مطالعات باستان شناسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)
سال:1399 | دوره:12 | شماره:2 (پیاپی 22) |تعداد مقالات:14

یکی از مهمترین دلایل شکل گیری شهرها در بستر تاریخی آنها، عوامل جغرافیایی آنهاست. شهر تاریخی ترشیز با استناد به منابع تاریخی، از جمله شهرهای مهم دوران اسلامی در خراسان است که با تغییر در مکانش، چشم انداز فرهنگی ولایت ترشیز را با تغییر همراه کرد، تغییر مکانی که باعث جابجایی شهر از بخش غربی به بخش شرقی آن شد. محدوده فرهنگی ترشیز شامل شهرستان های بردسکن، خلیل آباد وکاشمر در جنوب غربی خراسان رضوی است. تا پیش از انتقال شهر تاریخی ترشیز به بخش شرقی (محدوده سیاسی شهرستان کاشمرکنونی) در حدود اواسط قرن 12 هجری قمری، این شهر در محدوده شهرستان امروزی بردسکن واقع بوده است. این پژوهش بر آن است تا با روش تاریخی و تحلیلی آماری، انواع داده های باستان شناسی (شامل استفاده از نتایج بررسی میدانی باستان شناختی منطقه)، مدل های آماری در سیستم اطلاعات جغرافیایی و منابع نوشتاری، پیشنهادی برای مکان شهر تاریخی ترشیز داشته باشد. نتایج بدست آمده از پژوهش با تکیه بر آگاهی های منابع نوشتاری، محوطه های مهم شناسایی شده در بررسی باستان شناختی منطقه و کمک گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (G. I. S) در نهایت محوطه شناسایی شده باستانی فیروزآباد را به عنوان نزدیک ترین گزینه احتمالی برای جای نام شهر باستانی ترشیز نشان داد.

گنبدهای شلجمی شکل ازجمله گنبدهای دوپوسته گسسته به شمار می روند که از اواسط قرن نهم هجری قمری/ پانزدهم میلادی و هم زمان با دوره تیموری در ایران رواج می یابند. در این شکل از گنبدها، پوسته خارجی در زیر قاعده قوس از خط مستقیم منحرف می شود و بدین وسیله تولید شکم دادگی مختصری می کند که در اصطلاح معماری به آن، آوگون گفته می شود. گنبد شلجمی به عنوان بخشی از فرهنگ معماری ایرانی محسوب می شود و معماران این سرزمین این سازه پیچیده را به گونه ای شایسته تا به دوران معاصر مورداستفاده قرار داده اند. درنتیجه به نظر می رسد که این شکل از گنبد، نیازمند یک ارزیابی دقیق پیرامون طراحی، مکانیسم انتقال نیرو و ویژگی های عناصر سازه ای آن باشد. در این مقاله هدف اصلی، نشان دادن نقش آوگون به عنوان عنصری معمارانه در گنبدهای شلجمی شکل است که پیش ازاین، تنها کارکردی زیبایی شناسانه برای آن متصور بوده اند. در پژوهش حاضر، گنبد شلجمی شکل مسجد شاه مشهد، به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. این گنبد در نرم افزار Abaqus شبیه سازی گردید و سپس واکنش آن در برابر بارهای استاتیکی (بار وزن) و دینامیکی (بار زلزله) مورد آزمایش قرار گرفت. به منظور نشان دادن نقش آوگون، مقایسه ای میان این گنبد و گنبدی با تمام ویژگی های معمارانه مشابه، اما بدون آوگون، انجام گرفت. تحلیل موردنظر نشان داد که آوگون، تنها عنصری زیبایی شناسانه نبوده و رواج این شکل از گنبد دلیل سازه ای نیز داشته است. به این صورت که آوگون، از میزان فشاری که نیروی وزن به پایه های گنبدخانه وارد می کند می کاهد.

