تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1398 | دوره:26 | شماره:4 (پیاپی 77) |تعداد مقالات:20

این بررسی به منظور نشان دادن رفتار رویشی گونه های Aeluropus lagopoides، bipinnata Desmostachya، Halocnemum strobilaceum، Alhagi graecorum و Atriplex leucoclada در طی سال های 1386 تا 1389 در مرتع زمین سنگ استان هرمزگان انجام شد. تعیین تولید و مصرف با استفاده از پایه هایی با اندازه متوسط انجام شد و هر ساله تعداد 5 پایه متوسط از گیاه به ازای همه ماه های فصل رویش و چرا در داخل محدوده قرق برای اندازه گیری تولید و به همین تعداد در عرصه چرا برای اندازه گیری باقیمانده تولید منظور گردید و از تفاضل آن ها مقدار مصرف مشخص شد. نتایج نشان داد که سال ها و ماه های مختلف تأثیر معنی داری بر تولید و مصرف گونه های مورد بررسی داشته است (05/0P<). داده های سال های 1389-1386 نشان داد که تولید متوسط پنج گونه دائمی مورد بررسی در منطقه 8/125 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار و سهم گونه Halocnemum strobilaceum و bipinnata Desmostachya در تولید بالا و به ترتیب به میزان 9/52 و 7/22 درصد کل علوفه بود. میزان مصرف گونه ها در منطقه 4/32 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار و بیشترین سهم مصرف متعلق به گونه های Halocnemum strobilaceum و Alhagi graecorum و به ترتیب به میزان 8/41 و 1/30 درصد کل علوفه بود. بیشترین میزان تولید در سال 1387 با 7/162 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار بود که 8/1 برابر بیشتر از سال کم تولید (1388) بود. بیشترین میزان مصرف در سال 1389 با 7/35 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار بود. در تمامی سال ها و در همه گونه ها بیشترین میزان تولید و مصرف علوفه در فروردین ماه بود.

مراتع از جمله منابع طبیعی هستند که باوجود قرار گرفتن در گروه منابع تجدیدپذیر به دلیل بهره برداری نامناسب در بسیاری از مناطق جهان به سوی ناپایداری و تخریب رفته اند. این تحقیق درصدد جستجوی راه های حفاظت از مراتع در استان همدان بوده است. کلیت روش این تحقیق توصیفی و تحلیلی بوده و عمدتاً از روش های کیفی بهره برده و بر رویکرد مشارکتی جهت افزایش صحت و تعمیق نتایج تأکید داشته است. روش تحلیل استراتژیکSWOT به جهت توانایی در تهیه چهارچوبی مستدل برای تدوین راهکارها در تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. در بسیاری از تحقیقات جهت شناسایی عناصرSWOT (شامل قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدها) و نیز تعیین راهکارها به بررسی مطالعات قبلی و یا نظرات خود محقق اکتفا می شود، اما در این تحقیق جهت تعیین عناصرSWOT و شناسایی راهکارها، مجموعه ای از روش ها شامل: برگزاری یک جلسه «طوفان فکری»، برگزاری8 کارگاه PRA و تکمیل15 پرسشنامه تعیین عناصرSWOT توسط خبرگان استفاده شده است. در مرحله بعد، کمّی سازی این عناصر با روش «تحلیل سلسله مراتبی» و تکمیل18 پرسشنامه مقایسه زوجی توسط خبرگان در مقیاس «ال ساعتی» انجام گرفته که این روش ترکیبی ازSWOT با AHP است. به این ترتیب در قالب ماتریسSWOT مجموعاً 20 عنوان راهکار معرفی شد. اهم راهبردهای ارائه شده شامل: لزوم مشارکت همه جانبه و رکن قرار گرفتن دیدگاه های مردم، بازسازی اعتماد دولت ملت در رابطه با اداره منابع طبیعی، بهره گیری از توان سازمان ها و تشکل های مردم نهاد، استفاده از فنون جدید و شبکه های اجتماعی در راستای حفاظت مراتع، تقسیم قدرت و عدم تمرکز در مدیریت و تصمیم گیری برای منابع طبیعی و توزیع بهتر و بیشتر نیروهای عملیاتی در واحدهای اداری خردتر، مانند دهستان است. ایجاد «مهندسان ناظر منابع طبیعی» و حمایت از شرکت های خدمات تخصصی مرتع پیشنهاد شده است.

تخریب مراتع، اعمال چرای بی رویه و ضعف مدیریت صحیح چرا از موضوعاتی است که تعادل اکوسیستم های مرتعی را به هم زده و بقای زندگی شبانی را به مخاطره انداخته است. بنابراین شناخت عوامل مؤثر بر مدیریت چرا به عنوان قدم اولیه برای بهبود و تبدیل این وضعیت به حالت پایدار ضرورت دارد. این تحقیق در زیست بوم عشایر طایفه ی شش بلوکی از ایل قشقایی در استان های فارس و بوشهر در سال 1395 انجام گرفت. روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق، کتابخانه ای و میدانی (پرسش نامه و مصاحبه) بود. از 40 بهره بردار خبره و 25 کارشناس خبره مرتبط با موضوع تحقیق، پرسش نامه ویژه مقایسات زوجی تکمیل گردید. برای تعیین و مقایسه وزن و اولویت عوامل مؤثر بر مؤلفه های مدیریت چرا از دو دیدگاه بهره برداران و کارشناسان از روش های توصیفی و آماری ناپارامتریک استفاده شد. نتایج نشان داد که در اکثر موارد بین دو دیدگاه از نظر وزن دهی و اولویت بندی به عوامل مؤثر بر مؤلفه های مدیریت چرا تفاوت معنی داری وجود دارد(01/0p<). همچنین در بسیاری از موارد، تفاوت وزنی بسیار بالا بوده و در برخی از موارد، میزان تفاوت نظرات بین دو گروه پاسخگو ناچیز می باشد. برای تلفیق دو دیدگاه بهره برداران و کارشناسان از روش AHPبهره گیری شد. نتایج نشان داد که در این روش، اشتراک دو دیدگاه 6/72 درصد می باشد. حمایت دولت از طریق تامین علوفه و آب در خشکسالی ها، هماهنگی کارشناسان با بهره برداران در تعیین تقویم کوچ، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی مرتعی در ییلاق و تثبیت ایل راه ها و به ثبت رساندن حق ارضی عشایر جهت انجام کوچ از جمله پیشنهادهای اجرایی این تحقیق جهت ساماندهی کوچ زود هنگام به مراتع ییلاقی و بهبود مدیریت چرا می باشند.

