محیط زیست طبیعی
سال:1398 | دوره:72 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

با توجه به اهمیت منابع آب های زیرزمینی و بحران کم آبی در ایران باید توجه بسیار زیادی به این منابع شود. یکی از چالش ها در این خصوص آلوده شدن این منابع است، لذا با بررسی های مناسب باید مناطقی که تحت تأثیر آلودگی قرار دارند شناسایی شده و برای رفع آلودگی اقدامات لازم صورت گیرد. در بسیاری از موارد، آلودگی آب های زیرزمینی بعد از آلوده شدن چاه های آب شرب شناسایی می شوند. شناسایی مناطق آسیب پذیر آبخوان می تواند زمینه ساز اقدامات هدفمند پیشگیرانه از آلودگی آب های زیرزمینی گردد. روش های مختلفی برای ارزیابی آسیب پذیری ارائه شده است که یکی از پر استفاده ترین و شناخته شده ترین روش های شاخص همپوشانی به عنوان مدل SINTACS در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت. هدف از این مطالعه ارزیابی آسیب پذیری کیفی آبخوان دشت بیرجند با استفاده از مدل SINTACS در دوره آماری سالهای 95 تا 96 می باشد. بر اساس نتایج این ارزیابی نقشه پهنه بندی آسیب پذیری SINTACS نشان می دهد که 81/12 درصد از مساحت منطقه مطالعاتی دارای آسیب پذیری در محدوده متوسط تا زیاد، 47/80 درصد از مساحت منطقه دارای آسیب پذیری زیاد و 71/6 درصد از مساحت منطقه دارای آسیب پذیری خیلی زیاد می باشد. جهت صحت سنجی مدلSINTACS به بررسی ارتباط بین شاخص آسیب پذیری و مقادیر غلظت نیترات بدست آمده از 21 نمونه آب زیرزمینی پرداخته شده است. ضریب همبستگی بدست آمده بین شاخص آسیب پذیری SINTACS و غلظت نیترات 71 درصد به دست آمده است که نشان دهنده همبستگی مناسب این مدل با غلظت نیترات به عنوان شاخص آلودگی آبهای زیرزمینی است.

اثر خشکسالی به مفهوم کمبود آب ناشی از رخداد خشکسالی، به این موضوع می پردازد که با ثابت در نظر گرفتن سایر شرایط، یک درصد محدودیت در دسترسی به آب چند درصد رشد اقتصادی را کاهش می دهد. در دهه های اخیر اقتصاددانان محیط زیست درپی پاسخ به این سئوال بودند که آیا سطحی از مصرف و تخلیه منابع آب وجود دارد که تاثیر مثبت آب بر تولید را معکوس نماید؟ در این پژوهش با کاربرد مدل پانل پویای تصادفی با کاربرد روش گشتاورهای تعمیم یافته فضایی SAR-DPD-GMM در دوره 1383-1396 در 30 استان اثر آستانه ای استخراج منابع آب زیرزمینی بر تولید ناخالص داخلی حقیقی آزمون شد. نتایج نشان داد، منابع آب زیرزمینی در سطح و مجذور دارای ضریب 7311/556 و 0065/0-هستند، به طوری که حد آستانه استخراج 825/42 میلیارد مترمکعب در سال برآورد شد. استخراج بیش از این حد آستانه دارای تاثیرات منفی محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در بین استان ها است که منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی حقیقی در بین استان های ایران می گردد. به این ترتیب فرضیه اثر خشکسالی در استان های ایران رد نمی گردد. همچنین ردپای بشر در منابع آب زیرزمینی قابل مشاهده است. متغیر فضایی SAR دارای ضریب 1064/0 است که نشان داد تخلیه یک حوضه آبریز که موقعیت جغرافیای آن از بُعد محیط زیستی مستقل از تقسیمات سیاسی است، دارای تاثیرات فضایی بر تولید ناخالص داخلی حقیقی استان های مجاور است. پیشنهاد می گردد با کنترل رانت مجاز و غیر مجاز آب با بهره گیری از مالکیت موقت به جای مالکیت دائمی و استفاده از ابزار بازار آب با کنترل سمت تقاضا و تقویت تولید اقتصادی آب در سمت عرضه، استخراج منابع آب زیرزمینی در بین استان ها به کمتر از حد آستانه کاهش یابد، تا تبعات منفی استخراج مازاد منابع آب زیرزمینی صفر گردد.

