بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1397 | دوره:26 | شماره:3 |تعداد مقالات:20

توده گابروی کنگره در جنوب استان کردستان و جنوب غربی منطقه قروه واقع است. این منطقه جزو پهنه سنندج-سیرجان به حساب می آید. دگرگونی های زمین ساختی طی مزوزوئیک و فعالیت های ماگمایی صورت گرفته در نتیجه فرورانش سنگ کره اقیانوسی نئوتتیس به زیر صفحه ایران، سبب تشکیل سنگ های آذرین مختلفی در این منطقه شده است. نتایج بررسی های زمین شیمیایی کانی پیروکسن و سنگ کل نشان می دهند که این توده دارای طبیعت شبه رخشانی بوده و به سری ماگمایی تولئیتی تا آهکی-قلیایی تعلق دارد. نمونه های مورد بررسی دارای ویژگی های زمین شیمیایی سنگ های آذرین فرورانشی مانند ناهنجاری منفی عناصر Nb، P، Ti و Zr و ناهنجاری مثبت عناصر Rb، Sr و Eu هستند. نتایج این پژوهش هم چنین نشان می دهد که توده گابروی کنگره در موقعیت زمین ساختی جزیره کمانی شکل گرفته است. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که طی دوران مزوزوئیک در مجاورت کرانه قاره ای ایران (پهنه سنندج-سیرجان) جزایر کمانی حضور داشته اند که پس از بسته شدن اقیانوس نئوتتیس به کرانه قاره ایران (منطقه قروه) پیوسته اند.

منطقه نامق در شمال شرق کاشمر، استان خراسان رضوی، و در مرکز کمربند ماگمایی خواف-کاشمر-بردسکن واقع است. زمین شناسی منطقه پوشیده از تراکی آندزیت و واحد های آذرآواری شامل توف تراکی آندزیتی تا ریولیتی است که دایک های مونزودیوریتی در آنها نفوذ کرده اند. کانی سازی به شکل رگه ای با امتداد شمال شرقی-جنوب غربی و شیب 75 درجه به سمت شمال شرقی، در پهنه های گسلی و در سنگ میزبان تراکی آندزیت و توف تراکی آندزیتی تشکیل شده است. کانی های اولیه شامل اسپکیولاریت، کالکوپیریت و مگنتیت همراه با باطله کوارتز و کانی های ثانویه شامل گوتیت، هماتیت و مالاکیت است. سیلیسی شدن مهمترین دگرسانی همراه با کانی سازی است. ناهنجاری قابل ملاحظه مس تا بیش از دو درصد و مقادیر پایین طلا تا 20 میلی گرم در تن در رگه دیده می شود. بر پایه بررسی سیال های درگیر، دمای تشکیل کانی سازی بین 300 تا 496 درجه سانتیگراد بوده و از محلولی شامل نمک های NaCl و CaCl2 با درجه شوری 11 تا 22 درصد وزنی بوجود آمده است. آمیختگی دو سیال با دما-شوری بالا و دما-شوری پایین، باعث کاهش دما و شوری و رقیق شدگی شده و شرایط را برای ته نشست اکسیدآهن و مس از کمپلکس های کلریدی فراهم کرده است. مدل آمیختگی آب ماگمایی و آب جوی بهترین مدل برای تشکیل رگه آهن-مس دار منطقه نامق است. این کانی سازی در فشار 10 تا 60 مگاپاسکال و در عمقی بین 5/0 تا 2 کیلومتر (برپایه فشار سنگ کره) تشکیل شده است. کنارزایی کانیایی، سنگ میزبان، دگرسانی، کنترل ساختاری و ماهیت محلول کانه دار نشان می دهد که کانی سازی از نوع گرمابی مس غنی از اکسید آهن (اکسید آهن-مس) است.

مجموعه دگرگونی گل گهر در 55 کیلومتری جنوب غرب سیرجان و بخش شرقی پهنه سنندج-سیرجان قرار دارد. سنگ های موجود در منطقه، در رخساره های شیست سبز و آمفیبولیت بالایی با سن ژوراسیک میانی دگرگون شده مجموعه ای از سنگ های متاپلیتی (میکاشیست و گنیس)، متابازیتی، متاکربناتی را تشکیل داده اند. بررسی های زمین شیمیایی نشان می دهند که رسوبات اولیه متاپلیت ها، شیل ها و ماسه سنگ هایی جورنشده ای هستند که اغلب از مواد خاستگاه با ترکیب اسیدی تا حدواسط تشکیل شده اند. ناحیه خاستگاه، هوازدگی شیمیایی ضعیف تا متوسط را نشان می دهد. مقدار نسبتاً کم کرم با میانگین ppm67/99 و نیکل با میانگین ppm 56 در شیست های مورد بررسی، با تراکم این عناصر در شیست های پس از آرکئن همخوانی دارند گنیس های منطقه گل گهر نشان می دهد که این سنگ ها ترکیب رسوبی دارند (پاراگنیس) و از سنگ-های فقیر از آلومینیوم به دست آمده اند.

