زمین شناسی ایران
سال:1399 | دوره:14 | شماره:55 |تعداد مقالات:9

تاقدیس سرکان در پهنه رسوبی-ساختاری لرستان و در کمربند چین خورده رانده زاگرس قرار می گیرد. هندسه و کینماتیک چین ها در این پهنه توسط گسل های راندگی و سطوح جدایشی کنترل می شود. سازندهای رخنمون یافته در این تاقدیس، سازندهای کرتاسه بالایی و سنوزوییک هستند. در این پژوهش، با استفاده از تفسیر نیمرخ های لرزه ای و رسم چهار نیمرخ ساختاری و محاسبه پارامترهای هندسی، به بررسی هندسه و تحلیل سبک دگرریختی تاقدیس و نقش سطوح جدایشی بر سبک چین خوردگی آن پرداخته شده است. ساختار این تاقدیس تحت تاثیر دو سطح جدایش قرار می گیرد که سازند فلیشی امیران به عنوان سطح جدایش بالایی و سازند شیلی گرو نیز به عنوان سطح جدایش میانی است. ضخامت زیاد سطح جدایش بالایی باعث جابجایی به سمت جنوب غرب محور تاقدیس سطحی نسبت به تاقدیس عمقی شده است. بررسی های انجام شده بر روی پارامترهای هندسی و نیمرخ های ساختاری تاقدیس سرکان نشان دهنده نامتقارن و استوانه ای بودن این تاقدیس است و از لحاظ فشردگی و نسبت ابعادی به ترتیب در رده، باز تا ملایم و پهن قرار می گیرد.

سازند چلکن در زمان پلیوسن زیرین و میانی تشکیل شده و در برش جوارم (جنوب شهرستان قایم شهر) دارای ماهیت آواری است. این سازند از سه مجموعه کنگلومرایی، ماسه سنگی و گلسنگی تشکیل شده است که در بیشتر بخش ها در توالی های ریزشونده به سمت بالا مرتب شده اند. ماهیت ریزشونده به بالای توالی های رسوبی و ویژگی های رسوب شناسی و ساختارهای رسوبی نشان می دهد سازند چلکن در یک محیط رودخانه ای تشکیل شده است. رخساره های کنگلومرایی بیشتر ماهیت دانه پشتیبان، رخساره های ماسه سنگی ماهیت آرنایتی (کوارتز و لیتیک آرنایت) و رخساره های گلسنگی ماهیت آواری-کربناتی دارند. با توجه به ساخت های موجود، جهت جریان های قدیمی رو به شمال است.

برای ارتباط سنجی بین کانی زایی مس پورفیری و سیستم های گسلی، کانسارهای پورفیری علی آباد و پورفیری– اسکارن دره زرشک در کمربند ماگمایی ارومیه– دختر انتخاب شدند. در این پژوهش سعی شد این ارتباط با استفاده از داده های سطحی و زیرسطحی (اطلاعات حاصل از حفاری های صورت گرفته در قالب اطلاعات ژیوتکنیکی و میزان عیار مس) در محل کانسارهای علی آباد و دره زرشک، روشن شود. نتایج این مطالعات نشان داد که کمربند های گسلشی که از طریق بررسی معیار میزان کیفیت سنگ (RQD) به دست آمده انطباق به نسبت خوبی با گسل هایی که از طریق مطالعات سطحی و روش های سنجش از دور به دست آمده اند، دارند. همچنین در طول این پهنه های گسلیده عیار کانه زایی مس بالاتر می باشد، به این ترتیب، ارتباط کانه زایی و گسلش در منطقه اثبات می شود.

