مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
سال:1398 | دوره:10 | شماره:38 |تعداد مقالات:6

گردوغبار یکی از مخاطرات طبیعی است که عمدتا در مناطق خشک و نیمه خشک جهان رخ می دهد و به همین دلیل یکی از معضلات اصلی کشور ایران نیز به شمار می رود. استان البرز ازجمله مناطقی است که به دلیل شرایط آب و هوایی، کاهش بارندگی و وجود منشاهای داخلی تولید گردوغبار در سال های اخیر به شدت در معرض طوفان های محلی گردوغبار قرار گرفته است. در این پژوهش به بررسی خصوصیات خاک و تاثیر آن بر فرسایش بادی و سرعت آستانه در کانون های تولید گردوغبار استان البرز پرداخته شده است. در منطقه ی مطالعاتی، 27 نمونه خاک تا عمق 5 سانتی متری جمع آوری و به آزمایشگاه منتقل گردید. همچنین از دستگاه تونل باد جهت اندازه گیری سرعت آستانه استفاده شد. مطالعات حاصل از تحلیل گلباد و گل طوفان در منطقه نشان داد که جهت باد غالب در منطقه، از شمال غرب است و بیش از نیمی از بادهای منطقه دارای توان فرسایشی می باشند و توانایی جابجایی ذرات خاک و تولید گردوغبار را دارند. به منظور بررسی رابطه ی خصوصیات خاک و سرعت آستانه، از آزمون رگرسیون و روش حذف پس رو استفاده شد. نتایج نشان داد رطوبت خاک، اندازه ی ذرات، میزان آهک و مقاومت برشی و فشاری خاک، تاثیرگذارترین پارامترهای موثر بر سرعت آستانه هستند. هرچه میزان آهک در خاک بیش تر باشد، با ایجاد چسبندگی بیش تر ذرات، مقاومت فشاری و برشی خاک و همچنین سرعت آستانه افزایش می یابد؛ از جهتی با افزایش درصد ذرات با قطر بین 1/0 تا 5/0 میلی متر در خاک، سرعت آستانه کاهش می یابد. میزان درصد سدیم در خاک های نمونه برداری شده بسیار بالاست و همین عامل باعث ازهم پاشیدگی ذرات خاک و کاهش سرعت آستانه ی فرسایش بادی در منطقه ی موردمطالعه می شود. نتایج پژوهش نشان داد که رطوبت، مهم ترین و بارزترین پارامتر موثر بر سرعت آستانه ی فرسایش بادی در کانون گردوغبار است.

یکی از مهم ترین معضلاتی که امروزه مناطق بیابانی با آن مواجه است، روند رو به رشد بیابان زایی و تغییرات کاربری های اراضی است. کاربری های اراضی در طول زمان در حال تغییر بوده و این تغییرات منجر به افزایش تخریب سرزمین و نابودی اکوسیستم به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک شده است. بر این اساس، در تحقیق حاضر روند تغییرات کاربری اراضی شرق استان کرمان از فهرج تا ارگ جدید بم مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این تحقیق به منظور پایش تغییرات کاربری اراضی محدوده ی مطالعاتی از تصاویر ماهواره ای سال های 2000، 2010 و 2017 استفاده شده است. پس از تهیه ی تصاویر موردنظر، ابتدا با استفاده از روش طبقه بندی نظارت شده ی نقشه ی کاربری اراضی برای سال های مذکور تهیه شده است و سپس با استفاده از مدل LCM (Land Change Modeler) میزان تغییرات محاسبه و نیز روند تغییرات مدل شده است. نتایج تحقیق حاضر بیانگر این است که در محدوده ی مطالعاتی اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی بیش ترین میزان تغییر را داشته است؛ به طوری که در طی بازه ی زمانی موردمطالعه در کنار روند رو به رشد نواحی سکونتگاهی، اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی، روند کاهش داشته است. در کنار روند افزایش نواحی سکونتگاهی، اراضی بایر محدوده ی مطالعاتی نیز در طی بازه ی زمانی موردمطالعه روند افزایشی داشته است که با توجه به شرایط محیطی حاکم بر منطقه، تغییرات مذکور می تواند خطری جدی برای ساکنان آن باشد.