از میان تولیدات بشری، هنر سفالگری به طور قابل ملاحظه ای بیانگر تفکرات و اندیشه ها و خلاقیت های ذهنی انسان در طول تاریخ بوده است که در این میان، سفالینه های بدون لعاب در دوران اسلامی با کاربرد خاص از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. کاربرد ظروف کروی مخروطی همواره از موضوعات بحث برانگیز در مطالعات سفال دوره اسلامی در قرون میانی بوده است. پراکندگی نظرات ارایه شده در کنار گستره وسیع تولید و بازه تاریخی محدود استفاده از این ظروف از عواملی است که به ابهام در کارکرد این اشیاء دامن زده است. هدف اصلی این مقاله رسیدن به منطقی ترین فرضیه ای است که تاکنون مطرح شده است. به این منظور در مورد مهم ترین فرضیاتی که از حدود یک صد سال قبل توسط محققین در این خصوص ارایه شده است، مطالعه شد و در این میان شش فرضیه مهم تر یعنی: کوزه فقاع، کوزه سیماب، عطردان، قاروره، پرتابه آتشزا و مخزن تولید بخار مورد تجزیه وتحلیل دقیق تر قرار گرفت. بر این اساس و با توجه به شواهد جدید به دست آمده، مشخص شد؛ فرضیه فقاع که نخستین بار توسط آقایان عبدالله قوچانی و مرحوم شهریار عدل مطرح گردیده از استواری و دقت بالایی برخوردار است. در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای می باشد.

شهرستان هوراند در شرقی ترین بخش استان آذربایجان شرقی واقع شده و شاید جز معدود مناطقی از کشور باشد که تاکنون فعالیت های عمده باستان شناختی در آن به انجام نرسیده است. نیک می دانیم مجموعه عوامل زیست محیطی نقشی موثر در ایجاد استقرارهای انسانی در هر دوره زمانی دارند، لذا در باستان شناسی علاوه بر شناخت میزان تاثیر محیط در ایجاد هر استقرار، میزان انطباق استقرارها با شرایط محیطی حاکم را باید بررسی نمود. یکی از روش های بررسی انطباق استقرارها با شرایط محیطی در مطالعات باستان شناسی مطالعه و تحلیل الگوی استقراری است که به بررسی شکل گیری محوطه های باستانی در بسترهای محیطی می پردازد. با توجه به موقعیت جغرافیایی و قابلیت های زیست محیطی منطقه، ضروری است که بدانیم کدام عوامل محیطی در ایجاد، تداوم و یا متروک شدن محوطه ها تاثیر داشته و نحوه برخورد انسان با محیط خود در انتخاب شیوه زندگی چگونه بوده است. در راستای این مهم، 42 استقرار شهرستان هوراند که دربرگیرنده آثاری از عصرمفرغ هستند، با نگرش تعیین الگوهای استقراری بر اساس متغیرهای محیطی مورد مطالعه قرار گرفتند. در این پژوهش از طریق روش توصیفی-تحلیلی و روش آماری استنباطی از جمله تحلیل خوشه ای و با استفاده از نرم افزارهای SPSS, ArcGIS نحوه توزیع محوطه های باستانی نسبت به متغیرهای طبیعی بررسی گردید. الگوی مکان گزینی محوطه ها در ارتباط با منابع زیست محیطی نشان می دهد که الگوی استقراری عصرمفرغ شهرستان هوراند مشابه الگوی استقراری امروزی بوده و همواره تحت تاثیر شرایط زیست محیطی دو الگوی استقراری کشاورزان یکجانشین و دامداران کوچ نشین در منطقه مشاهده می شود.

تپه بالان یکی از پنج تپه باستانی است که در سال 1394 در راستای پروژه نجات بخشی سد سردشت کاوش شد. از مجموعه ترانشه های کاوش شده فصل اول بیش از 900 قطعه سفال شاخص یافت شد که همگی آنها برای این پژوهش انتخاب شدند. اهمیت سفال های این محوطه به دلیل تک دوره ای بودن آن است. هدف اصلی از نگارش این مقاله معرفی و طبقه بندی سفال های اشکانی تپه بالان است. بر این اساس، در این پژوهش سفال های اشکانی به دست آمده از تپه بالان بر مبنای خصوصیات فنی، ظرافت و شکل آنها مورد طبقه بندی و گونه شناسی قرار گرفتند. روش به کار رفته به این صورت بوده است که ابتدا تمامی سفال های شاخص فصل اول کاوش مستندنگاری شدند، سپس شکل های سفالی این محوطه با محوطه های زاگرس مرکزی، شمال غرب و بین النهرین مقایسه شد و شباهت هایی بین آنها دیده شد. برای درک بهتر، شکل های سفالی در یک چهارچوب منطقی و با در نظر گرفتن شاخصه هایی همچون قطر دهانه، ارتفاع و شکل لبه ها دسته بندی شدند و برای نام گذاری آنها از حروف لاتین استفاده شد. مطالعه انجام شده نشان داد که شکل های A و B بیش از 60% مجموعه را به خود اختصاص داده است. خصوصیات ظاهری و فنی، آنها را در زمره ظروف با کاربری ذخیره قرار می دهند. اشکال F و B از نوع سفال های بومی و اشکال A و E با بعضی از شکل های سفالی محوطه های زاگرس مرکزی قابل مقایسه هستند.

