زیست شناسی دریا (بیولوژی دریا)
سال:1399 | دوره:12 | شماره:45 |تعداد مقالات:8

تون ماهیان از راسته پرسی فورم و خانواده اسکمبریده، دارای 15 جنس و 52 گونه و جزء ماهیان مهم اقتصادی برای اکثر کشورها بوده و باارزش ترین آبزیان اقتصادی ازنظر صید صنعتی در آب های جهان هستند. میزان صید بی رویه در آب های جنوب کشور (از سال های 1376 الی 1396) در سال 1398 بر اساس مدل صید-محصول حداکثر پایدار (CMSY) و نرم افزار R و رویکرد وضعیت بیزی (حل مسئله بر اساس اطلاعات اولیه) و شبیه سازی روش مونت کارلو انجام گرفت. میانگین صید تون ماهیان (تون ماهی، شبه تون و نیزه ماهی) در آب های جنوب کشور برای دوره موردمطالعه 167260 تن با 95 درصد فاصله اطمینان 167367-167152 تن بوده و میانگین صید به صورت معنی داری طی دو دهه گذشته افزایش یافته (05/0˂ P) و میانگین صید تون ماهیان (تون ماهی، شبه تون و نیزه ماهی) استان سیستان و بلوچستان (Yi) برای این دوره موردمطالعه 94505 تن با 95 درصد فاصله اطمینان 94595-94414 تن بوده و میانگین صید به صورت معنی داری طی دو دهه گذشته افزایش (05/0˂ P) نشان می دهد. میزان صید بی رویه تعداد کل آبزیان در آب های جنوب کشور و استان سیستان و بلوچستان برای دوره موردمطالعه، به ترتیب 43 درصد و حدود 47 درصد و در مورد میزان صید بی رویه تعداد تون ماهیان آب های جنوب کشور و استان سیستان و بلوچستان این ارقام به ترتیب به حدود 16 درصد و بیش از 7 درصد رسیده است. با توجه به شرایط و وضعیت اشاره شده، به نظر می رسد با رعایت الزامات صید پایدار، بتوان میزان صید از سطح زیان درشت و تون ماهیان در جنوب کشور را افزایش داد.

این مطالعه با هدف تعیین پارامترهای رشد و مرگ و میر کفال پوزه باریک (Chelon saliens) انجام شد. 442 نمونه از خرداد تا مهر دو سال متوالی 1395 و 1396 در منطقه خلیج گرگان به وسیله تور پره چشمه ریز صید گردید. از 442 نمونه صید شده 210 عدد نر و 232 عدد ماده بودند. برای به دست آوردن پارامترهای رشد از روش گولاند و هولت و برای توزیع فراوانی از روش الفان و شفرد در نرم افزارFisat استفاده شد. رابطه نمایی طول-وزن مشاهداتی برای جنس نر018/3TL0084/0=W و برای جنس ماده 954/2TL010/0=W بدست آمد و به روش رگرسیون غیرخطی بهینه شده به وسیله حداقل مربعات بعد از برازش برای جنس نر 987/2TL009/0=W و برای جنس ماده 855/2TL013/0=W محاسبه گردید. در این بررسی دو کوهورت در جنس نر (با میانگین 34/7 و 06/17 سانتی متر) و سه کوهورت در جنس ماده (با میانگین 84/6، 28/15 و 76/20 سانتی متر) جداسازی شد. مقادیر K و L∞ بعد از برازش، برای جنس نر 27/0 در سال و 32 سانتی متر و برای جنس ماده 235/0 در سال و 34 سانتی متر محاسبه شد. میزان مرگ و میر به کمک منحنی خطی صید، برای جنس ماده 39/1 در سال و برای جنس نر 07/1 در سال بود. بطورکلی، این گونه در خلیج گرگان، دارای ویژگی های پویایی جمعیتی شبیه گونه های دارای استراتژی زیستی r می باشد.

