حسابداری ارزشی و رفتاری
سال:1398 | دوره:4 | شماره:8 |تعداد مقالات:12

لحن یکی از ویژگی های مهم پیام های نوشتاری گزارش های مالی است که در ارتباط با نحوه استفاده مدیران از آن، دو دیدگاه ارائه اطلاعات (علامت دهی) و مدیریت احساسات (رفتار فرصت طلبانه) وجود دارد. این پژوهش به بررسی تاثیر لحن گزارش های فعالیت هیئت مدیره بر عملکرد آتی شرکت ها می پردازد. برای اندازه گیری لحن از روش فراوانی واژگان و برای اندازه گیری عملکرد آتی شرکت از دو شاخص سودآوری و جریانات نقد عملیاتی سال آتی شرکت استفاده شده است. بازه زمانی پژوهش سال های 1388 تا 1396 بوده است که برای اندازه گیری عملکرد آتی، از اطلاعات سال 1397 شرکت ها نیز استفاده شده است. نتایج حاصل از بررسی 449 سال-شرکت طی دوره ی زمانی مذکور با استفاده از پنل پویا نشان می دهد که لحن گزارش های فعالیت هیئت مدیره بر سودآوری و جریانات نقد عملیاتی سال آتی شرکت تاثیر منفی و معناداری دارد. این نتایج شواهدی را در رابطه با استفاده فرصت طلبانه احتمالی مدیران از لحن گزارش های مالی فراهم می کند.

لحن توسط نسبت واژه های مثبت و منفی که در گزارشهای سالانه هیات مدیره موجود است مشخص می شود، که می تواند براساس دو دیدگاه اطلاعاتی و فرصت طلبانه بکار رود. دیدگاه اطلاعاتی موجب کاهش عدم تقارن اطلاعاتی می شود، درحالیکه دیدگاه فرصت طلبانه در قالب مدیریت ادراک، به منظور دستکاری و انحراف در ادراک استفاده کنندگان بکار می رود. حاکمیت شرکتی به عنوان مکانیزمی برای کاهش فرصت طلبی مدیران عمل می کند. هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر حاکمیت شرکتی بر لحن گزارشگری مالی است. برای طراحی شاخصی که متغیر حاکمیت شرکتی را اندازه گیری کند، از روش تاپسیس استفاده شده است. در این شاخص از شش معیار استقلال هیات مدیره، مالکیت مدیریتی، دوگانگی وظایف مدیر عامل، کیفیت حسابرسی، مالکیت نهادی و تمرکز مالکیت استفاده شد. نمونه پژوهش حاضر که به روش حذف سیستماتیک انتخاب شده اند شامل 119 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سال های 1389 تا 1395 می باشد. برای آزمون فرضیه پژوهش از رگرسیون چندگانه با داده های ترکیبی از نوع پانل استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، هر چقدر حاکمیت شرکتی قوی تر باشد، لحن بدبینانه در گزارشگری مالی بیشتر خواهد بود. به عبارتی حاکمیت شرکتی قوی تر، موجب جلوگیری از فرصت طلبی مدیرانی می شود که از طریق لحن، به مدیریت ادراک استفاده کنندگان می پردازند.

رسوایی های اخیر مالی در سراسر دنیا و همچنین فسادهای مالی رخ داده در ایران محققان را بر آن داشته که به دنبال یافتن راهی برای جلوگیری از رخداد مجدد چنین اتفاقاتی باشند. هشداردهی به عنوان یکی از مهم ترین مکانیزم های نظارتی در پیش گیری از به وجود آمدن فساد و رسوایی های مالی مطرح شده است. هشداردهی عبارتست از گزارش موارد خطاکاری به مقامات ذیصلاح. از این رو پژوهش حاضر به بررسی قصد هشداردهی درخصوص خطاکاری سازمانی با استفاده از نظریه رفتار برنامه ریزی شده میان حسابرسان مستقل شاغل در موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی و سازمان حسابرسی پرداخته است. جهت نیل به این هدف تعداد 372 پرسشنامه در سال 1397 گردآوری و مورد آزمون قرار گرفت، همچنین برای آزمون فرضیات پژوهش از مدل سازی معادلات ساختاری (SEM) استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که متغیرهای نظریه رفتار برنامه ریزی شده شامل نگرش نسبت به هشداردهی، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری درک شده بر روی قصد هشداردهی تاثیر مستقیم و معناداری دارند. لذا نظریه رفتار برنامه ریزی شده، نظریه مناسبی جهت توضیح قصد هشداردهی میان حسابرسان مستقل می باشد.

