مجله علوم زراعی ایران
سال:1397 | دوره:20 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

گرمای شدید انتهای فصل رشد در زراعت زمستانه سیب زمینی، یکی از چالش های مهم تولید این محصول در مناطق گرم کشور از جمله جنوب استان کرمان است. به منظور شناسایی راهکار مناسب برای کاهش خسارت تنش گرمای انتهای فصل، آزمایشی به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال (93-1391) در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی جنوب کرمان (جیرفت) اجرا شد. عامل اصلی تنش گرمای انتهای فصل در دو سطح: بدون تنش (کاشت به موقع؛ 10 دی) و تنش گرمای انتهای فصل (کاشت دیرهنگام؛ 15 بهمن)، عامل فرعی ارقام سیب زمینی در سه سطح: سانته، ساتینا و میلوا و عامل فرعی فرعی مصرف کلسیم در چهار سطح: عدم مصرف، محلول پاشی نیترات کلسیم با غلظت 2500 میلی گرم در لیتر در دو مرحله و سه مرحله و مصرف نیترات کلسیم به صورت خاکی به میزان 75 کیلوگرم در هکتار در دو مرحله بودند. نتایج نشان داد که تنش گرما باعث کاهش عملکرد غده قابل فروش و میانگین وزن و تعداد غده قابل فروش در بوته شد. ارقام سانته و ساتینا در شرایط بدون تنش به ترتیب با 15/47 و 9/44 تن در هکتار بیش ترین عملکرد غده قابل فروش را داشتند، اما در شرایط تنش گرمای انتهای فصل، بین عملکرد قابل فروش ارقام مورد بررسی تفاوت معنی داری وجود نداشت. مصرف نیترات کلسیم باعث بهبود عملکرد غده کل، عملکرد غده قابل فروش و غیر قابل فروش و اجزای عملکرد ارقام سیب زمینی شد و تیمار 75 کیلوگرم در هکتار (خاکمصرف) به طور معنی داری برتر از سایر تیمارها بود. اثر متقابل تنش گرمای انتهای فصل رشد و مصرف نیترات کلسیم بر عملکرد عملکرد غده کل، عملکرد غده قابل فروش، میانگین وزن مجموع غده های قابل فروش و غیر قابل فروش و تعداد غده قابل فروش و غیر قابل فروش معنی دار بود. مصرف خاکی 75 کیلوگرم در هکتار نیترات کلسیم در شرایط بدون تنش و تنش گرمای انتهای فصل به ترتیب باعث افزایش 5/10 درصدی و 5/24 درصدی عملکرد غده قابل فروش ارقام سیب زمینی شد که این موضوع نشان دهنده اثر نیترات کلسیم در تعدیل اثر سوء تنش گرمای انتهای فصل در ارقام سیب زمینی است. بر اساس نتایج این آزمایش، مصرف خاکی نیترات کلسیم یک روش مناسب برای کاهش اثر نامطلوب تنش گرمای انتهای فصل در زراعت زمستانه سیب زمینی به نظر می رسد.

به منظور تعیین زمان مناسب کاشت و رقم مناسب سورگوم علوفه ای در کشت تابستانه (به-عنوان جایگزین ذرت) در شرایط کمبود آب در منطقه معتدل کوهدشت لرستان، آزمایشی به-صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار با تیمارهای زمان کاشت (4، 11، 18 و 25 تیر) (پس از برداشت گندم) و دو رقم سورگوم علوفه ای (پگاه و اسپیدفید) در تابستان سال های 1392 و 1393 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان اجرا شد. نتایج نشان داد که با تأخیر در کاشت تجمع ماده خشک گیاه و سرعت رشد گیاه کاهش یافته و رقم پگاه از این نظر برتر از رقم اسپیدفید بود. بالاترین ارتفاع بوته در سال های اول و دوم (به ترتیب 3/173 و 6/211 سانتی متر) از رقم اسپیدفید در زمان کاشت دوم به دست آمد. رقم پگاه در اکثر زمان های کاشت از شاخص سطح برگ و قطر ساقه بیشتری نسبت به رقم اسپیدفید داشت. بیشترین عملکرد علوفه تر (0/94 و 2/110 تن در هکتار) از رقم پگاه در زمان کاشت اول به ترتیب در سال اول و دوم آزمایش به دست آمد و تأخیر در کاشت باعث کاهش عملکرد علوفه تر و خشک در هر دو رقم شد. نتایج این آزمایش نشان داد که کشت دوم سورگوم رقم پگاه در اوایل تیر جهت تولید حداکثر علوفه تر و خشک برای مناطق معتدل مانند کوهدشت لرستان مناسب تر است.

