تولید فرآوری محصولات زراعی و باغی
سال:1399 | دوره:10 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

تنوع ژنتیکی در گونه اهلی گلرنگ برای تحمل به خشکی و صفات زراعی به دلیل فرسایش ژنتیکی محدود است. استفاده از گونه های وحشی به عنوان منابع ارزشمند برای بهبود تحمل به تنش های غیرزیستی همواره مورد توجه بوده است. در این مطالعه گونه اهلی (Carthamus tinctorius) با دو گونه وحشی (گونه های C. oxyacanthus و C. palaestinus) تلاقی داده شد (سه تلاقی دو بدو) و ژنوتیپ های حاصل تا نسل پنجم خالص سازی شدند. سپس مجموع 159 ژنوتیپ گلرنگ حاصل از سه تلاقی بین گونه ای طی سال های 1395-1394 و 1396-1395 از نظر صفات زراعی و تحمل به خشکی در مزرعه دانشگاه صنعتی اصفهان مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که برای اکثر صفات زراعی و عملکردی تنوع قابل ملاحظه ای بین گونه های والدی و نیز بین و درون لاین های هر سه تلاقی وجود داشت. گونه های C. tinctorius و C. palaestinus بیشترین مقدار عملکرد دانه را در هر دو محیط نرمال و تنش خشکی نشان دادند. در شرایط آبیاری نرمال تلاقی لاین های گونه اهلی با C. palaestinus بیشترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد و از نظر سایر صفات زراعی مانند قطر غوزه، تعداد دانه در غوزه و عملکرد روغن نیز این جمعیت نسبت به دو جمعیت دیگر برتری داشت. در شرایط خشکی هر سه جمعیت پتانسیل خوبی برای تحمل به خشکی نشان دادند که از به ارث رسیدن مقاومت از دو والد وحشی ناشی می شود. تفکیک یافته های متجاوز برتر از نظر تحمل به تنش خشکی در هر سه جمعیت شناسایی شدند. درنهایت نتایج نشان داد که می توان از نتایج این جمعیت ها برای اصلاح و افزایش عملکرد دانه و روغن برای ترویج این گیاه در مناطق خشک بهره برد.

کشت دوم گیاهان زمستانه خانواده بقولات در تناوب با برنج و استفاده از باکتری های محرک رشد گیاه می تواند راهکار مناسبی برای افزایش پایداری تولید در مزارع برنج باشد. این پژوهش با هدف بررسی اثر باکتری های محرک رشد بر تسریع رشد رویشی و عملکرد محصول شبدر لاکی (رقم البرز 1) و برنج (رقم هاشمی) در سیستم کشت بر پایه برنج به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی مؤسسه تحقیقات برنج کشور در سال های زراعی 96-1395 و 97-1396 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل چهار سطح تلقیح با باکتری همزیست Rhizobium trifolii و چهار سطح تلقیح با باکتری های محرک رشد غیرهمزیست شامل شاهد، تلقیح با باکتری Pseudomonas fluorescens، Azotobacter chroococcum و مخلوط دو باکتری با بذر شبدر بود. طبق نتایج به دست آمده تیمار ترکیبی سویه های همزیست موجب افزایش معنی دار ارتفاع بوته (68/3 سانتی متر)، عملکرد علوفه تر (32704/4 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد علوفه خشک (7783/7 کیلوگرم در هکتار) شبدر نسبت به تیمار شاهد بدون تلقیح (61/8 سانتی متر، 28248/2 و 6765 کیلوگرم در هکتار به ترتیب برای ارتفاع بوته، عملکرد علوفه تر و عملکرد علوفه خشک) شد. بررسی اثر تلقیح بذر شبدر با باکتری های غیرهمزیست و پس از آن کشت برنج نشان داد که تیمار ترکیبی، میانگین تعداد دانه پر (112/8 عدد) و عملکرد شلتوک (3336/4 کیلوگرم در هکتار) بالاتری نسبت به سایر تیمارها داشت. یافته های این پژوهش نشان داد که استفاده از باکتری های محرک رشد باعث افزایش صفات زراعی شبدر و درنهایت افزایش عملکرد برنج در سیستم های کشت بر پایه برنج شد.

