تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1397 | دوره:10 | شماره:36 |تعداد مقالات:6

شناسایی فلور در محیط های معدن کاری به منظور حفظ تنوع زیستی و احیای پوشش گیاهی این مناطق ضروری است. در پژوهش حاضر، فلور و گروه های کارکردی گیاهان محدوده ی معدن مس سونگون، یکی از مهم ترین منابع مس ایران، در استان آذربایجان شرقی بررسی شد. پوشش گیاهی در محدوده ی فعالیت مجتمع مس سونگون شامل باطله های رهاشده، منطقه ی تحت تأثیر زه آب اسیدی معدن و مناطق شاهد بررسی شد. نتایج نشان دادند مناطق شاهد با تعداد 73 گونه متعلق به 21 تیره، بیشترین تعداد گونه و تیره های گیاهی را دارند و دو تیره ی Poaceae (55/20 درصد) و Asteraceae (43/16 درصد) تیره های غالب گیاهی اند. در منطقه ی تحت تأثیر زه آب اسیدی معدن، Asteraceae (93/20 درصد) و Poaceae (55/20 درصد) بیشترین فراوانی را داشتند و در باطله های معدن Asteraceae (64/23 درصد) و Fabaceae (55/14 درصد) تیره های غالب گیاهی بودند. گونه های Rhamnus cathartica، Fumaria bracteosa و Equisetum flviatile منحصراً در منطقه ی عبور زه آب اسیدی معدن و گونه های Chenopodium album، Atriplex tararica و Hyoscyamus arachnoideus منحصراً در باطله های معدن حضور داشتند. در مناطق شاهد نیز Carex stenophylla، Hypericum dogonbadanicum و Allium kotschyi گونه های انحصاری شناسایی شدند. همی کریپتوفیت بیشترین فراوانی را در هر سه منطقه داشت و باطله های معدن فانروفیت نداشتند. فلور منطقه به طور عمده متشکل از پهن برگان علفی و گونه های چندساله بود و عناصر رویشی ایرانی-تورانی بیشترین فراوانی را در هر سه منطقه داشتند. پتانسیلی از گونه های گیاهی به ویژه تثبیت کننده ی نیتروژن در فلور منطقه وجود دارد که در احیای پوشش گیاهی این منطقه مفید است.

منطقه ی حفاظت شده ی گوینیک با مساحت 4764 هکتار در استان خراسان شمالی و در شهرستان رازوجرگلان قرار دارد. مطالعه ی حاضر با هدف شناسایی فلور گیاهی منطقه ی حفاظت شده ی گوینیک و تعیین شکل های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه طی سال های 1393 تا 1394 انجام شد. درمجموع، 208 گونه متعلق به 163 جنس و 51 تیره شناسایی شدند که بیشترین تعداد گونه ها (170 گونه) به دولپه ای ها تعلق داشتند. Asteraceae با 26 گونه بزرگ ترین تیره ی گیاهی منطقه ازنظر تعداد گونه بود و تیره های Fabaceae، Lamiaceae و Poaceae به ترتیب با 20، 19 و 16 گونه در رتبه های بعدی قرار داشتند. جنس Astragalus با 6 گونه بزرگ ترین جنس بود. فراوان ترین شکل زیستی در منطقه همی کریپتوفیت ها با 41 درصد و تروفیت ها با 23 درصد بودند و پس ا ز آن، کامفیت ها، ژئوفیت ها و فانروفیت ها به ترتیب در رده های بعدی قرار گرفتند. ازنظر پراکنش جغرافیایی، بیشتر گیاهان شناسایی شده در منطقه (67 درصد) به ناحیه ی ایرانی-تورانی تعلق داشتند. از بین گیاهان شناسایی شده در منطقه، 21 گونه در فهرست گیاهان در خطر (IUCN) قرار گرفتند.

تحلیل ساختار ژنتیکی جمعیت ها براساس نشانگرهای مولکولی عموماً با استفاده از سه برنامه ی کامپیوتری STRUCTURE، CLUMPP و Distruct به طور متوالی انجام می شود. دو برنامه ی CLUMPP و Distruct واسط گرافیکی کاربر ندارند و برای اجرای آنها لازم است پژوهشگر ویژگی های فایل های ورودی و خروجی و تنظیمات مربوط به انتخاب الگوریتم ها و شاخص ها را در خارج از برنامه های اصلی به طور دستی آماده کند. تاکنون نرم افزار های کمکی مختلفی برای تسهیل کار نوشته شده اند که بیشتر به طور آنلاین یا وابسته به پکیج آماری R هستند. در مقاله ی حاضر با مرور اهداف و روش های تحلیل ساختار جمعیت با استفاده از داده های نشانگرهای مولکولی دامیننت، برنامه ی کامپیوتری جدید STRUCTUREasy که روند تحلیل ها را تسریع می کند و به آشنایی با زبان برنامه نویسی نیاز ندارد، معرفی می شود. این برنامه به شکل متن باز و دارای واسط گرافیکی ساده و قابل اجرا در محیط MicrosoftOffice است. کاربرد آن در استخراج ماتریس های Q و اتصال آنها به نرم افزارهای پایین دست و فراهم کردن سرعت و دقت بیشتر برای تحلیل ساختار ژنتیک جمعیت با استفاده از نشانگرهای چندلوکوسی است. این برنامه ی کامپیوتری در محیط بانک اطلاعاتی Microsoft Access 2016 اجرا می شود و تمام تنظیمات و عملیات استخراج داده ها بین نرم افزارهای STRUCTURE، CLUMPP و Distruct را برای افزایش سرعت و دقت انجام می دهد.

