان را در حوزه نظر و عمل جستجو کرده است. یافته ها تحقق معماری اسلامی در گذشته در قالب نگرش نظام محور در مقام نظر و عمل همراه بوده و به عبارتی؛ نگرش نظام محور پلی برای رساندن نظر به عمل بوده است. نتیجه گیری مولفه های توحید، ولایت، صدق و امن، ورودی نظام معرفتی در مقام نظر و مولفه های تواضع، احسان، سلوک و وفا، کارکرد نظام فطری در مقام عمل، عوامل اصلی تحقق معماری اسلامی یا تجلی نظر در عمل در این حوزه محسوب می شدند. .

هدف پژوهش حاضر با هدف شناسایی و اولویت بندی مولفه های موثر بر اسلامی شدن دانشگاه ها در دانشگاه آزاد اسلامی تبریز انجام شد. روش روش پژوهش، توصیفی-پیمایشی و ماهیت آن، کاربردی است. جامعه آماری 512 نفر و حجم نمونه آماری 105 نفر به صورت هدفمند انتخاب شد. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه محقق ساخته است. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از تحلیل عاملی، آزمون تی مستقل، یومن-ویتنی و تحلیل واریانس یکطرفه استفاده شد. یافته ها اساتید، مولفه های فرهنگی-تربیتی و آموزشی را بر اسلامی شدن دانشگاه موثر می دانند. با مقایسه میانگین رتبه ای، مولفه های فرهنگی-تربیتی، آموزشی، پژوهش-فناوری و مدیریتی در اولویت اول تا چهارم قرار دارند. در مولفه های چهارگانه مزبور بین دیدگاه اساتید بر حسب جنسیت، گروه تحصیلی، سطح تحصیلات، سنوات خدمت و مرتبه علمی، تفاوت معناداری وجود نداشت. نتیجه گیری نتایج نشان داد مولفه های فرهنگی-تربیتی و آموزشی، تاثیر قابل توجهی در اسلامی شدن دانشگاه ها دارند. توجه و توسعه راهبردمحور این مولفه ها، موجب اسلامی شدن دانشگاه خواهد شد. .

هدف هدف از این پژوهش، اثبات این فرضیه بود که تمدن غربی با فاصله گرفتن از وجه فطری و تغییر در نظام قراردادی و اعتباری، در زیرساختهای اخلاق دچار بحران شده و برایند این تمدن، افول کرامت انسانی بوده است. روش این تحقیق به روش کتابخانه ای و توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است. یافته ها جوهره تمدن غرب مدرن متاثر از فرهنگ آن بر سه اصل اومانیسم، سکولاریسم و سوبژکتیویسم مبتنی است که باعث دوری انسان از هویت و فطرت الهی خویش و محروم شدن وی از درک حقیقت و کمال حقیقی شده است. نتیجه گیری جامعه غربی دچار بحرانهای عمیق اخلاقی از جمله سودمحوری و لذت گرایی شده که منجر به از بین رفتن تعابیر ارزشی مانند ایثار و تقوی و زهد و انفاق و خیرخواهی و عدالت طلبی و عبور از تمامی مرزهای اخلاقی و ارزشی شده که حاصل آن، بی ارزش شدن انسانیت و نابودی ارزشهای معنوی و انسانی است که از عوامل افول این تمدن محسوب می شود.

هدف این پژوهش به بررسی مرجعیت علمی امام سجاد(ع) در میان اهل سنت پرداخته است تا علاوه بر اثبات شایستگی علمی امام و حقانیت شیعه در پیروی از ایمه (ع)، نقطه مشترک دیگری را بین دو مذهب بزرگ اسلامی (شیعه و سنی) برای تحکیم وحدت معرفی کند. روش این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی جایگاه علمی و فقهی امام سجاد (ع) از دیدگاه اهل سنت با استفاده از داده های تاریخی و حدیثی پرداخته است. یافته ها اگر چه اهل سنت در سالهای آغازین امامت امام سجاد (ع) چندان با این جایگاه آشنا نبودند، اما مقام علمی و فقهی ایشان در سالهای بعد، بارها ستوده شد و او را فردی ثقه، فاضل، فقیه و امین دانسته اند؛ تا جایی که ایشان به عنوان مرجع دینی و پیشوای شریعت، محل رجوع اهل سنت نیز بودند. نتیجه گیری مرجعیت امام در وادی عمل در مصادیقی چون: اعتبار سندی روایات حضرت، تلمذ علمای اهل سنت در محضر امام و نقل روایات امام از سوی آنان، شرکت در مجالس علمی، مشاوره و مذاکره علمی علما با امام و تاثیرپذیری از مواعظ ایشان و. . . توسط اهل سنت به اثبات رسیده است.