صنعت شیشه گری از فنون و دانش های قدیمی در ایران پیش از اسلام بوده که در دوران اسلامی همچنان تداوم یافته است. این پژوهش به مطالعه ظروف شیشه ای دوران اسلامی موزه های هگمتانه و آرامگاه بوعلی سینا همدان می پردازد. اشیاء شیشه ای نگهداری شده در این دو مجموعه از حفاری های غیرمجاز بدست آمده و تاکنون هیچ گونه پژوهشی بر روی این ظروف انجام نشده است. روش پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی است و بر اساس مقایسه با اشیاء موزه ای و مطالعات کتابخانه ای تاریخ گذاری شده است. مطالعه و مقایسه های این ظروف نشان می دهد که در سه دوره زمانی قابل تاریخگذاری هستند. گروه اول، مربوط به سده اول و دوم ه. ق، گروه دوم، در سده سوم تا پنجم ه. ق و گروه سوم، مربوط به سده های ششم و هفتم ه. ق هستند. از نظر کاربرد این اشیاء به سه گروه ظروف کوچک (ویژه مواد دارویی یا آرایشی)، ظروف حجامت و صراحی ها قابل تقسیم بندی هستند. پرسش های اساسی این است که: اشیاء مورد مطالعه قابل مقایسه و تاریخگذاری با سایر اشیا مکشوفه از کاوش های علمی هستند؟ محل تولید نمونه های مورد مطالعه کجاست؟ و کاربرد آنها چه بوده است؟ تمام ظروف مورد مطالعه، قابل مقایسه با سایر ظروف شیشه ای مجموعه های داخل و خارج کشور که مربوط به دوران اسلامی بوده و از کاوش های علمی بدست آمده، گاهنگاری و مقایسه شده است. با توجه به اینکه بیشتر نمونه ها با یافته های نیشابور قابل مقایسه است، نیشابور به عنوان یکی از مراکز تولید این اشیاء مورد توجه است که احتمالا به عنوان کالای صادراتی به غرب فلات ایران ارسال شده باشند.

باستان سنجی و آنالیز عنصری شیشه های باستانی در تعیین نوع شیشه، فن آوری و مواد سازنده و همچنین زمان ساخت آن، کاربرد دارد. در مقاله فوق، نتایج آنالیز عنصری تعدادی از شیشه های سده های 3 و 4 ه. ق که در مخزن موزه ملی ایران نگهداری می شود؛ ارایه شده است. این نمونه ها با نگاهی به پراکندگی جغرافیایی انتخاب شده تا بتوان میزان تغییرات ایجاد شده در ترکیبات شیشه را به صورت محلی در این بازه زمانی تحلیل کرد. نمونه های آنالیز شده ظروف شیشه ای در اشکال متنوع با رنگ های سبز، آبی و زرد حاصل از کاوش های باستان شناسی است. آنالیز عنصری آن ها به روش میکروپیکسی انجام و عناصر اصلی و کم مقدار تشکیل دهنده نمونه ها اندازه گیری شده است. سنجش و تحلیل شیشه گری این دوره علاوه بر نمونه های مذکور با نمونه های ایرانی موزه کرنیگ که توسط رابرت بریل مورد مطالعه قرارگرفته و همچنین با شیشه های هم عصر خود همچون فسطاط در مصر و قصر الحیر در سوریه مقایسه شده است. نتایج نشان می دهد، نوع شیشه های به دست آمده در تمام مناطق یاد شده، از نوع سیلیکا سودا آهکی است. میزان اکسیدهای منیزیم و پتاسیم تمام این نمونه ها، به غیر از نمونه شماره 10و 17 بیشتر از 5/2 درصد است، لذا منبع تامین اکسید سدیم، خاکستر حاصل از گیاهان بوده است. نمونه شماره 10 که از هفتوان تپه به دست آمده از نوع ناترونی بوده که بیشتر از مناطق مدیترانه شرقی به دست آمده است. شیشه گران این دوره از اکسیدهای فلزی مانند اکسید منگنز، آهن، مس و کبالت، به عنوان عامل رنگ زا یا بی رنگ کننده استفاده کرده اند.

