تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1399 | دوره:36 | شماره:3 (پیاپی 101) |تعداد مقالات:13

امروزه به دلیل عوارض زیاد داروهای شیمیایی، بیشتر مردم به طب سنتی روی آورده و تعداد زیادی از گیاهان را مورد استفاده قرار می دهند. یکی از گیاهان دارویی که در طب سنتی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد، سداب (Ruta graveolens L. ) نام دارد. عصاره این گیاه به دلیل ترکیب های متنوع با خواص بیولوژیکی متفاوت، عوارض مختلفی بر سلول های بدن دارد. هدف این مطالعه بررسی اثرهای عصاره گیاه سداب بر DNA اسپرم ها، لقاح و مراحل اولیه رشد جنین در موش های کوچک سفید آزمایشگاهی است. در این مطالعه، 20 موش کوچک سفید آزمایشگاهی نر بالغ سالم با وزن تقریبی 3± 25 گرم مورد استفاده قرار گرفت. موش ها به طور تصادفی به دو گروه 10 تایی تقسیم شدند. گروه آزمایش دوز mg/kg 300 عصاره آبی گیاه سداب در حجم 0. 2 میلی لیتر و گروه کنترل 0. 2 میلی لیتر نرمال سالین را روزانه به مدت 45 روز از طریق دهانی دریافت نمودند. داده های حاصل از مطالعه به روش ANOVA تجزیه وتحلیل آماری شد. نتایج نشان داد پارامترهای اسپرمی ازجمله تعداد اسپرم ها، قابلیت زنده ماندن اسپرم ها به علاوه پارامترهای جنینی ازجمله اووسیت های لقاح یافته، جنین دوسلولی، تعداد بلاستوسیست های گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل به طور معنی داری (0. 05>P) کاهش یافته است. اما درصد اسپرم های نابالغ و شکستگی در DNA اسپرم های گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل به طور معنی داری (0. 05>P) افزایش یافته بود. نتایج این مطالعه نشان داد که عصاره گیاه سداب موجب کاهش پارامترهای اسپرمی و کاهش پارامترهای جنینی می گردد.

شناسه دیجیتال (DOR): 98. 1000/1735-0905. 1398. 36. 376. 101. 3. 1578. 41 به منظور ارزیابی میزان و درجه پلیمریزاسیون اینولین، عملکرد ریشه تر و اینولین 15 توده و رقم کاسنی (Cichorium intybus L. ) بومی و وارداتی، آزمایشی در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ایستگاه تحقیقات خشکه داران استان مازندران در سال های 97-1395 اجرا شد. ماده گیاهی پژوهش، شامل 13 توده داخلی و دو رقم وارداتی از جنس کاسنی بود. در سال دوم آزمایش، در انتهای مرحله رزت، ریشه ها برداشت، توزین و محاسبات مربوطه انجام شد. عصاره گیری نمونه ها به روش استخراج آبی انجام شد، سپس قند کل و قند احیاءکننده نمونه ها اندازه گیری و میزان و درجه پلیمریزاسیون اینولین نمونه ها محاسبه گردید. مقایسه میانگین ها نشان داد که توده های رشت، چمستان و رقم وارداتی Selenite، به ترتیب با 15. 8، 13. 9 و 14. 3 درصد دارای بیشترین محتوای اینولین در بین ژنوتیپ های کاسنی بودند. یافته های تحقیق نشان داد که رقم Selenite با تولید 35. 458 تن در هکتار ریشه تر و 2818. 9 کیلوگرم در هکتار اینولین، در بین رقم ها و نمونه های کاسنی مورد مطالعه بیشترین میزان ریشه و اینولین را دارا بوده و توده تنکابن به ترتیب با عملکرد 12. 692 تن در هکتار ریشه تر و 807. 5 کیلوگرم در هکتار اینولین، پس از آن در رتبه دوم قرار گرفت و از سایر توده ها و رقم های تحقیق برتر بود. نتایج این آزمایش نشان داد که ژنوتیپ های Selenite و تنکابن از نظر میزان و درجه پلیمریزاسیون اینولین در دو سال تحقیق پایداری مناسبی داشته و از نظر عملکرد ریشه و اینولین نیز از ژنوتیپ های برتر کاسنی بودند و برای منطقه غرب مازندران مناسب تر شناخته شدند.