پدیده مخرب بیابان زایی و فرسایش بادی امروزه از مهم ترین بحران های زیست محیطی در جهان است که از چالش های جدی در برابر تولید پایدار و مدیریت اراضی کشاورزی محسوب می شود. در پژوهش حاضر، اثر فرآیند ترسیب میکروبی کربنات کلسیم به عنوان یک بهساز زیستی و سازگار با محیط زیست جهت مهار فرسایش بادی و تثبیت خاک مورد مطالعه قرارگرفته است. بدین منظور با استفاده از شبیه سازی در تونل باد، میزان فرسایش نمونه های سیمانی شده از طریق زیستی در دامنه ای از سرعت های مختلف باد (صفر تا 98 کیلومتر بر ساعت) در دو نوع خاک با بافت شنی و سیلتی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی در سه تکرار بررسی گردید. بررسی سرعت آستانه حرکت ذرات خاک نشان داد که در خاک هوا خشک با بافت سیلتی ذرات خاک در سرعت 8 کیلومتر بر ساعت و خاک شنی ذرات خاک در باد با سرعت 10 کیلومتر بر ساعت شروع به حرکت کردند. درصورتی که در تمامی نمونه های سیمانی شده با روش زیستی، ذرات در سرعت 97 کیلومتر بر ساعت حرکت نکردند. همچنین نتایج نشان داد شار تلفات خاک در تمامی تیمارهای سیمانی شده با روش زیستی در سرعت های مختلف باد در مقایسه با نمونه های شاهد کاهش معنی داری داشتند. تفاوت در مقدار تلفات خاک در بین نمونه های سیمانی شده با روش زیستی و تیمارهای شاهد در سرعت های بالای باد بسیار چشمگیر بود. به طوری که در سرعت های بیش از 57 کیلومتر بر ساعت میزان تلفات خاک در تیمارهای شاهد به یکباره افزایش قابل ملاحظه ای نشان داد، درصورتی که در خاک های تیمار شده با باکتری میزان تلفات خاک بسیار ناچیز و در حدود 5/2 کیلوگرم در مترمربع در ساعت بود. همچنین نتایج نشان داد که مقدار کربنات کلسیم معادل و مقاومت فروروی سطح خاک در تیمارهای سیمانی شده با روش زیستی نسبت به تیمارهای شاهد به طور معنی داری افزایش داشت که این امر نشان دهنده تشکیل یک لایه مقاوم سطحی بر روی نمونه-های سیمانی شده است. مقایسه بین باکتری های مورد استفاده در این پژوهش نیز نشان داد که Bacillus infantis و Paenibacillus sp3کارایی بالایی در مهار فرسایش بادی داشتند. بنابراین بنظر می رسد که سیمانی شدن به روش زیستی می تواند روشی مؤثر برای تثبیت ذرات سطح و مهار فرسایش بادی خاک باشد.

اطلاع از تنوع گونه ای گیاهی و ارتباط آن با عوامل محیطی، از مقدمات ضروری در عملیات احیای مرتع و اولویت حفاظت و حمایت از تنوع گونه ای رویشگاه هاست. بدین منظور، مراتع کوهستانی نمین، انتخاب و به روش تصادفی سیستماتیک در زیرحوزه ها، اقدام به برداشت داده های پوشش گیاهی شد. با ثبت ویژگی های فیزیوگرافی و توپوگرافی و اندازه گیری خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، رابطه بین تنوع گیاهی و خصوصیات زیرحوزه ها، بررسی شد. بدین منظور برای بررسی ارتباط تنوع گونه ای با ویژگی های محیطی، با توجه به طول گرادیان محاسبه شده، از روش آنالیزافزونگی (RDA) به عنوان روش خطی استفاده شد. بر مبنای نتایج، ویژگی های فیزیوگرافی و توپوگرافی، بر غنای گونه ای و خصوصیات شیمیایی خاک و بر مقدار یکنواختی و تنوع گونه ای زیرحوزه ها، بیشترین تاثیر را داشت و میزان 64/89 درصد از تغییرات را تبیین می کرد. در مجموع؛ مقدار شیب، کربن آلی و هدایت الکتریکی خاک، از مهمترین عوامل موثر بر افزایش مقادیر شاخص های تنوع گونه ای و پارامترهای طول، مساحت و جهت زیرحوزه، از مهمترین عوامل موثر بر کاهش شاخص های مذکور بود. لذا در شرایطی که هدف مدیریت، افزایش تنوع گونه ای باشد، بایستی مکان هایی که از نظر خصوصیات شیمیایی خاک (ماده آلی و به تبع آن کربن آلی) در معرض خطر هستند، در اولویت قرار گیرند و اگر هدف مدیریت، افزایش ساختار پوشش گیاهی و افزایش درصد حفاظت گیاهی از فرسایش پاشمانی باشد، در این صورت بایستی مکان هایی که در جهات جنوبی واقع هستند و دارای شیب تند می باشند، در اولویت قرار گیرند. ضمن اینکه انجام عملیات احیای مرتع، در زیرحوزه های با مساحت بزرگتر، به واسطه پائین بودن غنای گونه ای، در اولویت می باشد و زیرحوزه های کوچکتر، به واسطه دارا بودن غنای بالا، باید در اولویت حفاظت و حمایت، قرار گیرند.

