مطالعات باستان شناسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)
سال:1399 | دوره:12 | شماره:1 (پیاپی 21) |تعداد مقالات:14

بنابر آموزه های دین زرتشت و به منظور جلوگیری از آلودگی چهار عنصر مقدس آب، خاک، باد و آتش، می بایست اجساد درگذشتگان در فضای باز و بر بلندی کوه ها توسط جانوران گوشت خوار دریده شده و استخوان های آن ها پس از جمع آوری درون استودان (استخوان دان)، دفن گردد. این روش که معمول ترین سنت تدفین زرتشتیان در دوران اسلامی بوده است درون سازه های مدور روبازی که بر بلندی کوه ها ایجاد شده بودند صورت می پذیرفت. در منابع مکتوب، این سازه ها دخمه و آیین مزبور نیز دخمه گذاری نامیده شده است. علی رغم تحقیقات پراکنده ای که در خصوص آیین دخمه گذاری و دخمه های زرتشتی صورت گرفته است، همچنان پرسش های مهمی در خصوص پیشینه تاریخی این سنت و قدمت سازه های تدفینی مرتبط با آن و همچنین سیر تحول ویژگی های معماری دخمه های زرتشتی در طول ادوار مختلف تاریخی پابرجاست. ازاین روی، پژوهش پیش رو کوشیده است با بهره گیری از مطالعات اسنادی و میدانی و تفسیر و تحلیل یافته های این مطالعات با «رهیافت تاریخی» به ابهامات موجود در این زمینه پاسخ مناسبی دهد. بر اساس نتایج، با استناد بر منابع تاریخی و شواهد باستان شناختی، سنت عرضه اجساد درگذشتگان به جانوران گوشت خوار که از دوران هخامنشی در میان مغان رسمی معمول برای تدفین درگذشتگان بوده است، در طول دوران اشکانی-ساسانی و با استفاده از دخمه های مدور، میان زرتشتیان ایران عمومیت یافته است. در ادامه ی روند مذکور و طی دوران اسلامی، آیین دخمه گذاری و استفاده از دخمه های مدور، با ایجاد تغییر و تحولاتی در نحوه اجرای مراسم و اجزای معماری سازه های تدفینی مرتبط با آن، تا عصر حاضر نیز استمرار داشته است.

سکونتگاه های قلعه ای یکی از مراکز استقراری است که مکان گزینی، شکل گیری و توزیع فضایی آن ها به شدت متاثر از عوامل طبیعی است. پژوهش حاضر با استفاده از داده های میدانی و اسنادی و با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) درصدد بررسی همبستگی میان عوامل طبیعی و سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل و رتبه بندی عوامل طبیعی موثر در توزیع فضایی این سکونتگاه ها است. بر پایه داده های به دست آمده از بررسی های میدانی و اسنادی، 100 قلعه از دوره های مختلف پیش ازتاریخی، تاریخی و اسلامی در گستره جغرافیایی استان اردبیل شناسایی و بررسی شد، که مواد و جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می دهند. برای تجزیه وتحلیل داده ها، پس از تشکیل پایگاه داده ای، توزیع سکونتگاه های قلعه ای شناسایی شده نسبت به متغیرهای فاصله از رودخانه، شکل زمین، ارتفاع، درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، پوشش گیاهی و نوع خاک مورد بررسی و سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق مبین این است که عوامل طبیعی نقش بارزی در توزیع فضایی، تعیین نوع کارکرد و میزان اهمیت سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل داشته است. تحلیل همبستگی میان عوامل طبیعی و توزیع فضایی سکونتگاه های قلعه ای این استان نشان می دهد، که شکل زمین (دشتی و کوهستانی)، فاصله از رودخانه و ارتفاع در میزان و الگوی توزیع قلعه ها بیش ترین تاثیر را داشته است. سایر متغیرها یعنی درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، کاربری اراضی و نوع خاک نیز به ترتیب اهمیت و تاثیرگذاری در توزیع فضایی این قلعه ها موثر بوده اند.

