مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1400 | دوره:8 | شماره:28 |تعداد مقالات:6

تاریخ نگاری از منظر کارکردهای سیاسی و اجتماعی عمده ای که در زندگی انسانی ایفا می کند به منبعی برای آموزش و انتقال معرفت اجتماعی، هویت سازی، مشروعیت سازی و کنشگری سیاسی و اجتماعی بدل شده است. در اندیشه دولت-ملت، تاریخ نگاری مبنایی برای ایجاد و تقویت مفاهیم اجتماعی، ارزش ها و هنجارهایی است که ساختارهای سیاسی و اجتماعی بر مبانی آنها استوار شده و همبستگی اجتماعی، امنیت و نظم سیاسی را سامان داده است. از سوی دیگر به دنبال تبدیل شدن امر هویت به معضل اساسی بسیاری از جوامع و گروه های اجتماعی، امنیت اجتماعی به یک گفتمان مهم در حوزه امنیت پژوهی تبدیل شده است. موضوع اصلی امنیت اجتماعی معطوف به چگونگی حفظ و تداوم هویت اجتماعی و فرهنگی جامعه، ارزش ها، سنت ها، الگوها، عقاید و مذاهب گروه های اجتماعی در شرایط متغیر و متحول اجتماعی و تهدیدهای متوجه آن است. براین اساس سوال اصلی تحقیق این است که نسبت کارکردهای اساسی تاریخ نگاری با امنیت اجتماعی چیست؟ یافته های این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی و تحلیل مفاهیم اساسی امنیت اجتماعی و کارکردهای سیاسی و اجتماعی تاریخ نگاری صورت گرفته، نشان گر آن است بین کارکردهای سیاسی و اجتماعی تاریخ نگاری و امنیت اجتماعی رابطه مستقیمی برقرار است. امنیت اجتماعی بر مرجعیت هویت و فرهنگ استوار است و مفاهیم اجتماعی، ارزش ها و هنجارها، عامل اساسی ایجاد و تقویت امنیت اجتماعی به شمار می آیند. تاریخ نگاری با کارکردهایی چون فراهم آوردن معرفت اجتماعی، هویت سازی فردی و جمعی، مشروعیت سازی برای دولت و واحدهای سیاسی و زمینه سازی برای برقراری همبستگی اجتماعی و کنش سیاسی اجتماعی مشترک، سهم چشمگیری در ارتقای امنیت اجتماعی ایفا می کند.

فتحعلی شاه با انتخاب عباس میرزا به عنوان ولیعهد، رقابت و مخالفت سایر شاهزادگان به ویژه محمدعلی میرزا را برانگیخت. او با اعمال سیاست انتصاب فرزندانش به حکومت ایالات و ولایات، ضمن برقراری نظم و امنیت در سرتاسر ممالک محروسه ایران، فضای رقابتی بین شاهزادگان حکمران قاجار را تشدید کرد. در این میان محمدعلی میرزا در سال 1221 ه. ق/1806 م به حکومت کرمانشاهان و مناطق غربی ایران منصوب شد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته است و در صدد پاسخ به این سوال است که محمدعلی میرزا چه اقدامات امنیتی-انتظامی در غرب ایران انجام داد؟ یافته ها نشان می دهد، محمدعلی میرزا با اقدامات امنیتی-انتظامی متعددی به تثبیت جایگاه خود پرداخت و به رقابت با عباس میرزا پرداخت. او با اصلاحات نظامی در قشون، تثبیت مرزهای ایران در مقابله با عثمانی ها، کنترل ایلات و عشایر و استفاده از توان نظامی آن ها در سرکوب مخالفان و برقراری امنیت در منطقه تحت سلطه اش، خود را به یکی از مقتدرترین شاهزادگان کشور و رقیب جدی عباس میرزا برای قبضه سلطنت تبدیل کرد.

قلعه ها از بناهایی است که در دوره ساسانیان از ملزومات شهرسازی محسوب می شده و به عنوان سازه ای دفاعی-امنیتی و محل حکمرانی بوده که عموما در ارتفاعات ساخته می شدند. شرایط طبیعی و جغرافیایی در ساخت این آثار بیشترین تاثیر را داشته است. به گونه ای که این بناها، معمولا مشرف بر جلگه ها و راه های ارتباطی احداث می شدند. وضعیت خاص رشته کوه های غرب کشور ایران به ویژه استان لرستان سبب شده تا شاهراه های ارتباطی آن از روزگاران باستان تاکنون چندان تغییر مسیر نیابد. در همین راستا، طی بررسی در شرق پل دختر، به تعدادی سازه و قلاع (سروگل و سروناز) برخورد شد که ترکیبی از قلوه سنگ، خاک رس و آهک بودند. هدف این پژوهش، بررسی سازه های امنیتی-دفاعی ساسانیان در محدوده دره تخت چان است که قلعه های ایجاد شده در دره سیمره را مورد بررسی قرار داده است. روش بررسی پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به دو روش میدانی و کتابخانه ای است. نویسندگان پژوهش با توجه به نوع معماری سازه ها و قلاع، بهره گیری از روایت های شفاهی و کتب تاریخی، راه های مهم باستانی و دیگر قلعه های منطقه به این نتیجه رسیده اند که این نوع سازه ها و قلاع متعلق به ساسانیان می باشد. همچنین نتایج یافته ها نشان می دهد که عملکرد قلعه های یافت شده در دره تخت چان از اقدامات ساسانیان برای دفاع از امنیت شهرهایشان بوده که در حوزه ای ایجاد شده اند که در مسیر شاهراه های باستانی بوده است.