نوع مدیریت و شدت بهره برداری از مناطق حفاظت شده ممکن است بر تنوع گیاهان مناطق حفاظت شده تأثیرگذار باشد. ازاین رو در این پژوهش مناطق حفاظت شده در مجاورت 3روستای دشت، رباط قره بیل و چشمه خان، به ترتیب با بهره برداری اصلی توسط انسان، دام های اهلی و وحوش، در حاشیه پارک ملی گلستان انتخاب شد. در هر منطقه با استقرار 3پلات ویتاکر تعدیل شده در اردیبهشت ماه سال 1397 تعداد گونه های موجود و درصد پوشش آن ها ثبت شد. در داخل هر پلات 1000 متربعی ویتاکر، 3 کوادرات 100 مترمربعی، 6 کوادرات 10 مترمربعی و 30 کوادرات 1 مترمربعی مستقر شد. بیشترین تنوع گونه ای و تنوع گیاهان دارویی در روستای دشت و کم ترین مقدار در روستای چشمه خان مشاهده شد. چرای دام در روستای چشمه خان باعث شد تا درصد گیاهان دارویی نسبت به کل گیاهان 7درصد بیشتر از سایر روستاها باشد، اما اکثر گیاهان دارویی آن از گونه های یکساله و کم ارزش از نظر دارویی بود. در مقابل در روستای دشت که بهره برداری اندکی توسط انسان انجام می شد و بهره برداری توسط دام های اهلی ممنوع و حضور وحوش بسیار محدود بود، بیشترین تعداد گونه های دارویی و با ارزش و پرمصرف و نیز گونه های دارویی اندمیک مشاهده شد. بطور کلی براساس نتایج این تحقیق، چرای دام های اهلی، علاوه بر کاهش تنوع گیاهی کل، باعث کاهش تنوع گیاهان دارویی کل و گیاهان دارویی با ارزش مرتع می شود و اثرات منفی ان از چرای وحوش بیشتر است.

سورفاکتانت ها یکی از مهم ترین آلاینده های منابع آب های سطحی و زیرزمینی هستند و خطرات بالقوه ای برای سلامتی انسان و محیط زیست ایجاد می نمایند. هدف از این پژوهش بررسی نانو کامپوزیت گرافن مغناطیسی در حذف سدیم دودسیل بنزن سولفونات از محلول های آبی است. در این مطالعه تجربی از پوست پرتقال به عنوان منبع کربنی برای سنتز گرافن به روش پیرولیز استفاده شد. همچنین با استفاده از روش حلال گرمایی مغناطیسی کردن جاذب انجام گردید. ویژگی جاذب با تکنیک های FTIR، VSM، AFM، SEM و طیف سنجی رامان مورد آنالیز قرار گرفت. اثر متغیرهای مقدار جاذب، pH، غلظت اولیه آلاینده و زمان واکنش در حذف SDBS بررسی شد. پارامترهای جذب با مدل های هم دمای لانگمویر و فروندلیچ و دو مدل سینتیک شبه مرتبه اول و سینتیک شبه مرتبه دوم تعیین گردید. بر اساس یافته های پژوهش دوز جاذب 20 میلی گرم، pH معادل 3 و زمان تماس 60 دقیقه به عنوان شرایط بهینه برای حذف SDBS حاصل شد. بررسی ایزوترم و مدل های سینتیکی نشان داد که داده های تجربی فرایند حذف با مدل لانگمویر (9989/0 = R2) و سنتیک شبه مرتبه دوم (9992/0 ≥ R2) همبستگی دارند. بیشترین ظرفیت جذب تعادلی برای SDBS توسط نانوکامپوزیت گرافن مغناطیسی 276 میلی گرم برگرم به دست آمد. آزمایشات واجذب با استفاده از اتانول و متانول انجام گرفت که به ترتیب 74 و 76 درصد بازیابی جاذب را نشان دادند. نتایج نشان داد در شرایط بهینه، بررسی نانو کامپوزیت های گرافن مغناطیسی پتانسیل موثری را در حذف سدیم دودسیل بنزن سولفونات از محلول های آبی داشته و به دلیل خاصیت مغناطیسی، جداسازی آن از محلول آبی ساده و سریع است.