حقایقی که پیامبران با وحی الهی دریافت کرده اند بهترین راه شناخت حقیقت هستی است و سعادت انسان در گرو درک صحیح تر و کامل تر آن است. هدف بررسی مبانی نظریه تفسیری ابوزید در خصوص فهم قرآن. روش پژوهش حاضر رویکردی توصیفی تحلیلی و انتقادی دارد. یافته ها مبانی نظریه تفسیری این اندیشمند، برگرفته از گرایشهای مختلف هرمنوتیک، به ویژه هرمنوتیک فلسفی و مکاتب مختلف، حتی مارکسیسم است که باعث شده دیدگاه های او از انسجام کافی برخوردار نباشد. او با استفاده از روش های تجربی برای ایجاد سازگاری بین سنت و مدرنیته، مفهوم وحی و روش فهم را اصلاح و در برخی موارد کلام خدا را سوگیرانه می فهمد. همچنین پذیرش آرای هرمنوتیکی غربی بدون نقادی باعث شده ناتوانی عقل انسان در شناخت بسیاری از امور را نادیده گرفته و به فهمی محدود و ناکافی از مراد کلام الهی برسد. نتیجه گیری وظیفه خطیر همه عالمان اسلامی و اندیشمندان مسلمان آن است که وحی الهی را صحیح تر و کامل تر بفهمند. هرگز نباید تصور کرد فهم کلام حق تعالی پایان یافته و همه آنچه برای سعادت بشر نازل شده، فهم و دریافت شده است. به همین سبب، تلاش آنان را با همه امکانات مادی و معنوی برای فهم کلام الهی به گونه ای که حقیقت آن آشکار شود، می طلبد.

هدف هدف در این پژوهش، دستیابی به مبانی ارزش شناختی اخلاق از دیدگاه نهج البلاغه بود تا با شناخت آن، بتوان معیارها و ضوابط اخلاقی را بر اساس آموزه های نهج البلاغه استخراج کرد. روش این مقاله با روش داده بنیاد انجام شده است. یافته ها با توجه به معیارهای ارزشی اخلاق در دو مکتب وظیفه گرا و غایت گرای اخلاقی، در مکتب اخلاقی امام علی (ع) گزاره هایی مبنی بر اخلاق وظیفه گرای قاعده نگر و سودگرای قاعده نگر وجود دارد؛ ولی این امر بدین معنا نیست که این مکتب اخلاقی به طور کامل منطبق با این دو دیدگاه اخلاقی است. نتیجه گیری نتایج تحقیق، گویای آن است که دو اصل عدالت و حق طلبی، به عنوان معیار ارزش شناختی اخلاق در نهج البلاغه مطرح شده است. معیارهای تحقق اصل عدالت در نهج البلاغه عبارتند از: رعایت انصاف و مساوات، قرار دادن هر چیز در جای خودش، رعایت حقوق و اعتدال و میانه روی در روابط انسانها؛ و معیارهای تحقق اصل حق طلبی عبارتند از: تحقق آنچه واقعیت و امر واقعی است، رسیدن و دستیابی به حقیقت امور، اجازه و اختیار داشتن انسانها در امور مختلف، در نظر گرفتن استحقاق انسانها و مطالبه حقوقشان.