روزنامه جنوب به مدیریت محمدباقر تنگستانی از روزنامه های مهم و تاثیرگذار در دوره مشروطه بود که با هدف مبارزه با استبداد، بر تحقق قدرت حکومت مرکزی تاکید داشت. این روزنامه ضمن انعکاس سال های هرج ومرج قبل از مشروطه یکی از اهداف مشروطه را حفظ نظم و امنیت و تحقق اقتدار حکومت مرکزی می دانست. مقاله پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و با تحلیل محتوای روزنامه جنوب در صدد یافتن پاسخی برای این سوال می باشد که ضرورت جلب نیروی نظامی از ایلات و عشایر از دیدگاه روزنامه مذکور چه بود؟ یافته ها حکایت از آن دارد که روزنامه با انتقاد از وضعیت ملوک الطوایفی قبل از مشروطه، لزوم استخدام و به کارگیری ایلات در تشکیلات نظامی دولتی به عنوان یک گروه نظامی قدرتمند را یک اقدام عاجل می دانست و تصویب لایحه در مجلس شورای ملی را گامی در جهت ثبات امنیت در داخل و مرزهای کشور می دانست. این موضوع به دلیل بحران های مالی در دولت های مشروطه به سرانجام نرسید و سرانجام با ظهور رضاشاه، جذب سوار از ایلات مسکوت ماند.

اردشیر بابکان با پیروزی بر اردوان پنجم اشکانی در سال 224 میلادی، شاهنشاهی ساسانیان را بنیان گذاشت. موضوع غنایم در سامان دهی به امور اجتماعی، اقتصادی و حتی نظامی-انتظامی در دوره ساسانی نقش مهمی داشت. اردشیر و جانشینان او علاوه بر دریافت مالیات و عوارض، برای تامین مخارج دربار، مواجب سپاهیان و هزینه های امور عام المنفعه به درآمدهای دیگری نیز توجه می کردند. یکی از این درآمدها غنایم جنگی بود. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، با هدف بررسی چگونگی به دست آوردن غنایم و اهمیت آن در امور اقتصادی و نظامی، در جنگ های دوره ساسانی از جمله میان ایرانیان و رومیان، ترکان و اعراب، از دید شاهان و سپاهیان ساسانی پرداخته است. یافته های این پژوهش مبین آن است که غنایم جنگی گهگاه خزانه خالی را پر، به رونق و ترقی اقتصادی کشور کمک و در مواردی منجر به بخشش مالیاتی و کمک به فقرا و نیازمندان و در مواقعی نیز سبب ایجاد آشوب و بی نظمی اجتماعی و نظامی می شد. به طوری که اختلاف هرمزد چهارم با بهرام چوبین یکی از فرماندهان نظامی در رابطه با غنایم جنگی بوده است.

پادشاهان قاجار با تاسیس افواج محلی در مناطق مختلف کشور مانند لرستان، آذربایجان، کردستان و غیره، که زیر نظر روسای قبایل بود؛ از توان نظامی و انتظامی آنها بهره می بردند. قاجارها با کسب تابعیت ظاهری این افواج، از آنها در جنگ های خارجی و ایجاد امنیت در مناطق تحت نفوذشان استفاده می کردند. از جمله در لرستان افواج دلفان، سیلاخور، امرایی و بیرانوند شکل گرفت. در میان افواج محلی، فوج بیرانوند جایگاه خاصی دارد؛ زیرا طبق نوشته های منابع درباری و محلی هر موقع این فوج تابع دولت مرکزی بود، کارکرد سودمندی در لرستان و در جنگ های خارجی مانند جنگ هرات در زمان دو پادشاه قاجاری داشت. از سوی دیگر با از بین رفتن نفوذ حکومت مرکزی، این فوج از هم گسیخته و یاغی می شد. ایجاد فوج بیرانوند نقش مهمی در میزان تابعیت روسای این ایل در برابر حکومت مرکزی قاجار داشت. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که حضور رییس فوج بیرانوند در ایجاد امنیت توسط آنها در لرستان و خوزستان، نشان از نقش مثبت آن در سیاست حکومت مرکزی داشت و سرکشی آن موجب ایجاد ناامنی در مناطق نامبرده می شد.