مدیریت مخاطرات محیطی
سال:1399 | دوره:7 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

در این پژوهش، از روش های آنتروپی شانون و تاپسیس برای رتبه بندی مناطق مسکونی شهری در برابر خطر زمین لرزه استفاده شد. بدین منظور، به صورت موردی در 27 ناحیه از شهرستان آمل در استان مازندران، هشت متغیر شامل انرژی آزادشده زمین لرزه های 20 سال اخیر برحسب تن TNT به ازای هر ناحیه، کیفیت ابنیه و ساختمان ها، تراکم مسکونی، تراکم ساختمانی، تراکم جمعیت، نفوذ پذیری شبکه معابر، فضای باز شهری و عمق آب زیرزمینی بررسی شد. این متغیرها با استفاده از روش های آنتروپی شانون و مدل تصمیم گیری چندشاخصه تاپسیس، براساس نزدیکی به ایدیال آسیب پذیری رتبه بندی شدند. در محاسبه انرژی آزادشده زمین لرزه های 20 سال اخیر از داده های دقیق موسسه ژیوفیزیک دانشگاه تهران استفاده شد، اما این مقادیر به دلیل کوتاه بودن دوره زمانی الزاما گویای لرزه خیزی منطقه نبود و به همین علت وزن کمتری به این فاکتور اختصاص داده شد. در ادامه رتبه های به دست آمده از این تحلیل به نقشه شهر اضافه شده و ناحیه های شهری به بخش های دارای آسیب پذیری خیلی زیاد تا خیلی کم تقسیم شدند و نقشه پهنه بندی آسیب پذیری شهر تهیه شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که ناحیه های مرکزی 24، 13، 18، 10 و 12 آسیب پذیری خیلی زیاد و ناحیه های 19، 17، 14و 16 آسیب پذیری زیادی در برابر زمین لرزه دارند. بر همین اساس، ناحیه های 15، 21، 2، 6، 22، 25، 11، 20، 27 و 4 آسیب پذیری متوسط، ناحیه های 26، 9، 23، 3، 1 و 5 آسیب پذیری کم و ناحیه های 8 و 7 آسیب پذیری خیلی کمی در برابر زلزله دارند.

مخاطرات محیطی هرساله آسیب های جانی و مالی فراوانی به مردم استان خراسان شمالی وارد می کنند. این تحقیق ضمن معرفی انواع مخاطرات محیطی در نقاط مختلف خراسان شمالی، مسایل و مشکلات آنها را طبقه بندی و تقویم زمانی را برای کاهش خسارات و جلوگیری از بحران های احتمالی مشخص کرده است. روش به کاررفته در این تحقیق توصیفی-تحلیلی مبتنی بر مطالعات میدانی، کتابخانه ای و تحلیل های آماری است. با توجه به اهمیت بیماری کووید-19، به منظور ارزیابی خطر آن در سه هفته آخر منتهی به 31 مرداد 1399 در سطح شهرستان های استان، ابتدا نرخ بروز تعدیل شده در هفته اخیر (AIRW1)، یک هفته قبل (AIRW2) و دو هفته قبل (AIRW3) محاسبه و سپس با استفاده از رابطه مربوط، وضعیت هر یک از شهرستان ها (سفید، زرد و قرمز) مشخص شد. در خصوص خطر سرمازدگی از داده های آماری بلندمدت دمای کمینه ایستگاه های سینوپتیک و تبخیرسنجی بجنورد، اسدلی، آغمزار، رسالت، شیروان، چری، خوش، نوشیروان و جاجرم در مقیاس روزانه استفاده شد. برای تعیین زمان آغاز و پایان یخبندان، روزها به روزشمار ژولیوسی تبدیل و از نرم افزارهای Minitab و ArcGIS برای رسم نمودار و نقشه های پراکندگی زمانی و مکانی آغاز و پایان یخبندان استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که موقعیت جغرافیایی، شرایط محیطی و نظام برنامه ریزی فضایی، وقوع مخاطرات محیطی در استان خراسان شمالی را اجتناب ناپذیر می سازد و مناطق مختلف این استان از پنجاه ویک مخاطره محیطی در قالب چهار گونه کلی مخاطرات طبیعی شامل مخاطرات زمین شناختی، جوی، آب شناختی و زیستی و دو مخاطره انسانی عمدی و غیرعمدی، آسیب می بینند. این وضعیت، ضرورت افزایش ضریب ایمنی نقاط زیست و فعالیت و اصلاح و تغییر روش ها و دستورالعمل ها توسط دستگاه های وابسته برای مدیریت مخاطرات را نشان می دهد. هماهنگ سازی زندگی و فعالیت کشاورزان با شرایط سرمازدگی و سازگاری جغرافیایی با ویروس کرونا به عنوان بهترین راه حل زیستی پیشنهاد می شود.