شناسه دیجیتال (DOR): 98. 1000/1735-0905. 1398. 36. 376. 101. 3. 1578. 41 اطمینان از تولید سالم و پایدار محصولات کشاورزی به ویژه گیاهان دارویی همراه با حفظ محیط زیست موضوع قابل توجهی است که هر روز بر اهمیت آن افزوده می شود. به منظور بررسی تأثیر کاربرد کود جلبک دریایی بر خصوصیات رشدی و عملکرد کمّی و کیفی گیاه دارویی زوفا (Hyssopus officinalis L. )، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تیمار (صفر، 2. 5، 5 و 10 میلی لیتر بر لیتر) از کود مایع جلبک دریایی و سه تکرار به صورت محلول پاشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس در سال 1396 انجام شد. صفات اندازه گیری شده شامل ارتفاع بوته، سطح برگ، قطر ساقه، طول سرشاخه گلدار، وزن تر و خشک بوته، شاخص سبزینگی، درصد و اجزای اسانس بودند. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که تیمار کود جلبک دریایی بر تمامی صفات مورد مطالعه بجز طول سرشاخه گلدار و قطر ساقه تأثیر معنی داری داشت و بالاترین ارتفاع بوته (49. 66 سانتی متر)، بیشترین وزن تر بوته (103. 22 گرم)، بیشترین وزن خشک بوته (22. 89 گرم)، بیشترین سطح برگ (0. 77 سانتی متر مربع) و بیشترین میزان شاخص سبزینگی (61. 83) در حضور کاربرد کود جلبک دریایی بدست آمد. همچنین تیمار 10 میلی لیتر از کود جلبک دریایی بیشترین درصد و عملکرد اسانس (0. 58% و 2. 12 گرم بر مترمربع) را موجب شد. آنالیز اسانس نشان داد که ترکیب های بتا-پینن، ترنس-پینوکامفن و سیس-پینوکامفن اجزا غالب اسانس در تمامی تیمارها بودند. بیشترین میزان بتا-پینن (32. 8%)، سیس-پینوکامفن (42. 5%) و ترنس-پینوکامفن (19. 6%) در تیمارهای کاربرد کود جلبک دریایی بدست آمد ولی اختلاف چندانی با تیمار شاهد نداشتند. براساس نتایج حاصل از این تحقیق، مصرف کود جلبک دریایی می تواند موجب بهبود ویژگی های شاخص های رشدی و عملکرد کمّی و کیفی گیاه دارویی زوفا گردد.

شناسه دیجیتال (DOR): 98. 1000/1735-0905. 1398. 36. 390. 101. 3. 1588. 41 شناسایی ژن های بیوسنتز کننده متابولیت های اختصاصی گیاهان دارویی امروزه با سرعت و دقت فراوان با استفاده از فناوری های جدید مطالعه ترنسکریپتوم مانند توالی یابی RNA انجام می شود. این مطالعه به منظور شناسایی ژن های اختصاصی مسیر بیوسنتز تری ترپن ها و سزکویی ترپن های موجود در بافت میوه هندوانه ابوجهل (Citrullus colocynthis L. ) انجام شد. با استخراج RNA از بافت میوه های هندوانه ابوجهل برداشت شده از منطقه اندیمشک واقع در استان خوزستان در سال 1396، تکنیک توالی یابی RNA با استفاده از بن سازه Iluumina HiSeq 2500 اجرا شد. مراحل بیوانفورماتیکی شامل یک پارچه سازی نوپدید با استفاده از نرم افزار Evidential-gene و تفسیر کارکردی با استفاده از پایگاه اطلاعاتی KAAS انجام گردید. از تعداد 21952885 توالی دارای کیفیت بالا، تعداد 55311 تک ژن یک پارچه تولید شد و این تک ژن ها به صورت موازی در پایگاه های اطلاعاتی مختلف بارگذاری شدند. در پایگاه KAAS تعداد 17359 تک ژن در 134 مسیر گیاهی آنوتیت (Annotate) شدند. از میان مسیرهای متابولیت های ثانویه مختلف و مهم در بافت میوه گیاه هندوانه ابوجهل، به مسیر ژنی "تری ترپن ها" و" سزکویی ترپن ها" تعداد 39 تک ژن و 8 ژن اورتولوگ اختصاص داشت. آنالیز ترنسکریپتوم این گیاه دارویی با هدف شناسایی ژن های مسیرهای بیوسنتزی متابولیت های ثانویه جنبه های پژوهشی و اجرایی مختلفی ازجمله مهندسی مسیر بیوسنتز متابولیت های دارویی گیاهی را زمینه سازی می کنند.