سفال یکی از شواهد فرهنگی است که تحولات آن در اعصار مختلف از شاخص های مهم باستان شناختی به شمار می رود. سفال را می توان از منظر های مختلفی مورد بررسی قرار داد ویژگی های ظاهری نظیر فرم، شکل، رنگ، تزیینات از یک سو و تکنولوژی تولید سفال از سوی دیگر با گذر زمان متحول شده است. در این پژوهش با مطالعه تکنولوژیکی سفال های به دست آمده از کاوش سال 1387 تپه سگزآباد دشت قزوین که یکی از محدود مناطق استقراری کاوش شده در فلات مرکزی ایران است، چگونگی دوره گذر از عصر مفرغ به عصرآهن مورد بررسی قرارگرفته است. در این بررسی برای تعیین ترکیب شیمیایی سفال ها، تجزیه عنصری یک مجموعه سفال که شامل سفال های شاخص هر دوره است با استفاده از روش آنالیز عنصری ICP و مقایسه آماری داده های حاصل از اندازه گیری 40 عنصر که شامل عناصر اصلی، عناصر جزیی و عناصر کمیاب است میزان همبستگی یا عدم همبستگی این سفال ها تعیین گردید. مقایسه نتایج به دست آمده از تحلیل سفال ها نشان می دهد که کلیه سفال ها تولید محلی بوده و از خاک همان منطقه در اعصار مختلف برای ساخت سفال استفاده شده است و به نظر می رسد که گذار از تولید سفال های عصر مفرغ و آهن ناشی از تغییرات تکنولوژیکی است تا تولید سفالی با ترکیبات خاک جدید و می توان اذعان داشت تکنولوژی سفال گری در این دو دوره از سازماندهی خاصی برخوردار بوده و از تولید خانگی فراتر رفته است.

در دوره ساسانی آثار هنری بی شماری توسط هنرمندان خلق شده است که شامل انواع نقوش می باشد که در این پژوهش به بررسی نقوش حیوانی به دو صورت 1-جانوران حقیقی 2-جانوران اسطوره ای وترکیبی و پی بردن به مفاهیم نمادین و اسطوره ای هر کدام می پردازد وسوال اصلی پژوهش این است که از کدام جانوران به صورت حقیقی و یا اسطوره ای و ترکیبی در نگارکندها و گچبری ها و مهرها استفاده شده و مفاهیم نقوش هریک در دوره ساسانی چه می باشد و هرکدام از این نقوش در کدام یک از این سه آثار هنری وجود دارد؟ هدف پژوهش به دست آوردن مفاهیم نمادین و اسطوره ای و دسته بندی کردن این حیوانات در سه نوع آثار نگارکند، گچبری و مهرهای دوره ساسانی می باشد. در نتیجه پژوهش به صورت جدولی درآورده شده است که نشان می دهد این نقشمایه ها با مفاهیم نجومی، کیهانی، زرتشتی و اساطیر ایرانی ارتباط دارند. به کارگیری نقوش جانوری متعدد به خاطر تجلی نویدها و نعمت های زندگی بوده است که به شکل استعاره های بصری توسط هنرمند بیان شده است و هنرمند دوره ساسانی در نقش های نمادین تمایلی به بیان واقعیت موجود ندارد بلکه هدفش پرداختن به پس پرده است. به طور کلی هرچه از زمان باستان به اواخر دوره ی ساسانی نزدیک تر می شویم، تعداد آثار با نقش مایه ی جانوران ترکیبی و نیز از جنبه خداگونه بودن آن ها کاسته می شود و بیشتر با اساطیر ایرانی پیوند می یابند. تصویرپردازی در هنر ساسانی با توجه به دیدگاه در ایران باستان اهمیت خاصی می یابد.