با توجه به تاثیری که محیط های زمین شناسی تجمع سنگ دانه های طبیعی می تواند در میزان افت وزنی ناشی از یخ زدگی-آب شدگی سنگ دانه ها داشته باشد، در این پژوهش، ارتباط محیط های زمین شناسی و میزان افت وزنی سنگ دانه ها مورد بررسی قرار گرفته است. محل های نمونه برداری شامل دو واریزه، 12 مخروط افکنه و سه بستر رودخانه ای بوده و از هر محل دو نمونه برداشته شده است. لیتولوژی حوضه بالادست برای همه نمونه ها یکسان و شامل آهک آسماری است. نمونه های برداشت شده به آزمایشگاه منتقل و میزان افت وزنی ناشی از یخ زدگی-آب شدگی مطابق با استانداردTEX-432-A به دست آمد همچنین درصد سنگ دانه های دارای درزه از طریق بررسی های چشمی اندازه گیری شد. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که محیط های واریزه ای بیشترین میزان افت وزنی (14 درصد برای اندازه mm19-16) و محیط های رودخانه ای کمترین میزان افت وزنی (کمتر از یک درصد برای اندازه mm75/4-36/2) را دارند. مخروط افکنه ها نیز حالتی حد واسط این دو را دارند. با افزایش مساحت حوضه بالادست از 25 تا 309 هکتار و افزایش طول آبراهه اصلی از یک تا بیش از سه کیلومتر میزان افت وزنی کاهش می یابد. مهم ترین علت این اختلاف میزان افت وزنی شدت درزه داری سنگ دانه ها و تخلخل ناشی از هوازدگی بیشتر در محیط های واریزه ای است که به ترتیب در محیط های مخروط افکنه ای و رودخانه ای کمتر می شود. اندازه سنگ دانه ها نیز بر روی میزان افت وزنی تاثیر گذار است به طوری که با افزایش اندازه، میزان افت وزنی افزایش می یابد. ارتباط اندازه ذرات با میزان افت وزنی متاثر از محیط های زمین شناسی است. در محیط های واریزه ای و مخروط افکنه های با حوضه بالادست کوچک اختلاف افت وزنی سنگ دانه های درشت و ریز بیشتر است و در بسترهای رودخانه ای و مخروط افکنه های با حوضه بالادست بزرگ اختلاف افت وزنی سنگ دانه های درشت و ریز کمتر است. در واقع در بسترهای رودخانه ای و مخروط افکنه های دارای حوضه بالا دستی بزرگ اثر اندازه ذرات در میزان افت وزنی کاهش یا از بین می رود.

افیولیت شمال مکران در جنوب شرقی ایران، به عنوان بخشی از افیولیت های تتیس، در حدفاصل بلوک های قاره ای لوت و باجکان-دورکان قرار دارد. از جمله سنگ های تشکیل دهنده این توالی افیولیتی، دیابازها و جریان های بازالتی هستند که بیشترین برونزد را در شرق منطقه دارند. شواهد ساختاری، سنگ نگاری و زمین شیمیایی بیانگر شکل گیری این سنگ ها در جایگاه های زمین ساختی متفاوت است. بر اساس ویژگی های زمین شیمیایی، دیابازها و بازالت ها در دو گروه جای می گیرند: در یک گروه، دیابازها و جریان های بازالتی با ترکیب تولییتی قرار دارند که ویژگی های شبیه به پشته های میان اقیانوسی (MORB) را به نمایش می گذارند. گروه دوم شامل جریان های بازالتی تا داسیتی با ترکیب کالک آلکالن است که ویژگی های کمان های آتشفشانی را به نمایش گذاشته و نشانه های محیط های فرورانش در آنها دیده می شود. دو رخداد ماگمایی منجر به تشکیل این دو گروه از سنگ ها شده است: 1) ماگماتیسم نوع MORB حاصل از کشش و بازشدگی بین دو بلوک قاره ای که منجر به شکل گیری دیابازها و بازالت های تولییتی در کرتاسه پیشین شده است. غنی شدگی این سنگ ها نسبت به عناصر نادر خاکی سبک(LREE) و مقادیر پایینLa/Yb و به نسبت بالای U/Th نمایانگر تاثیر ترکیبات قاره ای در مذاب به وجود آورنده آنها است. 2) ماگماتیسم مرتبط با فرورانش که گدازه های بازالتی، آندزیتی و داسیتی دارای ویژگی های کالک آلکالن را در کرتاسه پسین برجای گذاشته است. غنی شدگی LREE و LILE، ناهنجاری منفی Nb و Ta، نسبت بالای Pb/Ce و مقدار تمرکز اندک TiO2 در این سنگ ها، نمایانگر تاثیر ورقه فرورانشی در ترکیب آنها است.

