بوم شناسی کاربردی
سال:1397 | دوره:7 | شماره:3 |تعداد مقالات:5

به منظور مطالعه شاخص های جمعیتی علف های هرز نظام های زراعی تک کشتی پیاز، نمونه برداری از پنج نظام شامل چهار نظام تک کشتی پیاز (کمتر از سه سال (1S)، سه تا پنج سال (2S)، پنج تا هشت سال (3S)، بیش از هشت سال (4S)) و نظام آیش (F) به روش سیستماتیک تصادفی در سه مرحله قبل از کاشت، 60 روز پس از کاشت و 30 روز پس از برداشت در سال زراعی 95-1394 در منطقه جیرفت انجام شد. از 28 گونه علف هرز مشاهده شده، 16 گونه در هر پنج نظام مشترک بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد، نظام تک کشتی بر تراکم گونه های علف هرز اویارسلام، پنیرک، آفتاب پرست و سلمک اثر معنی دار داشت و تراکم این گونه ها به ترتیب 14/64، 14/16، 13/90 و 11/97 علف هرز در مترمربع بود. افزایش مدت تک کشتی از سه سال به بیش از هشت سال باعث افزایش تراکم گونه های علف های هرز شد. ارزیابی تداوم تک کشتی پیاز بر شاخص های تنوع علف های هرز تأثیر معنی داری داشت. بیشترین شاخص های سیمپسون، شانون، منهینک و یکنواختی در نظام 4S به ترتیب با مقدار 0/92، 2/76، 0/90 و 0/99 و کمترین آنها در نظام Fبا مقدار 0/78، 0/89، 0/78 و 0/95 مشاهده شد. به طورکلی تداوم تک کشتی پیاز باعث افزایش تراکم هر یک از علف های هرز و افزایش معنی دار شاخص های تنوع گونه ای شد.

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر تیمارهای مربوط با محصولات آتش شامل حرارت، دود و خاکستر بر تراکم، تنوع گونه ای، شکل رویشی و شکل زیستی بذور موجود در بانک بذر خاک در مراتع کرسنگ در استان چهارمحال و بختیاری انجام شد. برای این منظور، نمونه های خاک از منطقه جمع آوری و تیمارهای مربوط به محصولات آتش بر آنها اعمال شدند. پنج تیمار شامل دو تیمار تنش حرارت 60 و 80 درجه سانتی گراد به مدت 5 دقیقه، یک تیمار دود دهی 30 دقیقه ای، یک تیمار خاکستر و تیمار شاهد که بدون اعمال هیچ تیماری بود، مورد آزمون قرار گرفتند. در مجموع، بذرهای 21 گونه از 15 تیره گیاهی در نمونه های بانک بذر خاک کشت شده در گلخانه جوانه زدند. نتایج نشان داد که تیمار درجه حرارت 80 درجه سانتی گراد با میانگین بذرهای جوانه زده 706 عدد بذر در متر مربع، باعث افزیش معنی دار تراکم در مقایسه با تیمار شاهد شد. همچنین خاکستر باعث افزایش معنی دار غنا و تنوع گونه ای در نمونه های کشت شده شد. اغلب تیمارهای محصولات آتش در مجموع باعث افزایش سهم شکل های رویشی پهن برگ و گراس یک ساله شدند. بر اساس نتایج مطالعه حاضر می توان نتیجه گیری کرد که مطالعه اثرات محصولات آتش روی گونه های گیاهی اهمیت زیادی در شناخت و تحلیل پاسخ گونه ها در تحریک پذیری جوانه زنی بذرها دارد. همچنین با آگاهی از این اطلاعات می توانیم تغییرات در پوشش گیاهی بعد از آتش سوزی را پیش بینی کرده و برای مدیریت صحیح مراتع استفاده کرد.

امروزه کنترل گیاهان مهاجم در مراتع تبدیل به یک چالش مهم برای مدیریت منابع طبیعی شده است. گیاه ورک (. Rosa persica Michx. ex Juss) یکی از گونههای مهاجم در ایران است. این گونه در مراتعی که ورود پیدا کرده، به سرعت گسترش یافته و بر ساختار و عملکرد پوششگیاهی بومی منطقه تأثیر منفی گذاشته است. در این تحقیق به بررسی روشهای کنترل مکانیکی، شیمیایی و آتشسوزی تجویز شده در کاهش تراکم ورک در مراتع تخریب شده در قالب طرح آزمایشی کرتهای خرد شده بر پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه سال متوالی پرداخته شد. نتایج نشان داد که اعمال روشهای تلفیقی نقش مؤثرتری در کنترل ورک داشته و در بین روشهای مورد مطالعه آتشسوزی تجویز شده به همراه کنترل شیمیایی نقش مؤثرتری در کاهش جمعیت ورک داشت. تیمار تلفیقی آتشسوزی و کنترل فیزیکی از طریق قطع اندامهای هوایی از سطح زمین و آتشسوزی به همراه قطع اندامهای زیرزمینی، نیز نشان داد که هر دو روش در کاهش جمعیت ورک مؤثر بوده ولی تفاوت معنیداری بین این دو روش در سطح پنج درصد دیده نشد. به دلیل ایجاد آشفتگی در خاک در روش قطع اندامهای زیرزمینی پیشنهاد میشود در کنترل ورک از روش آتشسوزی به همراه قطع اندامهای هوایی به جای قطع ریشه استفاده شود.