ارتقای تاب آوری بافت های تاریخی-تجاری، از اقدامات اساسی برای کاهش خسارات مخاطرات طبیعی نظیر زلزله است. برای این منظور در گام اول باید وضعیت تاب آوری این بافت ها در برابر مخاطرات طبیعی براساس عوامل موثر بر آن ارزیابی شود. در این مقاله شاخص های موثر در شناخت تاب آوری بازارهای سنتی که از ارزش زیادی از نظر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در کشور برخوردارند، مطالعه شده است. بدین منظور ابعاد فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی و سازمانی تاب آوری در این بافت ها در قالب 42 زیرشاخص شناسایی و دسته بندی شده اند. جنبه های فرهنگی-تاریخی نیز به عنوان بعد جدید معرفی و در هشت زیرشاخص دسته بندی شده اند. در مجموع 50 زیرشاخص اصلی در هفده شاخص و پنج بعد بررسی شده است. در گام بعدی، وزن های این ابعاد و شاخص ها و زیرشاخص ها به منظور مشخص شدن تاثیر هر یک در تاب آوری این بافت ها، به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) تعیین شده است. نتایج این ارزیابی نشان می دهد که بعد اجتماعی در تاب آوری بازارهای سنتی دارای بیشترین ضریب وزنی است و باید برای ارتقای تاب آوری در بازارهای سنتی به این بعد توجهی ویژه مبذول شود. همچنین زیرشاخص های دارای بیشترین اهمیت عبارت اند از: 1. کاربری بناها؛ 2. ارزش اقتصادی ملک و اجناس داخل مغازه ها؛ 3. انطباق پذیری و پویایی گروه های مختلف برای بازیابی پس از زلزله؛ 4. قابلیت اجرای اقدامات بهسازی؛ 5. تجارب قبلی و آمادگی؛ 6. تمایل برای پرداخت وجه به منظور کاهش ریسک؛ 7. درآمد؛ 8. آموزش های کسب شده در زمینه کاهش ریسک؛ 9. آسیب پذیری شبکه راه ها. نتیجه این مطالعه نشان می دهد که تنها توجه به ارتقای یک شاخص یا صرفا بهبود شاخص های فیزیکی (همچون کاهش آسیب پذیری ساختمان ها)، لزوما بهترین گزینه برای ارتقای تاب آوری بازارهای سنتی نیست. از نتایج این مطالعه می توان برای تعیین اولویت های بهسازی بخش های مختلف بازارهای سنتی پیش از رخداد زلزله استفاده کرده و موثرترین مداخلات قابل اجرا را برای ارتقای تاب آوری اجرا کرد.

رخداد زلزله 1382 موجب جراحات، مرگ ومیر، آسیب کالبدی و تخریب گسترده بافت باغ شهر و در نتیجه تغییرات ناگهانی محیط اجتماعی-کالبدی شهر بم شد. تا به امروز ابزار سنجش کمی به منظور ارزیابی تاثیر تغییرات ناگهانی محیط در پی زلزله در ایران وجود نداشته است. هدف پژوهش حاضر بازساخت، اعتباریابی و پایاسازی مقیاس سنجش پریشانی محیطی در پی رخداد زلزله است. این مقیاس شامل 79 گویه در قالب شش عامل دلبستگی مکانی، تواتر مشکلات محیطی، مشاهدات مشکلات محیطی، تهدیدها، تاثیرات احساس شده و سولاستالژیا است که ترجمه موازی به فارسی، ارزیابی قضاوتی گروه مبنا، ترجمه برگشتی، تعدیل، پایلوت و پیمایش میدانی شد. روش تحقیق توصیفی-پیمایشی با رویکرد تحلیل عامل اکتشافی است. در مرحله پایلوت 44 نفر از ساکنان بم پرسشنامه را تکمیل کردند و ضرایب تمییز، هماهنگی و مقبولیت محاسبه شد. جامعه آماری پیمایش میدانی 295 نفر از ساکنان شهر بم بودند که به روش غیرتصادفی در دسترس پرسشنامه آنلاین را تکمیل کردند. یافته ها حاکی از آن است که در مقیاس سنجش پریشانی محیطی در زلزله بم، محتوای مقیاس اصلی با سازگاری و تعدیل مناسب برای تفاوت های زمینه ای، حفظ شده است. طبق تحلیل ها نه عامل دلبستگی مکانی، سولاستالژیا، شدت و میزان آلودگی ها و مشکلات محیطی ناشی از زلزله و عملیات بازسازی، تغییر عوارض و شکل زمین پس از زلزله، آلودگی یا اختلال در منابع آب، مشکلات محیطی ناشی از آوار و ساخت و ساز مجدد، تغییر چشم اندازهای طبیعی شهر، ارزیابی و تاثیرات ادراک شده ناشی از بازسازی، توسعه و منافع آن و پیامدهای زلزله بر سلامت بازماندگان، شناسایی شدند. این مقیاس ابزاری پایا و تعمیم پذیر برای ارزیابی تاثیرات روانی ناشی از تغییرات ناگهانی محیط در پی زلزله در ایران است.