محدوده طلای غرب کسنزان در 14 کیلومتری جنوب سقز واقع است. واحدهای سنگی رخنمون یافته در این گستره، مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی-رسوبی دگرگون شده متعلق به پرکامبرین و کرتاسه شامل شیست، فیلیت و مرمر می باشند که توسط توده های گرانیتوییدی قطع شده اند. میزبان اصلی کانی سازی طلا، یک توده کوارتز سینیتی می باشد، که در راستای یک پهنه برشی با راستای شمال غرب-جنوب شرق نفوذ کرده است. کانسنگ های طلادار، بخش های به شدت دگرشکل و دگرسان شده از توده کوارتز سینیتی هستند که واجد فابریک های میلونیتی-اولترامیلونیتی بوده و با مجموعه ای از دگرسانی های سیلیسی، سرسیتی، کربناتی و سولفیدی همراه هستند. کانی شناسی کانسنگ ساده و شامل پیریت، کالکوپیریت، اسفالریت، گالن، آرسنوپیریت، مگنتیت، طلا و ترکیبات هیدروکسیدی آهن می باشد. طلا در اندازه های کوچک تر از 40 میکرون، به صورت آزاد در کوارتز و نیز به صورت میان بار در پیریت مشاهده شده است. مطالعات میان بارهای سیال بر روی کوارتزهای کانسنگ های طلادار، بیانگر دمای همگن شدگی سیالات کانه ساز در بازه 4/137 تا 5/240 درجه سانتی گراد و شوری 16/1 تا 06/12 درصد وزنی معادل نمک طعام است که با ترکیبی از فرآیندهای رقیق شدگی و اختلاط دو سیال گرمابی (با منشاءهای دگرگونی و جوی) سازگار می باشد. مقایسه ویژگی های مطالعه شده در محدوده طلای غرب کسنزان با ویژگی های شاخص کانسارهای طلا، نشان می دهد که این کانسار از نظر ویژگی های زمین شناختی و کانی سازی بیش ترین شباهت را با ذخایر طلای تیپ کوهزایی داراست.

در این پژوهش میکروفاسیس، محیط رسوبی و مدل رسوبی نهشته های کربناته کرتاسه بالایی در منطقه بجستان در چهار برش چاچول، شهرک صنعتی، مزار و بهاباد مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفت. این نهشته ها در برش های متفاوت با ضخامت های متفاوت رخنمون پیدا کرده و بر اساس بافت رسوبی، شواهد پتروگرافی و فونای موجود در این نهشته ها شش میکروفاسیس کربناته متعلق به سه کمربند رخساره ای لاگون، سد و دریای باز کم عمق واقع در رمپ داخلی شناسایی شد. مقایسه میکروفاسیس ها و کمربند های رخساره ای برش های مختلف روند افزایش ملایم و تدریجی عمق را برای سنومانین و افزایش محسوسی را در سانتونین-کامپانین پیشین نسبت به سنومانین نشان می دهند. همچنین عمق نهشت این رسوبات در دو برش چاچول و شهرک صنعتی کم عمق تر و کم وبیش مشابه بوده و به نسبت دو برش مزار و بهاباد عمق بیشتری را نشان می دهند. بر این اساس امتداد خط ساحل کم وبیش شرق، شمال شرق-غرب، جنوب غرب پیشنهاد می شود. ماسه ای شدن برخی رخساره ها نیز می تواند حاکی از فعالیت های زمین ساختی در امتداد گسل های پی سنگی منطقه باشد.