در بخش شرقی افیولیت سبزوار در جنوب شرقی سلیمانیه، رگه هایی از دیوپسیدیت با رنگ سفید تا سبز کم رنگ و پهنای حدود 1 تا 15 سانتی متر درون هارزبورژیت های سرپانتینی شده گوشته وجود دارد. مرکز رگه ها اغلب همگن تر است، بافت گرانوبلاستیک دارد و بیشتر شامل کلینوپیروکسن است. مرز بین کلینوپیروکسن خالص و پریدوتیت میزبان معمولاً تدریجی است و بوسیله بافت ها و کانی های جایگزین مشخص می شود. هارزبورژیت میزبان نیز تاحدی دستخوش فرایند دیوپسیدیشدن شده است و لکه هایی از درشت بلورهای پلاژیوکلاز دگرسان شده و کلینوپیروکسن با میانبار های سرپانتین در سنگ میزبان دیده می شود. مجموعه کانی ها، روابط صحرایی و ترکیب شیمیایی کانی های دیوپسیدیت های گوشته در بخش شرقی افیولیت سبزوار نشان می دهد که آن ها برآمده از گردش سیال های گرمابی دما بالای (550-900 درجه سانتیگراد) غنی از سیلیس، منیزیوم، کلسیم، کربنات، سولفات و کلرید در گوشته بالایی هستند. این سیال ها پیش از رسیدن به گوشته، سنگ های غنی از پلاژیوکلاز (گابروهای پوسته پایینی) را شسته اند.

مجموعه افیولیتی شمال شرق کامیاران بیشتر متشکل از هارزبورژیت است و بخش های لرزولیتی با گسترش محدود در این مجموعه وجود دارند. هارزبورژیت ها به شدت به سرپانتینیت تبدیل شده اند و در بخش های هارزبورژیتی، عدسی های کوچک از کانه زایی کرومیت دیده می-شوند. کانی های تشکیل دهنده هارزبورژیت ها و لرزولیت ها شامل الیوین، ارتوپیروکسن، کلینوپیروکسن و کانی فرعی اسپینل هستند. بر اساس نتایج تجزیه ریزپردازشیروی بلورهای اسپینل، این کانی از نوع کروم و آلومینیم دار بوده (کروم اسپینل) و دارای مقادیر بسیار بالای Mg# (9/71-2/55) و Cr# (5/45-3/34) و مقادیر پایینTiO2 (میانگین 06/0 درصد وزنی) است. مقدار Fe3+ در کروم اسپینل های سنگ های مورد بررسی بالاست (میانگین 8/0 درصد وزنی) که نشان دهنده تبلور در شرایط گریزندگی بالای اکسیژن است. با توجه به داده های تجزیه نقطه ای، مقدار MgO در الیوین ها بین 04/50 تا 99/52 درصد وزنی بوده و ترکیب آن ها از نوع فورستریت (42/91-68/90Fo) است. براساس شیمی کانی اسپینل، پریدوتیت های مجموعه افیولیت شمال شرق کامیاران از نوع پریدوتیت های تهی شده و پسماندی است و در محیط زمین ساختی پشته های میان اقیانوسی (مورب) تشکیل شده اند.

بخش شمال غربی مجموعه ی آتشفشانی-رسوبی کوه دوازده امام، در شمال ایران مرکزی و در 135 کیلومتری جنوب شرق تهران واقع است. گدازه ها و دایک های حدّواسط-بازی و بیشتر بازی ائوسن و الیگوسن این مجموعه در اثر سیّال های گرمابی، احتمالاً همراه با مشارکت آب های جوّی دستخوش درجات مختلفی از دگرسانی شده اند. این دگرسانی ها در دو مرحله سبب تشکیل زئولیت و دیگر کانی های ثانویه گردیده است. فعّالیّت سیّال گرمابی در مرحله ی نخست، سبب ته نشینی فیلوسیلیکات های مافیک (سلادونیت، لایه های ترکیبی سلادونیت-نانترونیت، اسمکتیت)، کلسیت و زئولیت های سدیمی (آنالسیم، تتراناترولیت، ناترولیت و شابازیت-Ca) شده است؛ در مرحله ی دوّم، فعّالیّت سیّال های گرمابی احتمالاً همراه با مشارکت آب جوّی شرایط را جهت شکل گیری زئولیت های کلسیمی- سدیمی و در نتیجه نهشته شدن استیلبیت-Ca، مزولیت و تامسونیت فراهم کرده است. تغییر در دما، pH، مقادیر CO2 و H2O، نسبت Si/Al و نوع سنگ بستر، عواملی هستند که سبب تنوّع کانی زایی طیّ این دو مرحله شده اند. بالاترین و پایین ترین دمای زئولیت زایی مرحله ی نخست را می-توان حدود ° C 145 برای آنالسیم و ° C 90 برای شابازیت-Ca و برای مرحله ی دوّم، حدود ° C75 برای استیلبیت-Ca و ° C 65 برای تامسونیت در نظر گرفت.