پیرو گزارش مرکز مطالعات پزشکی دریایی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی بوشهر مبنی بر کشف قطعات سفال از بستر دریا در محدوده آب های ساحلی بندر بوشهر، گروه باستان شناسی زیر آب پژوهشکده باستان شناسی با هدف مطالعه و شناسایی این بقایای فرهنگی، طی یک ماه در مردادماه سال 1395 و با مشارکت غواصان حرفه ای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی بوشهر اقدام به غواصی علمی در خلیج فارس نمود. در عملیات بررسی باستان شناسی در زیر آب، محوطه ای شامل پراکندگی قطعات سفال در بستر دریا شناسایی گردید. این محوطه در فاصله پانصد متری از سواحل بندر بوشهر و در عمق سه تا شش متری دریا واقع شده است. در مطالعات باستان شناسی زیر آب سواحل بندر بوشهر در خلیج فارس، مواد فرهنگی شامل خمره های اژدری شکل، خمره های کوچک و بزرگ لعاب دار و پراکندگی قطعات سفال در بستر دریا شناسایی گردید. در میان یافته های فرهنگی، تعداد اندکی خمره های اژدری شکل و تعداد بیشتری قطعات شکسته این سفال و چند سفال لعاب دار جمع آوری شد. سفال های اژدری و لعاب دار فیروزه ای از شاخص ترین سفال های دوره ساسانی در خلیج فارس است که در تجارت دریایی از بنادر ایرانی به بنادر مقصد حمل می گردید. تعیین ماهیت واقعی این محوطه تاریخی و تاریخ گذاری آن از مهم ترین انگیزه های عملیات غواصی باستان شناسی زیر آب در این سواحل بود که منجر به کشف محموله یک کشتی تاریخی از دوره ساسانی گردید. در این مقاله ضمن توضیح برنامه پژوهشی بررسی و شناسایی باستان شناسی زیرآب سواحل بندر بوشهر، سفال های مکشوفه در این پژوهش شامل سفال های اژدری و سفال های لعاب دار فیروزه ای به عنوان شاخص ترین سفال های دوره ساسانی و صدر اسلام در تجارت دریایی خلیج فارس موردبحث قرار خواهد گرفت. همچنین جایگاه ساسانیان در تجارت دریایی خلیج فارس و اهمیت تجارت در این دوره تاریخی از بنادر ایرانی به بنادر مقصد در شبه قاره هند، سواحل جنوبی خلیج فارس و شرق آفریقا مورد دقت نظر قرار می گیرد.

صنایع سنگی به دلیل سیر تطوری که در تکنیک تولید در طول پیش ازتاریخ طی کرده اند، ویژگی هایی قابل تشخیص و مناسب برای تاریخ گذاری دارند. یکی از این ویژگی ها تشخیص فن آوری تولید به ویژه در تیغه ها و ریزتیغه هاست که با انواع تکنیک ها شامل ضربه مستقیم با چکش سخت و ارگانیک، ضربه غیرمستقیم و تکنیک فشاری تولید می شوند و هر یک از این تکنیک ها علایم متمایزی را ایجاد می کنند. پژوهش حاضر مبتنی بر مطالعه تکنیک های تولید تیغه ها و ریزتیغه ها در مجموعه دست ساخته های سنگی غار کمیشان مازندران است که چندین دوره از میان سنگی تا عصر آهن را دربرمی گیرد. بر اساس این پژوهش در مجموعه مربوط به دوران میان سنگی در کمیشان، تکنیک ضربه غیرمستقیم همراه با تکنیک ضربه مستقیم با چکش ارگانیک در برداشت تیغه ها و ریزتیغه ها مورد استفاده قرار می گرفت. پس از آن در دوران نوسنگی تکنیک جدیدی در منطقه مورد استفاده قرار گرفت که در مراحل اولیه به صورت برداشت فشاری ریزتیغه ها از سنگ مادرهای مخروطی و قایقی بوده و در دوره های بعد، احتمالا در مس سنگی و عصر مفرغ تغییر دیگری در تکنیک های برداشت حاصل شد که استفاده از نوک فلزی در ابزار فشار و در پانچ برای ضربه غیرمستقیم بود که قبل از کشف فلز استفاده از آن ممکن نبود.