ترکیب های شیمیایی، خاصیت حشره کشی و دورکنندگی اسانس گیاه باریجه (Ferula gummosa Boiss. )، زیره سبز (Cuminum cyminum L. )، زیره سیاه (Carum carvi L. ) و شمعدانی معطر(Pelargonium roseum Willd. ) علیه حشرات کامل سوسک چهارنقطه ای حبوبات (Callosobruchus maculatus F. ) مطالعه گردید. از کروماتوگرافی گازی برای شناسایی ترکیب های شیمیایی اسانس ها و از زیست سنجی برای تعیین میزان سمیّت تدخینی اسانس ها در ظروف 50 میلی لیتری حاوی 20 حشره کامل و از دستگاه بویایی سنج برای آزمایش های دورکنندگی اسانس ها استفاده شد. بیشترین ترکیب های شیمیایی اسانس ها به ترتیب برای باریجه، بتا-پینن (35. 2%)، آلفا-پینن (9. 4%)، پارا-سیمن (8. 5%) و ترپینن-4-ال (8. 5%)؛ زیره سبز، کومین آلدهید (46. 6%)، پارا-سیمن (4/18%)، گاما-ترپینن (2/12%) و آلفا-ترپینن-7-آل (1/8%)؛ زیره سیاه، کاروون (46. 2%)، پی-سیمن (14. 0%) و گاما-ترپینن (8. 3%) و برای اسانس شمعدانی معطر بتا-سیترونلول (47. 3%) و سیترونلیل فرمیت (13. 2%) به ثبت رسید. میزان سمیّت تنفسی اسانس زیره سبز و زیره سیاه روی حشرات کامل سوسک چهارنقطه ای حبوبات نسبت به دو اسانس دیگر بیشتر و خاصیت دورکنندگی برای تمامی اسانس های مورد آزمایش علیه سوسک آفت ملاحظه شد. درصد دورکنندگی اسانس های شمعدانی، باریجه، زیره سبز و زیره سیاه به ترتیب 41. 66، 64. 70، 70. 17 و 66. 29 محاسبه گردید. نتایج نشان داد از این اسانس ها به عنوان یک جایگزین مؤثر برای کنترل سوسک چهارنقطه ای حبوبات و احتمالاً سایر سوسک های انباری می توان استفاده نمود.

به منظور بررسی تأثیر باکتری های محرک رشد گیاه (PGPR) و تنش کم آبی بر اسانس (EO) و ترکیب اسانس گیاه آویشن دنایی (Thymus daenensis Clack)، آزمایشی گلخانه ای در سال 1396 در شهرکرد انجام شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با سه تکرار انجام گردید. فاکتورها شامل چهار سطح رژیم آبیاری و دو سطح تلقیح باکتریایی بودند. فاکتور اول شامل آبیاری در حد ظرفیت مزرعه (FC) (A: عدم تنش)، آبیاری پس از کاهش 20-25% ظرفیت مزرعه (L: تنش کم)، آبیاری پس از کاهش 35-40% ظرفیت مزرعه (M: تنش متوسط) و آبیاری پس از کاهش 60-55% ظرفیت مزرعه (S: تنش شدید) بود. فاکتور دوم شامل عدم تلقیح با باکتری های PGPR (C: شاهد) و تلقیح با باکتری های PGPR (P: Pseudomonas fluorescens و Pseudomonas aeruginosa) (P: تلقیح باکتریایی) بود. نتایج نشان داد که پارامترهای مورفولوژیکی در تیمارهای باکتریایی به طور معنی داری افزایش یافته بودند، اما تنش کم آبی باعث کاهش کلیه پارامترها شد. با افزایش تنش کم آبی، میزان اسانس در تنش کم آبی افزایش یافته و با افزایش شدت تنش کم آبی کاهش یافت. تلقیح باکتریایی مقدار اسانس را افزایش داد، اگرچه این افزایش از نظر آماری معنی دار نبود. تلقیح با باکتری های PGPR و تنش کم آبی به ترتیب بر 13 و 14 ترکیب اسانس تأثیر معنی داری داشت. اثر متقابل PGPR و تنش کم آبی بر مؤلفه 13 ترکیب اسانس اثر معنی داری داشت. تیمول و کارواکرول دو جزء مهم اسانس آویشن دنایی با افزایش شدت تنش کم آبی کاهش یافتند، اما تلقیح با باکتری های PGPR آنها را به ویژه در تیمارهای تنش کم آبی افزایش داد.