کانسار طلا-مس کوه زر در 100 کیلومتری جنوب شرق شهرستان دامغان قرار دارد. این منطقه از نظر ساختاری بخشی از کمربند ماگمایی البرز (AMA) محسوب می گردد. قدیمی ترین واحدهای سنگی در منطقه فیروزه-قیچی شامل سینوگرانیت و تورمالین بیوتیت گرانودیوریت می-شود. این واحدها مورد نفوذ استوک های کوارتز مونزونیت پورفیری قرار گرفته اند. پیروکسن دیوریت پورفیری و هورنبلند دیوریت پورفیری جوانتر از همه واحدهای سنگی نام برده هستند. آن ها مورد نفوذ دایک های سینوگرانیتی و مونزوگرانیتی قرار گرفته اند. همه واحدها دستخوش دگرسانی های کوارتز-سرسیت-پیریتی (QSP)، پروپلیتی، آرژیلی و سیلیسی-تورمالینی شده اند. بررسی های کانی شناسی صورت گرفته نشان می دهد که هفت گروه اصلی رگچه شامل نوع I: کوارتز-پیریت-کالکوپیریت-تورمالین، نوع II: کوارتز-کلریت-پیریت-تورمالین، نوعIII: کوارتز-پیریت، نوعIV: کوارتز-پیریت-کالکوپیریت، نوع V: کوارتز-تورمالین-پیریت، نوع VI: تورمالین-پیریت و نوع VII: پیریت-کالکوپیریت-کلریت-تورمالین در منطقه وجود دارد. همچنین سنگ نگاری سیال های درگیر نشان می دهد که در کانسار کوه زر، بیشتر سیال های درگیر اولیه از نوع دو فازی مایع-بخارLV و تک فازی مایع L غنی از مایع هستند. بررسی های دماسنجی نشان می دهد که گستره دمای همگن شدگی و شوری برای سیال های درگیر رگچه نوع I از 428 تا oC 486 و 4/14 تا Wt. %NaCl 7/16، سیال های درگیر رگچه نوع II از 436 تا oC 500 و 5/22 تا Wt. %NaCl 23، سیال های درگیر رگچه نوع III 367 تا oC 479 و 3/15 تا Wt. %NaCl 5/23، سیال های درگیر رگچه نوع IV از 363 تا oC 407 و 1/16 تا Wt. %NaCl 4/17 و سیال های درگیر رگچه نوع V از 421 تا oC 516 و 2/20 تا Wt. %NaCl 4/21 است. بررسی سیال های درگیر نشان می دهد که دو نوع سیال ماگمایی با دمای یکسان اما شوری مختلف در تشکیل کانسار نقش داشته اند. همچنین پدیده جوشش منجر به ته نشست فلزات، ناپایداری کمپلکس ها و کانی سازی در کانسار کوه زر شده است. دمای بالا و شوری متوسط سیال های درگیر، تنوع دگرسانی ها و گسترش آن ها و انواع کانی-سازی، مشابه کانسارهای مس پورفیری است.

در نقشه یکصد هزار زمین شناسی، نطنز در شمال شرق اصفهان و در پهنه ساختاری ارومیه-دختر قرار دارد. این چهارگوش، پنجره مناسبی برای کانی سازی مس، سرب و روی است. در این پژوهش، توزیع فضایی ناهنجاری های زمین شیمیایی عناصر کانی ساز و عناصر همراه به کمک روش آماری بررسی شدند. در این راستا، حوضه آبریز در محیط سامانه GIS، رسم و پس از رقیق کردن، با روش فرکتال عیار-مساحت، حدآستانه عناصر شناسایی و ناهنجاری ها مشخص شدند. نتایج نمایانگر توزیع مناسب عناصر سرب، روی، آرسنیک و آنتیموان در نزدیکی نشانه های معدنی مس موجود در منطقه مورد بررسی هستند. علاوه بر این، ناهنجاری های بخش جنوبی نقشه، می تواند مکان جدیدی را برای پی جویی های اکتشافی آینده معرفی کند.

