صفه
سال:1399 | دوره:30 | شماره:90 |تعداد مقالات:7

شناخت چگونگی ارتباط بین مسکن و خانواده اساس طراحی مسکنی منطبق با شیوه زندگی بوده و بدون آن، امکان دستیابی به مسکن مناسب ممکن نیست. علیرغم انجام پژوهش های متعدد در بررسی ارتباط بین مسکن و خانواده، مطالعاتی که وجوه و چگونگی این ارتباط را در مروری سیستماتیک مشخص و دسته بندی نمایند، یافت نگردید. هدف این پژوهش مطالعه نظام مندِ ارتباطِ بین مولفه های مسکن و خانواده برمبنایِ تحلیلِ محتوای پژوهش های پیشین، و ارائه مدلی نظری از چگونگی این ارتباط است. جهت حصول این هدف ابتدا با مروری سیستماتیک و با روش نمونه گیری هدفمند، فهرستی اولیه از پژوهش های انجام شده در این زمینه تهیه گردید. برای تهیه این فهرست، جستجوی منابع کتابخانه ای، الکترونیکی و بانک های اطلاعات مقالات علمی، با به کار گیری واژگان کلیدی در پایگاه های معتبر، از سال 1969 تا سال 2018 انجام شد. طی بررسی نهایی، تعداد پژوهش ها به 77 مورد که ارتباط بیشتری با موضوع تحقیق داشتند کاهش یافت. سپس با روش تحلیل محتوا، مولفه های مربوط به مسکن و خانواده استخراج و کدگذاری گردید. پس از آن دسته بندی، تفسیر و تحلیل مولفه ها انجام شده و مدلی نظری از چگونگی ارتباط بین مشخصه های مسکن و خانواده ارائه گردید. نتایج نشان داد که طبق تاکید پژوهش ها، در میان مشخصه های مسکن، انتظام فضا دارای بیشترین میزان رابطه با خانواده بوده، و پس از آن به ترتیب خصوصیات کالبدی، انتظام معنا و قرارگاه های رفتاری در مراحل بعدی قرار گرفتند. از سویی دیگر، از پنج مشخصه اصلی خانواده بیشترین تاکید پژوهش ها بر وجود ارتباط بین مشخصه فرهنگی-اجتماعی خانواده با مسکن بوده، و پس از آن به ترتیب مشخصه های ارتباطی-تعاملاتی، ساختاری، اقتصادی-معیشتی و جمعیت شناختی در مراحل بعدی قرار داشتند. در ادامه با توجه به نتایج بدست آمده مدل نظری ارتباط میان مولفه های مسکن و خانواده ارائه گردید. لازم است جهت ارائه مدل تجربی بررسی میدانی صورت گیرد.

مطالعه ی موردی اصطلاح رایجی در معماری است که هم اشاره به استفاده از پروژه­ های انجام­ شده در گذشته، به مثابه ی پیشینه ی طراحی، دارد و هم اشاره به راهبردی برای تحقیق به شکل عام. از­ این­ رو پرداختن به مسئله ی روش­ شناسی مطالعه ی موردی به طور خاص برای معماران در شکل آموزشی و تحقیقی ضرورت می­ یابد؛ چراکه به سبب رایج بودنش در معماری، همان­ قدر که گسترش سردرگمی در آن می­ تواند باعث ضعف شود، مسلط شدن بر ویژگی­ های خاصِ منطبق بر اهداف معماری، به منزله ی یک رشته ی مهندسی/ هنری، می­ تواند ظرفیت­ های مغفول آن را آشکار و تقویت کند. در این خصوص تاکنون، به دو موضوعِ «نادیده گرفتن مطالعه ی موردی، به مثابه ی ابزار آموزشی نظام­ مند»، و نیز «روشن نبودن مرز کپی­ برداری و برداشت صحیح از آن» پرداخته شده است. در تحقیق حاضر در ادامه ی تلاش­ های فوق، به سنجش فنون رایج در مطالعه ی موردی برای طراحی نزد دانشجویان معماری پرداخته شده است. این کار از دو جنبه ی «وضوح روش­ شناختی» و «نحوه ی تأثیر بر طراحی» صورت گرفته است تا یکی دیگر از ملزومات ساماندهی راهبردی نقش مطالعه ی موردی برای تولید دانش در حوزه معماری تأمین شود. طی این تحقیق، نُه فن رایج شناسایی و در میان چهار حوزه ی اصلی «واضح­ آموزشی»، «واضح­ تحقیقی»، «غیرواضح­ آموزشی» و «غیرواضح­ تحقیقی» موقعیت­ یابی شده­ اند. نتایج نشان می­ دهند که فنون ذهنی و متکی بر هندسه و گرافیک در مقایسه با فنون مقایسه­ ای و متکی بر محاسبه و آزمایش به­ مراتب بیشتر به کار می­ روند. در موقعیت­ یابی این فنون درمی­ یابیم که آن­ ها محدود و بدون پشتیبان کافی نظری هستند و بیشتر به صورت آموزشی و به مثابه یک سرمشقْ محقق شده­ اند تا تحقیقی انتقادی و دگرگونی­ خواه. به نظر می­ رسد که ظاهر ساده ی برخی فنون، به­ علاوه ی دیر آشکار­ شدن عیوبِ آن­ ها، باعثِ تصورِ مسلط بودن و استفاده ی شایع از آن می­ شود؛ ضمن آنکه خطای غیرمفید پنداشتن آن­ ها نیز می­ تواند به جای تلاش بیشتر برای یادگیری، باعث حذف و خروج کلی آن­ ها از چرخه ی فنون شود.