تنش شوری یکی از تنش های غیرزنده مهم است که باعث کاهش تولید محصول گیاهان زراعی در سراسر دنیا می شود. به منظور شناسایی لاین های جو دارای عملکرد دانه قابل قبول و پایدار در شرایط تنش شوری، آزمایشی روی 18 لاین امیدبخش جو و دو شاهد (لاین MBSYT91-8 و رقم خاتم) در ایستگاه های تحقیقات کشاورزی تحت تنش شوری شامل؛ اصفهان، بیرجند و یزد در سال های زراعی94-1393 و 95-1394 (در مجموع در شش محیط) اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب برای عملکرد دانه نشان داد که اثر ژنوتیپ و اثر متقابل سال در مکان، ژنوتیپ در سال و سال در ژنوتیپ در مکان معنی دار بودند. ارزیابی وضعیت پایداری ژنوتیپ ها با استفاده از روش ناپارامتری و تجزیه امی (AMMI) نشان داد که در روش ناپارامتری و با استفاده از شاخص های میانگین عملکرد، انحراف معیار عملکرد، میانگین رتبه، انحراف معیار رتبه و شاخص نسبی عملکرد، لاین-های 1، 6 و 8 برتر بودند. در تجزیه AMMI با استفاده از مقادیر حاصله برای مولفه-های اصلی و ارزش پایداری AMMI و ژنوتیپ های پیشنهاد شده توسط این روش برای هر محیط، لاین های 6 و 8 به عنوان ژنوتیپ های پایدار و دارای عملکرد مطلوب شناخته شدند. در تجزیه AMMI، دو مولفه اصلی اول معنی دار شدند که مولفه اول 2/46 و مولفه دوم 1/22 درصد از کل واریانس عملکرد را توجیه کردند. با توجه به نتایج حاصل از دو روش، مشخص شد که لاین 8 دارای سازگاری عمومی برای مناطق مورد آزمایش و مناطق مشابه و لاین 6 برای بیرجند و اصفهان و لاین 19 برای یزد دارای سازگاری خصوصی می-باشند.

این تحقیق به منظور بررسی اثر کم آبیاری و مصرف سوپرجاذب بر ویژگی های فیزیولوژیک و عملکرد دانه هیبریدهای جدید آفتابگردان به مدت دو سال (1390 و 1391) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد غرب انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خرد شده فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل آبیاری در سه سطح؛ آبیاری کامل (آبیاری بر اساس تخلیه 25 درصد رطوبت ظرفیت زراعی خاک)، ب-کم آبیاری (آبیاری بر اساس تخلیه 50 درصد رطوبت ظرفیت زراعی خاک؛ تنش ملایم) و ج-کم آبیاری (آبیاری بر اساس تخلیه 75 درصد رطوبت ظرفیت زراعی خاک؛ تنش شدید)، در کرت های اصلی و سه هیبرید آفتابگردان (فرخ، قاسم و شمس) و سه سطح تیمار سوپرجاذب؛ صفر (عدم مصرف)، 100 و 200 کیلوگرم در هکتار به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی قرار داده شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر متقابل دوگانه هیبرید کم آبیاری بر کلیه صفات مورد ارزیابی و اثر متقابل هیبرید سوپرجاذب بر کلیه صفات مورد ارزیابی، به استثنای پایداری غشای سلولی و تنظیم اسمزی و اثر متقابل سوپرجاذب کم آبیاری بر کلیه صفات مورد ارزیابی، به استثنای عملکرد دانه و پایداری غشای سلولی، معنی دار بودند. در شرایط تنش شدید خشکی عملکرد دانه هیبرید فرخ با 3071 کیلوگرم در هکتار و بیشتر از عملکرد هیبریدهای شمس و قاسم (به ترتیب با 2710 و 2601 کیلوگرم در هکتار) بود. نتایج این آزمایش نشان داد که مصرف سوپرجاذب در شرایط تنش شدید خشکی باعث افزایش محتوای آب نسبی، پرولین آزاد، پروتئین ها و قندهای محلول هیبریدهای آفتابگردان شد، اما تنظیم اسمزی برگ با مصرف سوپرجاذب کاهش یافت. نتایج کلی این آزمایش نشان داد که استفاده از سوپرجاذب به طور نسبی می تواند اثرات منفی حاصل از تنش خشکی بر صفات فیزیولوژیکی آفتابگردان را کاهش دهد. هیبرید فرخ در شرایط تنش خشکی و استفاده از سوپرجاذب در سطح 200 کیلوگرم در هکتار، از نظر کلیه صفات گیاهی اندازه گیری شده برتر از دو هیبرید دیگر بود.