گابروهای همسانگرد افیولیت کرمانشاه شامل طیفی از گابرو، الیوین گابرو، گابرو نوریت، الیوین گابرو نوریت و تروکتولیت هستند که بیشتر متوسط بلور هستند و از کلینوپیروکسن، پلاژیوکلاز، ارتوپیروکسن، الیوین و به مقادیر کم آمفیبول تشکیل شده اند. کلینوپیروکسن ها با ترکیب اوژیت دیوپسید ((91/50-79/45)En، (409/7-638/3) Fsو (47/48-81/43)) Woغنی از کلسیم و فقیر از سدیم (Na2O کمتر از 54/0 درصد وزنی)، با مقدار نسبتاً بالای Mg#(62/85 تا 35/89) و اندک Ti (TiO2 کمتر از 28/0 درصد وزنی) مشخص می شوند. پلاژیوکلازها بیشتر از نوع بیتونیتی هستند و ترکیب آنها از آنورتیت غنی است ((15/90-51/70) An، (02/29-62/9) Ab و (63/0-00/0)Or). مؤلفه فورستریتی الیوین ها در گستره 82/84-07/80 تغییر می کند. اغلب ارتوپیروکسن ها ترکیب انستاتیتی دارند و گستره ترکیبی آنها ( (94/84-27/78) En، (07/20-0/13) Fs و (36/3-43/1)Wo) است. آمفیبول ها از منیزیم غنی هستند (ترمولیت، اکتینولیت و منیزیوهورنبلند) و Mg# آنها در گستره 35/64 تا 86/84 تغییر می کند. وجود الیوین ها و پیروکسن های با منیزیم بالا، پلاژیوکلازهای کلسیک و نیز وجود کانی آمفیبول در گابروها نشان دهنده تشکیل آنها در محیط زمین ساختی مربوط به فرورانش است. نمودارهای تعیین خاستگاه زمین ساختی کلینوپیروکسن ها، ویژگی های شاخص جزایر کمانی خاستگاه ماگما را نشان می دهند. براساس نتایج، افیولیت کرمانشاه در محیط پهنه ابرفرورانشی در شاخه جنوبی نئوتتیس تشکیل شده است.

سازند هرمز یک توالی از سنگ های تبخیری-آتشفشانی متغیر در گنبدهای نمکی است که سنگ های آتشفشانی آن اغلب اسیدی و بطور کلی کمتر از یک سوم بازی هستند. در پروتروزوئیک پسین (620-640 میلیون سال پیش)/ نئوپروتروزوئیک-کامبرین پیشین، در نتیجه ی کافت شدگی حوزه های کوچک در قسمت شمالی صفحه ی عربستان، در طول بیشتر حوزه ی خلیج فارس و معادل آن در عمان، نمک آرا، ایجاد شده اند. دیاباز معمول ترین سنگ بازی سازند هرمز است. دیابازهای مورد بررسی، در صحرا به صورت برآمدگی های استوک مانند و دایک به شدت دگرسان شده دیده می شوند. این سنگ ها شامل کانی های اولیه ی پلاژیوکلاز، پیروکسن و کمتر الیوین بوده که در حال تجزیه به انواع کانی های ثانویه هستند بافت های اولیه ی دیابازها، پوست ماری، پورفیری و ریزسنگی جریانی هستند. 22 نمونه از دیابازهای سازند هرمز انتخاب شده از 7 گنبد نمکی جنوب ایران، به روش طیف سنجی فلئورسانس پرتو x (XRF) و جرمی پلاسمای جفت شده القایی (ICP-MS) بررسی شدند. این سنگ ها بر نمودارهای زمین شیمیایی، در گستره بازالت های تولئیتی و بازالت های پشته ی میان اقیانوسی (MORB) قرار می گیرند. با توجه به مقادیر عناصر اصلی و کمیاب، این دیابازها با تبلور جدایشی، در یک مخزن ماگمایی یا در مسیر رسیدن به سطح زمین قرار گرفته اند. بر اساس الگو و مقادیر عناصر خاکی نادر (REE) این نمونه ها، سنگ مادر ماگمای سازنده ی آنها، درجات متوسطی از ذوب بخشی را تجربه کرده و این دیابازها طی تکامل ماگمایی دچار آلودگی پوسته ای خفیفی شده-اند. بر اساس مقدار نسبت های عناصر کمیاب، احتمالاً از یک خاستگاه گوشته ای تهی شده تا انتقالی، از یک ناحیه ی خاستگاه اسپینل پریدوتیت و فاقد گارنت ناشی شده اند. در نتیجه، می توان گفت که دیابازهای سازند هرمز، فراورده کافت شدگی نئوپروتروزوئیک تا کامبرین پیشین بخش شمالی صفحه ی عربستان هستند. آنها ترکیبات شیمیایی مشابه بازالت های تولئیتی آرکئن دارند و همه ویژگی های و یک سنگ سبز را نشان می دهند.