در نواحی معتدله و نیمه معتدله، کوتاه بودن طول فصل رشد یکی از اصلی ترین موانع تولید تجاری موفق انگور است. برای غلبه بر این مشکل، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار برای ارزیابی اثر دورمکس یک درصد برای زودشکوفایی و به دنبال آن، محلولپاشی اتفن (150 و 300 میلی گرم در لیتر) و براسینواستروئید (0/4 و 0/6 میلی گرم در لیتر) و برگ برداری در زمان آغاز تغییر رنگ بر زمان رسیدن و کیفیت انگور عسکری (Vitis vinifera L. cv. Askari) در سال 98-1397 انجام گرفت. نتایج نشان داد که کاربرد دورمکس به جز افزایش در محتوای کاروتنوئید و کاهش میزان کلروفیل بر دیگر صفات اندازه گیری شده تأثیر معنی داری نسبت به شاهد نداشت. برگ برداری سبب کاهش اجزای عملکرد مانند وزن خوشه، تعداد حبه و عملکرد تاک شد، درحالی که ویژگی های کیفی انگور مانند مواد جامد محلول، سفتی، محتوای کاروتنوئید و شاخص های رنگی را افزایش داد. بر اساس نتایج بهترین تأثیر بر ویژگی های کمّی انگور توسط محلولپاشی براسینواستروئید 0/6 میلی گرم در لیتر همراه با دورمکس یک درصد مشاهده شد. ولی مطلوب ترین ویژگی های کیفی و رنگ میوه در تیمار اتفن 300 میلی گرم در لیتر همراه با دورمکس یک درصد مشاهده شد.

به منظور ارزیابی تحمل به تنش خشکی در ژنوتیپ های گندم نان، تریتی پایروم و تریتیکاله، 27 ژنوتیپ مختلف طی سال های زراعی 1395و 1396 در دو منطقه جغرافیایی (اصفهان و شیراز) با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی در دو تیمار آبیاری در دو ناحیه (اصفهان و شیراز) کشت و مورد مطالعه قرار گرفتند. بر اساس عملکرد دانه، شاخص تحمل به خشکی (STI)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به خشکی (SSI)، شاخص میانگین تولید (MP) شاخص میانگین هندسی عملکرد (GMP) شاخص حساسیت به تنش خشکی (SDI)، شاخص خشکی نسبی (RDI)، درصد حساسیت به تنش خشکی (SSPI)، شاخص میانگین هارمونیک (HARM) و شاخص پایداری عملکرد (YSI) محاسبه شد. بر اساس نتایج رتبه بندی ژنوتیپ ها در منطقه اصفهان، لاین های تریتیکاله بیشترین مقدار شاخص های MP، GMP و STI را داشتند و در منطقه شیراز لاین های تریتیکاله (4115 و 4116) بیشترین میزان شاخص های گفته شده را در هر دو سال داشت. با توجه به دو شاخص SSI و TOL ژنوتیپهای تریتیکاله 4108 و ژنوتیپ های گندم شامل بم، امید و الوند در دو سال ارزیابی در منطقه اصفهان و ژنوتیپ های الوند و KaCr4 در منطقه شیراز به عنوان ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی شناخته شدند. مطابق با نتایج همبستگی، شاخص های MP، GMP، HARM و STI همبستگی مثبت و بالایی با عملکرد دانه در دو محیط تنش و بدون تنش در هر دو منطقه اصفهان و شیراز داشتند. از ژنوتیپ های برتر متحمل می توان در برنامه های اصلاحی به منظور افزایش تحمل به تنش خشکی در گونه های گندم و تریتیکاله استفاده کرد.

