جغرافیا و پایداری محیط
سال:1399 | دوره:10 | شماره:34 |تعداد مقالات:8

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تقابل طبیعی میان دو سیستم ژیومورفیک آبی و بادی در حاشیه غربی پلایای پترگان شرایط متعادل و پایدار محیطی را ایجاد کرده درحالی که مداخلات انسانی در یکی از این سیستم ها زمینه بروز ناپایداری محیطی و گسترش مخاطرات را فراهم می آورد. در نوشتار پیش رو پس از تعیین قلمرو لندفرم های آبی و بادی، مورفولوژی و منشایابی اشکال بادی به روش گام به گام انجام و ژیومورفولوژی اشکال آبی نیز با استفاده از تصاویر ماهواره ای، عکس های هوایی و بررسی های میدانی، مطالعه و طبقه بندی شده است. واکنش مورفوتکتونیکی سیستم های آبرفتی در تقابل با سیستم های بادی منطقه با استفاده از شاخص های نیوتکتونیکی محاسبه و بررسی شده است. درنهایت با استفاده از شاخص های جهت حرکت، سرعت جابه جایی، زاویه تماس و تغییرات گستره لندفرم های آبی و بادی که در دو زمان متفاوت از تصاویر ماهواره ای استخراج شده، انواع تقابل و چگونگی مجاورت ممکن بین آن ها در منطقه تعیین و تحلیل شده است. براساس نتایج طی ده سال حدود 3/11% از قلمرو لندفرم های آبی به لندفرم های بادی تبدیل شده است. ازاین رو سیستم های بادی بر سیستم های آبی منطقه غلبه یافته اند. غلبه سیستم های بادی ازراه ایجاد انحراف و مسدودشدن جریان آب و جاری شدن آن روی سواحل کانال به واسطه حرکت تپه های ماسه ای بروز کرده و در موارد متعددی گودال های آبگیر و کانال های بسیاری در مسیر کانال اصلی رودخانه به وجود آمده است. سیستم های آبرفتی دایمی در منطقه رفتاری پایدار و چرخه ای دارند؛ به طوری که طی فصل ها با فعالیت سیستم های بادی تا حدی غلبه سیستم های آبی کاهش می یابد. با توجه به نتایج طی دوره ده سال، تنها 8/1% از قلمرو لندفرم های بادی در منطقه به لندفرم های آبی تبدیل شده است. این نوع تقابل را در امتداد رودخانه دایمی تجنود که ازمیان تپه های ماسه ای دامنه شرقی کوه خواجه عبور می کند، می توان مشاهده کرد.

رعد و برق از شدیدترین مخاطرات آب وهوایی است که هرساله به خسارت اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی فراوانی منجر می شود. پیش بینی رعد و برق به علت گسترش فضایی و زمانی آب وهوا به صورت فیزیکی یا دینامیکی بسیار دشوار است؛ بنابراین پیش بینی به موقع و ارزیابی بهترین مدل داده کاوی در کاهش آسیب و خسارت موثر است. در پژوهش حاضر، از داده های سال 1390 تا 1396 ایستگاه هواشناسی رشت استفاده شد. متغیر وابسته وقوع و عدم وقوع رعد و برق در طی هفت سال و متغیرهای مستقل عوامل موثر بر رعد و برق شامل دما، رطوبت نسبی، ابرناکی، سرعت باد، جهت باد، فشار هوا و رعد و برق در روز گذشته است. پس از پیش پردازش و پردازش داده ها از مدل های داده کاوی شامل درخت های کارت، چاید، سی فایو و شبکه عصبی پرسپترون چندلایه، تابع پایه ای شعاعی و ماشین بردار پشتیبان در نرم افزار اس. پی. اس. اس. مودلر ورژن 20 استفاده شد. نتایج حاصل از مدل ها با معیارهای مقایسه ای و منحنی راک مقایسه شد. با توجه به نتایج به دست آمده از مدل ها، احتمال وقوع رعد و برق در آینده در ماه های اردیبهشت، خرداد و تیر نسبت به سایر ماه ها حداکثر است و میزان وقوع از فصل بهار تا زمستان روند کاهشی دارد و در فصل زمستان، به حداقل مقدار خود می رسد و ازمیان مدل های پیش بینی کننده، درخت چاید با میزان تشخیص 794/0 و حداقل میزان نرخ مثبت کاذب 205/0و مدل ماشین بردار پشتیبان با پیش بینی صحیح 773/0 مورد و نرخ خطای 475/0 و دقت 855/0 نسبت به سایر مدل ها عملکرد بهینه دارند.