در این پژوهش، ترکیب شیمیایی ایلیت در ذرات سیلت ریز (3/6-2 میکرون) در خاک رسی شتوب )شرق اتریش( بر پایه تعداد 10 اتم اکسیژن و 2 یون هیدروکسیل بر اساس فرمول ساختاری: z = H3O+ (K, Na)1-z Al2-x (Mg, Fe(tot))x (Al1-x Si3+x O10) (OH)2 تعیین گردید. برای این منظور، مقدار x (مجموع کاتیون های Mg و Fe(tot)) از بررسی بسامد ارتعاش خمشی AlVI-O-Si در گستره 550-510 cm-1 تعیین شد و ترکیب شیمیایی شبکه اصلی ایلیت (چار وجهی-هشت وجهی-چار وجهی) طبق فرمول بالا، بدست آمد. با محاسبه نسبت منیزیم از طریق ارزیابی همبستگی بین مقدار این عنصر، برآمده از تجزیه تر با طیف سنجی نشر اتمی پلاسمای جفت شده القایی(ICP-AES) و کمیت ایلیت (به دست آمده از نوار جذب این کانی در گستره ارتعاشات کششی OH در 3800-3400 cm-1) مقدار فرمولی Fe(tot) در لایه هشت-وجهی تعیین گردید. به همین ترتیب، مقدار کمی هر یک از کاتیون های میان لایه ای(K, Na) نسبت به هم نیز مشخص شد.

منطقه مورد بررسی در شهرستان ورزقان و از توابع استان آذربایجان شرقی است. کانه زایی در منطقه هیزه جان از نوع طلا و در ارتباط با رگه و رگچه های سیلیسی و سیلیسی-کربناتی بوده که در داخل سنگ های آتشفشانی ائوسن با ترکیب غالب آندزیت رخ داده است. بارزترین دگرسانی های گسترش یافته در این منطقه، شامل دگرسانی های پروپیلیتی، آرژیلی و سیلیسی هستند. بر اساس بافت های برشی، شانه ای و رورشدی کانی های باطله کوارتز و کربنات در این رگه ها، تشکیل کانه های سولفیدی از نوع گالن-اسفالریت-کالکوپیریت-پیریت-تترائدریت، تشکیل کانی های کائولینیت و مونت موریلونیت در پهنه دگرسانی آرژیلی و تمرکز بیشتر رگه های کانی سازی شده در نزدیکی دایک های ریز دیوریتی، نوع کانه زایی رخ داده در این منطقه از نوع کانه زایی طلای فراگرمایی سولفیداسیون حدواسط است و بررسی های آماری دو متغیره، تشکیل طلا و عناصر همراه فلزات پایه را در فازهای مختلف کانه زایی تایید می کند. همچنین در این منطقه نتایج، بررسی-های زمین شیمی دگرسانی با بررسی های میکروسکوپی و تجزیه کانی شناسی با پراش پرتوی X همخوانی دارد.

ذخیره چنگوره در 25 کیلومتری شمال غرب تاکستان، در پهنه فلززائی ترشیاری طارم سفلی واقع است. تزریق نفوذی های مونزوگرانیتی تا گرانودیوریتی به درون مجموعه آندزیتی-داسیتی ائوسن در منطقه سبب ایجاد دگرسانی گرمابی گسترده آرژیلی و سیلیسی و کانی زائی رگه-رگچه ای درون زاد سولفیدی گالن، اسفالریت، پیریت و به ندرت کالکوپیریت و تتراهدریت-تنانتیت بهمراه کانی های ثانویه برون-زاد سولفاتی (آنگلزیت)، کربناتی (سروزیت، مالاکیت، آزوریت)، سولفیدی (کوولیت) و اکسیدی (هماتیت، گوتیت) در پهنه اکسیدان شده است. در این پژوهش از زمین شیمی و زمین دماسنجی اسفالریت و گالن برای تعیین شرایط سولفیدشدگی، دمای سیال کانه دار و نوع کانی زایی استفاده شده است. حضور دو نسل گالن) رگچه ای برشی شده الف دما بالا دربردارنده میانبارهای تتراهدریت و ب) دما-پایین همراه با اسفالریت کلوفرمی از ویژگی های کانی شناسی شاخص این ذخیره بشمار می آید. براساس بررسی های شیمی کانی نمونه های اسفالریت چنگوره، متوسط تراکم عناصر Cd، Ga و Ge در شبکه اسفالریت به ترتیب 5870، 970 و ppm 1380 است و میانگین نسبت های Zn/Cd و Ga/Ge به ترتیب 4/165 و 39/1 بدست آمد. زمین دماسنج Ga/Ge در اسفالریت نیز دمای سیال کانه دار را در گستره oC 220-170 نشان می دهد. محاسبه log aS2 سیال گرمابی (5/11-تا 5/13-) براساس درصد مولی FeS (80/0-33/0)، شرایط سولفیدشدگی متوسط را برای ذخیره گرمابی چنگوره پیشنهاد می کند. با توجه به نتایج زمین دماسنجی Sb/Bi گالن و زمین شیمی اسفالریت [مجموع گوگرد احیا ∑ Sred نسبتاً پایین، تراکم متوسط Cd (ppm5870) و نسبت میانگین Zn/Cd (4/165)[ شرایط فیزیکوشیمیایی و ترمودینامیکی سیال کانه دار در ذخیره چنگوره با ذخایر فراگرمایی دما-متوسط تا بالا همخوانی دارد.