در حال حاضر، اطلاعات چندانی در مورد اثرات تغییر اقلیم بر گونههای ساکن مناطق مرتفع کوهستانی در ایران وجود ندارد و به نظر میرسد برخی از این گونهها بهطور جدی تحت تأثیر پدیده تغییر اقلیم قرار گیرند. در این پژوهش، آسیبپذیری مکانی کبک دری به تغییر اقلیم در استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از مدلسازی اجماعی بر اساس هفت مدل پراکنش گونهای پیش بینی شد. در حدود 19/43 درصد از استان به عنوان زیستگاه مطلوب کبک دری براورد شد. بارش سالیانه (23/24%)، گستره دمای سالیانه (21/82%)، ردپای انسان (15/37%) و شیب (14/46%) بیشترین مشارکت را در مدلسازی داشتند. حدود 12/29 تا 32/28 درصد از زیستگاههای مطلوب تا سال 2050 به دلیل تغییر اقلیم بر اساس دو سناریوی (4/5 و 8/5) افزایش گازهای گلخانه ای (Representative Concentration Pathways) و مدل HadGEM2-CC از دست خواهد رفت. در همین دوره زمانی، انتظار می رود زیستگاههای کبک دری در مناطق کمارتفاعتر (<2124 متر) مطلوبیت خود را از دست دهند. علاوه بر این، به دلیل تغییر اقلیم، برخی جمعیتها به ویژه در مناطق جنوبیتر استان به طور محلی منقرض خواهند شد و یا در انزوای کامل قرار میگیرند. یافتههای این پژوهش میتواند برای اتخاذ رویکردهای مناسبتر بهمنظور مدیریت و حفاظت جمعیتهای کبک دری در کشور سودمند باشد.

مدل سازی مطلوبیت زیستگاه برای گونههای کانونی از طریق مدل سازی ارتباط بین الگوی پراکنش تنوع زیستی و ویژگیهای طبیعی و انسانی منطقه، مشکلات پیش رو در دستیابی به اطلاعات زیستگاهی مناطق دور از دسترس را، به حداقل رسانده است. پژوهش حاضر با هدف مدل سازی مطلوبیت زیستگاه برای گونههای کانونی و دستیابی به نقشه مدل سازی چندگونهای مطلوبیت زیستگاه در منطقه جنوب شرق ایران صورت گرفته است. بدین ترتیب که ابتدا 7 گونه آسیبپذیر منطقه شامل خرس سیاه، پلنگ، کل و بز، قوچ و میش، جبیر، هوبره و گاندو انتخاب و مطلوبیت زیستگاه برای هرکدام با چهار مدل خطی تعمیم یافته، افزایشی تعمیم یافته، درخت تصادفی و حداکثر بی نظمی با استفاده از 10 متغیر مرتبط با پوشش اراضی، حضور انسان و توپوگرافی مدل سازی شد. در ادامه با تلفیق نقشههای مطلوبیت گونههای مختلف با نقشه سایتهای لانه گزینی لاک پشت و زیستگاههای پرندگان به عنوان زیستگاههای حساس ساحلی نقشه نهایی مطلوبیت زیستگاه در منطقه به دست آمد. نتایج نشان داد که در مجموع بیش از 34 درصد از کل منطقه مورد مطالعه به عنوان زیستگاه حساس طبقهبندی شد که به طور عمده این نواحی به موازات خط ساحلی در منطقه پراکنش دارند. به طور کلی تنها کمتر از 15 درصد از زیستگاههای حساس منطقه توسط شبکه مناطق حفاظتی پوشش داده شده است. همچنین بین محدوده شرق به غرب منطقه یک کریدور مطلوب ارتباطی وجود دارد که به دلیل مطلوبیت کمتر نسبت به زیستگاه های مرکزی و تمرکز اهداف حفاظتی بر هسته های زیستگاهی مغفول مانده است.