گرد و غبار از جمله عوامل مهم تاثیرگذار بر بیلان تابش و بازتابش خورشیدی در جو زمین است و از این نظر بر اقلیم محلی دارای تاثیر بسزایی می باشد. آشکارسازی ریزگردهای موجود در جو بر روی مناطق بیابانی بر خلاف دریا و اقیانوس ها (سطوح تیره) به دلیل تداخل بازتاب های طیفی سطوح روشن و گرد و غبار به سختی صورت می گیرد. ارائه روشی ساده و کم هزینه برای شناسایی ریزگرد ها و پیش بینی اثرات آن ضروری است. از جمله شاخص های مهم شناشایی گرد و غبار و دود، شاخص ضخامت نوری ریزگرد ( Aerosol Optical Thickness) می باشد که بصورت محصول آماده در مقیاس وسیع (10×10 km) عرضه می شود که مناسب برای آشکار سازی گرد و غبار محلی نمی باشد. هدف از انجام این تحقیق استفاده از داده های طیف مرئی و مادون قرمز میانی سنجنده OLI برای شناسایی ریزگردهای مناطق بیابانی است. در این تحقیق با استفاده از طول موج مادون قرمز میانی( (2. 1µ m و طول موجهای قرمز و آبی ضخامت نوری ریزگرد (AOT) محاسبه شد. نتایج نشان داد نسبت بین طول موج قرمز و مادون قرمز میانی 95/0 و طول موج آبی و مادون قرمز میانی 05/1 است. مقایسه نتایج حاصل از محاسبه شاخص ضخامت نوری ریزگرد با اندازه گیری توسط تابش سنج نشان داد همبستگی بین داده های روش محاسباتی با داده های اندازه گیری مستقیم برای طول موج قرمز و آبی به ترتیب 83/0 و 95/0 و مجذور میانگین مربعات خطا (RMSE). به ترتیب 91/0 و 4/9 است. بنابراین میتوان گفت روش این تحقیق برای برآورد ضخامت نوری ریزگرد در طول موج 65/0 میکرومتر (AOT 0. 65µ m) دارای دقت کافی بوده و برای اندازه گیری ضخامت نوری ریزگرد در طول موج 47/0 میکرومتر (AOT 0. 47µ m) مناسب نیست.

باوجودوسعتزیادمناطقتحتتاثیربادهای120روزهسیستان، منطقهزابلباموقعیتخاصتوپوگرافیدارایبیشترینوشدیدترینطوفانهایگردوغباردرشرقکشوراست. به منظور شناسایی و تحلیل الگوی گردوغبار منطقه زابل و وجه تمایز آن از سایر قسمت های تحت تاثیر بادهای معروف120 روزه سیستان، از پایگاه داده های محیطی؛ کدهای گردوغبار، و از پایگاه داده ا ی NCEP/NCAR با قدرت تفکیک مکانی5/2× 5/2 درجه طول و عرض جغرافیایی داده های فشار تراز دریا متناظر با روزهای گردغبار دردوره آماری 1987-2016 استفاده شده است. با هدف استخراج الگوی های جوی مولد رخدادهای گردوغبار بر روی داده های فشار تراز دریا اقدام به انجام تحلیل خوشه ای در محیط نرم افزار متلب شد. در نهایت 4 الگو استخراج و برای هر الگو یک روز که بیشترین همبستگی را با سایر روزها داشت بعنوان روز نماینده آن الگو انتخاب شد. از بین4 الگو غالب ترین الگو با فروان ترین رخداد انتخاب، و رخداد 13تا 16 جولای 2016 به عنوان روز نماینده این الگوی غالب مورد برررسی قرار گرفت؛ به این منظور نقشه هایسینوپتیکفشارودمایسطحزمین، تاواییوجریانجتدرلایهزیرین جو، میدانبادوجهتجریاناتدرسطحزمین و نیم رخسینوپتیکناپایداریهواترسیمگردید. نتایجنشاندادمنطقهزابلبهدلیلبرخورداری از رسوبات ریزدانه رودخانه ای و تالابی و قرارگیریدرحاشیهغربیکم فشاری که دارای ماهیت حرارتی است و تعامل این کم فشار با پرفشاری که با توجه به موقعیت مکانیش گاها پرفشار ترکمنستان، هندوکش، شمال شرق ایران و شمال دریای خزر نامیده می شود، با ایجاد شیو تغییرات فشاری زیاد، بیشترین پتانسیل تولید ریزگرد را دارد؛ اینکم فشاردرلایهپایینیجوبامکشگردوغباروحرکتپادساعتگردباعبورازرویمنابعریزگرددرمنطقهزابل، مانعنفوذآنبهعرضهایپایینترتحت تاثیر بادهای120 روزه سیستانو سبب انتقال بیشتر ذرات ماسه و گردو غبار به سمت افغانستان شدهاست. بنابراینباتوجهبهموقعیتزابلنسبتبهاینکم فشارکه شدتآن درتیرماهبهاوجمی رسد، و آنرانسبتبهسایرمناطقتحتتاثیربادهای120روزهمتمایزنموده، بایدتمهیداتویژهایجهتکاهششدتگردوغبارها، درنظرو در برنامه های مقابله با ریزگردها در اولویت قرار گیرد.