امروزه مساله محیط زیست و گرم شدن هوا از جمله موارد مطرح شده در جوامع بین المللی است. یکی از مواردی که تاثیر مستقیمی بر این امر دارد انتشار دی اکسید کربن می باشد. کشورهای مختلف در سال های گذشته تلاش کردند تا به پیوستن به پروتوکل های زیست محیطی قدمی در جهت کاهش انتشار این گاز بردارند. لازم به توضیح است که مطالعات مختلف نشان داده است که عوامل متعددی بر میزان انتشار دی اکسید کربن در دنیا تاثیر گذارند و در صورتی که هر کدام از این عوامل کنترل گردد باعث کاهش انتشار این گاز در محیط زیست می گردد. از این رو و با توجه به اهمیت انتشار گاز دی اکسید کربن، در این مطالعه تاثیر متغیرهای رشد اقتصادی، درجه باز بودن اقتصاد، میزان مصرف انرژی و جمعیت روستایی در کشورهای منتخب OECD که یکی از سازمان های مهم و تاثیر گذار در عرصه بین المللی است مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روش مورد استفاده در این پژوهش الگوی پانل دیتا با استفاده از روش حداقل مربعات تعمیم یافته است. نتایج پژوهش نشان داد که میزان مصرف انرژی تاثیر مثبت و معنی دار و جمعیت روستایی تاثیر منفی و معنی داری بر میزان انتشار دی اکسید کربن در این کشورها در بازه زمانی 2014-1990 دارد.

آب زیرزمینى اصلی ترین منبع آب شرب در اکثر شهرها و روستاهاى ایران می باشد و نیترات و فسفات به عنوان یکی از شایع ترین آلودگی های آب زیرزمینى در ایران سلامت مردم را تهدید می کند. این تحقیق با هدف تأثیر کاربری اراضی بر کیفیت آب شرب استان چهارمحال وبختیاری انجام شد. به این منظور تعداد 132 نمونه آب از 132 حلقه چاه در نقاط مختلف استان که برای تأمین آب آشامیدنی استفاده می شود تهیه شد و غلظت نیترات و فسفات در نمونه ها با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه گیری شد. نتایج نشان داد غلظت یون های نیترات در 42/92 درصد نمونه ها پایین تر از حد مجاز بوده و در 58/7 درصد نمونه ها بالاتر از حد استاندارد است. غلظت فسفات در 100 درصد نمونه ها پایین تر از حد استاندارد جهانی و ایران می باشد. همچنین بین غلظت نیترات و فسفات در سطح 001/0 ارتباط معنی داری وجود دارد (29/0 =r). طبق نتایج به دست آمده میزان نیترات در مناطق مسکونی اختلاف معنی داری با میزان نیترات در کاربری های مرتع، جنگل و باغ دارد (05/0>p). همچنین میزان فسفات در کاربری های مسکونی، کشاورزی، مرتع و باغ اختلاف معنی داری با میزان فسفات در کاربری جنگل دارد (05/0>p). در حال حاضر کیفیت آب منطقه مورد مطالعه از نظر غلظت نیترات در اکثر نقاط استان و از نظر غلظت فسفات در تمام استان از وضعیت خوبی برخوردار می باشد هرچند در غرب استان غلظت نیترات در 10 نقطه بالاتر از حد مجاز می باشد. ازاین رو پایش، تصفیه و دفع بهداشتی فاضلاب های تولیدی و مصرف کمتر کودهای نیتروژن دار بایستی مورد توجه قرار گیرد.

