مطالعات باستان شناسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)
سال:1398 | دوره:11 | شماره:2 (پیاپی 20) |تعداد مقالات:15

در پاییز سال 1393 ه. ش، هنگام عملیات لوله گذاری فاضلاب شهری در بافت تاریخی تهران، داده ها و مواد فرهنگی یافت شد. در پی بازدید باستان شناسانی از پژوهشکده باستان شناسی یکی از نویسندگان مقاله حاضر به عنوان سرپرست پروژه یادشده در محلی که آثار و مواد فرهنگی فراوانی نظیر قطعات سفالی، فلزی، و آجری یافت شد، منصوب شد و با پیگیری های انجام شده، کاوش باستان شناسی نجات بخشی با باز کردن شش ترانشه در این محل آغاز گشت. از این شش ترانشه، دو ترانشه I و VI به دلیل نوع آثار به دست آمده از آن ها، اهمیت بیشتری یافتند. این آثار بر اساس نمونه های آزمایشی، قابل انتساب به هزاره پنجم پ. م یا حتی قبل از آن، یعنی اواخر دوران نوسنگی هستند. درواقع تهران به دلیل شرایط جغرافیایی، جزء مناطق مستعد برای شکل گیری استقرارهای عصر مس سنگی به حساب می آید. نتایج به دست آمده از کاوش های نجات بخشی مولوی با نمونه تاریخ گذاری مطلق، اطلاعات فراوانی از فرهنگ های پیش ازتاریخی به ویژه دوران مس سنگی شهر تهران را در اختیار پژوهشگران فلات مرکزی قرار داد. مدارک موجود از ترانشه I شامل سفال های نوع چشمه علی، تکه های استخوان حیوانی به همراه ابزارهای سنگی از نوع تیغه، ریز تیغه و سنگ مادر فشنگی که در نوع خود در دشت تهران بی نظیر است و نیز سازه حرارت دیده«به احتمال زیاد اجاق» و تدفین انسانی هفت هزارساله است که شواهدی از سکونت گاه های اوایل دوران مس سنگی را به صورت پراکنده در منطقه مولوی تهران را نشان می دهد. نتایج نمونه های آزمایش شده از این ترانشه، مهر تأییدی بر وجود محوطه ای چند دوره ای از اواخر هزاره ششم تا هزاره اول ق. م در منطقه مولوی است که در مقاله حاضر، نتایج ترانشه I موردبحث و استدلال قرارگرفته است.

مسئله شهر و شهرنشینی ازنظرگاه های گوناگون در هر یک از حوزه های انسان شناسی، جامعه شناسی و باستان شناسی قابل موشکافی است. این مقاله با تکیه بر یکی از این مبانی نظری مبنی بر ارتباط مستقیم نوع بافت سیاسی اجتماعی جامعه با شهر و فرم آن بحث می کند که زمینه شکل گیری شهر و رشد شهرنشینی در فارس مرکزی در دورة هخامنشی علی رغم ظرفیت های زیست محیطی مناسب آن به دلیل ساختار اجتماعی فارس مرکزی، دستگاه سیاسی سیار هخامنشی و بافت جمعیتی دامدار منطقه فراهم نشده بود. مدارک موجود نشان می دهد رشد و شکوفایی منطقة فارس مرکزی متعاقب تأسیس شاهنشاهی هخامنشی به رغم عملیات ساختمانی بی سابقه در تخت جمشید اساساً در راستای ایجاد شهر و شکل گیری ساختار شهرنشینی نبوده است. نتایج تحقیقات میدانی یک دهة اخیر در دشت تخت جمشید نیز آشکار می سازد که برخلاف تصور کاوشگران این مکان، نه تنها اطلاق عنوان شهر بر این آثار هنوز زود است، بلکه وجود یک چشم انداز شهری را بیش ازپیش به چالش می کشد.