آگاهی از ارزش رجحانی گونه های گیاهی، یکی از ملزومات اساسی جهت تعیین علوفه در دسترس و به تبع آن، محاسبه ظرفیت چرای رویشگاه های مرتعی است. برای انجام پژوهش حاضر، 36 گونه شامل 21 گونه چند ساله و دائمی و 15 گونه یکساله مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور طی چهار سال (1386-1389) و در هر ماه از فصل رویش (بهار و تابستان)، به مدت حداقل 1800 ثانیه از یک راس میش بالغ غیرآبستن و غیر شیرده نژاد لری لرستان با میانگین وزن 50 کیلوگرم در داخل گله و در حال چرا، فیلمبرداری شد. نتایج نشان داد؛ گراس های یکساله مانند Heteranthelium piliferum, Bromus tectorum, Bromus danthonia, Boissiera squarrosa با کل مدت زمان 3083 ثانیه نسبت به بقیه گونه ها، بیشترین زمان چرا را بخود اختصاص داده اند. گونه های بعدی شامل trichophorum Agropyron با 2594 ثانیه، Bromus tomentellus با 1232 ثانیه Onobrychis melanotricha با 681 ثانیه، پهن برگان علفی یک ساله مانند Helianthemumledifolhum, Minuartia obtusiloba, talaspi perfoliatum, Diplotaxis erucoides, Viciea peregerinaبا 670 ثانیه وHordeum bulbosum با 565 ثانیه در رتبه های بعدی قرار گرفتند. در نهایت مشخص شد گندمیان یکساله و بوته ای ها در اردیبهشت، گندمیان پایا در خرداد و پهن برگان علفی در تیرماه دارای خوشخوراکی کامل و کلاس I می باشند. همچنین مجموع گندمیان و پهن برگان علفی پایا در تیرماه، پهن برگان علفی یکساله در اردیبهشت و بوته ای هادر خردادماه کلاس خوشخوراکی II را دارا می باشند و فرم های رویشی در سایر ماه ها خوشخوراکی کلاس III را دارند.

پایداری خاکدانه و ساختمان خاک به عنوان شاخص های کلیدی سلامت خاک مرتع بوده و از عوامل مؤثر در کنترل فرسایش خاک به شمار می روند. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر قرق بر وضعیت پایداری خاکدانه ها و ساختمان خاک در چهار منطقه از مراتع استان گلستان شامل چهارباغ، اینچه برون، گمیشان و مراوه تپه انجام شد. نمونه برداری خاک از دو عمق 20-0 و 40-20 سانتی متر با حفر پروفیل و به روش تصادفی-سیستماتیک و در امتداد هر ترانسکت در هر یک از سایت های قرق و مجاور قرق مناطق چهارگانه انجام شد. پایداری خاکدانه ها به روش الک تر در آزمایشگاه مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج حاصل برای سایت های قرق و مجاور قرق و نیز دو عمق مربوطه به ترتیب با استفاده از آزمون تی نمونه های مستقل و جفتی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد در اغلب سایت های مورد مطالعه مقادیر پایداری در خاک سطحی نسبت به خاک عمقی بیشتر می باشد. نتایج بررسی اثر قرق مرتع بر تغییر مورفولوژیکی و وضعیت ساختمان خاک نشان از نقش مثبت قرق در توسعه ساختمان خاک در تمامی مناطق مورد بررسی داشته است ولی این نتایج در بررسی آماری پایداری خاکدانه تنها در منطقه اینچه برون و گمیشان از لحاظ آماری معنی دار شد. بالاترین مقدار پایداری خاکدانه در عمق اول سایت قرق گمیشان (52/4 میلی متر) و کمترین میزان پایداری خاکدانه در عمق دوم سایت چرایی گمیشان (15/1 میلی متر) مشاهده شد. بررسی نهایی نتایج نشان داد صرف نظر از نقش مثبت قرق در ارتقای وضعیت پایداری خاکدانه، عواملی همچون موقعیت جغرافیایی مرتع، اقلیم، نوع پوشش گیاهی و شرایط چرای دام به عنوان عوامل همراه قرق مؤثر بر پایداری خاکدانه و ساختمان خاک بایستی مورد توجه واقع شوند.

بذر اکثر گیاهان دارویی در شرایط طبیعی دارای خواب می باشند، بنابراین شناخت عوامل موثر بر خواب بذر و ایجاد شرایط بهینه برای جوانه زنی آن ها برای کشت گسترده گیاهان دارویی لازم می باشد. زرین گیاه (بادرنجبویه دنایی) انحصاری ایران است و گیاهی مهم (در حال انقراض) از خانواده نعناعیان است. این تحقیق به منظور یافتن موثرترین تیمار جهت شکستن خواب بذر زرین گیاه که از مشکلات عمده زراعت آن در سطح وسیع و یا احیا در عرصه های طبیعی آن است صورت گرفت. تیمارهای آزمایش شامل خراش دهی با سمباده، اسید سولفوریک 95% (در دو زمان 3 و 6 دقیقه و تلفیقی از این دو تیمار)، اسید جیبرلیک (125، 250و 500 میکروگرم بر میلی لیتر)، نیترات پتاسیم (2/0 و 4/0 درصد در 2 بازه زمانی) و همچنین سرمادهی مرطوب (در دمای 5 درجه سانتیگراد به مدت 24، 48و 72 ساعت) در مقایسه با شاهد (آب جاری در دو بازده زمانی 24 و 48 ساعت) انجام شد. آزمایش در قالب یک طرح کاملأ تصادفی اجرا گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که در بین تیمارها استفاده از خراش دهی با سمباده و استفاده از اسید سولفوریک بیشترین اختلاف معنی داری در سطح یک درصد بر درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص ویگور، وزن تر و خشک ساقه و وزن تر و خشک ریشه را داشت. نتایج نشان داد که تیمار اسیدسولفوریک به مدت سه دقیقه باعث افزایش معنی داری در میزان جوانه زنی بذور نسبت به شاهد و سایر تیمار های دیگر گردید نتایج یافته ها نشانگر این است که وجود پوسته سخت و موسیلاژ زیاد به عنوان یک مانع فیزیکی است و از طریق ممانعت از گسترش رویان و یا از طریق ایجاد محدودیت در جذب آب و تبادلات گازی به عنوان عوامل محدود کننده جوانه زنی عمل می کند. بنابراین اعمال یکسری از تیمارها نظیر خراش دهی بذر و تیمارهای هورمونی نظیر جیبرلین جوانه زنی بذر زرین گیاه را بهبود می بخشد.