بخشی از فرامافیک های کمپلکس سرخ-بند در راستای نوار افیولیتی کهنوج-رودان-میناب استان هرمزگان در منطقه نازدشت شامل هارزبورژیت، دونیت و سرپانتینیت (با برتری هارزبورژیت ها) است. کانی های اصلی این سنگ ها شامل الیوین، ارتوپیروکسن و کانی فرعی اسپینل است. در این سنگ ها بافت های مشبک و ریزدانه ای غالب است و اثر فشارهای زمین ساختی بصورت طویل شدگی کانی ها و خاموشی موجی دیده می شود. نتایج تجزیه نقطه ای کانی ها، الیوین ها را با ترکیب (18/90-3/96) Fo از نوع فورستریتی و غنی از منیزیم نشان می دهد که به پریدوتیت های نوع آلپی تعلق دارند. همچنین ارتوپیروکسن ترکیبی انستاتیتی (8/32-2/95: En) نشان داده و اسپینل دارای عدد کروم 9/53-2/71)= Cr# است. هارزبورژیت ها از Mg#بالایی (78/97-65/84) برخوردار بوده اما از نظر Al2O3 (34/0 تا 71/0) و Ca(45/0 تا 69/0) فقیر هستند که می توان گفت این سنگ ها تفاله های دیرگدازی هستند که پس از درجات ذوب بخشی بیش از 25 درصد بر جای مانده اند. مقادیر پایین Al و Ti (01/0 تا 04/0) اسپینل های موجود در هارزبورژیت های نازدشت از مشخصه های پریدوتیت های پهنه ابرفرورانشی به شمار می-رود.

سنگ های آتشفشانی قلیایی و چینه سان منطقه ی سپارده (شمال شرق قزوین) واقع در پهنه البرز مرکزی به صورت هم شیب بر سنگ آهک های کرتاسه پیشین سازند تیز کوه قرارگرفته اند. این سنگ ها ازنظر بافتی بسیار ریزدانه و یکنواخت هستند و ازنظر کانی شناسی با داشتن ریزدرشت بلور ها و ریزسنگ های پلاژیوکلاز، پیروکسن، الیوین، آپاتیت و کانی های کدر در یک زمینه ی شیشه ای مشخص می شوند. ولی در بین توالی نمونه های برداشت شده، نمونه های با بافت آذرآواری و ویژگی های بافتی زیر نیز وجود دارند: بافت لکه ای، ریزبالشتک های مافیک، تخلخل 4-3 برابر، حفره های تفکیکی، قطعات پوکه ای و تراشه های شیشه. در نتیجه، برخلاف سایر نمونه ها، برآمده از فوران انفجاری هستند. نمونه ها ازنظر شیمیایی، تفریقی و وابسته به سری سدیمی قلیایی هستند. با وجود یکنواختی در ترکیب نمونه های غیرانفجاری، مقدار سیلیس و قلیایی ها در نمونه های آذرآواری، بیشتر و در عوض مقدارMgO, Fe2O3t, TiO2 و CaO کمتر از سایر نمونه هاست. همچنین ازنظر ترکیب عناصر فرعی، در بیشتر نمونه ها، غنی شدگی (حدود 100 برابر) عناصر خاکی نادر سبک (LREEs) نسبت به عناصر خاکی نادر سنگین (HREEs)، ناهنجاری مثبت عناصر با شدت میدان بالا (HFSEs) Eu, Rb, Th,، ناهنجاری منفی Ta و K و نبود ناهنجاری منفی Ti و Nb دیده می شود. در ضمن، نمودارهای محیط زمین ساختی، موقعیت کافت قاره ای و نمودارهای سنگ-زایی، یک خاستگاه گارنت لرزولیتی غنی شده را نشان می دهند. لذا درمجموع می توان چنین نتیجه گرفت که این ماگماها که از یک گوشته سست کره ای غنی شده، سرچشمه گرفته اند، در یک محیط کششی کافت درون قاره ای تشکیل و به صورت غیر انفجاری، از طریق شکستگی های عمیق بالا آمده و وارد محیط دریایی نه چندان عمیق کرتاسه پسین شده اند. بااین حال، ذوب بخشی سنگ کره با نفوذ ماگمای مافیک گوشته ای، گاهی اوقات ماگمای اسیدی تر تولید کرده است که در آمیزش با ماگماهای مافیک جدیدتر، سبک فوران ها را به سمت انفجاری سوق داده و تماس با آب دریا نیز، این ویژگی را تشدید کرده است.

