مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1400 | دوره:8 | شماره:29 |تعداد مقالات:6

هر جامعه و حکومتی برای تداوم، نیازمند نظم و امنیت است. در ایران در طول تاریخ نهاد های زیادی برای نظم و امنیت ایجاد شده است، ولیکن سیستم نوین نظم و امنیت داخلی (سازمان پلیس) در ایران سابقه چندانی ندارد و قدمت آن به اندکی بیش از یک صد و پنجاه سال برمی گردد. پایه گذاری این سیستم جدید از دستاوردهای سفر دوم ناصرالدین شاه به اروپا و ورود کنت آنتوان دمونت به ایران بود که منجر به تأسیس نظمیه به سبک و سیاق جدید توسط وی شد. در تحقیق پیش رو به بررسی نقش کنت آنتوان دمونت فورت در ایجاد سیستم نوین پلیسی در ایران پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعات اسنادی-کتابخانه ای است. هدف از این پژوهش، بررسی اقدامات کنت در تأسیس نظمیه به سبک جدید در دوره ناصری می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد به رغم انجام اقدامات شایسته مانند سامان دهی و تقسیمات اداری نیروهای نظمیه، خصوصاً انتشار نظام نامه کنت که اولین قانون مدون پلیسی در ایران است، به علت کارشکنی های درباریان، ناتوانی مالی و ضعف نیروهای نظمیه و مهیا نبودن شرایط عمومی کشور، اقدامات کنت با موفقیت کافی روبه رو نشد. در ارزیابی کلی می توان گفت در مجموع این اقدامات توانسته است ادبیات جدیدی را در حوزه نظم و امنیت وارد کشور نموده و او را می توان بنیانگذار پلیس نوین در ایران دانست.

یکی از مهم ترین بحران های جامعه ایران در سال های بعد از پیروزی انقلاب مشروطه (1300-1289 ش. ) عدم امنیت در کشور بود. این مسئله سبب شد که وقتی رضاخان در جریان کودتای 1299 ش. قدرت را قبضه کرد، برقراری امنیت پایدار، به خواسته اصلی جامعه ایران و اولویت اول برنامه های او تبدیل شود. در این میان گروهی از سیاستمداران با انتشار مطبوعات مختلف به ترغیب و حمایت از رضاشاه برای تحقق این هدف مهم اقدام کردند. یکی از این مطبوعات، مجله آینده به مدیریت محمود افشار بود. مقاله حاضر درصدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی به این سؤال اصلی پاسخ دهد که گفتمان مجله آینده به مقوله امنیت دارای چه رویکردی بوده است؟ به نظر می رسد گردانندگان مجله آینده ایجاد و برقراری امنیت را بستر و ضامن اصلی هرگونه پیشرفت و نوسازی ایران می دانستند. نتایج این بررسی نشان می دهد که مجله آینده با طرح برنامه ها و راهکارهایی همچون تشکیل دولت مقتدر مرکزی، سرکوب گردن کشان و اخلال گران امنیت داخلی، حفظ تمامیت ارضی ایران از خطرات خارجی و ایجاد امنیت قضایی، نقش مهمی در ترغیب، حمایت و عملیاتی کردن سیاست ها و اقدامات دولت پهلوی اول در جهت برقراری امنیت در جامعه ایران داشت.

بست نشینی در برخی مکان های مذهبی و دارای قداست از نظر مردم، یکی از راه های حفظ امنیت فردی بوده که کسانی به آن متوسل می شده اند. منابع دوره صفویه به روشنی اطلاعات بایسته ای از مرسوم بودن بست نشینی و چگونگی آن یا اماکن بست به دست نمی دهند؛ اما براساس همان اخبار اندک و گزارش های سفرنامه نویسان اروپایی دریافت می شود که در این دوره اگرچه نه به گستردگی دوره قاجاریه، مکان هایی به عنوان بست معروف بوده و کسانی در آنها بست نشسته اند. در این مقاله، به روش توصیفی-تحلیلی، پدیده بست نشینی در دوره صفویه بررسی شده و مکان ها و تأسیساتی که بست بوده و نمونه هایی از بست نشینی در آنها تشریح شده است. یافته های پژوهش بیان گر این نکته است که برخی بناها و نهادهای مذهبی و برخی تأسیسات سیاسی و اداری در این دوره جایگاه بست بوده که نقش امنیتی حفظ جان ستم دیدگان را در برابر مظالم دستگاه حکومتی ایفا می کردند؛ اما این پدیده گسترش چندانی همانند دوره قاجاریه نداشته است.