هرساله میزان متفاوتی از خسارت سرما بر تولیدات زراعی گزارش شده است. در بعضی از سال ها بسته به میزان سرما، این خسارت شدید و دارای ابعاد اجتماعی و اقتصادی وسیعی است. بر این اساس شناسایی و معرفی ارقام متحمل به سرما در کاهش این خسارت و افزایش تولید محصولات زراعی بسیار مؤثر است. هر ساله در آزمایشات مقایسه عملکرد گلرنگ پاییزه در اصفهان، بسته به میزان سرمای زمستان، درجات مختلفی از خسارت سرما به ژنوتیپ های مورد آزمایش مشاهده می شود. در این پژوهش بررسی تحمل به سرمای ژنوتیپ های گلرنگ در اصفهان طی سال زراعی 87-1386 انجام شد. در این آزمایش 20 ژنوتیپ گلرنگ برای تاریخ کاشت پاییزه بیست و هشتم مهر ماه در یک طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار مقایسه شدند. اثر ژنوتیپ بر درصد بقا، طول دوره روزت و رسیدگی و درجه روز رشدهای مربوط، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و درصد روغن در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. ضریب همبستگی بین درصد بقا با عملکرد دانه، طول دوره روزت و رسیدگی و درجه روز رشدهای مربوط مثبت و معنی دار بود. ضریب همبستگی بین درصد بقا با وزن هزار دانه منفی و معنی دار شد. ارقام پرنیان و لاین KW4 به ترتیب با 79 و 7/9 درصد بقاء زمستانه بیشترین و کمترین عملکرد دانه را داشتند. بر اساس نتایج این آزمایش ژنوتیپ های با دوره روزت طولانی تر، مثل پرنیان، ورامین 295 و زرقان 279 تحمل بیشتری به سرما نشان دادند.

ارتباط کاربرد کود نیتروژن با انتقال مجدد نیتروژن، غلظت عناصر فسفر، پتاسیم و نیتروژن در گندم به خوبی شناخته شده نیست. مطالعه حاضر به منظور ارزیابی انتقال مجدد نیتروژن و وضعیت برخی از عناصر غذایی در برگ و دانه گندم های قدیم دی، تترا و هگزاپلوئید در پاسخ به نیتروژن در شرایط گلدانی اجرا شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی چاه اناری دانشکده کشاورزی واقع در دانشگاه صنعتی اصفهان از پاییز 1396 تا تابستان 1397 و در فضای باز انجام شد. فاکتورهای آزمایشی شامل چهار سطح کود نیتروژن (صفر، 18/66، 37/33 و 56 میلی گرم نیتروژن خالص در هر کیلوگرم خاک) و دوازده ژنوتیپ گندم با سطوح مختلف پلوئیدی دی، تترا و هگزاپلوئید بودند. انتقال مجدد نیتروژن با افزایش کاربرد کود نیتروژن در تمام ژنوتیپ ها افزایش یافت، اما میزان این افزایش در ژنوتیپ های مختلف متفاوت بود. انتقال مجدد نیتروژن در ارقام اصلاح شده تا سطح بالای نیتروژن و در گندم های قدیمی و پوشینه دار تا سطح متوسط نیتروژن افزایش یافت. غلظت عناصر فسفر، پتاسیم و نیتروژن اندام رویشی و دانه پاسخ مثبت به کاربرد کود نیتروژن نشان دادند. در شرایط کاربرد کم کود نیتروژن گندم های قدیمی و پوشینه دار غلظت عناصر غذایی بالاتری نسبت به گندم های اصلاح شده داشتند. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در شرایط کمبود نیتروژن گندم های قدیمی در جذب و استفاده از عناصر غذایی نسبت به گندم های اصلاح شده بهتر عمل می کنند.