مجموعه دگرگونی محمودآباد بخشی از پهنه دگرگونی سنندج-سیرجان است که در جنوب شرق شاهین دژ برون زد دارد. سنگ های دگرگونی مجموعه محمودآباد اغلب متاپلیت بوده و برون زدهای محدودی از متابازیت های توده ای و برگواره دار در این مجموعه حضور دارند، که در این پژوهش متابازیت های این مجموعه بررسی شده اند. متابازیت ها کانی شناسی آمفیبول و پلاژیوکلاز را نشان می دهند که معرف رخساره آمفیبولیت هستند. ترکیب شیمی پلاژیوکلاز از نوع آندزین و لابرادوریت و آمفیبول از نوع منیزیوهورنبلند و ترمولیت است. نتایج دما-فشارسنجی محاسبه شده به روش های مختلف، دمای 430 تا 750 درجه سانتی گراد و فشار 6 تا 13 کیلوبار را نشان می دهند که تقریباً معادل شیب زمین-گرمایی 20 تا 25 درجه سانتی گراد بر کیلومتر است. برپایه داده های زمین شیمیایی سنگ کل، آمفیبولیت های مجموعه محمودآباد از نوع ارتوآمفیبولیت بوده و بیشتر ترکیب بازالتی دارند. شاخص های زمین-شیمیایی این آمفیبولیت ها با جایگاه زمین ساختی پشت قوس قاره ای همخوانی دارد. احتمالاً آمفیبولیت های مجموعه محمودآباد، معرف فعالیت ماگمایی مافیک جایگاه پشت قوس قاره ای ناشی از فرورانش حوضه اقیانوسی نئوتتیس به زیر سنگ کره قاره ای سنندج-سیرجان است که دستخوش دگرگونی کرانه فعال قاره ای یا برخورد شده اند.

گرانیتوئید جبال بارز به سن الیگوسن در جنوب شرقی شهرستان بم، و جنوب شرقی کمربند ماگمایی ارومیه-دختر واقع است. براساس بررسی های سنگ شناسی، این توده شامل تونالیت، گرانودیوریت، گرانیت و گرانیت قلیایی است که کانی های اصلی کوارتز، پلاژیوکلاز، آمفیبول، بیوتیت و فلدسپارقلیایی تشکیل دهنده ی آن هاست. آلبیت پلاژیوکلازها از 38/38 تا 26/67 درصد و ترکیب آن ها از الیگوکلاز تا آندزین است. آمفیبول ها کلسیمی هستند و ترکیب آن ها از مگنزیوهورنبلند تا چرماکیت تغییر می کند که مشخصه ی I بودن توده است. مقدار Na2O و ماهیت آهکی-قلیایی آمفیبول ها نشان از نظام زمین ساخت فرورانشی و مقادیر Al2O3، TiO2 و Mg# آمفیبول ها نشان از آمیزش منابع پوسته ای و گوشته ای در تشکیل ماگمای مولد دارند. بررسی زمین فشارسنجی، میانگین فشار تبلور هورنبلند را 2 کیلوبار و دماسنجی برپایه مقدار آلومینیوم آمفیبول و زوج کانی هورنبلند-پلاژیوکلاز، میانگین دمای تبلور را 800 درجه سانتی گراد برآورد می کند. سنجش گریزندگی اکسیژن این توده، اکسیده بودن ماگمای مولد را نشان می دهد.