با توجه به تاثیر نامطلوب آلاینده ها بر محیط زیست و سلامت انسان، تجزیه وتحلیل داده های کیفیت هوا اهمیت زیادی در حفاظت از محیط زیست و رویارویی با مشکلات آلودگی هوا دارد. داده های گم شده در سری های زمانی به خصوص داده های مربوط به آلودگی هوا موجب بروز چالشی ویژه در برابر آنالیز این داده ها می شود که ضرورت استفاده از روش هایی با عنوان جانهی را برای مقابله با این پدیده نمایان می کند. مقادیر گم شده، موجب کاهش حجم داده و تغییر الگوهای زمانی موجود در داده ها و نتیجه گیری اشتباه در تجزیه وتحلیل داده ها می شود. در این پژوهش به منظور جانهی مقادیر از دست رفته در داده های سری زمانی غلظت آلاینده از 12 ایستگاه سنجش آلودگی شهر تهران، روشی ترکیبی برمبنای رگرسیون جانهی با در نظر گرفتن وابستگی و شباهت های مکانی و زمانی بین ایستگاه ها توسط الگوریتم پیچش زمانی پویا معرفی شده است. داده هایی با مقادیر گم شده با الگویی مشابه با داده های اصلی در دامنه 10، 15 و 20 درصد گم شدگی در داده ها با هدف ارزیابی عملکرد مدل های جانهی شبیه سازی شدند. سپس روش پیشنهادی در ترکیب با روش های مختلف جانهی چندگانه همانند روش طبقه بندی و رگرسیون درختی، نمونه تصادفی و میانگین تطابق پیش بینی کننده، اجرا و نتایج با روش های جانهی منفرد مقایسه شد. نتایج بیانگر برتری روش معرفی شده در ترکیب با رگرسیون درختی در مقایسه با دیگر روش های جانهی چندگانه و منفرد است.

سیلاب ها از مهم ترین مخاطراتی هستند که سبب وارد آوردن خسارات زیادی به نواحی شهری می شوند. شهر نورآباد در استان لرستان یکی از شهرهای است که در معرض سیلاب قرار دارد. در این تحقیق به شناسایی مناطق سیل زده و همچنین مناطق سیل خیز در محدوده شهری نورآباد پرداخته شده است. برای شناسایی مناطق سیل زده و مناطق مستعد وقوع سیلاب از مدل رقومی ارتفاع 5 متر، نقشه توپوگرافی 1: 50000، تصاویر راداری سنتنیل 1، اطلاعات مربوط به دبی و ضریب زبری رودخانه به عنوان داده های تحقیق استفاده شده است. نرم افزارهای ARCGIS، HEC-RAS و SNAP نیز ابزارهای تحقیق محسوب می شوند. این تحقیق در چهار مرحله انجام گرفت که در مراحل اول و دوم به ترتیب با استفاده از تصاویر راداری سنتنیل 1 و بازدیدهای میدانی، مناطق سیل زده در فروردین 1398 مشخص شد. در مرحله سوم، با استفاده از روش HEA-RAS مناطق سیل خیز شناسایی شد و در مرحله چهارم، نتایج با هم مقایسه و ارزیابی شد. نتایج ارزیابی مناطق سیل زده با استفاده از تصاویر راداری و بازدیدهای میدانی بیانگر آن است که بر اثر سیلاب فروردین 1398، به ترتیب 562/0 و 212/1 کیلومتر مربع از محدوده شهری با سیلاب مواجه شد. همچنین نتایج به کارگیری روش HEC-RAS نیز نشان می دهد که 542/1 کیلومتر مربع از محدوده شهری نورآباد در معرض وقوع سیلاب با دوره بازگشت صدساله قرار دارد. ارزیابی و مقایسه نتایج استفاده از روش های مختلف بیانگر صحت نتایج به دست آمده است. در واقع مناطقی که در بازدیدهای میدانی به عنوان مناطق مستعد سیلاب شناسایی شده است و در تحلیل تصاویر راداری و نتایج حاصل از روش HEC-RAS، جزء مناطق مستعد سیلاب اند، در بازدیدهای میدانی نیز تایید می شوند. بر این اساس، خسارت با دوره بازگشت صدساله ممکن است دست کم در حدود سه برابر خسارت سیلاب 1398 هزینه داشته باشد. پیشنهاد می شود که برای کاهش خسارت سیلاب و مدیریت آن، ابتدا برای آزادسازی حریم صدساله رود اقدام شده و سپس سد سیلاب گیر در بخش کوهستانی حوضه نورآباد احداث شود.