حکومت اشکانیان هند حکومت چندان شناخته شده ای نیست. از این دولت در تاریخ اساطیری و در کتب تاریخی صدر اسلام نامی برده نشده است. آنان بر قلمرویی که پیش از آنها هند و یونانی ها و سپس هند و سکایی ها حکومت می کردند، غلبه یافتند. بیشتر دانش ما درباره این حکومت بر پایه مطالعات سکه شناسی استوار است. هدف از نگارش این مقاله مطالعه تحلیلی تاریخ حکومت اشکانیان هند و ارتباط سیاسی این حکومت با حکومت اشکانیان ایران است. روش پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی است و تلاش شده تا با تکیه بر منابع سکه شناسی و بررسی تحقیقات و پژوهش های تاریخی، ابهامات و پیچیدگی های حکومت اشکانیان هند مورد توجه قرار گیرد. نتایج مطالعه نشان داد که اشکانیان هند از نظر سیاسی از اشکانیان ایران مستقل بوده و اگر چه در ظاهر روابط خصمانه ای بین دو حکومت مزبور وجود نداشته است؛ با این حال حاکمان اشکانی ایران، اشکانیان هند را به مثابه مزاحمی در قلمرو خویش می دیده اند. همچنین در توالی شاهان اشکانی هند با توجه به مدارک سکه شناسی می توان ترتیب زیر را در نظر گرفت: گوندوفر (همزمان با اورتاگون و گودا)، ابداگاسس، پاکور، سنابارس اول، دوم و سوم، شاهان دیگری به نام پارهاس و سمارا که فقط نامی از آنها بر سکه ها موجود است.

تحلیل عنصری مواد تشکیل دهنده اشیاء باستانی اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد مواد اولیه و تکنیک ساخت آن ها به دست می دهد. آنالیز با باریکه یونی یک روش غیرمخرب، سریع و بس عنصری می باشد که برای شناخت هویت و ماهیت اشیاء باستانی همانند سفال در کنار سایر روش های باستان سنجی توصیه می شود. فعالیت های باستان شناسی در مجموعه دستکند زیرزمینی تپه قلعه رباط آغاج در شهرستان خمین، منجر به شناسایی تعداد زیادی قطعات سفال زرین فام گردید که شناخت پیرامون چیستی ماهیت و تجزیه عنصری آن ها و همچنین تشخیص منشا تولید این سفال ها از سوالات این پروژه پژوهشی است. در راستای پاسخگویی به این سوالات، در این تحقیق آنالیز پیکسی (PIXE) تعداد 25 نمونه سفال زرین فام یافت شده در این مجموعه دستکند زیرزمینی انجام گردید. از شتاب دهنده واندوگراف با باریکه پروتون 2MeV برای بمباران نمونه ها استفاده شد. آشکارساز دقت بالایSi Li) با قدرت تفکیک 170KeV برای جمع آوری پروتون های پس پراکنده شده در زاویه 135 درجه نسبت به باریکه فرودی به کار برده شد. نمونه ها، باریکه پروتون و آشکارساز در محفظه برهم کنش با خلا 10-5Torr قرار گرفتند. در ابتدا با مقایسه با کاشی های زرین فام مناطق دیگر ماهیت عنصری نمونه ها بررسی و سپس نتایج بدست آمده با مقادیر عنصری کاشی های مناطق کاشان، ری و تخت سلیمان مقایسه شدند که بیشترین تطابق با نمونه های تولیدی کاشان مشاهده گردید.

