تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
سال:1399 | دوره:11 | شماره:39 |تعداد مقالات:6

نماز جمعه ازجمله فرایضی بود که با رسمیت یافتن مذهب تشیع بوسیله صفویان به تدریج و به خاطر برخی ملاحظات سیاسی و مذهبی برای نخستین بار در سطح کلان در ایران برگزار شد. این ملاحظات ناشی از طعنه های مذهبی عثمانی ها و تلاش علما و دولت صفوی برای یک دست سازی عقاید مردم و ایجاد حس هم بستگی بود. مباحثه ها و رساله هایی در دفاع و چگونگی برگزاری نمازجمعه با صدور فتاوی وجوب تخییری یا تعیینی و عدم برگزاری آن با فتوای حرمت در غیاب امام زمان# نگاشته شد. مسیله اصلی این پژوهش بررسی نقش و علل موافقت و مخالفت شاهان و علما با برگزاری نمازجمعه می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که مقدمات برگزاری نمازجمعه از دهه نخست سلطنت شاه اسماعیل حین فتح برخی شهرها فراهم گردیده و بعدا در زمان شاه طهماسب با قدرت یابی علمای جبل عامل و صدور فتاوی و سپس ایجاد منصب شیخ الاسلام و نصب ایمه جمعه ضمانت اجرایی یافته است.

فهم دقیق تر احادیث ایمه^ نیازمند به بسترشناسی تاریخی است بدین معنا که کلام امام× در چه زمان، مکان و فضایی نقل شده است. یکی از این احادیث حدیث زینت است. این نوشتار عهده دار بستر شناسی تاریخی حدیث زینت است تا بتواند تحلیل دقیق تری از آن ارایه نماید. برای این هدف با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با ارجاع به منابع روایی تاریخی به بررسی وضعیت ویژه دوران امام صادق× پرداخته و سپس آسیب های اجتماعی موجود در عصر ایشان را مورد بررسی قرار داده و در ادامه به کارکردهای حدیث زینت پرداخته است. بررسی و تحلیل ها نشان داد که بسترشناسی تاریخی نقش بسیار مهمی در تحلیل محتوای احادیث دارد و در این تحقیق روشن شد که حدیث زینت در پی هویت بخشیدن شیعیان و تحقق همزیستی مسالمت آمیز آنان با دیگران و سازمان دهی اقلیت شیعی در درون اکثریت سنی نقل شد و نقشه راهی برای تمام شیعیان در همه اعصار است تا آنان را به جایگاه اجتماعی مطلوب برساند.

انحطاط تمدن اسلامی ایرانی از دیر باز مورد توجه اندیشمندان بوده است. تحقیق حاضر با تکیه بر آثار منتشره از این دو اندیشمند با روش مطالعه تطبیقی در صدد مقایسه دیدگاه آنان درخصوص عوامل انحطاط تمدن اسلامی ایرانی و راهکارهای برون رفت از آن می باشد. یافته ها نشان می دهد، آنها عوامل انحطاط را به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم کرده اند. و در معرفی عناصری مانند حاکمیت استبداد و استعمار به عنوان عوامل انحطاط اشتراک دارند، اما در برخی موارد نیز اختلافاتی دارند. در بخش عوامل داخلی شهید مطهری بر عواملی مانند تحریف تعالیم اسلام، حمایت زیان بار از دین و. . . تاکید دارد و نصر بر مواردی ازجمله انحطاط در نهاد دین، انحطاط نهادها و. . . . ودر بخش عوامل خارجی شهید مطهری به نقش غیر مسلمانان، سلطه و استعمار سیاسی اشاره اما نصر تاثیرگذاری علم و فناوری غربی و آسیب های فرهنگی در پرتو جهانی سازی را متذکر می شود. در بخش راهکارها نیز هر یک نظرات خود را دارند.

وزارت مفهومی پربسامد در تاریخ نگاری ایلخانی به شمار می رود. جهان بینی اسلامی در گرایش تاریخ نویسان ایلخانی به ثبت تحولات نهاد وزارت تاثیر گذاشته است. نگرش اسلامی تاریخ نویسان میانه ایران، وزارت را به بستر مهم اندیشه ورزی اهل قلم تبدیل کرده است. رویکرد به وزارت، همراهی جریان های فکری اسلامی و ایرانی را نزد تاریخ نویسان ایرانی شریعت مدار به نمایش می گذارد. نوشتار حاضر در پی پاسخ به این سوال است که مولفه های اندیشه اسلامی در رویکرد تاریخ نویسان ایلخانی به نهاد وزارت چه تاثیری داشته اند؟ دستیابی به پاسخ این پرسش با تحلیل بینش تاریخ نگاران ممکن خواهد بود. وزارت همچون ابزاری در دست پادشاه عادل دین پناه، او را به مقصودی عالی رهنمون می ساخته است. رویکردهای شریعت مدارانه به وزارت را می توان در بیان اهمیت نهاد وزارت، بیان شرایط وزارت، نقش آفرینی اعتقادی وزیران و داوری پیرامون عملکرد وزیران غیرمسلمان جستجو کرد.

جهان اسلام در قرون سوم تا ششم هجری دورانی از شکوفایی علمی و تمدنی را به همراه داشت. یکی از مباحث مهم در حیطه علم آموزی در قرون میانه ایران، توجه به سفرهای علمی دانشمندان است. در این پژوهش به بررسی سفرهای علمی تعدادی از عالمان بلخی در قرون سوم تا ششم هجری جهت فراگیری و یا تکمیل مباحث علمی پرداخته شده است. نوشتار حاضر به روش توصیفی تحلیلی، این هدف را دنبال می کند تا مشخص نماید بیشترین سفرها از شهر بلخ به چه سرزمین هایی بوده و دلیل انتخاب این شهرها چه بوده است؟ اینکه دانشمندان در سفر به این شهرها به دنبال کسب کدام علم بوده اند نیز بسیار مهم است. سرزمین عراق (بغداد و بصره) و سوریه (شام و حلب) و حجاز و نیشابور بیشترین توجه را از نظر علمی به خود جلب کرده اند. وجود مراکز علمی ازجمله مساجد جامع و نظامیه ها و کتابخانه های ارزشمند این سرزمین ها مهم ترین عوامل در جذب دانشمندان بوده است.

کتابت قرآن دقت فراوان می طلبد زیرا باید به سهولت و بدون اشتباه خوانده شود و از لحاظ بصری زیبا باشد. قرآن معروف به آریامهر معروف ترین قرآن به خط نسخ ایرانی است که استاد بنی رضی با الهام ازآن، مشق بسیار نموده است و حاصل تلاش های وی کتابت قرآن رسمی جمهوری اسلامی است. اما درمورد روان خوانی این دو قرآن بحث های متفاوت، بصورت غیر مکتوب وجود دارد. سوال اصلی پژوهش، سنجش روان خوانی خط نسخ در قرآن نیریزی و بنی رضی است و فرض براین است، امروزه خوانایی قرآن نسبت به گذشته، اهمیت بیشتری دارد. روش توصیفی تطبیقی درصدد یافتن پاسخ برآمده و طبق یافته ها، قرآن بنی رضی به دلیل توجه به جایگاه نقطه و اعراب، نحوه استقرار کلمات روی کرسی، رعایت فواصل مابین کلمات و حروف، اغلب از لحاظ خوانایی بر قرآن نیریزی پیشی گرفته است، اما قرآن نیریزی به دلیل توجه بیشتر به وجه زیبای کلمات، عدم استفاده از الف مقصوره و پرداختن به تزیینات، زیباتر از قرآن بنی رضی کتابت شده است.