به منظور بررسی اثر زمان برداشت، دمای انبار و تیمارهای پوترسین، اسیدسالیسیلیک و اسانس های آویشن و میخک بر ویژگی های کیفی و کمّی پس از برداشت لیموآب جهرم، این پژوهش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل دمای انبارداری در سه سطح؛ دمای 3± 22 (دمای اطاق)، 1± 8 و1± 4 درجه سلسیوس، تیمارها شامل پوترسین در غلظت های 1، 2 و 3 میلی مولار، اسیدسالیسیلیک در غلظت های 200، 400 و 600 میلی مولار، اسانس های آویشن و میخک هر کدام در غلظت های 150، 300 و 450 میلی گرم در لیتر و آب مقطر به عنوان شاهد و زمان برداشت شامل مرحله بلوغ (اوایل تغییر رنگ) و مرحله رسیدن (رنگ زرد) بودند. هر تیمار دارای چهار تکرار بود که برای مدت دو ماه نگهداری شدند. اثر زمان برداشت، دمای انبار و نوع تیمار بر درصد کاهش وزن میوه، درصد پوست میوه، درصد گوشت میوه، درصد آب میوه، مقدار مواد جامد محلول، pH آب میوه، میزان اسیدیته کل قابل تیتراسیون، میزان ویتامین «ث» و درصد پوسیدگی در سطح یک درصد معنی دار بود ولی اثرهای متقابل زمان برداشت و دمای انبار، زمان برداشت و نوع تیمار، دمای انبار و نوع تیمار و بالاخره اثر متقابل زمان برداشت، دمای انبار و نوع تیمار بر خصوصیات مورد بررسی در سطح یک درصد معنی دار نبودند. به طور کلی مرحله برداشت سبز بهترین هنگام برای برداشت، دمای 4 درجه سلسیوس به بالا برای افزایش عمر پس از برداشت این میوه مفیدترین دما بوده و کارآمدترین تیمار از بین تمامی تیمارها، پوترسین با غلظت های 2 و 3 میلی مولار بود.

امروزه یکپارچه سازی طبیعت و ساختمان ها در قالب پشت بام ها و دیوارهای سبز به عنوان یک راهبرد پایدار در شهرها مورد توجه قرار گرفته است. اما مطالعات روی بسترهای کشتی که در این سیستم ها امکان استقرار به گیاهان بدهد، ناچیز است و دستیابی به بستری که عملکرد رشدی و تغذیه ای مناسب و پایدار زیست محیطی را برای گیاه فراهم کند، هنوز یک چالش است. هدف این مطالعه، ارزیابی عملکرد گیاه پوششی فرانکنیا (Frankenia thymifolia) در چهار ترکیب بستر کشت (30 درصد کوکوپیت+ 65 درصد پرلیت+ 5 درصد ورمی کمپوست، 30 درصد خاکبرگ+ 65 درصد پرلیت+ 5 درصد ورمی کمپوست، 30 درصد کمپوست قارچ+ 65 درصد پرلیت+ 5 درصد ورمی کمپوست و خاک معمول مورد استفاده در فضای سبز به عنوان شاهد) در شرایط کشت در دیوار سبز خارجی است. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کا مل تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور اصلی فصول مختلف سال در چهار سطح و فاکتور دوم، بسترهای کشت در چهار سطح بود. اثر بستر بر صفات ترمودینامیک بستر و صفات مورفولوژیک، کیفی و کارآیی مصرف آب گیاه در سطح احتمال پنج درصد معنی دار شد. نتایج نشان داد که دما و رطوبت بستر در تمامی بسترهای حاوی مواد آلی بالاتر از خاک بود. همچنین، ارتفاع، تعداد گره، درصد پوشش دهی و کارآیی مصرف آب گیاه در بستر کمپوست قارچ بیشتر از سایر بسترها بود. فرانکنیا با کارآیی مصرف آب بالا و حفظ ویژگی های کیفی قابل قبول در تابستان و بهار گونه مناسبی است ولی به علت افت این صفات در زمستان، گونه مناسبی برای کاربرد در دیوار سبز خارجی در شهر مشهد در زمستان نیست. نتایج این پژوهش افزودن کمپوست شسته شده قارچ به بستر کشت معمول دیوار سبز، همچنین جایگزینی گیاه فرانکنیا به جای سایر گیاهان ناپایدار به کار رفته در دیوار سبز خارجی در شرایط آب و هوایی مشابه شهر مشهد در طی فصول بهار، تابستان و پاییز را پیشنهاد می کند.