در این پژوهش، با استفاده از پسماند مخازن ذخیره نفت خام، جاذب های کربنی در دماهای مختلف با استفاده از بخار آب تهیه شد. پس از بررسی خصوصیات بافتی و سطح ویژه، یک جاذب بهینه برای ادامه آزمایشات انتخاب شد. آزمایش های ناپیوسته جذب نیکل با غلظت اولیهmg/L 200-25، pH 8-2، زمان ماند 240-5 دقیقه و دوز جاذب در گستره g/L 5-1 انجام شد. نتایج نشان داد از میان سه جاذب سنتز شده، جاذب به دست آمده در دمای C˚ 900، به ترتیب با داشتن مساحت سطح ویژه m2/g 422 و حجم کل منافذ m3/g 5/0 دارای بهترین خصوصیات سطحی و ساختاری می باشد. نتایج جذب نیکل نشان داد کارایی حذف با افزایش زمان تماس و دوز جاذب، افزایش می یابد. حداکثر کارایی جذب نیکل در pH برابر با 5، زمان تماس 60 دقیقه و میزان دوز جاذب g/L 2 به دست آمد. بعلاوه مشاهده گردید که داده های جذب از ایزوترم لانگمویر و فرندلیچ تبعیت می کند. نتایج برازش مدل های سینتیک بیانگر تبعیت فرایند جذب از مدل شبه مرتبه دوم است. بر مبنای نتایج حاصل از این مطالعه می توان اظهار نمود که کربن فعال تهیه شده از لجن نفتی می تواند به عنوان جاذبی کارآمد و مقرون به صرفه برای تصفیه پساب صنایع مورد توجه قرار گیرد.

فاضلاب ها یکی از عوامل آلودگی محیط زیست هستند که باید آن ها را به طریق بهداشتی جمع آوری، تصفیه و در صورت امکان، مجددا به چرخه آب در طبیعت برگرداند. آنتی بیوتیک ها آلاینده های خطرناک زیست محیطی بوده و به دلیل ساختمان فیزیکی و شیمیایی منحصر به فردشان، به عنوان آلاینده های اضطراری نام گرفته اند. فرآیندهای اکسیداسیون پیشرفته یک متد قوی برای بازسازی آب های آلوده حاوی مواد آلی تجزیه ناپذیر می باشد. مکانیسم اصلی آن بر پایه تولید رادیکال های آزاد بوده که برای از بین بردن مواد شیمیایی آلی بسیار کارآمد بوده است. در این مطالعه عملکرد فرآیند فتوکاتالیست خورشیدی به منظور حذف آموکسی سیلین از فاضلاب دارویی و اثرات پارامترهای غلظت آلاینده، غلظت فتوکاتالیست و pH اولیه مورد بررسی قرار گرفته است. از انرژی اشعه فرابنفش خورشید به منظور تحریک فتوکاتالیست استفاده می شود و راکتور مورد استفاده در این پژوهش دارای کالکتور سهموی مرکب است که دارای بهترین عملکرد می باشد. در میان پارامترهای بررسی شده به ترتیب pH، غلظت فتوکاتالیست و غلظت آلاینده بیشترین تاثیر را روی بازده تخریب داشتند. بر اساس این پژوهش تخریب آموکسی سیلین در محیط قلیایی به خوبی انجام می شود. به طوری که در شرایط یکسان با افزایش pH از 5/3 به 5/9 میزان بازده به 51/83 درصد می رسد. بازده بالا در pHهای قلیایی به دلیل هیدرولیز بیشتر آموکسی سیلین و عدم ثبات حلقه بتالاکتام آن، و تولید بیشتر رادیکال هیدروکسیل با توجه به ساختار فیزیکی و شیمیایی آلاینده و فتوکاتالیست است. با توجه به نتایج می توان ذکر کرد که فتوکاتالیست خورشیدی روشی مناسب برای حذف آموکسی سیلین از فاضلاب داروئی است.