در برنامه افزایش تولید علوفه در مراتع کشور، گردآوری و ژرف نگری دانش استقرار گیاهان علوفه ای، ضروری است. بدین منظور، بذر گونهTrifoliumpratense، از بازار شهر ساری تهیه و کشت شد. هدف از این بررسی تعیین فصل بهینه و روش کارآمد استقرار این گونه برای اصلاح مراتع در عرصه مراتع استپی بود. محل کشت این گونه در ایستگاه آبخوانداری پشتکوه ساری با متوسط بارندگی سالانه 350 میلی متر و اقلیم نیمه خشک سرد بود. برای این منظور، دو تیمار بذرکاری و بذرپاشی در دو تاریخ کشت پائیزه و بهاره، بر پایه طرح آماری کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کاملا تصادفی، با تیمار اصلی تاریخ کشت و تیمار فرعی روش کشت، در سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد، بین فصل کشت و همچنین بین دو روش کشت، در سطح یک درصد خطا تفاوت معنی دار وجود داشت. جوانه زنی و زنده مانی در فصل کشت پاییز(جوانه زنی11/39%، زنده مانی 83/13%) نسبت به کشت بهاره(جوانه زنی06/30%، زنده مانی83/11%) ارجحیت داشت. همچنین کشت بصورت بذر کاری(جوانه زنی22/39%، زنده-مانی78/14%) نسبت به بذرپاشی(جوانه زنی94/29%، زنده مانی89/10%)، برتری نشان داد. با توجه به نتایج بدست آمده، کشت پاییزه نسبت به کشت بهاره و روش بذرکاری نسبت به روش بذرپاشی بهتر بود. امکان اصلاح مراتع مناطق مشابه آب و هوایی و خصوصیات فیزیکی مرتع محل آزمایش، و کشت پاییزه شبدر قرمز به روش بذرکاری برای افزایش تولید علوفه، و چرای مستقیم دام وجود دارد.

پوسته های بیولوژیک از جمله گلسنگ ها امروزه به عنوان یکی از شاخص های بیولوژیکی زنده استفاده می شوند. هدف اصلی این مطالعه ارزیابی روند تغییرات تنوع گلسنگ ها در فشارهای مختلف چرایی در طول سال در مراتع کوهسری شهرستان سمیرم استان اصفهان است. تنوع گلسنگ ها متغیر وابسته و آشفتگی وارده شامل 5 میزان دامگذاری 1، 5/1، 2، 5/2 و3 واحد دامی در هکتار به عنوان متغیر مستقل است. میزان های دامگذاری به مدت 4 سال با اجرای 5 سناریو مدیریتی (چرا و قرق به صورت متناوب و متوالی) اعمال و مطالعه شد. حضور و عدم حضور گلسنگ ها به روش نمونه برداری تصادفی با استفاده از ترانسکت و واحدهای نمونه برداری تو در تو انجام شد. تنوع گلسنگ با استفاده از نرم افزار PAST و رابطه ی بین متغیرها با SPSS محاسبه شد. نتایج نشان داد تنوع گلسنگ ها به خوبی نشانگر میزان فشار بر اکوسیستم مرتع است. در مدیریت اکوسیستم های مرتعی می توان از ویژگی تنوع گلسنگ به عنوان شاخص اکولوژیکی به منظور تحت فشار بودن یا نبودن اکوسیستم های مرتعی اکوسیستم مرتع استفاده نمود. همچنین بهترین سناریوی مدیریت چرایی برای این منطقه مبتنی بر تغییرات تنوع گلسنگ، سناریوی چرای متناوب (یک سال در میان چرا و استراحت بسته به وضعیت مرتع و روش مرتعداری) پیشنهاد می شود.

