مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1397 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:6

از دوره صفویه کرمانشاهان یکی از نواحی سرحدی ایران شمرده می شد و ازآنجاکه در مرز با عثمانی قرار داشت، به لحاظ امنیتی و اقتصادی برای دولت مرکزی از اهمیت زیادی برخوردار بود. ارکان دولت مرکزی تلاش داشتند اقداماتی را انجام دهند که همواره انتظام کرمانشاهان حفظ شود. بازیگران و نقش آفرینان اصلی این ولایت، با فراز و فرودهایی تا قبل از شکل گیری دولت مدرن، ایلات و عشایر بودند. نیروی نظامی این ولایت نیز منحصرا وابسته به ایلات بود و کارآمدی این نیرو تلاش مضاعفی را می طلبید. یکی از عوامل اصلی کارآمدی و انتظام قشون و نیروی نظامی در ادوار تاریخی، پرداخت به موقع و منظم مواجب آن ها بود. ازآنجاکه بخش زیادی از سپاهیان ایران از ایلات و عشایر بودند، در شرایط ثبات، تاخیر در پرداخت مواجب چندان چالشی برای حکومت مرکزی و ایالتی ایجاد نمی کرد، زیرا روسای فوج های نظامی همان روسای ایلات و طوایف بودند و ساختار اجتماعی ایلات اجازه اعتراض را به آن ها نمی داد، اما در دوره های بی ثباتی و شرایط ناپایدار سیاسی این موضوع به کلی صورت دیگری می یافت و تنها پرداخت منظم و به موقع مواجب، نیروهای نظامی را در دایره اطاعت نگه می داشت؛ بنابراین، مسئله این پژوهش چالش های پرداخت مواجب قشون کرمانشاهان و پیامدهای برآمده از آن است. روش پژوهش، تاریخی-تحلیلی است و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و اسنادی بوده و درنهایت بر پایه یافته های حاصل از منابع و اسناد، استنتاج و تبیین شده است. نتایج حاصل از پژوهش، بیانگر آن استکه اصول و قواعد منظم و یکسانی در پرداخت مواجب قشون وجود نداشت و نیز تفاوت معناداری بین مواجب افراد قشون و فرماندهان دیده می شد. باوجوداین ازآنجاکه فرماندهان همان حاکمان ایل بودند تعلیق و تاخیر و نپرداختن کامل مواجب در دوران ثبات اجازه اعتراض به افراد قشون نمی داد، اما این امر در شرایط ناپایدار سیاسی به شکل های مختلفی خود را نشان می داد.

باغ ایرانی از قدیمی ترین و مهم ترین باغ های جهان به شمار می رود. اصولا ایرانیان با تصوری که به واسطه دیدگاه های دینی شان از بهشت داشتند به خلق بهشت زمینی (باغ) در مناطق مختلف مبادرت نمودند که یکی از این مصادیق، بهشهر در ایالت تبرستان است. بهشهر، واقع در شرقی ترین منطقه استان مازندران، از سمت جنوب به کوه های البرز و بخش هزارجریب-که آن هم جزئی از بهشهر هست-محدود می شود. آب وهوای معتدل و مرطوب خزری بهشهر موجب توجه شاهان صفوی به باغ سازی در آن شد. مسئله تحقیق حاضر این است که مولفه های امنیتی باغهای تاریخی بهشهر در دوره صفویه تابع کدام متغیرها بوده اند؟ روش تحقیق در این مقاله، روش تاریخی (استقرائی) و شیوه نگارش و تدوین آن به صورت توصیفی – تحلیلی میباشد. استخراج اطلاعات و داده ها نیز به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد عوامل اثرگذاری چون جریان رودخانه ها و جوی های سطح شهر، خاک حاصلخیز، دمای مناسب، وجود انواع چشمه ها و قناتها و نیز موقعیت راهبردی و دفاعی محدوده موردنظر موجب شد تا مهم ترین باغ های شش گانه بهشهر که عبارت بودند از: باغ های چهلستون، چشمه عمارت، خلوت، شمال، صاحب الزمان و تپه، در عصر صفوی و با دستور شاه عباس (1021 ه. ق) و جانشینانش احداث شوند. مجموعه باغ های مذکور با دیوارهای بلندی از یکدیگر جدا میشدند و هر یک برای ورود، دارای دروازه های مجزا بودند که امروزه اثری از آن ها باقی نیست.

نسخه خطی قانون نظامیه در سال 1270 قمری، به قلم حسنعلی افشار به رشته تحریر در آمده است. نویسنده کتاب تلاش دارد تا با استفاده از روش ها و فنون رایج در مدارس نظامی اروپایی، قاعده و قانونی برای مدارس نظامی ایران تدوین نماید. از همین رو در بخشهایی از کتاب به بررسی آداب و شرایط مدرسه در باب اسکان، پوشاک و خوراک محصلین و طریقه ریاست و نظارت بر مدرسه می پردازد. هم چنین در فصولی دیگر از کتاب، تعداد نفرات پیاده نظام، سواره نظام و افواج توپ خانه، طریقه پرداخت مواجب و مبلغ حقوق سربازان و صاحب منصبان نظام و طریقه آرایش جنگی و اردوهای نظامی و حتی چگونگی انتخاب و انتصاب صاحب منصبان برای پست های کلیدی مانند حکمرانی بر ایالات مرزی را بیان می دارد. مسئله ای که در اینجا مطرح می شود این است که دلیل تدوین این کتاب چه بوده؟ و میزان اثرگذاری آن در انتظام ساختار مدرسه نظامی در ایران تا چه حد میباشد؟ آنطور که از بررسی های صورت گرفته میتوان فهمید هدف اصلی از تدوین این کتاب انتظام امور مربوط به مدارس نظامی و کاهش آشفتگی و بی نظمی این مدارس بود و این کتاب اگرچه به صورت تام و کامل نتوانست مشکلات مدارس نظامی در ایران را حل کند، لیکن شناخت بسیار جامعی از ساختار نوین آموزشی در مدارس معتبر نظامی جهان را برای متولیان امر به وجود آورد.