گردوخاک یک فرایند طبیعی در مناطق بیابانی و صحراها است. وزش بادهای قوی بر سطح خاک خشک سبب معلق شدن ذرات ریز خاک در هوای نزدیک سطح زمین می شود. در سال های اخیر، تأثیر عوامل طبیعی متعددی منجر به گسترش بیشتر گردوخاک به بخش های غرب و جنوب غرب ایران بوده است. در 17 تا 19 فوریه 2017 توفان گردوخاکی بر روی استان خوزستان و شمال غرب خلیج فارس رخ داد. هدف این تحقیق تعیین منشأ گردوخاک و همچنین بررسی شرایط همدیدی، میدان باد و جت سطوح پایین در شکل گیری و انتقال آن به سمت استان خوزستان و خلیج فارس بود. به این منظور داده های هواشناختی از سایت ECMWF تهیه شد و توزیع افقی گردوخاک به کمک تصویر ماهواره MODIS و برون داد مدل DREAM بررسی گردید. همچنین مسیر ترابرد گردوخاک توسط برون داد مدل HYSPLIT تعیین شد. بررسی همدیدی نشان داد، بادهای شمال غربی در شرق سوریه و شمال غرب عراق (باد شمال) در حدفاصل ناوه ارتفاعی از شرق تا غرب ایران و پشته فشاری از ترکیه تا شمال عربستان شکل گرفته بود. بیشینه سرعت باد شمال در تراز 925 هکتوپاسکال به 14 تا 16 متر بر ثانیه (28 تا 32 نات) رسید. افزایش سرعت باد ترازهای پایین جو به افزایش سرعت باد ده متری 9 متر بر ثانیه (18 نات) منجر شده که درنتیجه آن ذرات گردوخاک به جو انتشار یافتند. در طی روز 18 فوریه در جنوب شرق عراق، جت سطوح پایین در سطح 950 هکتوپاسکال توسعه یافت. نتیجه آن افزایش تلاطم و گسترش قائم گردوخاک در لایه های پایین جو بود. جهت باد شمال، مسیر پس گردی در مدل HYSPLIT و گل باد منطقه هم خوانی داشتند. هر سه جهت باد را شمال غربی نشان داده و انتقال گردوخاک از عراق به سمت خلیج فارس را تائید کردند. منشأ گردوخاک خلیج فارس توسط تصویر ماهواره و مدل DREAM بیابان های عراق و شرق سوریه تعیین شد.

جهت بررسی ساختار جمعیتی خیار دریایی گونه Holothuria parva در سواحل خلیج فارس منطقه بوشهر و هلیله، از روش توالی یابی ژن 16SrRNA ژنوم میتوکندریال در طول فصول پائیز و زمستان 1398 استفاده شد. از مجموع 374 جایگاه نوکلئوتیدی در هر دو جمعیت بوشهر و هلیله به ترتیب تعداد 2 و 4 هاپلوتیپ شناسایی شد که هاپلوتیپ 2 در جمعیت بوشهر از بیشترین فراوانی برخوردار بود و به عنوان هاپلوتیپ مشترک با جمعیت هلیله مشاهده شد. همچنین میانگین تنوع هاپلوتیپی در ساحل بوشهر و هلیله به ترتیب 5/0 و 1 بود لیکن میزان تنوع نوکلئوتیدی در دو جمعیت فوق به ترتیب 0013/0 و 0053/0 محاسبه گردید. به دلیل وجود میزان جریان ژنی بالا در جمعیت های موردبررسی و پائین بودن فاصله ژنتیکی، میزان تمایز ژنی (Fst) در دو جمعیت بوشهر و هلیله 111/0-بود. لذا با توجه به نتایج به دست آمده احتمال دارد که خیارهای دریایی گونه H. parva جمع آوری شده از سواحل بوشهر و هلیله از یک جمعیت یکسان باشند.