کانی سازی سرب-نقره راونج در شمال دلیجان در سنگ میزبان رسوبی تشکیل شده است. این سیستم کانه زایی توسط گسل های عادی کنترل شده و کانه زایی به صورت توده ای، لامینه، کلوفرم، پرکننده فضای خالی، برشی شدن، کارستی شدن و رگه-رگچه های هیدروترمال متشکل از گالن، اسفالریت، کانی های گروه فهلور، پیریت، کالکوپیریت، دولومیت، کلسیت، آنکریت، باریت و کوارتز رخ داده است. کانه زایی سولفیدی در دو افق کانه زایی شامل افق کانسنگی توده ای-برشی با میزبان کربناته توده ای کرتاسه بالایی (Km2) و افق کانسنگی سولفید لایه ای در واحد شیلی (Ks2) میانی و آهک نازک لایه پایینی (Km1) به صورت سین ژنتیک تا اپی ژنتیک رخ داده است. دولومیتی شدن مهمترین دگرسانی در ارتباط با کانه زایی بوده و در نزدیکی گسل های عادی رخ داده و شامل دولومیت های دیاژنزی و دولومیت های هیدروترمالی است. دولومیت های هیدروترمالی غنی از آهن هستند و آنکریت تشکیل شده نشان می دهد که سیال هیدروترمال کانه زا، غنی از آهن هستند. شیمی گالن و اسفالریت مرحله دوم نشان داد که این کانی ها تمایل به قطب دارای تتراهدریت-تنانتیت هستند که منطبق بر ادخال های کانی های گروه فهلور در مطالعات میکروسکوپی است. مقدار بالای کادمیم در اسفالریت و مقدار کم آن در گالن و حضور کانی آکانتیت، نشان دهنده پایین بودن دمای سیال تشکیل دهنده کانه زایی است. طبق شواهد کانی شناسی، شیمی کانه ها، بافتها و ساخت های کانسنگ و مطالعات ساختاری و تلفیق این نتایج با داده های ژیوشیمی، سیالات درگیر و ژیوشیمی ایزوتوپی، کانی سازی راونج را می توان در رده کانسارهای سرب و نقره نوع ایرلندی در نظر گرفت.

در این پژوهش، تکامل هیدروشیمیایی و کاهش کیفیت آب رودخانه گرگانرود در فاصله حدود 100 کیلومتری از حاشیه شمالی ارتفاعات البرز تا دریای خزر بررسی شد. بدین منظور از نتایج آنالیز 11 پارامتر فیزیکوشیمیایی مربوط به چهار ایستگاه هیدرومتری در طی یک دوره آماری ده ساله استفاده شد. برای بررسی تکامل هیدروشیمیایی رودخانه از نمودار های گیبس، استیف، پایپر، دوروف و همچنین پنج شاخص اشباع مربوط به کانی های کربناته، سولفاته و کلروره استفاده شد. همچنین تغییرات کیفی آب در بخش های شرب (با استفاده از نمودار شولر)، کشاورزی (با استفاده از نمودار ویلکوکس) و صنعت (با استفاده از شاخص های خوردگی) در طول مسیر رودخانه گرگانرود بررسی شد. در این تحقیق برای تجزیه واریانس داده ها از آزمون F و در نهایت از آنالیز خوشه بندی سلسله مراتبی برای تعیین تعداد عوامل تاثیرگذار بر هیدروشیمی آب استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که واکنش آب-سنگ، تبخیر و نفوذ آب شور دریای خزر از مهم ترین عوامل کنترل کننده شیمی آب رودخانه هستند. همچنین تیپ غالب آب رودخانه گرگانرود در حاشیه ارتفاعات بیکربناته می باشد و با ورود به دشت، تمایل به رسیدن به بلوغ کامل یعنی تیپ کلروره سدیک دارد. در تمامی ایستگاه ها آب رودخانه نسبت به کلسیت و دولومیت فوق اشباع، اما نسبت به انیدریت، ژیپس و هالیت تحت اشباع می باشند. اگرچه در جهت جریان بر میزان اشباعیت کانی های تبخیری افزوده می شود. کیفیت آب برای شرب و کشاورزی در حاشیه ارتفاعات مناسب و با ورود به دشت و در ادامه مسیر به سمت دریای خزر بشدت کاهش می یابد. نتایج تمامی شاخص های کیفی در بخش صنعت نشان از افزایش خاصیت رسوب گذاری آب در طول مسیر رودخانه دارد. براساس نتایج آنالیز آماری، بیشترین تغییرات بین ایستگاه لزوره در حاشیه ارتفاعات و ایستگاه قزاقلی واقع در بخش میانی دشت دیده می شود و بعدازآن تا خروجی گرگانرود تغییرات فاحش و معنی داری بین پارامترهای کیفی مشاهده نشد.