مجموعه ارگ که در شمال شرق شهر بم قرار دارد، یکی از معدود مجموعه های تاریخی است که سیمایی از یک شهر سنتی ایرانی را به خوبی نمایش می دهد. علی رغم انجام پژوهش هایی در ارتباط با ساختار شهرسازی آن، درباره ی برخی از عناصر معماری به ویژه ساختار، زمان شکل گیری و روند تکوین ورودی اول پرسش هایی وجود دارند که بی پاسخ مانده اند. در پژوهش پیش رو که از نوع تحقیقات تحلیلی-تاریخی است، تلاش شده به آن ها پاسخ درخور داده شود. برآیند پژوهش نشان می دهد که ساختار ورودی دارای سه پوسته است؛ لایه ی نخست شامل دو برج مکعب است و در دوره ی سلوکی یا اوایل دوره ی اشکانی ساخته شد. در دوره ی سلجوقی/ اتابکان کرمان و احتمالا در دوره ی کوتوالی «سابق الدین علی» (580-563 هجری) ضمن الحاق لایه ای به بدنه مکعب برج ها، پوسته ای دیگر با دو برج استوانه ای در کنار آن ها برپا شد. آخرین مرحله الحاقات در دوره ی ایلخانی/آل مظفر و به احتمال زیاد در زمان عامل سلطان ابوسعید بهادر در بم، «اخی شجاع الدین» (744-716 هجری)، به انجام رسیدند؛ در این مرحله غیر از برج های استوانه ای، بارویی با محور شمالی-جنوبی ایجاد و یک «هشتی» نیز به ورودی الحاق شد. هم زمان و در کنار درگاه ورودی جدید دو برج استوانه ای با اندازه ای نسبتا کوچک نیز ساخته شدند. پوسته ی جدید در دوره ی تیموری دست کم دو مرحله مرمت شد.

باوجود انجام فعالیت های باستان شناختی متعدد طی سده ی اخیر در استان کرمانشاه، توجه چندانی به بخش های شمالی این استان، ازجمله شهرستان سنقر و کلیایی نشده است. شرایط جغرافیایی و زیست محیطی مناسب، ازجمله رودخانه های دایمی، دشت های میان کوهی کوچک و حاصلخیز و موقعیت ارتباطی و تجاری این شهرستان و در مقابل فقر اطلاعات باستان شناختی جامع از کاوش های هدف دار از ادوار مختلف فرهنگی در این منطقه از زاگرس، انجام یک سلسله مطالعات روشمند بر اساس کاوش های منظم و هدف دار را ضروری می نماید. بر این اساس، مطالعات نجات بخشی محوطه های باستانی در پروژه سد جامیشان می تواند بهترین موقعیت برای این مطالعات باشد. در این میان محوطه فرامرز که محوطه ای مربوط به اواخر دوره مس و سنگ است، انتخاب گردید و باهدف مطالعات نجات بخشی مورد کاوش قرار گرفت. با توجه به نتایج اولیه از کاوش در محوطه بان مخمل و مقایسه نسبی سفال های آن با محوطه های هم زمان، آشکار گردید که این محوطه به صورت تک دوره ای و در دوره گودین VI3 مورد استفاده قرار گرفته است. بر اساس داده های حاصل از کاوش محوطه فرامرز مانند سردوک ها، سنگ ساب ها و صدف ها می توان استنباط کرد که ساکنان این محوطه، علاوه بر شیوه معیشتی دامداری و کشاورزی؟ از شکار و صید آبزیان نیز استفاده کرده اند.

سفال به عنوان شاخص ترین یافته ی باستان شناسی، نقش به سزایی در بازسازی برهم کنش های منطقه ای و فرا منطقه ای دارد؛ بنابراین شناخت سفال های هر دوره ی فرهنگی بسیار حایز اهمیت است. محوطه های باستان شناختی اندکی مربوط به دوره ی اشکانی در غرب ایران کاوش شده است. ازاین رو به دلیل فقدان مجموعه های سفالی کافی، جهت شناخت و تمایز سفال های این دوره، شناسایی محوطه های اشکانی غرب ایران با مشکلاتی رو ب رو می باشد. بدین ترتیب معرفی و ارایه ی مجموعه سفال های تاریخ گذاری شده ی دقیق از دوره ی اشکانی، برای درک بهتر تحولات منطقه در این بازه ی زمانی موثر و لازم است. یکی از مهم ترین محوطه های اشکانی غرب ایران که اخیرا مورد کاوش قرار گرفته است، قلعه یزدگرد می باشد. ارایه گونه ها و شکل های سفالی به دست آمده از این محوطه، جهت مطالعات سفالی منطقه ای و گاه نگارهای نسبی در قلمرو اشکانی سودمند خواهد بود. طبق مطالعات صورت گرفته بر روی سفال های حاصل از کاوش، درمجموع سه گونه ی سفالی شامل کلینکی، لعاب دار و معمولی شناسایی شد. مقایسات تطبیقی این سفال ها با مناطق پیرامونی، حاکی از آن است که بیشتر سفال ها ساخت محل هستند، اگرچه در میان آن ها قطعاتی دیده می شود که در اثر ارتباطات فرهنگی، از مناطق هم جوار به این محوطه وارد شده اند. بر اساس مطالعات انجام شده بر روی شکل ها و ویژگی های فنی سفال ها، می توان این گونه ارزیابی نمود که سفال ها متعلق به اواخر دوره اشکانی هستند. علاوه بر سفال، یافته های دیگری مانند واحدهای ساختمانی و سکه نیز به دست آمده است که این تاریخ پیشنهادی را قوت می بخشند.