در مطالعه ی حاضر به منظور مقایسه ی صفت های شمارشی و اندازشی گونه های جنس Acanthobramaدر آب های داخلی ایران، 68 قطعه از گونه ی A. marmid از رودخانه ی گاماسیاب حوضه ی تیگره، 85 قطعه از گونه ی A. microlepis از رودخانه های ارس و سفیدرود حوضه ی خزر و تعداد 90 قطعه از گونه ی A. urmianus از رودخانه های مهابادچای و گدارچای حوضه ی دریاچه ی ارومیه طی سال های 1390 تا 1396 با تور گوشگیر و الکتروشوکر صید شدند. نمونه ها پس از بیهوشی، در فرمالین10 درصد بافری تثبیت و برای مطالعه ی بیشتر به آزمایشگاه منتقل شدند. تعداد 6 صفت شمارشی و 16 صفت اندازشی شمارش یا اندازه گیری شدند. نتایج نشان دادند در تمام صفت های اندازشی به جز طول باله ی سینه ای بین گونه های مطالعه شده تفاوت معنادار وجود دارد (05/0P<). در تحلیل خوشه ای، گونه های A. microlepis و A. urmianus در یک خوشه قرار گرفتند. گونه های مطالعه شده در صفت های تعداد فلس روی خط جانبی، شعاع های منشعب و غیر منشعب باله ی پشتی و شعاع منشعب باله ی مخرجی با یکدیگر اختلاف معنا دار داشتند (05/0P<). MANOVA/CVA صفت های شمارشی، گونه ی A. urmianusرا جداازگونه ی A. microlepisنشان داد. تحلیل خوشه ای صفت های شمارشی، گونه ی A. microlepisرا در خوشه ی جداگانه ای قرار داد.

جنگل از مهم ترین ذخایر ژنتیکی جهان است که همراه با آب و خاک، منابع پایه محسوب می شوند و برای ایفای نقش به عامل تنوع زیستی نیاز دارد. استان البرز به واسطه ی شرایط اقلیمی ویژه، تنوع توپوگرافی و قرار گرفتن بخش زیادی از سطوح آن در چین خوردگی رشته کوه البرز، تنوع گونه ای خوبی دارد و از این نظر، مطالعه ی ذخایر ژنتیکی درختی و درختچه ای آن اهمیت بسیاری دارد. پژوهش حاضر در دو مرحله ی توجیهی و تفصیلی انجام شد. در مرحله ی اول، اطلاعاتی درباره ی گونه های درختی و درختچه ای استان البرز و مناطق پراکنش آنها بر اساس منابع معتبر کسب شد؛ سپس تصویر ماهواره ی Landsat 8 (سال 2014) برای استان البرز تهیه شد. پس از محاسبه ی شاخص پوشش گیاهی (NDVI) و نوشتن توابع کمینه-بیشینه، عرصه های دارای درخت و درختچه و بدون این منابع تفکیک شدند. با ورود به عرصه نسبت به ثبت موقعیت جغرافیایی، مرزبندی و شناسایی گونه های درختی و درختچه ای و تهیه ی نقشه های پراکنش اقدام شد. نتایج نشان دادند به ترتیب خانواده های Rosaceae با 12/49 درصد، Cupressaceae با 56/24 درصد، Berberidaceae با 28/12 درصد، Elaeagnaceae با 26/5 درصد، Betulaceae با 5/3 درصد، Aceraceae با 75/1 درصد، Leguminosae با 75/1 درصد و Rhamnaceae با 75/1 درصد کمتر از 3 درصد سطح استان را ازنظر نوع گونه، پوشش درختی و درختچه ای تشکیل می دهند.

گونه ی کفتار راه راه (H. hyeana) تنها عضو جنس Hyeana از خانواده ی کفتار ها (Hyaenidae) است که در ایران زندگی می کند. باتوجه به اینکه اطلاعات ما درباره ی سیستماتیک این گونه در مقیاس های ملی و بین المللی محدود است، اجرای هر گونه برنامه ی حفاظتی برای حمایت از این گونه به اطلاعات پایه نیاز دارد. در مطالعه ی حاضر با استفاده از یک قطعه ی 404 جفت بازی از ژن میتوکندریایی ND2، تنوع ژنتیکی بین جمعیت های این گونه در ایران بررسی شد. به این منظور، 30 نمونه بافت عضله ی کفتارهای تلف شده بر اثر تصادف جاده ای از 12 استان کشور گرد آوری شدند. به منظور تعیین جایگاه تاکسونومیکی گونه ی مطالعه شده، درختان تبارشناسی با استفاده از بهترین مدل های تکاملی و شیوه های استنتاج بایزین، بیشینه درست نمایی، نزدیک ترین همسایه و تکامل کمینه رسم شدند. نتایج، فاصله ی ژنتیکی 74/0 درصد و تنوع ژنتیکی ناچیزی را در ژن بررسی شده بین جمعیت های گونه ی مطالعه شده نشان دادند؛ همچنین احتمال پسین بیش از 90 درصد به دست آمده برای همه ی نمونه ها بیان کننده ی این حقیقت بود که همه ی نمونه های مطالعه شده به یک گونه تعلق دارند. اگرچه نتایج مطالعه ی حاضر را می توان این گونه تفسیر کرد که تنوع ژنتیکی کم مشاهده شده مؤید حساسیت کم این گونه به تنش های محیطی است، با توجه به این حقیقت که احتمال وجود تفاوت ژنتیکی در بازه ی توالی کوتاه کاهش می یابد؛ پیشنهاد می شود در مطالعه های تکمیلی از طول توالی بلندتر و تعداد ژن بیشتر برای بررسی دقیق تر و دستیابی به تصویر کامل تر ازتنوع ژنتیکی گونه ی کفتار راه راه ایرانی استفاده شود.