تردید حرفه ای در حسابرسی موضوع بسیار مهمی است که اشاره به اعمال درجه ای از مراقبت حرفه ای حسابرسان در چارچوب استانداردهای حسابرسی دارد و مبتنی بر، ارزیابی بی طرفانه شواهد و مدارک ارائه شده صاحبکاران می باشد. در واقع تردید حرفه ای به اعمال قضاوت حرفه ای با کیفیت کمک می کند و اطلاعات قابل اتکاتری را در اختیار ذینفعان قرار می دهد. هدف این پژوهش بررسی تاثیر حمایت ادراک شده شریک حسابرسی بر نگرش های مبتنی بر بی طرفی و شک در تردید حرفه ای و پیامدهای رفتاری حسابرس می باشد. حمایت ادراک شده شریک حسابرسی متغیری است که به نقش حمایتی شرکای حسابرسی از عملکردهای تردید حرفه ای حسابرسان اشاره دارد و به تقویت کیفیت اطلاعات بررسی شده کمک می نماید. جامعه آماری این پژوهش، حسابرسان شاغل در سازمان حسابرسی و موسسات حسابرسی بخش خصوصی می باشد که از طریق روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه بود که با مشارکت 294 حسابرس همراه بود. این پژوهش در بازه زمانی 6 ماه اول سال 1397 انجام شد و برای تحلیل و آزمون فرضیه های پژوهش از روش حداقل مربعات جزئی و با استفاده از نرم افزار () انجام پذیرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد، حمایت ادراک شده شریک حسابرس بر دیدگاه مبتنی بر شک حسابرسان تاثیر منفی و معناداری دارد، در حالیکه با دیدگاه مبتنی بر بی طرفی حسابرسان تاثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین مشخص گردید، حمایت ادراک شده شریک حسابرس در مورد تردید حرفه ای با حمایت ادراک شده سازمانی تاثیر مثبت و معناداری دارد. در نهایت مشخص گردید حمایت ادراک شده شریک حسابرس بر رفتار شهروندی و تعهد رفتاری تاثیر مثبت و معناداری دارد و حمایت ادراک شده شریک حسابرس، تاثیر منفی حمایت ادراک شده سازمانی با جابجایی حسابرسان را تقویت می نماید. این نتایج چه از بعد ادراکی و درونی حسابرسان و چه از بعد حمایتی شرکای حسابرسی، نقش مهم و قابل توجهی در افزایش عملکردهای تخصصی و رفتاری حسابرسان دارد، چرا که به شناخت بهتر نیازهای درونی حسابرسان و نحوه تاثیرگذاری بر آن کمک می کند و از طرف دیگر نیز به تقویت پویایی ارتباط بین شرکای حسابرسی با حسابرسان در راستای کیفیت حسابرسی منجر خواهد شد.

از آنجا که تمام مراحل حسابرسی (برنامه ریزی، اجرای عملیات و اظهارنظر) با قضاوت همراه است، متغیرهای مربوط به شخص قضاوت کننده از قبیل وجود اختلالات شخصیتی و روانی، می تواند بر محتوای گزارش یا به عبارت دقیق تر بر قضاوت حسابرسان تاثیر گذارد، بنابراین هدف پژوهش حاضر با دیدگاهی از حوزه علوم رفتاری، بررسی تاثیر بیماری عجله حسابرسان بر محتوای گزارش حسابرسی می باشد. در این پژوهش اطلاعات مربوط به بیماری عجله حسابرسان امضا کننده گزارش حسابرسی در سال 1395 بر اساس نمونه گیری هدفمند، با استفاده از پرسشنامه عجله طراحی شده در طی پژوهش، جمع آوری شده که نمونه نهایی به 165 حسابرس و 139 شرکت رسید و برای بررسی دقیق تر و افزایش تعداد نمونه شرکت هایی که در سال 1396 نیز توسط همان حسابرسان سال 1395 حسابرسی شده بودند به نمونه اضافه شدند. برای آزمون فرضیه ها از مدل رگرسیون چندگانه و لجستیک استفاده شده است. در نهایت، نتایج پژوهش گویای آن است که بیماری عجله حسابرسان منجر به ارائه گزارش مقبول و ارائه تعداد بند شرط کمتر می شود. ولی بر نوع بند شرط و همچنین تعداد بندهای بعد از اظهارنظر تاثیری ندارد