شوری خاک و شورشدن زمین ها، به مثابه یکی از مشکلات فراروی کشاورزی و منابع طبیعی، بسیار مهم است و باید با شناخت صحیح از پیشروی آن جلوگیری کرد. در این راستا کسب اطلاعات درباره وضعیت شوری خاک و پوشش گیاهی همچون میزان و پراکنش آن ها از اهمیت بسیاری دارد. استفاده از داده های ماهواره ای امکان مطالعه گسترده شوری خاک و پوشش گیاهی را فراهم می سازد. با توجه به اینکه پوشش گیاهی در بیشتر مناطق خشک و نیمه خشک به شدت تحت تاثیر خصوصیات خاک ازجمله شوری است؛ ازاین رو در پژوهش حاضر اثرات احداث زهکش حایل بر روند تغییرات شوری خاک و پوشش گیاهی با استفاده از قابلیت های سنجش از دور در بازه زمانی پانزده ساله بررسی شده است. نتایج نشان داد احداث زهکش حایل در شوره زار مرکزی دشت قزوین تاثیری در روند تغییرات شوری خاک و پوشش گیاهی منطقه نداشته است؛ به گونه ای که هیچ یک از یازده شاخص استخراج شده از تصاویر ماهواره ای، تغییرات معنی داری در دوره پیش و پس از احداث زهکش حایل از خود نشان نداده است. براساس نتایج آزمون همبستگی بین عناصر اندازه گیری شده در خاک و باندهای تصاویر ماهواره ای، باندهای 5 و 7 با شاخص نسبت جذب سدیم خاک پیش از احداث زهکش همبستگی بسیار معنی داری داشته و به همین ترتیب، دو باند یادشده پس از احداث زهکش، با شاخص هدایت الکتریکی خاک همبستگی داشته است. درواقع شاخص هایی که شامل باندهای قرمز و مادون قرمز باشند، ارتباط معنی داری با پارامترهای شوری خاک از خود نشان داده اند؛ همچنین نتایج آزمون همبستگی شاخص های سنجش از دور و داده های زمینی در محدوده شوره زار نشان داد که شاخص شوری خاک، ضریب همبستگی بسیار معنی داری با داده های شوری خاک داشته است.

برنامه ریزی حفاظت نیازمند شناسایی ادراک جوامع محلی درباره پراکنش استفاده ها است. مناطق مورد نیاز برای پشتیبانی رفاه این جوامع در درون و پیرامون مناطق حفاظت شده، پهنه استفاده مردمی نام دارد. براساس مبانی نظری و با توجه به اینکه هر مکانی برای جوامع محلی ارزش یا ارزش هایی دارد، شناسایی ارزش های مکانی، با ترکیب رویکرد مشارکتی و رویکرد صریح فضایی ممکن است. هدف پژوهش حاضر شناسایی پهنه استفاده مردمی در دهستان دنا و در مجاورت منطقه حفاظت شده دنا است. در این راستا، مردم نگاری با شیوه هایی همچون پرسش نامه نیمه باز، مشاهده میدانی و مرور منابع به کارگرفته شده و سپس با نقشه سازی مشارکتی تکمیل شده است. جمع آوری داده های ارزش های مکانی (معیشتی، اقتصادی، فرهنگی و حفاظتی) تا رسیدن به اشباع اطلاعاتی ادامه یافته است. مشارکت کنندگان، این مناطق داغ ارایه خدمات را بر چهار نقشه پایه نشان گذاری کردند. پس از رقومی سازی داده ها، هم پوشانی فضایی این مناطق بررسی شده است. پهنه استفاده مردمی، از شمارش هم پوشانی های ارزش های معیشتی، اقتصادی و فرهنگی تعیین شده است. بیشترین سطح این پهنه در حوالی رودخانه ها، جاده ها و سکونت گاه ها است. منطقه حفاظت شده دنا زیر نفوذ استفاده های اقتصادی و فرهنگی است. ارزش حفاظتی شناسایی شده در بیرون منطقه حفاظت شده نیز، نیازمند برنامه ریزی حفاظت مشارکتی است. مناطق سه و دو ارزشی در پهنه استفاده مردمی، باید در اولویت برنامه ریزی آموزشی و حمایت مالی به منظور استفاده پایدار باشند. برنامه های آینده در دهستان دنا، باید بر چنین اقداماتی متمرکز باشد: جلوگیری از کشت زیر اشکوب جنگل ها، جلوگیری از آتش زدن دامنه های جنگلی، جلوگیری از تغییر کاربری، افزایش بازده آبیاری، مدیریت صحیح کشت، جلوگیری از برداشت بی رویه گیاهان دارویی و خوراکی و جلوگیری از شکار غیر قانونی حیات وحش. به کارگیری شیوه نوشتار پیش رو، زبان مشترکی برای گفتمان میان حفاظت و استفاده های مردمی فراهم می سازد؛ همچنین زمینه ساز آموزش، توانمندسازی و جلب مشارکت جوامع محلی و یادگیری از آن ها است.