محوطه انداجین یکی از محوطه های شاخص و وسیع دوره اسلامی دشت همدان بهار است که در 8 کیلومتری شمال شهر همدان در دشت حاصلخیز قرق قرار گرفته است. این پژوهش باهدف مطالعه جغرافیای تاریخی، پیشینه فرهنگی و یافته های باستان شناسی برجای مانده از محوطه به صورت مطالعات میدانی (بازدید و بررسی از سطح محوطه توسط نگارندگان) و مطالعات کتابخانه ای انجام پذیرفت. مطالعه و تحلیل یافته های باستان شناسی برجای مانده از محوطه و انطباق آن با منابع مکتوب، مهم ترین مسیله ای است که در جریان این پژوهش باید به آن پاسخ داده شود. با توجه به فراوانی یافته های سفالی، بقایای کاشی و معماری قرن ششم تا هشتم ه. ق. در سطح وسیعی از محوطه و همچنین با توجه به اشاره مورخان و جغرافی نویسان دوره اسلامی (با اسامی مختلف از قبیل مرج قراتکین، دای مرج، قرق، چمن اندایی و. . . ) به تحولات منطقه در این برهه زمانی، احتمالا این مکان در دوره ایلخانی به عنوان یک محوطه وسیع استقراری (شهرک) و شاید هم اردوگاه نظامی در بخش های غربی کشور با نام «همدان نو» و «ایسین قتلغ» مطرح بوده است.

مهرها یکی از یافته های مهم باستانی هستند که اطلاعات بسیار وسیع و موثقی را در خصوص نام جای های جغرافیایی و اسامی خاص و مناصب شغلی در اختیار پژوهشگران قرار می دهند. استفاده از مهر در دوره ساسانی تنها مختص طبقه خاصی نبود بلکه از افراد عادی گرفته تا مقامات دولتی از آن استفاده می کردند. کاربرد مهر با رونق اقتصادی جامعه ساسانی بیشتر نیز شد. در مخزن موزه بوعلی همدان 23 مهر ساسانی موجود است که به صورت توقیفی از منطقه ی اسدآباد به دست آمده اند. از این تعداد 11 مهر نقش انسان، 6 مهر نقش حیوان، 3 مهر نشان، یک مهر نقش دست و دو مهر نقش مایه حیوانات اساطیری را دارند که در حال حاضر خوانش کتیبه های ده مهر به وسیله مولفین انجام شده است. از این ده مهر پنج مهر با نقش انسان (4 مهر منقوش به نقش مرد و یک مهر با نقش زن) چهار مهر با نقش حیوان(سه مهر با نقش گاو کوهان دار و یک مهر با نقش قوچ) و یک مهر نشان است. هدف این پژوهش معرفی مستندسازی، خوانش کتیبه ها و بررسی نقش مایه های این مهرها است. شیوه ی گردآوری اطلاعات، میدانی-کتابخانه ای است و خوانش کتیبه ها توسط نویسندگان این مقاله انجام شده است. لازم به ذکر است مهرهای این مجموعه از دست قاچاقچیان بدست آمده و فاقد شناسنامه محل کشف است، از این رو نمی توان تاریخ گذاری دقیقی بر روی آن ها انجام داد.