یکی از شهر هایی که جغرافیدانان و مورخان سده های اولیه و میانه ی اسلامی از آن یاد کرده اند و به توصیف آن پرداخته اند، شهر زیز است. زیز از شهر های کوره ی ارّجان بود که در بخش شمال شرقی آن واقع شده بود. بر اساس متون تاریخی این شهر بر مسیر ارتباطی ارجان به اصفهان واقع شده بود و منبر و جامع داشت. هدف پژوهشی که نتایج آن در نوشتار حاضر ارائه گردید، تعیین موقعیت جغرافیایی و شناسایی محل دقیق شهر زیز است. در این تحقیق که به روش توصیفی-تحلیلی انجام یافت، تلاش بر آن بود تا با تحلیل مقایسه ای نتایج مطالعات میدانی و داده های اسنادی (منابع مکتوب) به این پرسش پاسخ گفته شود که کدام محوطه یا محوطه های باستانی بقایای شهر زیز را در خود جای داده است؟ نتایج به دست آمده از داده های میدانی و بررسی های باستان شناسی و واکاوی متون تاریخی، موقعیت جغرافیایی شهر زیز را در شهرستان کنونی بویراحمد، در ناحیه زیز با محوطه ی «زیزِ نسه» مطابقت می دهند.

یکی از مضامین پرکاربرد در هنر شرق باستان، صحنه های نمادین اعطای مقام پادشاهی از سوی خدایان است که جایگاه والای مقام پادشاهی و تأیید آسمانی پادشاه یا به عبارتی رابطه ی قوی دین و سیاست را نشان می دهد. این صحنه ها در آثار هنری ایران باستان نیز مکرر به چشم می خورند. مقاله ی پیش رو با تکیه بر ملاحظات سیاسی و مسائل تاریخی، علل و زمینه های توجه پادشاهان ایرانی به این رسم را بررسی می کند. تحلیل ها نشان می دهد که هخامنشیان در مواجهه با مردمان شرق باستان؛ اشکانیان در مواجهه با یونانیان؛ و ساسانیان در مواجهه با کوشان ها و رومیان، از زبان هنری برای تبلیغات خود بهره گرفته اند و صحنه های تاج ستانی از خدایان یکی از مهم ترین آن ها بوده است. این تبلیغات در میان رعایا و رقبای داخلی پادشاهی نیز کاربرد داشت. بنابراین برخی از پادشاهان ایرانی مانند داریوش یکم هخامنشی، اردشیر بابکان و خسرو دوم ساسانی که در مشروعیت سلطنت آنان تردیدهایی اساسی وجود داشت، بیش از همه به این صحنه ها روی آورده اند. از این رو، صحنه های تاج ستانی از ایزدان در هنر ایران باستان به رغم جلوه ی ناپسندی که در نظرگاه دین زردشتی داشت، به سنت های باستانی پادشاهی تعلق داشته و به معنای دگراندیشی یا بدعت گرایی پادشاهان نیست.

موضوع این پژوهش بررسی معماری صخره ای بر اساس الگوهای تدفین دوره ساسانی است. در این دوره در راستای عمل به دستورات و فرامین دین زرتشت، ازآنجایی که خاک یک عنصر مقدس به حساب می آمده، برای جلوگیری از آلوده شدن آن با جسد مرده، انجام امور تدفین به صورتی غیر از شیوه خاک سپاری اهمیت یافته است. جهت بررسی این موضوع، علاوه بر انجام بررسی ها و مطالعات میدانی، در متون نظری به پژوهش های قبلی انجام شده در این زمینه استناد و چارچوب نظری این پژوهش بر همین مبنا تنظیم شده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه استودان ها و دخمه های اطراف شهرستان شوشتر است که بالغ بر 130 عدد می باشند و با توجه به اینکه همه این آثار موردمطالعه قرار گرفت، از شیوه تمام شماری استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که اعتقادات روحانیون زرتشتی در چگونگی انجام دومرحله ای تدفین و انتخاب الگوی «معماری صخره ای» نقش داشته و بیشتر از سایر شیوه های تدفین دوره ساسانی موردتوجه قرار گرفته است. بدین معنی که شاخص های معماری ازجمله دخمه گذاری، شیوه طاق زنی در بخش ورودی استودان ها و کتیبه هایی که به خط پهلوی ساسانی در کنار این آثار قرار گرفته است، با متون مذهبی و معماری تدفینی مطابقت دارد.