امروزه معماری سبز، با هدف کاهش مصرف منابع، حفظ محیط زیست، و ارتقای سلامتی انسان، یکی از مهم­ ترین و ضروری­ ترین رویکردهای معماری به­ شمار می­ آید که لازم است در ایران بر جنبه ی عملی آن تأکید بیشتری شود. علی­ رغم معماری تاریخی و غنی ایران که تقریباً با معیارهای امروزی معماری سبز مطابقت دارد، اخیراً در کشور پروژه ی موفقی در این زمینه ساخته نشده است. بنابراین «مهمان­ سرای سبز» با هدف ایجاد یک پروژه ی سبز واقعی در یزد با استفاده از تجربیات مدیر پروژه، به­ ویژه در «خانه ی خورشیدی» خود، در قالب یک معماری گلین آغاز شد تا، پس از موفقیت، در آینده نیز ترویج شود. این ساختمان کوچک و ساخته­ شده از خشت­ وگل سیستم­ های تهویه مطبوع مکانیکی ندارد و نیازهای مربوط به آسایش حرارتی در آن از طریق به­ کارگیری استراتژی­ های غیرفعال تأمین می­ شود. همچنین برای اثبات ادعای سبز بودنِ بنا لازم بود ارزیابی گردد که برای این کار، گسترده­ ترین استاندارد جهانی ساختمان سبز (LEED) انتخاب و چک­ لیست مفصلی با نام “ LEED v4 for Building Design & Construction: Homes and Multifamily Low rise” تحت این استاندارد از سوی نگارندگان ترجمه و اطلاعات مورد نیاز در آن وارد شد؛ که درنهایت، دستیابی پروژه به 67 امتیاز پس از ارزیابی، بیانگر سطح بالای طراحی سبز آن بوده و درنتیجه­ ، فرضیه ی تحقیق (نشان نقره) با نتیجه­ ای بهتر (نشان طلا) به اثبات رسید. در این مقاله بر معرفی پروژه، استراتژی­ های غیرفعال به کار گرفته­ شده، شاخص­ های طراحی سبز، و همچنین عرضه ی اسناد و مدارک ارزیابی با «LEEDv4» و نشان دادن چگونگی کسب امتیازات سعی شده است.

بافت تاریخی کاشان که از حدود نیم قرن پیش دچار فرسودگی و افت ارزش شده بود، در سال­ های اخیر با تحولات جدیدی روبه­ رو شده است. خانه­ های قدیمی فرسوده و گاه متروک توجه سرمایه­ گذاران خصوصی را جلب کردند و موج خرید و مرمت آن­ ها شروع شد. این خانه­ ها اغلب بعد از مرمت تبدیل به هتل­ های سنتی (بوتیک هتل) و یا سایر کاربری­ های مرتبط با گردشگری شدند. هدف از این پژوهش ارزیابی اثرات سرمایه­ گذاری­ های جدید و تغییرکاربری خانه­ های قدیمی کاشان از دیدگاه اجتماع محلی است. محله ی پشت عمارت، به مثابه ی نمونه­ ای از محله­ های قدیمی کاشان، که این فرایند در آن صورت گرفته، انتخاب شده است. اطلاعات لازم از طریق مصاحبه با اجتماع محلی، شامل ساکنان و کسبه ی محله و نیز شهروندان محدوده­ های جدید مراجعه­ کننده به این محله، جمع­ آوری شده است. یافته­ های پژوهش نشان می­ دهد که اثرات اقدامات سرمایه­ گذاران در ابعاد کالبدی و محیطی، اجتماعی و فرهنگی، و عملکردی و اقتصادی ملموس است. اجتماع محلی سرمایه­ گذاری­ ها را به طور کلی مثبت ارزیابی می­ کنند و از اثرات آن رضایت دارند، با وجود این، تحولات ایجادشده در محله مشکلاتی را در زمینه ی تردد سواره و پارک اتومبیل، از بین رفتن خدمات محلی، و کمرنگ شدن نقش سکونتی محله ایجاد کرده است. به منظور جلوگیری از تبدیل محله به مکانی صرفاً توریستی، انجام اقداماتی از سوی مقامات مسئول برای حفظ سکونت در محله، با مشارکت سرمایه­ گذاران و ساکنان، ضروری به نظر می­ رسد.