با توجه به خشک سالی های اخیر و کاهش ریزش های جوی، برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی و فشار بر آبخوان ها افزایش یافته است. در این مطالعه به بررسی وضعیت تغذیه و تخلیه ی آبخوان اصفهان-برخوار پرداخته شده است. این امر به مدیریت بلندمدت آبخوان می انجامد و موجب تصمیم گیری مناسب توسط برنامه ریزان می شود. با بررسی های صورت گرفته و با رسم آبنمود آبخوان موردنظر مشخص گردید که سطح تراز ایستابی در طول دوره ی آماری منتخب به طور دایم سیر نزولی دارد و به ازای هر سال، معادل 46/0 متر سطح آب سفره کاهش یافته که بیان کننده ی این واقعیت است که آبخوان در شرایط بحرانی به سر می برد. در این مطالعه با استفاده از مدل سه بعدی آب زیرزمینی تفاضل محدود MODFLOW در حالت پایدار، میزان تغذیه توسط سه عامل نشت از رودخانه، نفوذ از بارندگی و تغذیه توسط پساب آبیاری کشاورزی تعیین گردید و ضریب همبستگی بالای 97 درصد نشان دهنده ی دقت بالای شبیه سازی بود. با توجه به نتایج به دست آمده، مشخص شد که از کل میزان تغذیه توسط بارش و پساب کشاورزی، بیش ترین سهم مربوط به پساب آبیاری کشاورزی بوده است (حدود 32 درصد کل آب آبیاری) که این امر به دلیل نوع آبیاری در منطقه (آبیاری از نوع کرتی) بوده و پس ازآن، نفوذ از طریق بارش صورت می گیرد (حدود 10 درصد کل حجم بارندگی دشت) که سهم کم نفوذ از این بخش به دلیل نرخ بالای تبخیر در سطح منطقه است. بدین ترتیب، می توان نتیجه گرفت که مهم ترین منبع تغذیه ی آبخوان، پساب ناشی از آبیاری کشاورزی است که لازم است در مطالعات مدل سازی هیدروژیولوژیکی منطقه به طور دقیق با توجه به نوع محصول، نوع آبیاری، ویژگی های خاک و شرایط آب و هوایی محدوده ی مطالعاتی محاسبه گردد. در محدوده ی مطالعاتی اصفهان-برخوار با توجه به کاهش مداوم سطح تراز آب زیرزمینی که در آبنمود آبخوان به وضوح مشهود است و نیز بیلان منفی منابع آب زیرزمینی، امکان توسعه ی بهره برداری از آبخوان وجود ندارد.

کشور ما نیز همانند کشورهای درحال توسعه با مسیله ی فقر و گستردگی این پدیده در نواحی روستایی مواجه است و از مهم ترین مشکلات نواحی روستایی به شمار می رود. اندازه گیری و شناسایی فقر از ملزومات و جزء لاینفک دانش جهت تدوین برنامه ها و سیاست های فقرزدایی جامعه است و می تواند ابزاری قدرتمند برای توجه سیاست گذاران به شرایط زندگی افراد فقیر باشد. تحقیق حاضر با دو هدف 1-بررسی و تبیین وضعیت فقر روستایی شهرستان کوهدشت 2-شناسایی وضعیت توزیع فضایی فقر روستایی شهرستان کوهدشت تدوین شده است. پژوهش حاضر از نوع اکتشافی و سوال محور است. همچنین این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و بر اساس روش توصیفی-تحلیلی است. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق، مطالعات کتابخانه ای و میدانی (پرسش نامه، مشاهده) بوده است. جامعه ی آماری شامل روستاهای شهرستان کوهدشت است. جهت تعیین نمونه، 26 روستا با توزیع فضایی مناسب در سطح تمامی دهستان ها انتخاب شده اند. در جمع بندی نتایج حاصل از این پژوهش می توان گفت مهم ترین عوامل تاثیرگذار در فقر روستایی و توزیع فضایی آن در شهرستان کوهدشت به ترتیب مربوط به شاخص های درآمد و تسهیلات، آموزش، شاخص محیطی، شاخص خدماتی-کالبدی، هزینه های خوراکی، هزینه های جانبی و اشتغال است. همچنین در شاخص های جمعیت شناختی، عدالت با میانگین بالاتر از 3 قرار دارند که بیان کننده ی وضعیت مطلوب این شاخص ها نسبت به سایر شاخص هاست و مقدار تی هر کدام از آن ها به ترتیب برابر 6. 99 و 2. 20 است و کم ترین میانگین نیز مربوط به شاخص های محیطی و آموزش است که بیان کننده ی وضعیت نامطلوب آن ها با مقدار تی 13. 98-و 8. 04-است.