استفاده از تراکم بوته مناسب و کنترل صحیح علف های هرز، از جمله عوامل مهم در دستیابی به عملکرد بالا در لوبیا قرمز است. به منظور بررسی اثرات تراکم بوته و کنترل علف های هرز بر ویژگی های رویشی و عملکرد لوبیا قرمز، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی شهرستان خوی در سال زراعی 1397 اجرا شد. در این پژوهش تراکم بوته در سه سطح 20، 25 و 30 بوته در متر مربع و روش های کنترل علف های هرز در چهار سطح عدم کنترل، علف کش اختصاصی (بنتازون)، کنترل دستی و کاربرد علف کش عمومی (پاراکوات) انتخاب شدند. نتایج پژوهش نشان داد که اثر برهم کنش تراکم کاشت و روش های کنترل علف های هرز، بر صفات تعداد شاخه جانبی، فاصله اولین شاخه جانبی از سطح زمین، قطر ساقه اصلی، وزن خشک بوته و عملکرد دانه معنی دار بود و بر صفات دیگر همچون ارتفاع بوته و درصد پروتئین دانه اثر معنی داری نداشت. بیشترین عملکرد دانه (به میزان 3391 کیلوگرم در هکتار) در تراکم کاشت 30 بوته در متر مربع و اعمال وجین دستی به دست آمد و بیشترین درصد پروتئین دانه (به میزان 24/8 درصد) در تراکم 20 بوته در متر مربع و اعمال وجین دستی علف های هرز حاصل شد. نتایج این بررسی نشان داد که در بین روش های مختلف کنترل علف های هرز، روش کنترل دستی از برتری نسبی برخورداراست و مصرف علف کش عمومی به تنهایی در کنترل و مهار علف های هرز لوبیا قرمز کارآمد نیست. تولید عملکرد دانه لوبیا قرمز حداکثر با تراکم 30 بوته در متر مربع نشان دهنده واکنش مثبت لوبیا قرمز به تراکم های بالای گیاهی است.

گوجه فرنگی (. Solanum lycopersicum L) یکی از گیاهان مهم خانواده سولاناسه است که در بیشتر مناطق جهان کشت می شود. شناسایی بهترین هیبریدهای موجود در کشور برای استفاده از آنها می تواند راه را برای برنامه های به نژادی هموار کند. به منظور شناسایی بهترین ارقام هیبرید گوجه فرنگی از نظر برخی ویژگی های عملکردی و کیفیتی مربوط به میوه و معرفی آنها برای انجام پروژه های به نژادی، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس در تهران در سال 1396 روی 20 رقم هیبرید تجاری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این تحقیق ویژگی های تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا شروع میوه دهی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه های اولیه، تعداد خوشه های اولیه، تعداد میوه در بوته، عملکرد میوه هر بوته، شاخص کلروفیل برگ، میزان اسیدیته آب میوه، میزان هدایت الکتریکی آب میوه، میزان شوری آب میوه، میزان مواد جامد محلول، درصد بریکس و محتوای لیکوپن میوه مورد ارزیابی قرار گرفتند. هیبریدها با دو روش تحلیل خوشه ای به همراه نقشه گرافیکی هیت مپ و روند تحلیل سلسله مراتبی (Analytical Hierarchy Process; AHP) به عنوان یک شاخص چندمتغیره با هم مقایسه شدند. از بین چهارده ویژگی مورد بررسی، چهار ویژگی تعداد روز تا گلدهی، شاخص کلروفیل برگ، میزان هدایت الکتریکی آب میوه و میزان شوری آب میوه به دلیل داشتن وراثت پذیری کم و همبستگی پایین فنوتیپی و ژنتیکی با عملکرد میوه حذف شده و سایر ویژگی ها به روش های چندمتغیره مورد ارزیابی قرار گرفتند. هیبریدهای های پیل 108 و کویینتی به ترتیب در ویژگی محتوای لیکوپن میوه و عملکرد میوه از دیگر هیبریدها برتر بودند و همچنین این دو هیبرید دارای اسیدیته آب میوه مناسب برای فرآوری در صنایع غذایی بودند. هیبریدهای کویینتی، آدورا، برلینا و های پیل 108 به دلیل دارا بودن بیشترین مقادیر AHP و بیشترین فاصله های ژنتیکی، برای کشت در مناطقی با شرایط اقلیمی تقریباً مشابه با محل اجرای آزمایش و همچنین تشکیل جمعیت اصلاحی نسل بعد مناسب ترین ارقام بودند. این هیبریدها نه تنها در عملکرد میوه، بلکه در همه ویژگی ها به طور متوسط برتر از هیبریدهای دیگر بودند.