به منظور ارزیابی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های کلزای زمستانه در مناطق هدف و مقایسه بین انواع شاخص های پایداری، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 15 ژنوتیپ به همراه رقم اُکاپی (شاهد) (جمعا 16 ژنوتیپ) در سه تکرار طی دو سال زراعی (95-1394 و 96-1395) در چهار منطقه سرد و معتدل سرد کشور (کبوترآباد اصفهان، طرق مشهد، اسلام آباد غرب و کرج) اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده تفاوت آماری معنی دار ژنوتیپ های کلزا در برخی از مکان ها بود. پس از تایید یکنواختی واریانس خطاهای آزمایشی در مکان های مختلف، تجزیه واریانس مرکب با فرض ثابت بودن اثر ژنوتیپ ها و تصادفی بودن اثر مکان و سال انجام شد. نتایج نشان داد که محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط در سطح احتمال یک درصد معنی دار بوده و ژنوتیپ ها در شرایط مختلف محیطی تظاهر متفاوتی داشتند. بیشترین سهم تغییرات مربوط به اثر محیط (83/32 درصد) برآورد شد. برای شناسایی ژنوتیپ های پایدار و پرمحصول از روش های آماری ضریب تغییرات محیطی، واریانس پایداری، اکوالانس، واریانس محیطی، میانگین مربعات انحرافات از خط رگرسیون، ضریب تبیین، ضریب رگرسیون، رگرسیون تای (آلفا و لامبدا) و گزینش همزمان استفاده شد. اگرچه در پژوهش حاضر امکان گزینش برای عملکرد و پایداری توسط یک معیار کاربردی وجود داشت، اما با توجه به ضعیف و متغیر بودن همبستگی های رتبه ای اسپیرمن بین انواع شاخص ها، به جز شاخص گزینش همزمان و عملکرد دانه، از چند روش پایداری استفاده شد و در نهایت ژنوتیپ هایES Alonso، ES Kamilo و اُکاپی به عنوان ژنوتیپ های پایدار و پرمحصول شناخته شدند. نتایج آزمایش نشان داد که از ژنوتیپ های منتخب می توان برای کشت در مناطق سرد و معتدل سرد کشور استفاده کرد.

بهبود کیفیت علوفه به منظور دستیابی به ارقامی با ارزش غذایی بالاتر، یکی از اهداف اصلی در به نژادی یونجه محسوب می شود. هدف از این آزمایش ارزیابی ترکیب پذیری و هتروزیس برای صفات کیفیت علوفه شامل؛ نسبت برگ به ساقه، میزان پروتئین خام، میزان کربوهیدرات های محلول، خاکستر، الیاف نامحلول در شوینده اسیدی و الیاف نامحلول در شوینده خنثی در اینبرد های جزئی انتخاب شده از نسل دوم خودباروری هشت اکوتیپ یونجه بود که در قالب یک طرح تلاقی نیمه دی آلل اجرا شد. بذرهای 28 دورگ نسل F1همراه با والدین در دو مکان (کرج و اراک) کشت و به مدت دو سال (1394و 1395) مورد ارزیابی قرار گرفته و از روش گرافیکی GGE biplot برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل استفاده شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس گریفینگ، میانگین مربعات ترکیب پذیری عمومی و خصوصی، برهم کنش ترکیب پذیری خصوصی با محیط برای کلیه صفات گیاهی در سطح احتمال یک درصد و برهم کنش ترکیب پذیری عمومی با محیط برای نسبت برگ به ساقه (در سطح احتمال پنج درصد)، الیاف نامحلول در شوینده اسیدی و خنثی (در سطح احتمال یک درصد) معنی دار بودند. روش گرافیکی GGE biplot نشان داد که والد سیلوانا دارای بیشترین ترکیب پذیری عمومی مثبت و والد کوزره و رهنانی دارای بیشترین مقدار ترکیب پذیری عمومی منفی برای نسبت برگ به ساقه، میزان پروتئین، میزان کربوهیدرات های محلول و خاکستر بودند و برای الیاف نامحلول در شوینده اسیدی و خنثی والد نیک شهری بیشترین ترکیب پذیری عمومی مثبت را داشتند. ترکیب پذیری خصوصی ناشی از دو والد خاص، قهاوند با سیلوانا برای کلیه صفات مطلوب بیشترین مقدار را داشت. نتایج این تحقیق نشان داد که در بین والدین مورد ارزیابی، تنوع و هتروزیس کافی برای بهبود کیفیت علوفه وجود دارد، بنابراین امکان استفاده از خودباروری و تلاقی بین اینبرد های جزئی منتخب (S2) جهت بهره برداری از پدیده هتروزیس برای ارتقای کیفیت علوفه در یونجه، از طریق تلاقی بهترین سینگل کراس ها و تولید هیبرید های دوگانه با تولید هیبرید های آزاد وجود دارد.