اقلیم و کاربری اراضی، دو عامل مهم می باشند که بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تأثیر زیادی دارند. این پژوهش به منظور بررسی تأثیر اقلیم و کاربری اراضی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در سال 1395 در استان ایلام انجام گرفت. پس از بررسی های اولیه، منطقه ایوان با اقلیمی نیمه مرطوب و گنجوان با اقلیمی نیمه خشک در استان ایلام انتخاب گردیدند. در هر منطقه، سه کاربری شامل جنگل، مرتع و کشاورزی در نظر گرفته شد. پس از بررسی های میدانی در هر کاربری، پنج نمونه مرکب با سه تکرار از عمق های سطحی (10-0 سانتی متری) و تحتانی (30-10 سانتی متری) خاک به صورت تصادفی برداشت گردید. نتایج نشان داد بیشترین مقدار آهک (85/47 درصد) و سیلت خاک (75/31 درصد) در اقلیم نیمه خشک گنجوان به دست آمد. خاک های اقلیم نیمه مرطوب ایوان بیشترین مقدار رس و پتاسیم قابل جذب را دارا بود. بیشترین مقدار جرم مخصوص ظاهری (87/1 گرم بر سانتی متر مکعب) در اقلیم نیمه خشک گنجوان تحت تأثیر کاربری کشاورزی در عمق تحتانی خاک به دست آمد. کمترین مقدار جرم مخصوص ظاهری (08/1 گرم بر سانتی متر مکعب) در اقلیم نیمه مرطوب ایوان در عمق سطحی خاک تحت تأثیر کاربری جنگل مشاهده گردید. بیشترین میزان ماده آلی در کاربری جنگل در اقلیم نیمه مرطوب ایوان به دست آمد، که 85/42 درصد بیشتر از اقلیم نیمه خشک گنجوان بود. کاربری کشاورزی، کمترین میزان ماده آلی (37/4 درصد) را داشت. بیشترین مقدار نیتروژن (514/. درصد) و فسفر قابل جذب (04/35 میلی گرم در کیلوگرم) در اقلیم نیمه مرطوب ایوان تحت کاربری جنگل به دست آمد. در منطقه نیمه مرطوب ایوان مقدار کلسیم و منیزیم محلول در خاک تحتانی (30-10 سانتی متری) در مقایسه با خاک سطحی (10-0 سانتی متری) بیشتر بود. به طور کلی با تغییر کاربری از جنگل به زمین زراعی در اقلیم های نیمه خشک گنجوان درصد رس، ماده آلی و غلظت عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب کاهش یافت. بنابراین، مدیریت صحیح کاربری اراضی در اقلیم های نیمه خشک برای حفظ مطلوب ویژگی های خاک بسیار ضروری است.

ساختار اجتماعی منابع آب یکی از ابعاد پتانسیل فرهنگی در جوامع روستایی ایران محسوب می شود که در مدیریت عرفی منابع آب نقش قابل توجهی دارد. هدف اصلی این پژوهش، شناخت ساختار اجتماعی مرتبط با مدیریت منابع آب در دشت گزیر از توابع شهرستان بندرلنگه است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش های مردم شناسی، مشاهده مستقیم و مشارکتی و مصاحبه با بهره برداران منابع آب مطلع روستای گزیر، اطلاعات موردنیاز جمع آوری گردید. محدودیت های اقتصادی، اجتماعی، محیطی، به ویژه منابع آب و همچنین نیازهای مشترک مردم بومی دشت گزیر منجر به تشکیل ساختار اجتماعی در راستای سازگاری با کم آبی شده است و کشاورزان به واسطه ساختارهای اجتماعی و همچنین سازه های فیزیکی متناسب با نیازشان به بهره برداری جمعی منابع آب پرداخته اند. مهم ترین نقش های اجتماعی در حال حاضر پیرامون مدیریت منابع آب در این دشت عبارتند از؛ مالک، کدخدا، خَرّاس، گابون، غارسان و بَزِیاران. یاریگری ها، باورها، ارزش ها و هنجارها بخش دیگری از پتانسیل فرهنگی دشت گزیر جهت سازگاری با شرایط طبیعت است که توسط کشاورزان و در قالب ساختار اجتماعی ایجادشده است؛ در واقع خودسازماندهی و وجود یاریگری در مدیریت آب یکی از اصول اساسی در دشت گزیر محسوب می شود. به طور کلی می توان بیان نمود؛ باوجود حذف قشر بزرگ مالکان بعد از اصلاحات ارضی، همکاری خودجوش و یاریگری در مدیریت آب در قالب ساختار اجتماعی یکی از اصول اساسی در دشت گزیر محسوب می شود. بنابراین می توان استدلال نمود بهره جستن از تجارب مردم بومی این دشت در قالب ساختار اجتماعی، به عنوان عاملان اصلی مدیریت منابع آب، به دلیل سازگاری با شرایط اکولوژیک منطقه، امروزه یکی از روش های توسعه پایدار به شمار می رود.

در این تحقیق کیفیت علوفه سه گونه مرتعی Poa bulbosa، Trifolium repensوAstragalus gossypinus در سه مرحله فنولوژیکی (رشد رویشی، گلدهی و زمان رسیدن بذر) در استان لرستان، شهرستان بروجرد مورد مطالعه قرار گرفت. بوسیله نمونه برداری تصادفی و 5 تکرار با استفاده از 10 پایه گیاهی بر روی خط ترانسکت داده ها برداشت شدند. شاخص های کیفی اندازه گیری و با استفاده از آنالیز واریانس و آزمون دانکن، میانگین داده ها با یکدیگر مقایسه گردیدند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که مقدار ماده خشک قابل هضم در میان گونه های مختلف اختلاف معنی داری نداشت اما مقدار این شاخص در مراحل مختلف فنولوژیکی دارای اختلاف معنی داری در سطح 1 درصد بود و بیشترین و کمترین میزان به ترتیب به مقدار 61/34 و 24/24 درصد مربوط به بذر دهی و قبل از گلدهی می باشد. مقدار پروتئین خام در میان گونه های مختلف و مراحل مختلف فنولوژیکی و اثر متقابل آنها در سطح 5 درصد اختلاف معنی داری نشان داد و بیشترین و کمترین میزان 06/21 و 97/17 درصد به ترتیب مربوط به گونه های Trifolium repens و Poa bulbosa بود. مقدار فیبر خام در میان گونه های مختلف اختلاف معنی داری نشان نداد اما مقدار این شاخص در مراحل مختلف فنولوژیکی و اثر متقابل آنها دارای اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد بود و بیشترین و کمترین میزان به ترتیب به مقدار 30/94 و 86/20 درصد مربوط به زمان بذردهی و قبل از گل دهی می باشد. بیشترین و کمترین میزان دیواره سلولی منهای همی سلولوز به ترتیب به میزان 6/57 و 26/31 درصد مربوط به گونه های Poa bulbosa و Trifolium repensبودند. با توجه به نتایج بدست آمده به ترتیب گونه هایTrifolium repens، Poa bulbosaو Astragalusgossypinus از کیفیت علوفه بهتری در مراحل مختلف فنولوژیکی قبل از گلدهی برخوردار بودند که این موضوع بیانگر بهترین زمان چرا در ماه های اردیبهشت و خرداد می باشد.