موقعیت خاص ایران در خاورمیانه، حضور مداوم تهدیدهای خارجی، و وقوع جنگ­ های متعدد در همسایگی کشورمان ضرورت تمهیدات برنامه­ ریزانه در فضای شهرها برای رویارویی با بحران جنگ را ضروری کرده است. این تمهیدات با عنوان «پدافند غیرعامل» در کشور مطرح گردیده و در سیاست­ های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری، در بخش پدافند غیرعامل، قانون سازمان پدافند غیرعامل مصوب مجلس شورای اسلامی، و دیگر قوانین و مقررات به آن توجه شده است. هدفْ در این مقاله نیز تحلیل یکی از مؤلفه­ های اصلی اجرای تمهیدات مرتبط با پدافند غیرعامل، یعنی ساختار قانونی یکپارچه برای اقدامات پیشگیرانه ی برنامه­ ریزی فضایی در شهر تهران است، تهرانْ محل استقرار بیش از 1500 نهاد دولتی، قوای سه­ گانه، همه ی وزارتخانه­ ها، سفارتخانه­ های خارجی، و مراکز اصلی نظامی و نیز مهم­ ترین قطب اقتصادی کشور است. پرسش­ های این پژوهش این است که چارچوب قانونی موجود کشور تا چه میزان ویژگی­ های ضروری برای پشتیبانی از پدافند غیرعامل در شهرها (با تأکید بر شهر تهران) را دارد؟ و چه فرصت­ ها و بازدارنده­ هایی در این زمینه قابل­ ردیابی است؟ برای پاسخ به این پرسش از دو روش تحلیل دلفی برای ارزیابی مؤلفه­ های ذهنی و روش تحلیل متن برای سنجش مؤلفه­ های عینی سنجش چارچوب قانونی پشتیبان پدافند غیرعامل در شهر تهران استفاده می­ شود. به­ کارگیری فن دلفی در این پژوهش امکان دستیابی به دامنه ی متنوعی از نظرات متخصصان در انتظام­ های گوناگون و نقش­ های حرفه­ ای متفاوت را به منزله ی پشتیبانی برای تحلیل موضوع پیچیده و چندبعدی پدافند غیرعامل فراهم می­ کند. نتایج نهایی تحلیل نشان از این دارد که جامعیت قلمرویی، دگماتیزم حقوقی، زبان روشن، دسترسی همگانی، و تعیین الزامات فضایی کافی فرصت­ های چارچوب قانونی پدافند غیرعامل در شهرهای کشور (با تأکید بر شهر تهران) هستند و نبود الزام و ضمانت اجرایی، نبود جامعیت موضوعی، نداشتن متولی مشخص، کلی بودن، تداخل و یا هم­ پوشانی، و تفسیرپذیری قوانین از کاستی­ های چارچوب­ های قانونی در این زمینه به­ شمار می­ آیند. افزون بر این گرچه در چارچوب­ های قانونی متولی تصمیم­ ها و سیاست­ های پشتیبان پدافند غیرعامل تعیین شده است، تعدد نهادهایی که گاه با وظایف ناروشن و تکراری برای تحقق این تصمیم­ ها شکل­ گرفته­ اند و نیز ضعف در برقراری روابط افقی ضروری میان آن­ ها اثرگذاری و کارآمدی تصمیم­ ها و سیاست­ ها را کاهش می­ دهد.