ظروف نقره ای به جامانده از دوره ساسانی در تاریخ هنر خاور نزدیک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این آثار در نقاط مختلفی از داخل و خارج از قلمرو ساسانیان به دست آمده است. این آثار در فرم های مختلف و نقوش منحصربه فردی ساخته شده اند که بیشتر شامل تصاویر شکار شاهانه، ضیافت، چهره و نیم تنه صاحب منصبان، نقوش حیوانی و اسطوره ای می باشد. مازندران یکی از مناطق مهم ساخت ظروف نقره در این دوره و حتی سال های پس از فروپاشی ساسانیان بوده است. ظروف معرفی شده در این مقاله از جدیدترین ظروف نقره به دست آمده از مازندران است که دو عدد از ظروف معرفی شده در این مقاله بخش کوچکی از یک گنجینه با ارزش شامل انواع ظروف نقره، زیورآلات طلا و نقره، کلاه خود و غیره مربوط به دوره ساسانی می باشد که از شرقی ترین محدوده تبرستان باستان و استان گلستان امروزی نزدیک مرز کشور ترکمنستان به دست آمده است. سومین بشقاب معرفی شده که در منطقه سوادکوه مازندران به دست آمده است و از نظر نقوش و مضامین به کاررفته در آن ها منحصربه فرد می باشد و نگارندگان این ظروف را با توجه به نقوش و سبک ساخت و مقایسه با نمونه های مشابه، بررسی و تاریخ گذاری نسبی نموده اند.

یافته های باستان شناختی اخیر دالمایی در دشت های کردستان و همدان و اهمیتی که عوارض طبیعی در تعیین مرزها و سرحدات حوزه های فرهنگی و تحلیل تحولات بین منطقه ای دارند، ضرورت هایی را در بازبینی منطقه بندی باستان شناختی در محدوده روابط مرکز فلات ایران و زاگرس مرکزی ایجاب کرده اند. محدوده فلات مرکزی عمدتا مشتمل بر دشت های کاشان، قم و ساوه، قزوین، تهران، و حاشیه دشت کویر دانسته شده که البته نامی از مناطق کردستان، همدان و مرکزی در آن به میان نمی آید. در صحبت از منطقه زاگرس مرکزی نیز محوطه هایی فراتر از اسدآباد و نهاوند موردتوجه قرار نگرفته است. بازبینی تحولات فرهنگی پیش ازتاریخ منطقه در تعامل با عواملی چون عوارض جغرافیایی، مرزبندی حوضه های آبریز، کیفیت مسیرهای ارتباطی و انسجام پراکندگی برخی از مواد فرهنگی چون سفال نشان می دهد که باستان شناسان برای بخش های عمده ای از این منطقه هرگز نقشی در تعیین محدوده حوزه های فرهنگی قایل نبوده اند. مطالعه ویژگی های جغرافیایی و مستندات فرهنگی، بر تعریف هویت متمایز و الگومندی در” غرب نزدیک“ مرکز ایران، منطبق با پهنه زمین شناختی ارومیه همدان، تاکید دارد. شفافیت چنین تعریفی، می تواند تحلیل بروز و تحول پدیده هایی چون نفوذ فرهنگ های دالما و کور ا ارس در حاشیه های غربی مرکز فلات و نوار شرقی زاگرس مرکزی را، در چهارچوب تعاملات سرحدی حوزه های فرهنگی، تسهیل کند.

بررسی روند گذار جوامع انسانی پیش ازتاریخ از جامعه ساده به طبقاتی و حکومتی از موضوعات مهم در باستان شناسی است. فن مدیریت اداری یکی از ویژگی های گونه نمای جوامع انسانی پیش ازتاریخ با ساختار پیچیده محسوب می شود که نشان دهنده نظارت گروهی از افراد جامعه بر امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. طی کاوش های باستان شناسی سال 1395 در محوطه آلو در روستای رادکان واقع در دشت قزوین که مربوط به دوره مس سنگی جدید است، یک زباله دانی بزرگ کشف شد که مواد فرهنگی گوناگونی در آنجا انباشت شده بودند. ازجمله یافته های مهم می توان به اثر مهرهای گلی و انواع اشیاء شمارشی اشاره کرد. اثر مهرهای گلی یکی از کارابزارهای اصلی فن مدیریت اداری هستند. اهمیت این یافته ها در این است که در محوطه های کاوش شده فلات مرکزی، تا پیش از پدیده آغاز ایلامی، این گونه مواد فرهنگی به ندرت به دست آمده اند. هدف از نوشتار پیش رو، معرفی و تفسیر شواهد مربوط به فن مدیریت در محوطه آلو و بررسی ریشه های تحولات اجتماعی و اقتصادی در فلات مرکزی است. روش مطالعه بدین سان بوده است که ابتدا پیشینه تحولات فرهنگی با تاکید بر فن مدیریت و پردازش اطلاعات در فلات مرکزی وارسی شده و سپس مواد فرهنگی مربوطه در محوطه آلو معرفی و تفسیر شده اند. درنتیجه، جوامع انسانی فلات مرکزی در نیمه هزاره چهارم پ. م. و پیش از پدیده آغاز ایلامی، به آن سطح از پیچیدگی های اجتماعی و سیاسی رسیده بوده اند که ساختاری طبقاتی-و شاید خان سالاری-داشته باشند. این تحولات در کنار برهم کنش ها و تاثیر و تاثرات فرهنگی با مناطق هم جوار، ریشه در فلات مرکزی داشته اند.