کشتیرانی یکی از مهم ترین راه های انتقال گونه های غیربومی می باشد. در تحقیق حاضر نمونه برداری از 10 کشتی ورودی به بندر بوشهر از زمستان 1396 تا تابستان 1397 بر اساس استاندارد متد MEPC173(58) در دو فصل سرد و گرم صورت گرفت. نمونه برداری پلانکتون ها توسط پمپ کف کش از مخازن کشتی ها انجام شد. مقادیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی اندازه گیری شده در آب توازن کشتی های موردمطالعه نشان داد که میزان میانگین دما 2/26 درجه سانتی گراد، pH برابر با 17/8، شوری، 90/37 قسمت در هزار و TOC حدود 73/34 قسمت در میلیون بود. درمجموع تعداد 53 گونه فیتوپلانکتون از 39 جنس، 23 خانواده، 18 راسته و 3 شاخه شناسایی شدند. Ochrophyta با 18 خانواده و 73/78 درصد، Myzozoa با 4 خانواده و 32/20 درصد و Haptophyta با 1 خانواده و 94/0 درصد، به ترتیب بیشترین تا کمترین شاخه های یافت شده در آب توازن کشتی های موردمطالعه بودند. گونه های زئوپلانکتون شناسایی شده در این تحقیق، متعلق به 7 شاخه، 11 رده، 15 راسته، 33 خانواده و 38 جنس و 48 گونه بودند. Arthropoda با 23 خانواده و 38 گونه، 25/57 درصد از گونه ها (بیشترین تراکم)، Cliophora با دو خانواده و دو گونه 58/19 درصد، Ctenophora با دو خانواده و دو گونه، 22/12 درصد، Annelida با دو خانواده و دو گونه، 31/3 درصد، Cnidaria با یک خانواده و یک گونه 29/2 درصد، شاخه Chaetognata با یک خانواده و یک گونه 78/1 درصد و Chordata با دو خانواده و دو گونه 52/1 درصد از گونه ها (کمترین تراکم) را به خود اختصاص دادند. همچنین در بین گونه های شناسایی شده گونه مهاجمی نیز شناسایی نشد که خود بیانگر آن است که خطری اکوسیستم ساحلی بندر بوشهر را به جهت انتقال گونه های مهاجم از طریق آب های منطقه شمالی اقیانوس هند تهدید نمی کند و روش تعویض آب مخازن می تواند به عنوان یک روش مدیریتی مناسب در تعدیل خطر انتقال گونه های غیربومی به بندر بوشهر به کار گرفته شود. شاخه Chaetognata با یک خانواده و یک گونه 78/1 درصد و Chordata با دو خانواده و دو گونه 52/1 درصد از گونه ها (کمترین تراکم) را به خود اختصاص دادند. همچنین در بین گونه های شناسایی شده گونه مهاجمی نیز شناسایی نشد که خود بیانگر آن است که خطری اکوسیستم ساحلی بندر بوشهر را به جهت انتقال گونه های مهاجم از طریق آب های منطقه شمالی اقیانوس هند تهدید نمی کند و روش تعویض آب مخازن می تواند به عنوان یک روش مدیریتی مناسب در تعدیل خطر انتقال گونه های غیربومی به بندر بوشهر به کار گرفته شود.

دسته ای از آلاینده های تولیدشده توسط صنایع گاز و پتروشیمی در منطقه عسلویه فلزات سنگین می باشد که با ورود پساب این صنایع به خلیج فارس منجر به آلودگی آب و ماهیان موجود در آن شده است. ازاین رو در تحقیق حاضر، غلظت فلزات سنگین (Fe, Cr, Pb, Cu, Zn, Cd, Se, Ni) باهدف ارزیابی خطر آلودگی آب های خلیج فارس و تأثیر آن بر روی ماهی قباد (Scomberomorus guttatus) و کفشک (Brachirus orientalis) بررسی شد. تعداد 42 نمونه آب و 84 نمونه از گونه های ماهی از 14 نقطه (هر نقطه سه تکرار) جمع آوری و غلظت عناصر فلزی در آب و عضله ماهی ها در سال 1398 اندازه گیری شد. به منظور تعیین میزان آلودگی حاصل از فلزات سنگین در آب و عضله ماهی از شاخص آلودگی فلزات سنگین (HPI) استفاده شد. همچنین درنهایت برای تعیین نحوه توزیع مکانی عناصر سنگین در اطراف نیروگاه پارس جنوبی (آب و عضله ماهی) از روش کریجینگ در محیط GIS استفاده شد. نتایج آنالیز در نمونه های آب نشان داد که حداکثر مقادیر عناصر Cd, Cu, Fe, Ni, Pb, Zn, Cr در نمونه های آب به ترتیب 8/4، 10، 8/9، 2/5، 4/9، 7/6 میلی گرم در لیتر است. با توجه به مقادیر مذکور مشخص می شود که در نزدیکی نیروگاه تمامی عناصر از حد مجاز استانداردهای بین المللی بیشتر می باشند که نشان دهنده آلودگی بالای آب در این منطقه می باشد. همچنین نتایج نشان داد که آلودگی در ماهی کفشک بیشتر از ماهی قباد بود که علت آن را می توان محل زندگی این دو ماهی دانست، به طوری که ماهی قباد در نزدیکی سطح آب زندگی می کند، درحالی که ماهی کفشک در اعماق که آلودگی ناشی از نیروگاه بیشتر است، زندگی می کند. با توجه به نتایج این مطالعه می توان انتظار داشت که در درازمدت خطر آلودگی آب ها نسبت به فلزات سنگین ادامه یابد. به طوری که خطر آلودگی بر روی آبزیان منطقه تأثیر بسیار زیادی گذاشته که منجر به سمی شدن آن ها و ورود به چرخه غذایی مردم منطقه می گردد.