در سال های اخیر دو نظریه تقابل و سطح اشتیاق در زمینه نقش علوم رفتاری و اجتماعی در فرآیند مذاکرات تدوین شده است که مذاکره بین طرفین را تحت تاثیر ماهیت و رفتار پیچیده انسانی می دانند. نقش مذاکرات بین حسابرسان و صاحبکاران در بهبود کیفیت صورت های مالی و حل و فصل اختلاف ها حائز اهمیت است. بر این اساس طرفین جهت مدیریت تعارض ها و رسیدن به توافق، مبادرت به مذاکره نموده و در این مذاکرات، استراتژی های متفاوتی را اتخاذ می نمایند. یکی از این استراتژی های با اهمیت، استراتژی امتیازدهی است که عوامل گوناگونی بر اتخاذ آن توسط حسابرس تاثیرگذار است. بنابراین هدف این پژوهش شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر اتخاذ استراتژی امتیازدهی توسط حسابرس در مذاکرات با صاحبکار است. بدین منظور در گام اول پژوهش، 11 عامل (4 بعد) با مطالعه مبانی نظری و تجربی پژوهش، مشخص و با استفاده از نظر 21 نفر از خبرگان (حسابداران رسمی) طی سال 1397 به روش دلفی، عوامل و مولفه های موثر غربال و تایید گردید و 3 عامل دیگر نیز توسط خبرگان پیشنهاد شد. در گام دوم پژوهش، 14 عامل تایید شده، با استفاده از پرسشنامه مقایسات زوجی و به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی، رتبه بندی گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد، به ترتیب ویژگی های رفتاری شامل (تجربه و فنون مذاکره، مذاکرات قبلی و روابط گذشته با صاحبکار، سبک ارتباط، روش و نحوه مذاکره، انعطاف پذیری و فشار صاحبکار و رفتار زمانی)، نظام راهبری (کمیته حسابرسی و حق الزحمه حسابرسی)، قوانین و مقررات و آیین رفتار حرفه ای (اظهارنظر حسابرسی، استقلال حسابرسان، قدرت و چانه زنی، رقابت در بازار حسابرسی و گردش اجباری حسابرسان) و جنسیت حسابرسان بر اتخاذ استراتژی امتیازدهی توسط حسابرس تاثیر دارند. یافته های پژوهش در راستای نظریه سطح اشتیاق است.

پاسبانی از مرزهای حرفه، وظیفه ای است که تنها توسط اعضای آن به دوش کشیده می شود. این وظیفه برای حسابرسان، که دارای وظایف حرفه ای با پیامدهای مالی و اقتصادی هستند، اهمیتی دوچندان دارد. در واقع وجود پیامدهای مالی و اقتصادی است که امنیت مرزهای حرفه حسابرسی را در برابر حقوقدانان و دادگاه های قانونی تهدید می کند. قانون گذاران بارها و بارها در طول تاریخ کشورهای پیشرو در حوزه حسابرسی (نظیر بریتانیا و آمریکا) به بهانه همین پیامدها، به حوزه استحفاظی حسابرسان نفوذ کرده و اصلی ترین عنصر تشکیل دهنده حرفه را هدف قرار داده اند: «قضاوت حرفه ای». گاهی رای برای قانونمند ساختن قضاوت حرفه ای حسابرسان (حسابداری مبتنی بر قواعد) صادر و گاهی بر اهمیت تاثیر شرایط ویژه بر قضاوت حرفه ای آنها (حسابداری مبتنی بر اصول) تاکید شده است. پژوهش حاضر با کمک «تبارشناسی» فوکو درصدد شناسایی سازوکارهای حفاظت از حرفه حسابرسی در برابر امواج قانون گذاری است. یافته های پژوهش، اهمیت رابطه دو سویه «قدرت-دانش» را گوشزد کرده و نشان می دهد که با توجه به دانش بنیان بودن حرفه حسابرسی و در نظر گرفتن تضاد همیشگی میان اعضای حرفه با افراد یا نهادهای خارجی، حسابرسان راهکارهای متفاوتی همانند تدوین رهنمودهای کلی و تاکید بر قضاوت های فردی (رویکرد مبتنی بر اصول) یا تدوین استانداردهای حسابداری متعدد، پیچیده، مبهم و ناکامل (رویکرد مبتنی بر قواعد) برای پاسخ به الزامات تحمیلی خارجی ارائه داده اند.