گسل از فرآیندهای اصلی زمین ریختی است که با پدیده هایی هم چون زمین لرزه ارتباط دارد. لذا آگاهی از اثر عوامل محیطی در بروز گسل و شناخت مناطق پرخطر اهمیت زیادی دارد که این اهداف در پژوهش حاضر بررسی شده اند. عرصه پژوهش حوضه قره قوم است که پس از تعیین گسل های آن، متغیرهای ارتفاع، شیب، جهت، اقلیم، کاربری، ژئومورفولوژی، سنگ شناسی، فرسایش، بارش، پهنه های سیلابی، خاک شناسی، شاخص های قدرت جریان، ناهمواری زمین و فاصله از جاده، آبراهه، تاقدیس و ناودیس آن استخراج گردید. سپس الگوریتم های داده کاوی شامل درخت تصمیم، جنگل تصادفی، تجمیعی بوستینگ، ماشین بردارپشتیبان، رگرسیون لوجیستیک و شبکه عصبی در نرم افزار R جهت شناسایی ارزش متغیرها و روش های آماری دومتغیره شامل ارزش اطلاعات و تراکم سطح برای شناسایی ارزش کلاس های هر متغیر در وقوع گسل برازش شد. ارزیابی دقت طبقه بندی الگوریتم ها با منحنی ROC نشان داد الگوریتم-های جنگل تصادفی و ماشین بردارپشتیبان به ترتیب با سطح زیر منحنی 88 و 86 درصد بهترین عملکرد را در طبقه بندی وقوع گسل بر مبنای متغیرهای ورودی دارند. در نهایت با ضرایب جینی در الگوریتم جنگل تصادفی، نقشه های پهنه بندی به دست آمده از ترکیب این الگوریتم با روش های آماری دومتغیره، تهیه و اعتبارسنجی شد. طبق این الگوریتم، به ترتیب متغیرهای ارتفاع، خاک شناسی و شاخص ناهمواری زمین مهم ترین پارامترها در وقوع گسل شناخته شدند. طبق ارزیابی نقشه های پهنه بندی، در روش ارزش اطلاعات و تراکم سطح به ترتیب حدود 52 و 35 درصد گسل ها در کلاس خطر خیلی زیاد واقع شدند. لذا روش ارزش اطلاعات در تعیین پهنه های حساس به وقوع گسل دقت بیش تری داشت. با توجه به نتایج، روش های داده کاوی به عنوان ابزاری مفید در مدیریت ریسک گسل معرفی گردید. همچنین لزوم توجه به متغیرهای محیطی به ویژه توپوگرافی در مراحل مدیریت و تغییر کاربری حوضه ضرورت می یابد.

گسترش جاده ها در دهه های اخیر به یکی از چالش های اساسی برای سلامت اکوسیستم های طبیعی در سرتاسر جهان تبدیل شده است. بنابراین تأثیر جاده بر شاخص های سلامت مراتع در دو منطقه استپی و نیمه استپی در طول جاده کرمان-بافت بررسی شد. برای هر دو مرتع در کنار جاده و منطقه مرجع 17 شاخص سلامت مرتع ارزیابی شدند. ویژگی های پایداری خاک و رویشگاه، توابع هیدرولوژیک و سلامت موجودات زنده با استفاده از شاخص های سلامت مراتع برآورد شد. نتایج نشان داد که در منطقه استپی هر سه ویژگی در وضعیت نسبتاً حاد قرار دارند اما در منطقه نیمه استپی، ویژگی های پایداری، خاک و رویشگاه و توابع هیدرولوژیک در وضعیت متعادل و سلامت موجودات زنده در وضعیت نسبتاً حاد قرار دارد. نتایج آزمون ویلکاکسون همچنین نشان داد که منطقه نیمه استپی مراتع حاشیه جاده با منطقه مرجع از نظر شاخص های تولید، گونه های مهاجم و گروه های ساختاری و عملکردی اختلاف معنی داری دارند (05/0>p). در منطقه استپی، مراتع حاشیه جاده با مراتع مرجع علاوه بر شاخص های مذکور از نظر شاخص های خاک لخت و فرسایش خندقی نیز دارای اختلاف معنی داری هستند (01/0>p). با توجه به اینکه در منطقه استپی علاوه بر پوشش گیاهی، خاک نیز تحت تأثیر جاده تخریب شده است این منطقه در برنامه های آینده احیا و بازسازی دارای اولویت است.