گونه های جلبک کلر لا از جلبک های سبز تک سلولی هستند که کاربردهای فراوانی دارند. جلبک کلرلا سوروکینیانا (Chlorella sorokiniana) جلبک سبزاست که به شکل تک سلول و توده ای مشاهده می شود. در این تحقیق که در سال 1398 در دانشگاه پیام نور تهران انجام شد، کلرلا سوروکینیانا در محیط کشت پایه بولد اصلاح شده با تغییر فیتوهورمون ها، توفوردی (5/0-1 میلی گرم در لیتر) همراه بنزیل امینوپورین (1-2 میلی گرم در لیتر) وموادمعدنی (نیترات و فسفات دو برابر) کشت و رشد، محتوای لیپید و قندهای محلول در آب آن اندازه گیری شد آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد آنالیز آماری با استفاده از نرم افزار SPSS13 و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن تعیین شد. در تیمار توفوردی (1 میلی گرم در لیتر) توأم با بنزیل امینوپورین (2 میلی گرم در لیتر) تعداد سلول ها به طور معنی داری 05/0 P≤ (107×21 سلول در میلی لیتر سوسپانسیون جلبک) نسبت به شاهد (107×98/10 سلول در میلی لیتر سوسپانسیون جلبک) افزایش یافت. بزرگ ترین توده های سلولی در تیمار توفوردی (1 میلی گرم در لیتر) توأم با بنزیل امینوپورین (1 میلی گرم در لیتر) مشاهده شد. در 75 درصد تیمارهای هورمونی قطر سلول ها و در همه ی تیمارهای هورمونی محتوای لیپید (16-3/13 درصد) کاهش معنی داری 05/0 P≤ را نسبت به شاهد (7/24 درصد) نشان داد. بالاترین درصد لیپید (63/32) در محیط بولد ضمیمه شده با دو برابر نیترات و فسفات به دست آمد. محتوای قندهای محلول در هیچ یک از تیمارها (2/3-9/0 میلی گرم در گرم جلبک خشک) تغییر معنی داری نسبت به شاهد (1/2 میلی گرم در گرم جلبک خشک) نشان نداد. به طورکلی نتایج بررسی حاضر نشان داد ترکیب هورمون های توفوردی با بنزیل امینوپورین در این غلظت ها سبب افزایش رشد توده های سلول های جلبک می شود ولی محتوای لیپید جلبک را کاهش می دهد. از این هورمون ها می توان فقط برای افزایش بیوماس جلبک استفاده کرد؛ اما افزودن نیترات و فسفات دو برابر سبب افزایش رشد و محتوای لیپید جلبک می گردد و این محیط، مناسب ترین محیط کشت برای افزایش رشد و محتوای لیپید جلبک Chlorella sorokiniana است.

برای مطالعه بیوتوکسین های خانواده عقرب ماهیان (Scorpaenidae) که از خطرناک ترین ماهیان زهرآگین جهان در آب های گرمسیری، بویژه درخلیج فارس هستند، انگیزه های عملی بسیار زیادی وجود دارد، اولاً آن ها از نظر زیستی بسیار فعال بوده و بنابراین از نظر پژوهش های زیست پزشکی و یا تولید داروها و فرآورده های بیولوژیک، مفید می باشند. ثانیاً چنین بیوتوکسین هایی اثرات منفی یا دفعی قابل توجهی بر روی موجودات زنده جوامع دریایی از خود نشان داده و تعداد زیادی از موجودات دریایی با داشتن چنین بیوتوکسین هایی، تهدید جدی برای انسان محسوب می شوند. برای انجام این مطالعه که از اردیبهشت تا اسفند ماه سال 1398 انجام گرفته، تعداد 200 عدد سنگ ماهی خال سیاه (فریاله) با میانگین طول 17-12 سانتی متر و وزن نسبی 160-100 گرم از خلیج فارس صید و در آزمایشگاه پس از استخراج سم اقدام به خالص سازی، اندازه گیری پروتئین و تعیین LD50 آن به عنوان اساسی ترین اطلاعات برای بررسی اولیه زهر این گونه ماهیان (به عنوان هدف از این مطالعه) گردید. نتایج این بررسی نشان داد که زهر سنگ ماهی خال سیاه (فریاله) خلیج فارس از زهرهای بسیار خطرناک برای سلامتی و بهداشت انسان ها با LD50 معادل 185 و درصد پروتئین 272/2 میلی گرم/ میلی لیتر می باشد.