پنبه به علت مصارف گوناگون در دنیای امروز، اهمیت اقتصادی و تجاری زیادی دارد. همچنین این محصول یکی از مهم ترین گیاهان روغنی در سطح جهان می باشد و کشت و کار آن در کشورها به طور روزافزون افزایش می یابد. با توجه به اینکه این محصول ماده اولیه صنایع نساجی می باشد، در سال های اخیر مورد توجه ویژه ی دولت قرارگرفته است؛ لذا بررسی کارایی این محصول عامل بسیار مهم و تأثیر گذاری در افزایش تولید و عملکرد آن، بدون نیاز به هزینه اضافی، می باشد. در مطالعه حاضر انواع کارایی فنی، تخصیصی، اقتصادی با دو روش استاندارد و تلفیقی ویژه در دو سطح ثابت و متغیر نسبت به مقیاس برای تعیین کارایی مصرف آب و زیست محیطی آن در استان های تولیدکننده این محصول انجام گرفت. اطلاعات آماری این مطالعه از سالنامه 94-93 جهاد کشاورزی استخراج گردیده است. متوسط کارایی اقتصادی، متغیر نسبت به مقیاس در دو روش استاندارد و زیست محیطی به ترتیب برابر با 81/0 و 78/0 درصد می باشد. در این مطالعه پس از حل مدل تحلیل پوششی نهاده گرا، نتایج حاصله برای مقایسه دو روش استاندارد و زیست محیطی در سطح متغیر و ثابت نسبت به مقیاس موردبررسی قرار گرفت. با استناد به این نتایج استان هایی که با روش استاندارد، کارا شناخته شده اند، با روش کارایی ویژه(زیست محیطی) نیز نسبتا کارا می باشند. اما برای استان های غیرکارا، مقدار برآورد شده درروش تلفیقی ویژه نسبت به مقادیر کارایی استاندارد کمتر می باشد. به عبارت دیگر کارایی زیست محیطی(تلفیقی ویژه)در این روش نتایج دقیق تری نسبت به کارایی استاندارد برآورد نموده است که نتایج حاکی از آن است که برخی استان ها از لحاظ زیست محیطی و مصرف آب کارا نبوده است. توصیه می شود با آگاهی رساندن به کشاورزان پنبه از طریق شرکت دادن آنان در کلاسهای ترویجی، اصلاح روش های آبیاری و استفاده از آب سبز (تصفیه فاضلاب) به بالا رفتن کارایی کمک شود.

آتش سوزی به عنوان یکی از عوامل اصلی اختلال و تغییر در اکوسیستم های طبیعی محسوب می شود. شناسایی عوامل مؤثر در وقوع آتش سوزی و تهیه الگوی مکانی خطر آن یکی از ابزارهای اساسی جهت دست یابی به راهکارهای کنترل و مقابله با آتش سوزی است. آمارها حاکی از وقوع 1124 مورد آتش سوزی و سوختن 7364 هکتار از جنگلها و مراتع استان کردستان تنها بین سالهای 1385 تا 1394 هستند. لذا در این پژوهش اقدام به تهیه نقشه ریسک خطر آتش سوزی در عرصه-های طبیعی استان کردستان با استفاده از روش شاخص آماری (SI) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) شد. در این پژوهش، به منظور ترسیم نقشه خطر آتش سوزی از 6 پارامتر شامل 3 متغیر طبیعی درصد شیب، جهت شیب، ارتفاع و سه متغیر انسانی فاصله از نزدیکترین روستا، فاصله از نزدیکترین جاده و فاصله از نزدیکترین زمین کشاورزی استفاده شد. از 1124 مورد آتش سوزی، 70 درصد داده ها (787 مورد) برای مدلسازی و 30 درصد (337 مورد) برای صحت سنجی مدل استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که حدود 50 درصد از مساحت استان کردستان (14400 کیلومترمربع) در کلاس خطر آتش سوزی زیاد و خیلی زیاد قرار دارند. همچنین یافته های حاکی از دقت بالای مدل شاخص آماری در شناسایی مناطق دارای خطر آتش سوزی با دقت 5/93 درصد (315 مورد از 337 مورد آتش سوزی) بود.