مقاله ی پیش رو بر اساس مدارک اداری کاوش شده در تپه چغاماران ماهیدشت و همچنین پژوهش ها و کارهای میدانی که پیش تر در این منطقه انجام شده به ارائه ی یک فرضیه در مورد سازمان اداری این محوطه و ماهیدشت در عصر مفرغ قدیم می پردازد. بر اساس این فرضیه، جوامع ساکن منطقه برای سازگاری با شرایط اجتماعی-اقتصادی و سیاسی پایان هزاره چهارم و آغاز هزاره سوم ق. م و در تلاش برای تنوع بخشیدن به شیوه های معیشتی خود یک اقتصاد دوگانه ی آمیخته از کشاورزی و دام پروریِ روستامحور را شکل داده بودند که شامل گروه های کشاورز یکجانشین و گروه های دام پرور کوچ روی بود که می توانستند ضمن بهره گیری از ظرفیت بالای دام پروری منطقه در ساماندهی دوباره ی تجارت منطقه ای و فرامنطقه ای ایفای نقش کنند. سازمان اداری این جوامع می بایست با غیبت گروه های کوچ رو در روستا در بخش هایی از طول سال سازگار می شد، بنابراین یک سازمان اداری اشتراکی شکل گرفت که در آن گروه های مختلف مردم می توانستند تولیدات، مواد غذایی و دارایی های خود را در یک مرکز اداری مشترک ذخیره کرده و در هنگام نیاز به آن دسترسی پیدا کنند، درنتیجه همه ی گروه ها به ویژه گروه های کوچ رو می توانستند از حفظ و کنترل دارایی های خود در روستا اطمینان پیدا کنند. آزمودن این فرضیه نیازمند انجام پژوهش های بیشتر و جامع تر در مورد مدارک اداری پیداشده در این منطقه و همچنین انجام پژوهش های موزه ای و کارهای میدانی است.

بامطالعه عناصر دندانی می توان اطلاعات مفیدی در زمینه رژیم غذایی، وضعیت اجتماعی، اقتصادی و بیولوژیکی جمعیت انسانی گذشته به دست آورد. در این پژوهش به طورکلی 8 نمونه دندان، که چهار نمونه باستانی (مربوط به دوره مفرغ) که از محوطه شهرک فیروزه نیشابور به دست آمده و چهار نمونه دیگر جدید(مربوط به دوره معاصر) از کلینیک بخش ترمیمی دانشکده دندانپزشکی مشهد جمع آوری شد و جهت تعیین مشخصات ساختار شیمیایی مینا با استفاده از آنالیز نیمه کمی عناصر توسط Energy Dispersive X-Ray analysis (EDX) به آزمایشگاه متالورژی رازی تهران ارسال شد. بر اساس آزمایش ها می توان گفت که ساکنان شهرک فیروزه نیشابور در رژیم غذایی خود از غذاهای گیاهی و هم از غذاهای گوشتی استفاده می کردند و البته غذاهای دریایی نیز بخش اندکی از رژیم غذایی آنان را تشکیل می داده است. به طوری کلی بالا بودن عناصر ضروری دندان، کلسیم، فسفر و فلوئور و عدم وجود پوسیدگی بر مینای دندان های عصر مفرغ شهرک فیروزه نشان از سلامت نسبی دندان در آن دوره است و می توان گفت علت اصلی این امر رژیم غذایی مناسب و دسترسی به منابع آب آشامیدنی سالم ساکنین آن نواحی است.

شناسایی و اولویت سنجی مرکزیت (سیاسی) سکونتگاه های قلعه ای دوره قاجار منطقه سیستان نیاز به بررسی عوامل محیطی تأثیرگذار (طبیعی و انسانی) با استفاده از روش ها، تکنیک ها و مدل های متناسب دارد، ازاین رو هدف مقاله حاضر، بررسی و اولویت سنجی معیارها و شاخص های موجود، برای تعیین مرکزیت سکونتگاه های مذکور (9 مورد) با استفاده از مدل «فرآیند تحلیل شبکه» (ANP) است. در این راستا، سؤال پژوهش این گونه طرح می شود؛ که کدام سکونتگاه قلعه ای در دوره قاجار، نقش مرکزیت سیاسی، بیشتری در سیستان داشته است؟ روش تحقیق توصیفی_تحلیلی و تاریخی_تطبیقی و مبتنی بر مطالعات اسنادی (کتابخانه ای) و بررسی های میدانی است. برای تحلیل داده ها از نرم افزارهای ArcGIS و Super Decisions استفاده شد. نتایج نشان می دهد؛ بیشترین امتیاز اولویت سنجی در کل سکونتگاه های قلعه ای مربوط به گزینه «سکوهه» با امتیاز (0. 233) است، از معیارهای «عوامل محیط طبیعی» با رتبه اول در گزینه «شیب نسبی در برابر سیلاب» (0. 388) و کسب رتبه دوم از گزینه «دسترسی به شبکه هیدروگرافی هیرمند» (0. 217) درواقع در این گروه معیاری، بیشترین امتیاز را کسب نموده است، همچنین از معیارهای «عوامل محیط انسانی» با کسب امتیاز اول در گزینه «وسعت سکونتگاه قلعه ای» (0. 473) در جایگاه برتر قرار گرفته است.