جزیره گرمایی شهری، تفاوت دما بین دمای شهری و روستایی را توصیف می کند. با توجه به تاثیرات مورد انتظار بر سلامتی انسان و کیفیت هوا، یافتن راهبردهای کاهش جزایر گرمایشی شهری بسیار مهم است. نوشتار پیش رو شبیه سازی های عددی در یک بازه تابستانی برای بررسی تاثیر اقدامات طراحی شده کاهشی جزیره گرمایی شهری روی کیفیت هوای شهری تهران را ارایه کرده است. از مدل WRF/Chem نسخه شیمی مدل پیش بینی تحقیقاتی وضع هوا WRF به منظور بررسی تاثیر افزایش سطوح با پوشش گیاهی شهری و سطوح بسیار بازتابنده بر غلظت آلاینده های اولیه (کربن مونوکسید، نیتریک اکسید) و همچنین آلاینده های ثانویه (ازن) درون دره شهری استفاده شد. به منظور درنظرگرفتن ناهمگونی های مناطق شهری، یک مدل چندلایه ای تاج پوشش شهری با مدل شیمی جفت شد. استفاده از این مدل تاج پوشش در گستره وسیع آن به معرفی چندین کلاس کاربری شهری در مدل شیمی نیاز دارد. کلان شهر تهران برای شبیه سازی آزمایش های طراحی شده در تابستان سال 2016 درنظر گرفته شد. اقدامات کاهشی انتخاب شده در شبیه سازی ها قادر به کاهش دمای شهری در حدود 1 تا 3 درجه کلوین و غلظت متوسط روزانه ازن به اندازه 5% تا 10% شدند؛ همچنین نتایج مدل سازی ها اثرات ثانویه منفی بر کیفیت هوای شهری که به شدت مربوط به کاهش اختلاط عمودی در لایه مرزی شهری است را ارایه دادند. در نتایج شبیه سازی افزایش 1 تا 20 درصدی در آلودگی های اولیه مشاهده شده است. برخلاف کاهش متوسط روزانه غلظت ازن، سطوح بسیار بازتابنده به علت تابش طول موج کوتاه بازتابی شدید که واکنش های فتوشیمیایی را سرعت می بخشد، می تواند افزایش غلظت ازن حداکثری را تا 9% در ساعات ظهر خورشیدی به دنبال داشته باشد.