حسابرسی به عنوان حرفه ای مستقل، وظیفه خطیری در جهت اعتباردهی صورت های مالی برای استفاده کنندگان اطلاعات مالی دارد. از طرفی حسابرسان در محیطی فرسایشی کار می کنند. هدف این پژوهش، بررسی تاثیر فرسایش شغلی بر عملکرد در انجام وظایف پیچیده حسابرسی است. همچنین نقش میانجی متغیر پردازش پرزحمت در رابطه بین تردید حرفه ای و هویت حرفه ای بر عملکرد در انجام وظایف پیچیده حسابرسی نیز بررسی شده است. برای بررسی این تاثیر از روش آزمایشی استفاده شده است. برای آزمون فرضیه های پژوهش از رگرسیون سلسه مراتبی و تجزیه وتحلیل مسیر در دو نرم افزارspssو smart-pls استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد تاثیر مثبت بین تردید حرفه ای و هویت حرفه ای بر عملکرد در انجام وظایف پیچیده حسابرسی، در شرایط فرسایش شغلی کاهش می یابد. همچنین، تاثیر مثبت بین تردید حرفه ای و هویت حرفه ای بر پردازش پرزحمت در فرآیند حسابرسی، در شرایط فرسایش شغلی کاهش می یابد. علاوه بر این، پردازش پرزحمت، متغیر میانجی در رابطه مثبت بین هویت حرفه ای و تردید حرفه ای با عملکرد در انجام وظایف پیچیده حسابرسی است. درنتیجه شرکت کنندگانی که دارای سطح بالاتری از ویژگی های پیش بینی کننده پردازش پرزحمت، همچون هویت حرفه ای قوی تر و تردید حرفه ای بالاتر هستند، به میزان بیشتری تحت تاثیر فرسایش شغلی قرار می گیرند.

ورشکستگی شرکت های بین المللی ریشه در چشم پوشی بر تخلفات حسابداری دارد و این چشم پوشی در نهایت به دلیل افول اخلاق و فراموش کردن رسالت حرفه حسابرسی به عنوان یک حرفه خودگردان می باشد. از آنجا که سازه های متعددی بر اخلاق حرفه ای حسابرسی تاثیرگذار است؛ لذا این پژوهش با درک این موضوع از طریق مدلسازی ساختاری-تفسیری به دنبال طراحی مدلی مبنی بر سطح بندی و تفکیک سازه های موثر بر اخلاق حرفه ای حسابرسی است. جامعه آماری پژوهش شامل حسابداران رسمی کشور در سال 1398 می باشد که جهت انتخاب نمونه از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. روش شناسی پژوهش ترکیبی می باشد که در بخش کیفی مبتنی بر شناسایی سازه های موثر بر اخلاق حرفه ای حسابرسی از طریق تحلیل محتوای مبانی نظری، پیشینه تجربی و انجام تحلیل دلفی فازی با مشارکت 20 خبره حرفه حسابرسی به عنوان اعضای پانل و در بخش کمی نیز با مشارکت 16 خبره حرفه حسابرسی و از طریق تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری به دنبال مدلسازی ساختاری-تفسیری می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که اساسی ترین سازه های موثر بر اخلاق حرفه ای حسابرسی سازه رقابت در بازار حسابرسی، نوع و قدرت حاکمیت شرکتی، خصوصی یا غیرخصوصی بودن صاحبکار، اندازه سازمان صاحبکار، عدم مصالحه به دلیل تهدید صاحبکار به برکناری حسابرس، مشکلات مالی حسابرس و نوسانات اقتصاد از قبیل بالا رفتن نرخ ارز و تورم می باشد. این سازه ها مرتبط با شاخص های محیطی و اقتصادی می باشند.

بر اساس نظریه ذینفعان و علامت دهی، مسئولیت اجتماعی شرکت ممکن است به رفع تعارضات میان ذینفعان و در نتیجه به حداکثر رساندن ثروت و سطح رفاه سهامداران منتج شود، یا محدود به رویه هایی برای مدیریت وجهه مدیران در محیط بازار به هزینه سهامداران گردد. از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین افشاء مسئولیت اجتماعی شرکت و ضعف کنترل های داخلی، با توجه به نظریه ذینفعان و علامت دهی، در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. فرضیه تحقیق نیز با استفاده از نمونه ای متشکل از 107 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1392 تا 1396 و با بهره گیری از مدل رگرسیون چندمتغیره لجستیک مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مطابق با نظریه ذینفعان بین افشاء مسئولیت اجتماعی شرکت و ضعف کنترل های داخلی رابطه منفی معناداری وجود دارد. بعبارت دیگر هدف مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها، رفع تعارضات میان ذینفعان و در نتیجه به حداکثر رساندن ثروت سهامداران بوده و موجب افزایش اثربخشی کنترل های داخلی شرکت می شود