تهران همواره در معرض آسیب­ پذیری ناشی از رخداد زمین­ لرزه ی احتمالی بوده است. در این میان، سکونتگاه­ های غیررسمی به دلیل ساخت­ وساز بدون ضابطه و بافت فرسوده در کنار معضلات اقتصادی و اجتماعی بیشتر در معرض این آسیب هستند. محله ی فرحزاد یکی از سکونتگاه­ های غیررسمی تهران و مورد مطالعاتی این پژوهش در برابر این مخاطره ی به­ شدت آسیب­ پذیر است. هدف از پژوهش پیش رو بررسی میزان آسیب­ پذیری محله با استفاده از سناریونویسی برای آسیب­ های احتمالی و خسارت­ های ناشی از زمین­ لرزه بر کالبد محله و پیش­ بینی میزان خسارت­ ها و تلفات ناشی از آن است. روش پژوهش توصیفی­ تحلیلی با رویکرد کمّی است. تحلیل فضایی پژوهش با استفاده از نرم­ افزار Arcmap انجام شده است. روش­ های گردآوری اطلاعات نیز شامل مطالعه ی اسناد بالادست در کنار مشاهده و مصاحبه ی اکتشافی با اهالی بوده است. پس از شناخت محله و مطالعه ی آسیب­ پذیری آن، با استفاده از مدل­ های عرضه­ شده برای زمین­ لرزه ی احتمالی در تهران، بدترین حالت ممکن برای محله ی فرحزاد، که وقوع زمین­ لرزه ناشی از لغزش گسل شمال تهران است و بیشترین خسارات و تلفات را بر جای می­ گذارد، در نظر گرفته شده و سناریوی مخاطره برای آن نوشته شده است تا حدود و حجم آسیب­ پذیری و میزان تخریب حدودی ساختمان­ ها، زیرساخت­ ها، و سایر جنبه­ ها مشخص شود. بر اساس نتایج به­ دست­ آمده محله ی فرحزاد با تخریب 65درصدی در اثر زمین­ لرزه ی واقع­ شده و در پی لغزش گسل شمال تهران روبه­ رو خواهد شد که در آن بین 1153 تا 1345 ساختمان آسیب جدی خواهند دید و تلفات انسانی در صورت وقوع زمین­ لرزه در هنگام شب و نبود امدادرسانی به بیش از 500 نفر خواهد رسید.

در این مقاله هدف فهم وجوهی از چیستی فضای «میدان» است که، در بستر زبان فارسی، به مثابه مظهری از زندگی فارسی زبانان، قابل بررسی است، و تحقق این مهم فقط با تعمق در واژه «میدان» و جست وجوی اطوار معنایی آن امکان می یابد. به این منظور، به سراغ واژه نامه های فارسی و متون تاریخی رفته ایم و اطوار معنایی «میدان» را با بهره مندی از فنون حیطه زبان شناسی چون یافتن حوزه های معنایی، کشف روابط مفهومی، و درک استعاره ها جست وجو کرده ایم. با استنباط ریشه ها، معنی ها، ترکیب ها، مفاهیم مرتبط (مترادف و متناظر و متقابل)، و استعاره های «میدان»، این مفهوم را در درون شبکه ای از مفاهیم جای داده و معنادار کرده ایم و به روش تفسیری، چیستی آن را روشنی بخشیده ایم. شبکه مفاهیم «میدان» زمان مند است و با گذر زمان تحول می یابد. با بررسی تحولات این شبکه به جست وجوی تاریخ مفهوم «میدان» پرداخته ایم و در روند تحولات آن مطالعه کرده ایم. مبتنی بر نتایج حاصل شده، «میدان»، به مثابه فضایی عمومی، حوزه های معنایی متعددی را شامل می شود که بر انواع مختلفی از کارکردها و صورت های آن دلالت می کنند و ضمن روشن کردن نقش و غایت «میدان»، از انعطاف این مفهوم خبر می دهند. میدان، در کلان ترین تعبیر، عرصه باز و گشاده ای بوده که مجالی برای رویدادهایی بسیار متفاوت فراهم می آورده است، از خریدوفروخت، به مثابه امری روزمره و دایمی، تا برگزاری مراسم ویژه در ایامی خاص که بزنگاه مواجهه شاه و اعیان با رعایا می شده و سازوکار قدرت را تثبیت می کرده است. «میدان» ظرفی بوده که فرصت نمایاندن و عیان شدن، هنرنمایی، و رقابت را فراهم می آورده و صحنه ای برای نمایش و داوری ترتیب می داده است. بررسی تاریخ این مفهوم، در دل شبکه مفاهیمش، از تحولی حکایت می کند که در تحول صحنه نمایش «میدان» ریشه دارد، وقتی مردم از تماشاچیان نمایش اعیان به بازیگران صحنه تبدبل می شوند و میدان «عرصه اجتماع» ایشان خواهد بود.