گیاهان دارویی به دلیل داشتن متابولیت های ثانویه احتمالاً دارای اثرهای سیتوتوکسیک بوده و اطلاع از میزان سمیّت آنها ضروریست. گل گاوزبان ایرانی (Echium amoenum Fisch. et Mey. ) متعلق به شمال ایران و یکی از گیاهان دارویی مهم در طب سنتی ایرانی است. دارای گل های بزرگ قرمز رنگ می باشد که پس از خشک شدن به رنگ بنفش تیره در می آید و جوشانده آن استفاده های دارویی دارد. هدف از این تحقیق ارزیابی سیتوتوکسیک عصاره آبی گلبرگ های گاوزبان بر سلول های انسانی بود. در این پژوهش اثرهای سیتوتوکسیک غلظت های مختلف عصاره گل گاوزبان بر سلول های گلیوبلاستومای انسانی با آزمون رنگ تترازولیوم مطالعه شد. طرح آماری کاملاً تصادفی با سه تکرار برای شاهد و تیمار ها استفاده گردید. عصاره آبی این گیاه با IC50 برابر 19. 28 میلی گرم در میلی لیتر دارای اثر سیتوتوکسیک بر سلول های گلیوبلاستومای انسانی بود. مورفولوژی سلول های تیمار شده، از حالت چند ضلعی به کروی تغییر شکل دادند. مطالعات فوق نشان می دهد که هر چند عصاره آبی گلبرگ های گل گاوزبان ایرانی دارای اثرهای مفیدی می باشد، اما مصرف آن باید با احتیاط و طبق دستور انجام شود، چون همان گونه که دارای اثر سمی بر سلول های گلیوبلاستومای انسانی است ممکن است بر سلول های سالم نیز اثر سمی داشته باشد.

به منظور بررسی اثر کلات های آهن و روی بر برخی خصوصیات کمّی و کیفی گیاه دارویی سیاه دانه (Nigella sativa L. ) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه (مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس و مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس تهران) انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل: آهن (نانو کلات های آهن در دو سطح 1. 5 در هزار و 4 در هزار + کلات آهن 3 در هزار) و روی (نانو کلات روی در دو سطح 1. 5 در هزار و 3 در هزار و کلات روی 3 در هزار) بود که به صورت محلول پاشی به تفکیک اعمال گردید. تیمارها در مرحله 10-8 برگی و در زمان پر شدن کپسول ها بکار برده شد. کاربرد کلات های آهن و روی به صورت نانو نسبت به شکل معمول ارتباط معنی داری با عملکرد و اجزای عملکرد و خصوصیات کیفی داشتند و آنها را افزایش دادند. غلظت 4 در هزار نانو کلات آهن و 3 در هزار نانو کلات روی باعث بیشترین افزایش در صفات عملکرد دانه (217. 4747/217 گرم در متر مربع در گنبدکاووس و 288. 67 گرم در متر مربع در تهران)، عملکرد زیستی (582 گرم در متر مربع در گنبدکاووس و 337. 2 گرم در متر مربع در تهران)، شاخص برداشت (37. 43% در گنبدکاووس و 76. 46% در مزرعه تهران) و درصد روغن و عملکرد روغن شده است. بیشترین مقدار عددی مربوط به نشت سلولی (57. 70 در گنبدکاووس و 64. 72 در تهران) و پرولین (13. 40 در گنبدکاووس و 11. 51 در تهران) مربوط به تیمار کلات آهن و روی به شکل غیر نانو بود. براساس نتایج حاصل و با توجه به ویژگی های مختلف اندازه گیری شده، کاربرد آهن و روی به شکل نانو حتی در غلظت های پایین اثر مثبتی بر عملکرد کمّی و کیفی خواهد داشت.