تسلط نظامی-سیاسی دولت بر لرستان و سایر مناطق کشور در عهد پهلوی فصل جدیدی در تاریخ کشور رقم زد. حکومت پهلوی به منظور تمرکزگرایی در کشور و دیگر اهدافش سعی در سرکوب ایلات و عشایر سراسر کشور و به خصوص منطقه راهبردی لرستان داشت. با ورود قوای نظامی به لرستان در سال 1302 ش. جنگ های خونینی بین دو طرف اتفاق افتاد و تا سال 1312 ش. به طول انجامید. مسئله مقاله این است که چگونه و با چه شیوه ای تسلط بر لرستان توسط قوای نظامی انجام پذیرفت؟ در این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی، راه کارهای نظامی و انتظامی حکومت پهلوی اول در ایجاد تمرکزگرایی در لرستان بررسی شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که راهکارهای دولت پهلوی اول در تصرف لرستان با توجه به ماهیت و واکنش اهالی به آن، به دو دسته تقسیم می شود. دولت پهلوی در راستای رسیدن به پیروزی نهایی در این جنگ ها غیر از رویارویی مستقیم، از سیاست ها و حربه هایی چون: به کارگیری اشخاص خدمت گزار، جاسوسی، تأمین و سوگندهای دروغین، اعدام سران، تبعید عشایر، خلع سلاح و کارهای عمرانی همچون احداث راه و دیگر اقدامات بهره برده است.

در دوره قاجار، قدرت در مرکز توجه نقاشی های پیکرنگاری درباری قرارگرفته است. یکی از موضوعات رسمی نقاشی درباری برای نشان دادن قدرت شاه قاجار، نقاشی های نظامی است که به عنوان سندی تاریخی دارای اطلاعات ارزنده ای می باشد. این نوع نقاشی در دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار توسط دربار به نقاشان سفارش داده شده است. در نقاشی های نظامی در دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه، شاه و ولیعهد در بازدید نظامی از صحنه های جنگ دیده می شوند. این نوع نقاشی های نظامی از موضوعات رسمی دربار بوده و در دوره اول قاجار به علت جنگ های ایران و روس از واقعیت تاریخی برخوردار است. با توجه به اهمیت نقاشی نظامی در دوران قاجار به عنوان سندی نظامی و تصویری از این دوران، هدف از این مطالعه بررسی نقاشی های نظامی و ویژگی های آن و شباهت و تفاوت آن می باشد. روش پژوهش حاضر کیفی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی-کتابخانه ای است و به تحلیل مفروض پژوهش می پردازد. نتایج یافته های پژوهش حاکی از آن است این نوع نقاشی نوعی از نقاشی رسمی و پیکرنگاری درباری بوده که به عنوان سند تاریخی برای ثبت وقایع در دوران اول و برای نمایش قدرت در دوران دوم به کار می رفته است. حضور ولیعهد در تصاویر نظامی هر دو دوره بر مشروعیت فرد دوم سلطنت تأکید دارد.

بشر در طول تاریخ، بسته به شرایط زمانی و مکانی، تمهیدات و روش های دفاعی مختلفی را برای در امان ماندن از حوادث طبیعی و انسانی مد نظر داشته است. قلاع و استحکامات دفاعی-نظامی نمونه بارزی در این خصوص هستند. شکل و فرم این استحکامات به فراخور رشد ذهنی و فکری بشر و به موازات پیشرفت سلاح های تهاجمی و تدافعی تکامل می یافته است. در این میان، پژوهش حاضر درصدد بررسی این پرسش است که چه عواملی در مکان گزینی، شکل گیری و افول قلاع و استحکامات دفاعی شهرستان های مرزی آذربایجان شرقی (جلفا، خداآفرین و کلیبر) تاثیر داشته است؟ روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر رویکردی نظری در قالب توصیفی-تحلیلی است و داده ها با روش اسنادی و میدانی گردآوری، سپس با مطالعات کتابخانه ای در چهارچوب سوالات و فرضیات پژوهش، طبقه بندی و تحلیل شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که سهولت دسترسی به منابع آب و نزدیکی به رودخانه ها و چشمه ها برای تامین آب مورد نیاز قلعه بانان و قلعه نشینان، ارتفاع مناسب و اشراف و تسلط بر محیط پیرامونی و دسترسی آسان به راه های مواصلاتی تاثیر به سزایی در مکان گزینی و شکل گیری قلاع محدوده مورد مطالعه داشته است. در این قلاع، از توپوگرافی و شکل زمین به بهترین شکل ممکن استفاده شده و پلان و الگوی گسترش آنها به صورت ارگانیک شکل گرفته است. قلعه های محدوده مورد مطالعه به مانند قلعه های سایر مناطق ایران، کارکردهای متعددی داشته، که کارکرد نظامی و سرحدی در حاشیه رود ارس بارزتر است.