جنگل های زاگرس از مهم ترین و اساسی ترین سرمایه های محیط زیستی کشور است که در تامین منابع آب و خاک این منطقه نقش حیاتی ایفا می کند. هدف اساسی پژوهش حاضر آشکارسازی دینامیک فضایی شاخص سبزینگی جنگلی لرستان در پاسخ به تغییرات بارش است. در این راستا شاخص سبزینگی جنگلی استان از تصاویر لندست 5 و 8 برای دوره آماری 2000 تا 2018 استخراج شد. مقادیر بارش استان نیز با استفاده از داده های بارش نه ایستگاه سینوپتیک منطقه و داده های بارش شبکه بندی شده پایگاه GPCC، برای دوره آماری یادشده با شبکه بندی 5/0 درجه قوسی فراهم شد. آستانه شاخص سبزینگی با استفاده از موقعیت دقیق 170 درخت بلوط سالم از رویشگاه های مختلف استان لرستان طی مرداد و شهریور 1396 با استفاده از جی. پی. اس. گارمین نمونه برداری و از روی تصاویر سی متری لندست OLI و TM به دست آمد. با استفاده از تحلیل همبستگی فضایی، ارتباط بین تغییرات مساحت سالانه و دوره ای شاخص سبزینگی آستانه جنگل های بلوط و بارش، بررسی شد و تابع حساسیت تغییرات فضایی شاخص سبزینگی جنگلی با برازش یک مدل خطی به دست آمد. نتایج نشان داد که آستانه EVI > 0. 4 را می توان به مثابه آستانه پوشش جنگلی استان درنظر گرفت. تحلیل همبستگی بیانگر آن بود که سری زمانی هجده ساله پوشش جنگلی، 72/0 با توزیع فضایی بارش در منطقه همبستگی داشته، در مقیاس ماهانه نیز، مقادیر تجمعی بارش ماه های اسفند تا اردیبهشت، بالاترین همبستگی را با شاخص سبزینگی جنگلی ماه شهریور داشتند. تحلیل فضایی اجرای مدل برآوردگر سبزینگی بیانگر آن بود که آستانه بارشی سبزینگی بلوط (EVI>0. 4) برابر 320 میلی متر بوده که در بالاتر از این آستانه به ازای افزایش هر میلی متر بارش سبزینگی بلوط های مورد بررسی، 08/0 شاخص EVI افزوده می شود.

فرونشست زمین به مثابه یکی از انواع مخاطرات طبیعی و زمین شناسی به شمار می آید که می تواند به طور طبیعی یا براثر فعالیت های انسانی همچون برداشت درازمدت آب زیرزمینی و کشاورزی سنتی حاصل شود. در دو دهه اخیر پیرو رخداد تغییرات اقلیم و خشکسالی های پیاپی از یک سو و نیز مدیریت غیر اصولی منابع آب، برداشت بی رویه آب های زیرزمینی و رشد فزاینده جمعیت، سبب رخداد فرونشست در استان تهران به ویژه منطقه دشتی واقع در غرب استان شده است. به طور کلی هدف از پژوهش حاضر پایش و اندازه گیری فرونشست زمین با استفاده از رویکرد تداخل سنجی راداری و همچنین تحلیل و بررسی ارتباط بین تغییرات سطح آب های زیرزمینی و فرونشست زمین در غرب استان تهران است. بدین منظور از سری زمانی تصاویر ماهواره ENVISAT-ASAR از سال 2003 تا 2010 بهره گرفته شد. به منظور تحلیل سری زمانی جابه جایی سطح زمین و تولید نقشه متوسط نرخ جا به جایی، از الگوریتم زیرمجموعه خط مبنای کوتاه (SBAS) استفاده شد. نتایج تحلیل سری زمانی داده های تداخل سنجی نشان دهنده رخداد فرونشست به صورت پیوسته در زمین های کشاورزی منطقه است که سرعت میانگین تغییر شکل درراستای خط دید ماهواره حاصل از تحلیل سری زمانی، جابه جایی را با نرخ متوسط 10-سانتی متر و حداکثر 27-سانتی متر در سال در منطقه دشتی نشان می دهد؛ همچنین نتایج حاصل از بررسی تغییرات سطح آب زیرزمینی در وازده چاهک مشاهداتی برای بازه زمانی مورد بررسی در منطقه مورد مطالعه نیز نشان دهنده کاهش به طور متوسط 0/5 تا 1/5 متری سطح آب در آبخوان منطقه است. همبستگی کلی بین تغییرات سطح آب زیرزمینی و میزان فرونشست، معادل 89/45% تخمین زده شد که نشانگر وابستگی رخداد فرونشست و برداشت آب های زیرزمینی در منطقه است.