گل ماهور یا خرگوشک (Verbascum L. ) گیاهی علفی، دوساله، دارویی و متعلق به تیره گل میمون (Scrophulariaceae) می باشد. از گل های این گیاه برای درمان ناراحتی های دستگاه تنفس استفاده می شود. در این تحقیق تنوع ژنتیکی گونه های مختلف گل ماهور جمع آوری شده از مناطق مختلف استان آذربایجان غربی براساس برخی نشانگرهای فیتوشیمیایی در راستای اهلی سازی این گیاه ارزشمند مورد بررسی قرار گرفت. تنوع فیتوشیمیایی گونه های مختلف گل ماهور براساس محتوای کاروتنوئید، بتا کاروتن، مقدار فنل کل، فلاونوئید کل، فعالیت آنتی اکسیدانی (روش FRAP و DPPH) و ترکیب های فنلی (گالیک اسید، کافئیک اسید، کلروژنیک اسید، روتین، کوماریک اسید، کوئرسیتین، سینامیک اسید و آپی ژنین) به روش HPLC در اندام برگ ارزیابی گردید. نتایج نشان داد که نوع گونه تأثیر معنی داری در سطح احتمال 1% بر میزان کاروتنوئید، بتا کاروتن، فنل، فلاونوئید کل، فعالیت آنتی اکسیدانی و ترکیب های فنلی داشته است. بیشترین میزان کاروتنوئید کل (mg/g DW 76. 27)، بتا کاروتن (mg/100 g DW 88/5)، فنل کل (mg GAE/g DW 32. 83)، فلاونوئید کل (mg QE/g DW 7. 13) و فعالیت آنتی اکسیدانی به روش DPPH (µ g AA/mL 34. 66) در برگ های گونه V. sinuatum C. Kochمشاهده شد. نتایج نشان داد که برگ های گونه V. erianthum Benth. بیشترین میزان ترکیب های کلروژنیک اسید، کوئرسیتین، سینامیک اسید و آپی ژنین را دارد، در حالی که بیشترین مقدار گالیک اسید و کافئیک اسید در V. saccatum مشاهده شد. درمجموع یافته های این تحقیق نشان داد که تنوع وسیعی از گونه های گل ماهور در استان آذربایجان غربی وجود دارد. گونه های V. erianthum و V. saccatum دارای خصوصیات فیتوشیمیایی منحصر به فردی بودند که می توان از آنها برای طراحی برنامه های اصلاحی و نیز بهره برداری در صنایع داروسازی استفاده نمود.

به منظور بررسی تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی جمعیت های خاکشیر (Descurainia sophia L. ) و تأثیر آبیاری تکمیلی بر عملکرد و اجزای عملکرد آنها، آزمایشی در سال زراعی 1397-1396 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتور اصلی آبیاری شامل دو سطح کشت دیم و یک مرحله آبیاری تکمیلی و فاکتور فرعی شامل 8 جمعیت خاکشیر همدان، اصفهان، چادگان اصفهان، مرکزی، ابوزیدآباد کاشان، بشرویه، نخجیروان و خمین بود. نتایج نشان داد آبیاری تکمیلی سبب افزایش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، تعداد خورجین، تعداد دانه در خورجین، وزن هزاردانه و تعداد ساقه فرعی شد. بین جمعیت های خاکشیر از نظر صفات مختلف تنوع بالایی وجود داشت. بیشترین عملکرد دانه در شرایط آبیاری تکمیلی و دیم به ترتیب در جمعیت های چادگان اصفهان و خمین با 499. 1 و 359. 1 کیلوگرم در هکتار مشاهده گردید. تجزیه خوشه ای به روش وارد، جمعیت های خاکشیر را به 4 گروه در شرایط دیم تقسیم کرد که جمعیت های همدان، اصفهان، بشرویه و خمین در گروه اول قرار گرفتند. گروه دوم به جمعیت نخجیروان اختصاص یافت. در گروه سوم جمعیت های مرکزی و ابوزیدآباد کاشان قرار گرفتند و گروه چهارم به جمعیت چادگان اصفهان اختصاص یافت. بیشترین وراثت پذیری عمومی مربوط به صفات عملکرد دانه و تعداد خورجین و به میزان 68. 4% بود.