یکی از شهر های مهم و معتبر ناحیه ی کرمان در قرون 7-8ه. ق شهر سیرجان بوده است که زیر نظر حکومت محلی قراختائیان و آل مظفر اداره می شد. از این شهر نه تنها در بسیاری از منابع تاریخی سخن به میان آمده، بلکه طی چند فصل نیز کاوش های باستان شناختی در بافت قدیم آن انجام پذیرفته است. در این میان، بیشتر مطالعات باستان شناختی در این شهر، محدود به اوایل دوران اسلامی تا دوره ی سلجوقی بوده و توجه کمتری به قرون میانی و به ویژه قرون 7-8ه. ق آن شده است. ازاین روی، هدف اصلی پژوهش حاضر بر این امر استوار است که جایگاه شهر در قرون 7-8ه. ق بر اساس شواهد تاریخی و باستان شناسی مورد ارزیابی قرار گیرد. این مقاله در روش با رویکرد توصیفی-تطبیقی و تحلیل تاریخی و نیز در گردآورری اطلاعات با بهره گیری از شیوه های اسنادی و مطالعات میدانی درصدد است که به این پرسش پاسخ دهد که مهم ترین تحولات تاریخی و باستان شناسی شهر سیرجان در قرون 7-8ه. ق چیست؟ با توجه به مطالعات انجام شده، مشخص گردید که شهر در فاصله ی قرون شش تا نه هجری از محدوده ی شهر قدیم فعلی چند کیلومتر به سمت غرب جابجا شده و در محدوده ی قلعه سنگ فعلی شکل گرفته و توسعه پیدا کرده است. شهر در این دوره همچنان موردتوجه حاکمان مختلف بوده و به دلیل اهمیت آن سازه های تدافعی مستحکمی دور تا دور شهر ایجاد کرده بودند. هم چنین با توجه به مطالعه ی گونه های متنوع سفال های این دوره ی شهر مشخص گردید که سیرجان همچنان از پویایی اجتماعی-اقتصادی برخوردار بوده و ساکنان آن طیف متنوعی از ظروف سفالین تولیدی منطقه و نیز مناطق گوناگون دیگر را استفاده می کرده اند. این موضوع نشان دهنده ی وجود روابط تجاری گسترده با مراکز شهری مختلف داخلی و احتمالاً خارجی می باشد. ازجمله ی سفال های استفاده شده ی این دوره ی شهر نیز می توان به نمونه های شاخص زرین فام، سلطان آبادی، لاجوردینه و سلادن اشاره کرد.

تحلیل و تفسیر یافته های باستان شناسی و متون تاریخی دوره ساسانی، در برخی موارد به رغم وجود مدارک گسترده نتایج رضایت بخشی به دنبال نداشته است. نقوش گچ بری های آتشکده بندیان درگز ازجمله یافته هایی هستند که به رغم گذشت سال ها از پایان کاوش های باستان شناسی و ارائه گزارش های آن هنوز ابهاماتی در مورد آن باقی است. این نقوش گچ بری، پیرامون تالار ورودی به تصویر کشیده شده اند و شامل صحنه هایی چون شکار، نبرد سواران، پیروزی (غلبه بر دشمن)، مراسم آیینی، معرفی شخصیت ها، تاج بخشی و درنهایت مهمانی ها می شود. درواقع این صحنه ها ماجرای حمله هپتالی ها به ایران در زمان بهرام پنجم و شکست آن ها از ایران را بازگو می کند. در این میان، برخی از صحنه ها و شخصیت های این تالار به طور شایسته و موشکافانه مورد تحلیل و تفسیر قرار نگرفته اند و در مواردی حتی انتسابات متفاوتی در این تفاسیر دیده می شود. لذا این نوشتار با ارائه دلایل متقن و مستند و با استفاده از متون تاریخی و شمایل شناسی، در نقوش گچ بری، به ارزیابی و بازشناسی دوباره برخی صحنه ها و اشخاص تصویر شده پرداخته است و به این ترتیب تصویری روشن تر از یک روایت تاریخی را به دست می دهد.