ارزیابی ریسک تقلب یکی از مهمترین فرآیندهایی است که حسابرسان در رسیدگی های خود انجام می دهند. از این رو آن ها باید سعی کنند در انجام این فرآیند از مدل های مناسب استفاده نمایند. در این راستا، این پژوهش به مقایسه مدل های مثلث، دیاموند و پنتاگون تقلب در ارزیابی ریسک تقلب می پردازد. مدل مثلث تقلب سه بعد فشار/انگیزه، فرصت و توجیه سازی را به عنوان ابعاد تقلب معرفی می کند. این در حالی است که مدل دیاموند تقلب، علاوه بر سه بعد مذکور، بعد توانایی را نیز در ارزیابی ریسک تقلب در نظر می گیرد. همچنین مدل پنتاگون تقلب، علاوه بر چهار بعد بیان شده، بعد غرور را به عنوان یکی از ابعاد تقلب معرفی می کند. به منظور مقایسه این مدل ها، از افته استفاده شده است. از آزمون های تحلیل واریانس، توکی و شفه برای آزمون فرضیه های پژوهش استفاده گردیده است. جامعه آماری پژوهش، حسابداران رسمی شاغل در سازمان حسابرسی و موسسات حسابرسی در سال 1397 می باشد که در مجموع 1462 نفر بوده اند. برای محاسبه تعداد نمونه از فرمول کوکران استفاده گردید. همچنین، با توجه به جامعه آماری، از روش نمونه گیری طبقه ای استفاده گردید. نمونه آماری پژوهش شامل 252 نفر بوده است. نتایج نشان می دهد که تفاوت ارزیابی ریسک تقلب بین مدل های دیاموند و مثلث تقلب، پنتاگون و مثلث تقلب، و همچنین پنتاگون و دیاموند تقلب معنادار است. از آنجایی که پژوهش حاضر با توجه به محیط ایران انجام شده است، می توان گفت استفاده از مدل پنتاگون تقلب می تواند منجر به ارزیابی مناسب تری از ریسک تقلب شود. لذا پیشنهاد می شود حسابرسان در رسیدگی های خود، فرآیند ارزیابی ریسک تقلب را با توجه به مدل پنتاگون تقلب انجام دهند.

افراد در جستجوی شغلی هستند که به آن علاقه مند باشند و تلاش می کنند تا توانایی های خود را با وظایف شغل موردنظر تطابق دهند. در این پژوهش با استفاده از مدل پنج عاملی شخصیت، این مفهوم که تناسب فرد-شغل نامیده می شود، مورد توجه قرار گرفته و تمایل دانشجویان حسابداری به شغل حسابرسی بررسی شده است. پژوهش حاضر از نوع کمی است و در دسته مطالعات توصیفی قرار می گیرد. به منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه پنج عاملی شخصیت گلدبرگ استفاده شده است. نمونه مورد بررسی متشکل از 146 نفر از دانشجویان حسابداری نیمسال آخر کارشناسی و نیمسال اول کارشناسی ارشد در سال تحصیلی 97-98 بوده و داده ها با استفاده از آمار توصیفی و تجزیه و تحلیل رگرسیون مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد شکاف اساسی بین توصیفی که دانشجویان از شخصیت خود ارائه می دهند و توصیفی که از یک حسابرس ایده آل دارند، وجود دارد. دانشجویانی که حسابرسان را به عنوان افرادی با گشودگی نسبت به تجربه بالا و ثبات احساسی کمتر می بینند، تمایل بیشتری دارند که به عنوان یک حسابرس مشغول به کار شوند. همچنین دانشجویانی که ویژگی های وظیفه مداری و گشودگی نسبت به تجربه را به عنوان ویژگی های اصلی شخصیت دارا هستند، بیشتر حسابرسی را به عنوان شغل ایده آل خود انتخاب نمودند. در نهایت چگونگی توصیف یک حسابرس ایده آل از دیدگاه دانشجویان بررسی شده است و نتایج حاکی از این است که دانشجویان علاقه مند به شغل حسابرسی، حسابرسان را برون گراتر، سازگارتر و با گشودگی نسبت به تجربه بالاتر می شناسند و به نوعی داشتن این عامل های شخصیتی را در انجام کارهای حسابرسی لازم و مهم تلقی می کنند.