در این پژوهش، ویژگی های ریزساختاری سنگ های مجموعه دگرگونی قنداب به عنوان یکی از مهم ترین دگرگونی های مجاورتی ناحیه ای فشار کم-دمای بالای مطالعه شده در ایران بررسی شده است. شواهد بافتی معرف رشد دنباله ای کانی ها با افزایش درجه دگرگونی و در طول گسترش چین-خوردگی-برگوارگی است. ترتیب رشد دنباله ای کانی ها به صورت کوردیریت، آندالوزیت، گارنت و سیلیمانیت پیشنهاد شده است. برگوارگی اولیه(S1) عموماً به صورت الگویمیانبارها در شکفته بلورهای کوردیوریت حفظ گردیده است. با این وجود، رشد شکفته-بلورهای آندالوزیت و گارنت همزمان با دگرشکلی و طی کسترش برگوارگی کنگره ای (S2) صورت گرفته است. بر اساس شواهد بافتی گسترش سیلیمانیت در مراحل نهایی دگرگونی و دگرشکلی صورت گرفته است.

معدن زغال سنگ غزنوی در 45 کیلومتری جنوب شهرستان آزادشهر واقع شده و یکی از معادن فعال استان گلستان است. استخراج زغال از لایه های زغال دار اول و سوم معدن غزنوی صورت می پذیرد. بررسی های کانی شناسی به وسیله روش پراش پرتو x (XRD) و میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به طیف پراش انرژی پرتو x (SEM/EDS) بیانگر حضور کوارتز و کانی های رسی به عنوان کانی های اصلی و کانی های پیریت (± پیریت آرسنیک دار)، ژیپس، ژاروسیت (ناتروژاروسیت)، گوتیت، هماتیت، پلاژیوکلاز، فلدسپات قلیایی، ± روتیل، ± کروندوم و ± برلینیت کانی های فرعی در زغال سنگ غزنوی هستند. پس از تشکیل زغال سنگ، بر اثر هوازدگی کانی های آهن دار اولیه مانند پیریت، کانی های ژاروسیت، ناتروژاروسیت، هماتیت و گوتیت با خاستگاه ثانویه تشکیل شده اند. کانی های برلینیت، روتیل، کروندوم، پلاژیوکلاز و میکروکلین در زغال سنگ معدن غزنوی خاستگاه اولیه (درونزاد) نداشته و طی رسوبگذاری مواد آلی به صورت ثانویه (برونزاد) از بیرون وارد حوضه رسوبی شده اند. وجود کانی های کوارتز، پلاژیوکلاز، فلدسپات قلیایی، روتیل و کروندوم نشان می دهد که این کانی ها برآمده از فرسایش واحدهای آذرین قدیمیتر مثل بازالت سلطان میدان و گرانیت های قلیایی منطقه خوش ییلاق هستند که به محیط های باتلاقی حمل شده اند. در زغال سنگ های مورد بررسی دو نسل پیریت وجود دارد. پیریت های درونزاد نسل اول، خودشکل بوده و در زمینه زغال سنگ پراکنده هستند. پیریت های درونزاد نسل دوم، دانه ریز و بی شکل هستند و پس از تشکیل زغال سنگ ها به صورت پرکننده درز و شکافها دیده می شوند. بررسی یک نمونه زغال سنگ معدن غزنوی با روش طیف سنجی تبدیل فوریه فروسرخ (FT-IR) نشان می د هد که در آن علاوه بر کانی های سیلیکاته و رسی، گروه-های عاملی و همچنین ارتعاشات کششی C=C آروماتیک در رابطه با بخش آلی و گروه عاملی OH مربوط به حضور کانی های آبدار در این زغال سنگ ها وجود دارند.

پروسکایت آلی-معدنی (CH3NH3PbI3) به دلیل گاف انرژی مناسبی که برای جذب نور خورشید دارد بعنوان لایه جاذب در سلول های خورشیدی نسل سوم استفاده می شود. بلورینگی لایه جذب کننده نور نقش مهمی در عملکرد سلول های خورشیدی پروسکایتی بازی می کند و نوع ماده ای که بعنوان زیرلایه استفاده می شود یکی از عوامل موثر بر بلورینگی لایه جاذب است. در سلول های خورشیدی ابرساختار از آلومینا (اکسید آلومینیوم) بعنوان لایه زیرین لایه جاذب نور استفاده می شود. در این مقاله فاز-های آلفا و گامای اکسید آلومینیوم بعنوان لایه زیرین استفاده شده-اند و اثر آنها بر بلورینگی لایه پروسکایت و پارامترهای موثر بر عملکرد سلول خورشیدی بررسی شده است. مشخص شد که با در نظر گرفتن همه پارامترهای موثر بر عملکرد سلول خورشیدی، فاز گامای اکسید آلومینیوم نسبت به فاز آلفای آن برای استفاده در سلول های خورشیدی پروسکایتی که به روش دو مرحله ای ساخته می شوند، مناسب تر است.