روند مصرف انرژی در سال های گذشته بسیار سریع و نگران کننده بوده است. این روند در کشورهای درحال توسعه و به ویژه در ایران بالاتر از میانگین جهانی است. یک واقعیت پذیرفته شده برای جوامع بشری این است که انرژی موردنیاز دنیا به سرعت رو به افزایش است و در حال حاضر منابع انرژی فسیلی ارزان قیمت نیز به آرامی، اما به طور یقین در چندین دهه ی دیگر به اتمام خواهد رسید. برای حفظ این منابع فسیلی باارزش برای نسل های آتی و جلوگیری از خسارت های زیست محیطی ناشی از سوختن آن ها و پاسخ گویی به افزایش تقاضای روزافزون انرژی، راهی جز روی آوردن بشر به استفاده از انرژی های پاک و تجدیدشونده باقی نمانده است. یکی از مهم ترین مراحل استفاده از هر منبع انرژی تجدیدشونده، برآورد صحیح آن است. در این تحقیق ابتدا به بررسی عوامل موثر بر انرژی خورشیدی و بادی پرداخته شد. سپس با استفاده از نرم افزار GIS Arc و ابزار Solar میزان انرژی تابشی (تابش مستقیم و غیرمستقیم) و ساعات آفتابی در فصول مختلف و تمام سال برای روستاهای مختلف شهرستان اسفراین محاسبه شد. برای انرژی بادی نیز از دو پارامتر جهت و سرعت باد استفاده گردید. سپس با تهیه ی نقشه های پتانسیل سنجی باد و تابش خورشیدی از طریق ابزارهای آمار فضایی، ناحیه هایی که پتانسیل بالایی از نظر انرژی های یادشده داشتند، شناسایی شدند. با استفاده از نقشه های تهیه شده به روش آماره های فضایی، روستاهای واقع در مناطق شمال شرقی محدوده ی موردمطالعه موقعیت بهتری جهت بهره برداری از انرژی تابش خورشیدی را دارند. به طورکلی 2/7% از روستاهای منطقه شرایط مطلوبی جهت احداث نیروگاه های خورشیدی دارند. همچنین پتانسیل سنجی انرژی بادی نشان داد که حداکثر میزان پتانسیل انرژی یادشده در نواحی شمال، غرب و مرکزی منطقه ی مطالعاتی است. نواحی شرقی شهرستان از کم ترین پتانسیل انرژی بادی برخوردارند، به طورکلی 36 % از منطقه ی موردمطالعه دارای پتانسیل بسیار زیاد جهت استفاده از انرژی بادی هستند.

امروزه عمده درآمد شهرداری های ایران را منابع ناپایداری همچون عوارض و جرایم ساختمانی تشکیل داده است و چنین رویکردی آن ها را به سمت بحران مالی، چالش در مدیریت شهری و درنهایت به نارضایتی شهروندان سوق داده است؛ لذا در شهرهای توسعه یافته ی دنیا جهت پایدارسازی و درآمدزایی اقتصاد شهرداری ها، از ظرفیت گردشگری به عنوان یکی از محرک های اصلی و تاثیرگذار در واکاوی اقتصاد شهری استفاده می کنند؛ بنابراین هدف اصلی این پژوهش، ارایه ی مدل جامع از درآمدزایی پایدار شهرداری ها مبتنی بر گردشگری است و روش تحقیق با استفاده از رویکرد تفسیری و روش نظام مند فراترکیب بوده و جامعه ی آماری بر اساس یافته های مطالعات کیفی سایر محققین در حیطه ی درآمد پایدار شهرداری ها مبتنی بر گردشگری در بازه ی زمانی سال 1370-1398 شمسی است. روش نمونه گیری به صورت سیستماتیک، 26 مقاله را از بین 315 مقاله بر اساس عنوان، چکیده، تحلیل محتوای مقاله ها با ابعاد و مولفه های مرتبط با قابلیت نوآوری مبتنی بر درآمد پایدار شهرداری ها از صنعت گردشگری انتخاب نموده است و داده ها بر اساس استراتژی تحلیل محتوی با استفاده از نرم افزار Maxqda کدگذاری و بر اساس شاخص «دو کدگذار» جهت ارزیابی پایایی و کنترل کیفی یافته ها با 92/. توافق عالی بین دو ارزیاب منتج گردید. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که از 131 کد اولیه، 15 کد دارای مفاهیم و با 6 مقوله ی اصلی و تاثیرگذار به عنوان منابع بالقوه در ایجاد درآمد پایدار شهرداری ها مبتنی بر گردشگری همچون برگزاری جشنواره ها، مراسمات ویژه و ایجاد ارتباطات، برنامه ریزی اوقات فراغت، توسعه ی زیرساخت های حمل ونقل شهری، استفاده از ظرفیت پنهان جاذبه ی گردشگری شهری، احداث فضاها و محیط های گردشگری، تقویت نقش های چندگانه گردشگری می توانند به عنوان راهبرد در نظر گرفته شوند و درنهایت، حاصل پژوهش صورت گرفته، ارایه ی مدل مفهومی کاربردی برای پایدارسازی درآمد شهرداری ها مبتنی بر گردشگری است.