معدن نمک چهرآباد یکی از معدود معادن نمک باستانی دنیا و تنها معدن نمک شناسایی شده در ایران است که شواهد و مدارکی از استخراج نمک در یک محدوده زمانی طولانی از حدود 500 پیش از میلاد تا عصر معاصر را داراست. طبق پژوهش های میدانی انجام یافته تاکنون در محدوده کاوش شده کوه معدن، فعالیت های معدن کاوی در ادوار هخامنشی، ساسانی، میانی و متاخر اسلام به اثبات رسیده است. پس از کشفیات تصادفی سال 1372 و 1383، تا کنون چندین فصل کاوش و بررسی باستان شناسی در معدن و پیرامون آن انجام یافته است. پژوهش های باستان شناسی نتایج جالب توجهی از تکنیک ها، مراحل و ابزارهای استخراج نمک و ارتباط محوطه های پیرامون با معدن نمک را روشن ساخته است. حفر تونل های عمیق در داخل نهشته های صخره ای نمک در ابعاد و اندازه های مختلف با استفاده از ابزارهای متنوع استخراج در همه ادوار یاد شده با تفاوت در جزئیات بهره برداری، در ناحیه کاوش شده دیده می شود. فعالیت طولانی مدت استخراج نمک و ریزش چند دوره ای معدن، موجب شکل گیری لایه های مختلف آواری، استقرای، معدنی و فرسایشی در بخش های مختلف معدن نمک و پرشدگی بسیاری از تونل های آن شده است. بر اساس مستندات موجود، بیشتر بقایای انسانی مکشوفه، معدن کارانی غیر بومی از دوران هخامنشی و ساسانی بودند که در جریان ریزش چند دوره ای تونل های معدن کشته شده و بصورت طبیعی مومیایی شده اند.

فصل اول پروژه مطالعه باستان شناختی فرهنگ زرتشتیان میبد در اردیبهشت سال 1395 به انجام رسید. در این راستا، به صورتی موازی بررسی معمارانه و مطالعه مردم نگاری در منطقه صورت گرفت که طی آن با توجه به اهداف پروژه و سؤالات پژوهش اجزایی از فرهنگ مادی منطقه موردبررسی قرار گرفت. در اینجا گزارش مقدماتی فصل اول در دو بخش ارائه می گردد. در ابتدا گزارش بررسی معماری ارائه می شود که در آن اهداف بررسی و نتایج مقدماتی آن موردبحث قرارگرفته اند. مطالعه معمارانه در منطقه در راستای روشن کردن الگوهای ساختمان سازی و گونه نگاری معمارانه در نسبت به با شرایط زیستی مردم انجام شد. برای دستیابی به این هدف دودسته کلی از فضا (فضاهای آیینی و فضاهای مسکونی) موردمطالعه قرار گرفتند. بخش دوم گزارشی از مطالعه مردم نگارانه و نتایج آن است. این مطالعه باهدف دستیابی به درکی کلی از تجربه زیستن و شناخت تاریخی مردم محلی از فرهنگ مادی انجام گرفت. بدین منظور با 9 نفر از اهالی محوطه های موردبررسی با توجه به متغیرهای سن، جنسیت و مذهب مصاحبه صورت گرفت. نتایج حاصل از این بررسی مقدماتی برای دستیابی به چهارچوب های اولیه بررسی و مقایسه و تحلیل فصول آینده بررسی در منطقه مورداستفاده قرار خواهند گرفت.