هدف نوشتار حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش بود که نظریه های منشا پیدایش هویت ملی بر اساس چه پارادایم ها و رویکردهایی قابل طرح و توضیح است. روش برای پاسخ به سوال مقاله، از روش توصیفی-تحلیلی و تکنیک مطالعات کتابخانه ای بهره گرفته شده است. یافته ها یافته های تحقیق نشان دادند که منشا پیدایش هویت ملی بر اساس شش پارادایم نظری ازلی انگاری، جاویدانگاری، مدرنیسم، نمادگرایی قومی، ابزارانگاری و پست مدرنیسم، و چهار رویکرد نظری ذات گرایی، سازه انگاری، گفتمانی و زیست جهانی، قابل توضیح و تفسیر و تبیین است که در این مقاله به همه این نظریه ها پرداخته شده است. نتیجه گیری چیستی هویت و پاسخ به پرسش «من کیستم؟ » همواره یکی از سوالهای معرفتی و مسایل اساسی بشریت از ابتدا تا کنون بوده که هیچ گاه رنگ کهنگی به خود نگرفته و از جدیدترین مباحث عصر مدرن و پسامدرن به حساب آمده است. از نتایج این مطالعه؛ تقسیم بندی مناسب نظریات پراکنده منشا پیدایش هویت ملی، در قالب پارادایم ها و رویکردهای مختلف است که در کسب شناخت و معرفت درست در تحلیل موضوعات و پدیده های هویتی در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، هنری، ادبی و غیره. . . بسیار تاثیرگذار است.

هدف مطالعه حاضر با هدف بررسی امکان و ضرورت سبک زندگی سیاسی امام خمینی (ره) انجام شد. روش روش انجام این تحقیق، کتابخانه ای بود که با روش تحلیل داده ها از آثار امام خمینی انجام شد. بدین صورت که ضمن ارایه تعریف سبک زندگی سیاسی با ترسیم مهم ترین عوامل موثر در تحقق سبک زندگی سیاسی، امکان تحقق این سبک در ساحت زندگی سیاسی امام، بررسی و با بررسی جایگاه عرفانی ایشان، نحوه ضرورت یافتن آن سبک تبیین شد. یافته ها تحقق سبک زندگی سیاسی، مستلزم برخورداری صاحب سبک از باورهای فکری خاص، تشخیص مهم ترین وظایف و اهداف سیاسی و در نهایت، الزام به تحقق سبک در ساحت زندگی سیاسی بود. علاوه بر آن، عواطف و شرایط محیطی صاحب سبک بایستی با باورها و تلقی او از سیاست رابطه هم افزایی داشته باشد. همچنین سبک پذیری مخاطبان و پیروان صاحب سبک، شرط نهایی برخورداری از سبک بود. نتیجه گیری سبک زندگی سیاسی امام از فاخرترین سبکهای این ساحت از زندگی بود. امکان تحقق سبک، ریشه در نگرش فقهی و فلسفی ایشان داشت، ولی ضرورت تحقق آن در ساحت زندگی سیاسی، در پی ریزی و رهبری یک انقلاب مردمی-الهی، ناشی از مقام عرفانی امام بود.

هدف از آنجا که انگاره های نادرست از خداوند به شدت بر رفتار و تعامل ما با خداوند و انسانها اثرگذار است، این پژوهش با هدف شناسایی علل انگاره های نادرست از خداوند انجام شد و در پی آن بود به این سوال پاسخ دهد که عوامل پیدایش تصورات نادرست از خداوند در بین افراد چیست. روش بدین منظور از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با 22 نفر از دانشجویان دختر مقطع لیسانس دانشگاه میبد که از طریق نمونه گیری مبتنی بر هدف با حداکثر تنوع انتخاب شدند، اطلاعات پژوهش جمع آوری شد. داده ها بعد از مصاحبه با 18 نفر به نقطه اشباع رسید، ولی برای حصول اطمینان تا 22 نفر ادامه یافت. پس از پیاده کردن مصاحبه های ضبط شده و گزاره نویسی، به تحلیل داده ها به روش تفسیری پرداخته شد و کدهای اولیه استخراج شدند. این کدها بر اساس شباهت ها دسته بندی و طبقه بندی شده و در قالب مقولات شکل گرفتند. یافته ها 75 مفهوم در کدگذاری اولیه و 32 مقوله در کدگذاری باز به دست آمد که با حذف موارد تکراری، به 52 مفهوم و 19 مقوله تقلیل یافت که علل خداانگاره های نادرست را تشکیل می دهند. نتیجه گیری بر اساس نتایج پژوهش، برخی از علل خداانگاره های نادرست عبارتند از: غلبه حس گرایی در معرفت شناسی، نقص اطلاعات، راحت طلبی، عدم آموزش/ عدم آموزش صحیح و. . . .