گیاهان دارویی علاوه بر نقشی که در بهبود سلامتی و کیفیت زندگی انسان ها دارند، می توانند تأثیر به سزایی در ایجاد ظرفیت های گردشگری و جذب توریست داشته باشند. در این مقاله قابلیت اقتصادی گیاهان دارویی و تأثیر آن بر توسعه گردشگری در شهرستان آبدانان استان ایلام بررسی شد. روش مطالعه، از نوع تحلیلی توصیفی همراه با جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی از طریق توزیع پرسش نامه محقق ساخته بود. طبقات اجتماعی مورد مطالعه در این تحقیق شامل کسبه، مردم عادی، دانش آموزان و فرهنگیان بودند. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از آزمون های آماری مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت و به منظور مقایسه بهتر، نتایج با استفاده از روش مدل سازی ساختاری به وسیله نرم افزار AMOS ارائه گردید. نتایج نشان داد گردشگری گیاهان دارویی بر روی گویه شاخص های اقتصادی با وزن رگرسیونی0. 52 اثرگذار است. همچنین قابلیت اقتصادی گیاهان دارویی منطقه با بارعاملی 0. 494 و درآمد خانواده از طریق فروش گیاهان دارویی با بارعاملی 0. 130 به ترتیب بیشترین و کمترین تأثیر غیرمستقیم را بر گردشگری گیاهان دارویی داشتند.

گل محمدی (Rosa damascena Mill. ) ازجمله گیاهان مهم در صنعت دارویی و عطرسازی می باشد. این پژوهش به منظور دستیابی به یک دستورالعمل باززایی کارا و مؤثر، برای بکارگیری در برنامه های به نژادی در شرایط آزمایشگاهی این گیاه با ارزش از نظر اقتصادی انجام شد. بدین منظور از دو ژنوتیپ گل محمدی در دو محیط کشت MS و WPM استفاده شد. در مرحله پرآوری اثر تنظیم کننده رشد بنزیل آمینوپورین (BAP) در شش سطح صفر (شاهد)، 1، 2، 3، 4 و 5 میلی گرم در لیتر و در مرحله ریشه زایی تأثیر غلظت های صفر (شاهد)، 0. 01، 0. 05، 0. 1 و 0. 2 میلی گرم در لیتر از تنظیم کننده رشد ایندول بوتیریک اسید (IBA) بررسی گردید. براساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده های پرآوری، از نظر تعداد شاخساره ژنوتیپ کاشان در محیط MS (2. 72) و ژنوتیپ اصفهان در محیط WPM (2. 50) دارای بیشترین تعداد شاخه زایی بود. بیشترین میزان شاخه زایی در محیط MS با 5 میلی گرم در لیتر BAP حاصل شد. ژنوتیپ کاشان در محیط MS با غلظت 5 میلی گرم در لیتر BAP بالاترین میانگین طول شاخساره (2. 93 سانتی متر) را به خود اختصاص داد. از نظر وزن تر گیاه، ژنوتیپ اصفهان در محیط WPM با غلظت 5 میلی گرم در لیتر از تنظیم کننده رشد BAP بیشترین وزن را داشت؛ اثر متقابل ژنوتیپ × محیط کشت × BAP روی وزن خشک معنی دار نبود. بیشترین تعداد و میانگین طول ریشه در هر دو ژنوتیپ اصفهان و کاشان در محیط کشت WPM دارای 2/0 میلی گرم بر لیتر IBA مشاهده شد. شاخساره های ریشه دار شده، به گلدان های حاوی مخلوطی از خاک باغبانی، پیت ماس و پرلیت با نسبت حجمی یکسان (1: 1: 1) انتقال داده شدند و براساس مشاهدات ضریب زنده مانی گیاهچه های ریشه دار کشت شده هر یک از ژنوتیپ ها بیش از 80% برآورد شد.