مقاله حاضر با هدف بررسی فنی و تاریخی گروه ویژه ای از آرایه های کاشی کاری دوران اسلامی با نام "تزیینات زرآراسته" در محدوده جغرافیایی ایران امروزی تدوین شده است. کاشی های زرآراسته (که گاهی با عنوان طلاچسبان نیز شناخته می شوند) دارای لایه ی نازکی از طلا هستند که به عنوان تزیین و به شیوه های مختلف روی لعاب اجرا شده اند. کمبود طبقه بندی فنی و تاریخی در این حوزه مشکلاتی را در بررسی های باستان شناسی، تاریخ هنر و حفاظت آثار پدید می آورد. این تحقیق دستاورد چندین سال مشاهده و بررسی میدانی و کتابخانه ای است که به صورت توصیفی و تحلیلی ارایه می شود. با توجه به متن کتاب "عرایس الجواهر و نفایس الاطایب" و هم چنین مطالعات فنی می توان گفت که لایه طلا در کاشی های زرآراسته با استفاده از ورق یا پودر طلا اجرا شده است. علاوه بر این پژوهش های مختلف نشان می دهند که کاشی های زرآراسته از نگاه فنی ریشه در سفالینه های مینایی دوره سلجوقی دارند. از نگاه تاریخی زرآرایی روی کاشی پس از فراموشی تکنیک ساخت کاشی های مینایی به صورت تزیین روی کاشی ها و ظروف لاجوردینه ایلخانی و سپس روی کاشی های هفت رنگ، تک رنگ یا معرق از دوره تیموری تا قاجار در نقاط مختلف ایران ادامه یافت. کاشی های زرآراسته از نگاه تکنیکی در چهار گروه مختلف طلایی-قرمز، زراندود، شبه لایه چینی و نقاشی با پودر طلا طبقه بندی می شوند.

تپه گوراب در روستای جوراب (گوراب) از توابع شهرستان ملایر در استان همدان واقع است، این تپه در 12 کیلومتری جنوب شهر ملایر و در مجاورت جاده ارتباطی ملایر اراک قرار دارد. پژوهش های باستان شناسی در تپه گوراب در سال 1385 به سرپرستی علی خاکسار منجر به شناسایی ادوار فرهنگی مختلف شامل؛ مس و سنگ میانی و جدید، آهن III؟ هخامنشی؟ ، اشکانی، ساسانی، اوایل دوره اسلامی، سلجوقی، ایلخانی. از ادوار فرهنگی مهم تپه گوراب می توان به آثار و یافته های مس و سنگی اشاره نمود که در میان یافته های فرهنگی این دوره، شواهد معماری خاصی یافت نشد. در تاریخ گذاری مطلق انجام گرفته در تپه گوراب براساس نمونه های کربن 14، 3 نمونه مربوط به دوره مس و سنگ می باشد که می توان دوره مس و سنگ میانی و جدید را در این تپه تایید نمود. در این نوشتار با استناد به داده های فرهنگی حاصل از کاوش (سفال و داده های کربن 14) و همچنین استفاده از منابع کتابخانه ای و گزارش ها به بررسی و تحلیل فرهنگ های دوره مس و سنگ تپه گوراب پرداخته می شود. نتایج پژوهش بیانگر آن است که آثار و یافته های فرهنگی دوره مس و سنگ تپه گوراب قابل مقایسه با سایر محوطه های مس و سنگی غرب ایران ازجمله گودین VI، VII، سیاه بید قدیم و ماران است.