هدف از این تحقیق تعیین میزان تاثیر نانوذرات رس در پلیمر مصنوعی رزین آکریلیک، بر جوانه زنی و برخی خصوصیات دو گیاه قره داغوعجوه بود که بدین منظور بذر دو گیاه از ایستگاه تثبیت شن کاظم آباد واقع در 15 کیلومتری شهرستان بردسکن در استان خراسان رضوی تهیه شد. آزمایش ها به صورت طرح کاملا تصادفی با سه تیمار و چهار تکرار انجام شد. بدین منظور بذرها در داخل پتری دیش و همچنین مزرعه در معرض پلیمر مصنوعی رزین آکریلیک با یک و همچنین سه درصد نانوذرات رس قرار گرفتند. آب مقطر نیز به عنوان تیمار شاهد در نظر گرفته شد. درصد جوانه زنی روزانه و نهایی بذرها ثبت و سرعت جوانه زنی، میانگین زمان جوانه زنی، طول ساقه و ریشه، وزن تر و خشک ساقه چه و ریشه چه و شاخص بنیه بذر محاسبه شد. همچنین ابعاد گیاهان کاشته شده در مزرعه در هر تیمار و تعداد برگ هر کدام، 4 ماه پس از کشت مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج نشان دهنده اختلاف معنی دار بین همه فاکتورهای مورد بررسی در هر دو گونه، بجز اختلاف سرعت جوانه زنی و میانگین زمان جوانه زنی که فقط در مورد گونه Nitraria schoberi مشاهده شد می باشد. به عنوان مثال، درصد جوانه زنی قره داغ در تیمار پلیمر رزین آکریلیک حاوی یک درصد نانو رس(75/51%) نسبت به سایر تیمارها بیشتر بود، در حالی که در مورد عجوه بیشترین جوانه زنی متعلق به پلیمر حاوی سه درصد نانو رس (62/65%) بود. در مورد رشد گیاه، علی رغم اینکه تیمارهای مختلف تاثیرات متفاوتی بر گیاهان داشتند، کاربرد پلیمر و نانوذرات باعث افزایش طول ساقه و ریشه در هر دو گیاه شد. با در نظر گرفتن شرایط متفاوت گیاهان در طبیعت، کاربرد مالچهای نانوپلیمری جهت بهبود خصوصیات جوانه زنی و رویشی گیاهان توصیه می شود.

قابلیت استفاده از سرزمین برای یک نوع بهره برداری مرتعی با درنظر گرفتن استفاده پایدار از اراضی را، شایستگی مرتع می نامند که امروزه به عنوان یک اولویت در علم مدیریت مرتع مطرح است. از اینرو هدف از تحقیق حاضر، تعیین شایستگی مراتع قشلاقی سرایان در خراسان جنوبی برای چرای گوسفند با استفاده از روش تلفیقی محدودیت شرایط FAO (1990) می باشد. برای انجام تحقیق ابتدا نقشه تیپ های گیاهی منطقه مشخص و در هر تیپ گیاهی، وضعیت و گرایش مرتع و مقدار تولید گونه های گیاهی با روش قطع و توزین تعیین گردید و نقشه شایستگی تولید بدست آمد. سپس با استفاده از روش EPM، نقشه حساسیت خاک به فرسایش تهیه گردید. همچنین برای مطالعه شایستگی آب حوزه، منابع آب شرب دام منطقه مشخص و نمونه برداری از آب هر منبع صورت گرفت، کمیت آب تعیین گردید و نمونه های آب به آزمایشگاه منتقل و برای هر نمونه پارامتر های TDS، ECو Mg+2 اندازه گیری شد و با تلفیق لایه های کمیت، کیفیت و نقاط هم فاصله از منابع آب، نقشه شایستگی منابع آب تنظیم گردید. در نهایت با روی هم گذاری نقشه های شایستگی تولید، حساسیت خاک به فرسایش و آب، مدل نهایی طبقه بندی شایستگی مراتع منطقه تهیه گردید. نتایج نشان داد که کلاس یک شایستگی (S1) در منطقه وجود نداشته و طبقات شایستگی S2، S3 و N (فاقد شایستگی چرا) به ترتیب 1/12، 7/50 و 37 درصد از مراتع منطقه را شامل می شوند. بر اساس نتایج تحقیق، چرای مفرط و زودرس، وجود سازند حساس به فرسایش، شیب، پایین بودن حد بهره برداری مجاز و علوفه قابل برداشت، وضعیت ضعیف و گرایش منفی مرتع، کمیت و پراکنش نامناسب منابع آب شرب دام، از مهمترین عوامل محدود کننده چرای دام در این منطقه محسوب می گردند. بطور کلی با توجه به نتایج به دست آمده با استفاده از مدل شایستگی چرای دام در منطقه مورد مطالعه، پیشنهاد می گردد بکارگیری این مدل مبنای تهیه طرح های مرتعداری با تاکید بر رفع عوامل محدود کننده تا حد امکان برای ارتقای وضعیت مرتع و درآمد مرتعداران قرار گیرد.

به منظور بررسی اثر پیش تیمار بذر گون پنبه ای با محلول MS و نانوذره سلنیوم در مراحل اولیه جوانه زنی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار در آزمایشگاه مرکز تولید و تکثیر شهرداری کاشان در سال 1397 اجرا شد. تیمار های آزمایش شامل پرایمینگ با محلول MS در 4 سطح (صفر به عنوان شاهد، 01/0، 05/0 و 1/0 درصد وزنی-حجمی) و نانوذره سلنیوم در 4 سطح (صفر به عنوان شاهد، 05/0، 1/0 و 2/0 درصد وزنی-حجمی) به مدت 2 ساعت در دمای 25 درجه سانتی گراد بودند. نتایج آزمایشات نشان داد محلول MS، نانوذره سلنیوم و اثر متقابل تیمارها در سطح احتمال 1% بر تمامی صفات مورد مطالعه شامل درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، ضریب جوانه زنی، محتوای نسبی آب، محتوای کلروفیل a، b و کلروفیل کل معنی دار بود. بالاترین میزان درصد جوانه زنی، محتوای کلروفیل a، b و طول ساقه چه با اعمال تیمار 01/0 درصد وزنی-حجمی محلول MS به همراه تیمار 2/0 درصد وزنی-حجمی نیترات پتاسیم بدست آمد. همچنین اعمال تیمارهای ذکر شده به تنهایی نیز بر صفات مورد مطالعه اثرات مثبت و معنی دار داشتند. استفاده از روشهای پرایمینگ از جمله روشهای مورد استفاده در این پژوهش و تأثیر آن بر روی گیاه ارزشمند گون پنبه ای از موارد نوآوری پژوهش حاضر می باشد.