تقارن یک ابزار تحلیلی است که پیرامون شناخت روابط میان فرهنگی و مقایسه ی اشیاء هنری مورد استفاده قرارگرفته و از دهه ی 1900م. در علم باستان شناسی و با مطالعه بر سفال آغاز شده است. فرهنگ های متفاوت (ادوار تاریخی مختلف) اولویت ها و سلایق تقارنی متفاوتی دارند. تغییر فرهنگ در تغییر اولویت های تقارن و یا حضور نوع جدید الگوی تقارن منعکس می شود. هدف از این پژوهش، مطالعه ی تغییر و یا استمرار فرهنگ در ادوار تاریخی تمدن هیتیت بر اساس الگوی تقارن است. پژوهش حاضر با روش مبتنی بر مطالعه ی منابع مکتوب و بررسی مجسمه سازی و نقوش برجسته تمدن هیتیت با رویکرد ریاضی الگوی تقارن نشان می دهد که نخستین نشانه های به کارگیری تقارن در هنر نقش برجسته این تمدن، در دوره ی پادشاهی بزرگ هیتیت بوده است. در این دوره شاهد حضور انواع تقارن انتقالی، دورانی، بازتابی و دوطرفه در نقوش هستیم که به نظر می رسد کاملاً آگاهانه، غیر تصادفی و باهدف مشخصی به کار رفته اند. حضور نوع جدید الگوی تقارن در دوره ی هیتیت جدید احتمالاً نتیجه ی تغییر فرهنگ به دلایل تغییر شرایط زیست محیطی و یا الگوی استقراری است.

در سال های اخیر دو محوطه مهم تاریخی تپه فرودگاه و سنگتراشان در شهر خرم آباد مورد کاوش قرار گرفته اند. اشیای مفرغی با ظرافت و زیبایی بسیار از هر دو محوطه به دست آمده است، تپه فرودگاه در سال 1393 در یک فصل حفاری و محوطه سنگتراشان طی شش فصل از سال 1384 مورد کاوش قرار گرفتند که طی این حفاری ها تعداد کمی اشیای برنزی از تپه فرودگاه به دست آمد ولی در سنگتراشان گنجینه ای عظیم از آثار برنزی به دست آمد. در این پژوهش از هر محوطه تاریخی دو نمونه شی برنزی انتخاب شد و با توجه به هم دوره بودن و نزدیکی مناطق کشف، نتایج حاصل از آنالیزهای انجام شده مورد تجزیه تحلیل و مقایسه قرار گرفت. در مقاله مورد پژوهش با استفاده از روش های میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به دستگاه آنالیز عنصری، متالوگرافی، توموگرافی کامپیوتری و رادیوگرافی پرتو ایکس، نوع آلیاژ، تکنیک ساخت، عناصر و ترکیبات شیمیایی مورد مطالعه قرار گرفت. با توجه به نتایج به دست آمده آلیاژ به کار گرفته شده در همه اشیای مورد مطالعه برنز تشخیص داده شد و با توجه به ریزساختار اشیای مورد مطالعه، استفاده از چکش کاری و تاب کاری در تکنیک ساخت اشیا به کار گرفته شده است.

محوطه ی تاریخی مشکویه که امروزه مشکین تپه نامیده می شود، در بخش شمالی فلات مرکزی بین دو شهر تاریخی ری (در شمال) و ساوه (در جنوب) قرار دارد. با جستجو در منابع تاریخی، روشن شد که مشکین تپه ی امروزین همان مشکویه ی تاریخی بوده که استقرارگاهی در شاهراه خراسان به شمار می رفته است. دو تعبیر برای واژه ی مشکویه می توان در نظر گرفت: الف) مشکویه منطقه ای بوده که شکار آهو و استحصال مشک در آنجا انجام می گرفته است. ب) مشکوی را می توان کاخ یا حرم سرای پادشاه در نظر گرفت. پس از خوانش متون کهن، بررسی روشمند محوطه نشان داد که قطعات سفال و ابزارآلات سفالگری می تواند بقایای یک شهر صنعتی از عصر سلجوقی باشد. کاوش باستان شناسی سال 1387، نشان داد که این شهر کوچک در سده های 5 و 6 ه. ق. سفال های موردنیاز ری و بسیاری از روستاهای این منطقه ی فرهنگی سیاسی را تأمین می نموده است. نگارنده در این نوشتار ساختار، کارکرد و گاه نگاری کوره ی سفالگری کشف شده را مورد تحلیل قرار داده است. این هدف از طریق تحلیل و تفسیر پژوهش های قوم باستان شناسی سفال، خوانش منابع کهن و به ویژه داده های باستان شناختی حاصل از بررسی و کاوش مشکویه تحقق یافته است.