پژوهش های ادبی
سال:1397 | دوره:15 | شماره:59 |تعداد مقالات:6

این پژوهش بر آن است تا دیباچه مثنویها را با روش تحقیق کیفی از نوع تحلیلی-توصیفی و شیوه متن­ پژوهی واکاوی کند. یافته­ ها نشان می­ دهد: با اینکه ساختار دیباچه­ های منسجم تلفیقی از حمد، نعت و مدح است و تکرار این ساختار مثلثی در هم تنیده، آن را به کلان-الگوی معیاری برای تمامی مثنویهای دیباچه­ دار فارسی تبدیل کرده است که از مثنویهای نخستین تا ادوار بعد، گسترش و تحوّل بحث­ برانگیزی می­ یابد؛ امّا اجزای این الگو تحت تأثیر اوضاع سیاسی، اجتماعی و دینی عصر، حماسی، غنایی و عرفانی بودن موضوع مثنوی، سلیقه رایج زمان و نگرش و شخصیّت مثنوی­ سرا در نوسان است. افزون بر این، نبود دیباچه در برخی مثنویها سؤال برانگیز است؛ پاره­ ای دیگر دیباچه منثور و بعضی شروعی رمزی دارد.

در منابع دستوری زبان فارسی درباره ی مواردی همچون ساخته شدن فعل از مصدر یا مصدر از فعل، چگونگی تقسیم بندی افعال به باقاعده و بی قاعده، تعداد تکواژهای ماضی ساز و اصالت واج پایانی «ت» یا «د» در پایان ماده های مضارع، اختلاف نظر هست؛ و حتی گاهی در منظور کردن افعال سببی و دعایی و امری در دسته بندی افعال باقاعده و بی قاعده «غفلت» مشاهده می شود. در این مقاله با مطالعه و بررسی کتابها و مقاله های دستوری این حوزه، نظر نویسندگان دستوری بررسی و نقد، و پس از نتیجه گیری در هر مورد نهایتاً طبقه بندی نسبتاً تازه ای از ساخت واژه فعل و با سرعنوانهای جدیدی به این شرح ارائه شده است: «1. افعال باقاعده 2. افعال سماعی شبه قاعده مند 3. افعال سماعی بی قاعده 3. افعال چندریشه ای». نتایج عمده دیگر بدین شرح است: ماده ماضی در جریان پیدایش اولیه از مضارع و مصدر از ماضی ساخته می شود؛ ولی بعد از پدید آمدن مصدر، معمولاً ماده ها بر مبنای مصدر بازخوانی و یادآوری می شود. از بین دو واج پایانی ماده ماضی، اصالت با واج «ت/t» و غلبه بسامد با واج «د/d» است. در زبان فارسی امروز هشت تکواژ ماضی ساز «ت، د، اد، ست، ِ ست، یست، ُ فت، ید» وجود دارد. افعال باقاعده شامل افعال جعلی، سببی، دعایی و امری می شود و چندین نکته دیگر.

مسأله این جستار این است که آیا خوابنامه­ های فارسی را می­ توان به مثابه یک ژانر یا ژانر فرعی به شمار آورد و چرا. نتیجه تحقیق نشان می­ دهد خوابنامه­ های فارسی به سبب موضوع، کثرت، تنوّع و ویژگیهای ادبی، یک ژانر است. خوابنامه هایی که به صورت مستقل نگارش شده ­ است، بیشتر ویژگیهای ژانر تعلیمی را دارد؛ امّا ابیاتی که در دل ژانرهای دیگر، حماسی و غنایی آمده­ است، رنگ و ویژگیهای این ژانرها را می­ توان در آنها مشاهده کرد. ژانر خوابنامه در اعماق تاریخ و اسطوره ریشه دارد؛ امّا می توان گفت متون مقدس، تورات و قرآن، یکی از مهمترین خاستگاه­ های آن بوده است.

در این مقاله براساس نظریه روایت شناسی کودک و نوجوان نیکولایوا یکی از آثار برگزیده کودک و نوجوان یعنی هزار و یک سال شهریار مندنی پور واکاوی شده است تا روشن شود کدام سازه­ های روایتگری چنانکه در ادبیات داستانی کودک و نوجوان بهره­ برداری می­ شود در اثر به خدمت گرفته شده است. نویسنده کودک و نوجوان از چه عناصر و شیوه های روایی متمایزی برای خلق اثر ویژه مخاطب کودک و نوجوان استفاده کرده است؟ مندنی پور با سود جستن از پیرنگی اپیزودیک با پایان باز، خلق شخصیتهای پری وار با کنشهای فانتاستیک، استفاده از راوی بزرگسال برای هدایت شخصیتهای کودک داستان و استفاده از شگردهای خاص زمانی در پی ایجاد تمایز در نوع روایت داستان کودک و نوجوان و بزرگسال بوده است. او در کنار طرح مفاهیمی ژرف متناسب با جهان ذهنی کودک و نوجوان کوشیده است با بیان مسائل هستی شناختی مخاطب بزرگسال را نیز در لذت خواندن متن همراه کند.

این پژوهش تحریر ملاحسین کاشفی از نویسندگان عصر صفوی را که تحریری ادبی است انتخاب کرده است و قصد دارد از جهت دو محور زبانی و ادبی مقایسه ای تطبیقی از این دو اثر ارائه کند. لازم به ذکر است که تحریر ملاحسین در کلیت و برخی عنوان های بلاغی و زبانی با ترجمه کلیله و دمنه همخوانی دارد، امّا به جای مقیّد بودن صددرصدی به متن مبدأ خصائص سبکی دوره صفوی در هند را مدّنظر قرار داده است و نماینده سبک ادبی آن دوران است؛ از این رو علی رغم برخی تشابهات، تمایزانی هم میان دو اثر مشهود است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی سعی در تحلیل و تطبیق این شباهتها و اختلافها دارد.

هدف این پژوهش، بررسی تطبیقی درونمایه داستانهای­ کودکانه احمدرضا احمدی و مگان مک دونالد1 دو نویسنده کودک ایران و جهان برای بررسی شیوه ارائه درونمایه، تناسب درونمایه با ویژگی مخاطب کودک و نگرش نویسندگان نسبت به کودک برای دست یافتن به نقاط ضعف و قوت نویسندگان در انتخاب و پردازش مناسب درونمایه داستانهای کودک است. روش تحقیق به صورت کتابخانه­ ای و تحلیل محتوا است. درونمایه داستانهای دونالد درباره مسائلی چون کنجکاوی و افزایش میزان اطلاعات کودک درباره خود و خودباوری کودک برای حفظ و نجات محیط زیست و. . . است و درونمایه داستانهای احمدی مسائلی چون پرسشگری کودک راهی برای شناخت بهتر جهان، افسردگی و اندوه ناشی از تنهایی و تأثیر آن در مخاطب کودک، غنیمت شمردن فرصتها و لحظات زندگی و. . . را بیان می­ کند. این مقایسه نشان داد که کودک در داستانهای دونالد خودباوری و اعتماد به نفس زیادی دارد به طوری که می­ خواهد دنیا را نجات دهد؛ اما کودک در داستانهای احمدی در مقایسه با کودک داستانهای دونالد، خودباوری کمتری دارد. دونالد در قالب حوادث شاد و هیجان­ انگیز داستان توانسته است گوشه­ ای از توانمندی، علایق و دنیای کودکان را به نمایش بگذارد.