دولت هایی که قدرت خود را از مردم کسب می کنند، نسبت به خواست های مردم اهمیت بیشتری قایل هستند و اتکای آنها به رای و نیروهای اجتماعی است. ازاین رو، دولت هایی که همه قدرت اجتماعی و سیاسی شان ناشی از تولید ثروت، کار، توسعه صنعت و زراعت و داشتن نیروی کار متخصص است، قطعا برای مسائل اجتماعی، رفاه و تامین و بهداشت اجتماعی اهمیت بسزایی قایل می شوند و دولت هایی که خود را وامدار توده های اجتماعی مولد کار و ثروت می دانند، قطعا دولت هایی پاسخگوتر خواهند بود. این مقاله به روش کتابخانهای و با مطالعه کتب تاریخی، مقالات، پایان نامه ها و بررسی اسناد و سوابق موجود، ضمن مقوله بندی، یکپارچه سازی و ارزشیابی متون منتشرشده پیشین، سیر پیشرفت پژوهش های جاری را با هدف بررسی قشربندی اجتماعی در دوره پهلوی ها، به تحلیل کلان و ارزیابی وضعیت قشربندی در این دوره میپردازد. این پژوهش ضمن بررسی طبقات در این دوره، به معرفی طبقه متوسط جدید پرداخته و سپس با بیان روند نوسازی در این دوره، بهویژه در دوره محمدرضاشاه، به تحلیل این روند و نقش طبقه متوسط جدید پرداخته و نشان می دهد چگونه شکل گیری طبقه متوسط و روشنفکر با آگاهی از شرایط موجود و تحلیل آن دست به تغییر وضعیت موجود مبادرت کرده و در راستای احقاق خواستهای خود، اعتراضات خود را گسترش داده و وارد مرحله انقلاب می شوند.

ترکمانان سلجوقی در قرن چهارم ه. ق پس از ورود به سرزمین های اسلامی به دین اسلام گرایش پیدا کرده و مسلمان شدند. آنها در سال 431 ه. ق با شکست غزنویان، موفق به تشکیل حکومت شدند. در طول حکومت، شیوه های نظامی آنان دستخوش تغییر و تحولاتی گردید که بدون شک گذر از زندگی کوچ روی به زندگی یکجانشینی و آشنایی با شیوه زندگی ایرانیان در این تغییر و تحولات موثر بوده است. مسئله ای که پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به دنبال روشن نمودن زوایای تاریک آن می باشد، این است که در شیوه های جنگی سلاجقه از نبرد دندانقان تا نبرد قطوان در سال 536 ه. ق چه تغییراتی ایجاد شد. یافته های پژوهش نشان می دهد با بررسی هر یک از نبردهای دندانقان، ملازگرد و قطوان به ترتیب در آغاز، میانه و پایان حکومت سلاجقه بزرگ می توان به تغییرات ایجاد شده در شیوه حمله و دفاع و همچنین استفاده از ابزارها و ادوات مختلف پی برد. به خصوص روش و تاکتیک جنگ وگریز هر چه به پایان این حکومت نزدیک می شویم کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

در تاریخ ایران، خاندانهای کهن و سرشناس دیوانی همواره در انتظام بخشیدن به امور حکومتی، حفظ و گسترش امنیت، انتقال داشته ها و مواریث ملی نقش بسزایی داشته اند. خاندان بدرخان، نمونه مشخصی از این خاندانها بودند. مهمترین آنها میرزا عبدالوهابخان آصفالدوله بود. نظر به عملکرد مدیریتی و دیوانی این خاندان در دوره قاجاریه، این جستار به شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع و اسناد انتشار یافته، تلاش میکند به تبیین جایگاه و کارکرد دیوانی و انتظامی این خاندان و درعین حال، معرفی چهره ها و نخبگان آن بپردازد. نتایج حاصل نشان می دهند عواملی نظیر خوش نامی، اعتبار و توانمندی انتظامی و تشکیلاتی خاندان بدرخان بهویژه در امور قورخانهای، نیاز مبرم مرکز برای مدیریت بحرانها، در واگذاری مناصب دیوانی و انتظامی به این خاندان تاثیرگذار بوده است. فرمان ساماندهی به بحرانهای آذربایجان، گیلان و مازندران، تفویض والیگری منطقه ناآرام خراسان به آصفالدوله در دوره ناصری، حاکی از خبرگی و اعتماد قاجارها به وی در انتظام بخشی به اوضاع نابسامان این ایالتهاست. یافته ها همچنین نشان میدهد که هرچند نتیجه مساعی و اقدامات آصفالدوله در انتظامبخشی به امور آشفته خراسان، در آخرین ماموریتش به خاطر دسیسه ها و سهم خواهی های طیفهای قدرت و تا اندازهای استبداد وی عقیم ماند و منجر به عزل آصف الدوله از این ایالت شد؛ ولی نفوذ خاندان بدر، پس از وی متوقف نشد و با تفویض برخی مسئولیتهای سیاسی به آنان تا دوره پهلوی ادامه و استمرار یافت.