در جغرافیای باستان شناسی ایران، شرق فارس، دره های فسا و داراب را در بر می گیرد. مطالعات باستان شناسی در این حوزه ابتدا با بررسی های گذرا و کاوش های شتابان استین در سال 1934 آغاز شد. چند دهه بعد، نخستین بررسی متمرکز در شرق فارس در سال های 72-1971 م. به دست میروشیجی انجام شد، اما مواد فرهنگی آن هیچ گاه بصورت جزیی مطالعه نشد. به همین دلیل، فرهنگ های پیش از تاریخ شرق فارس، مبهم و ناشناخته بود. بنابراین، به منظور درک تحولات فرهنگی این حوزه، ابتدا مواد بررسی میروشیجی بازبینی و مطالعه شد و سپس برای شناخت فرهنگ های هزاره های چهارم و سوم پ. م این منطقه، تپه وکیل آباد در دشت فسا کاوش گردید. ترکیب نتایج بررسی میروشیجی و کاوش مذکور، چارچوب مناسبی از پیش از تاریخ این منطقه ارایه داد. حوزه شرق فارس، پس از دوره بکون تا دوره کفتری، یک روند فرهنگی کمابیش محلی را تجربه می کند. سفال های محلی این بازه زمانی شامل وکیل آباد، ضحاک، جوزجان، رودبال و گلیان است. تحلیل الگوهای استقراری این حوزه بیان گر کاهش شمار استقرارها در دروه وکیل آباد/ لپویی و با شدت بیشتر در نیمه دوم هزاره چهارم و نیمه اول هزاره سوم پ. م است. این کاهش استقرارها شاید نشان دهنده تحول شیوه معیشت بخش بزرگی از جامعه، از کشاورزی به دام پروری بر پایه کوچ روی باشد. به نظر می رسد الگوهای استقراری پیش از تاریخ شرق فارس همانند حوضه رود کر بوده، اما در دوره بانش، حوضه رود کر در ارتباط با سرزمین پست شوشان به تحولات سیاسی و اجتماعی پیچیده ای دست یافت و شرق فارس به منطقه ای حاشیه ای با جمعیت یکجانشین محدود، تبدیل شد.

منطقه سرپل ذهاب در غرب زاگرس مرکزی و استان کرمانشاه، منطقه ای مرزی میان ارتفاعات زاگرس و دشت های پست میانرودان است و اصلی ترین راه شرقی-غربی زاگرس مرکزی (شاهراه خراسان بزرگ) از آن عبور می کند؛ به عبارت دیگر پس از عبور شاهراه خراسان بزرگ از سرپل ذهاب وارد دشت قصرشیرین و در امتداد رود دیاله وارد عراق می شود. همین وضعیت جغرافیایی باعث شده که این منطقه برای مطالعات باستان شناسی بسیار جذاب باشد؛ چراکه می توان بازتابی از رخدادهای تاریخی و فرهنگی در طی دوره های مختلف را در این منطقه مشاهده کرد. بنابراین در این مقاله با توجه به موقعیت راهبردی این منطقه در مطالعات باستان شناسی زاگرس مرکزی و همچنین میانرودان، به عنوان منطقه ای مرزی میان دو حوزه ی فرهنگی مهم در باستان شناسی خاور نزدیک، تلاش شده با استفاده از منابع تاریخی، مهرها و اثر مهرها تصویری روشن از این منطقه همزمان با دوره ی اکد در میانرودان ارایه دهیم. با توجه به افزایش شگفت انگیز متون در این دوره، اطلاعات ارزشمندی در مورد جایگاه این منطقه در دوره ی اکد در دسترس است که به آن ها خواهیم پرداخت. مطالعات ما نشان می دهد احتمالا برخی از مهرهای اکدی در حال به تصویر کشیدن ارتفاعات زاگرس مرکزی، شاهراه خراسان بزرگ و سرپل ذهاب به عنوان دروازه ورود به زاگرس و مرکز فلات ایران هستند.

عصر مفرغ متاخر و آهن I از نظر فرهنگی نشانگر تحولاتی بسیار مهم در ساختار فرهنگ مادی و معنوی مردمان ساکن فلات ایران است. شناخت و استفاده از آهن در این دوره به مثابه کشف عظیمی بود که در تمام زوایای زندگی بشر آن روز سایه افکند. زمینه های ایجاد امپراطوری های گسترده در پی این دوره بر پایه های جامعه ای استوار گشت که با سپری کردن عصر آهن، پتانسیل جهانی شدن یافته بود؛ لذا می توان این برهه را دوره آغاز تاریخی ایران نامید. یکی از شاخص ترین و مهم ترین محوطه های نشانگر این تحولات در شمال غرب ایران، محوطه باستانی شهریری در مشکین شهر استان اردبیل است که در طی بررسی های چالز برنی شناسایی شده و طی سه فصل کاوش باستان شناختی طی سال های 1382، 83، 84 به سرپرستی نگارنده (علیرضا هژبری نوبری) با هدف شناسایی فرهنگ های عصر آهن حوزه شرقی شمال غرب ایران مورد مطالعه قرار گرفت. در این محوطه می توان شاخصه های فرهنگی عصر آهن حوضه شرقی شمال غرب را در بستر فرهنگی پیوسته ای مطالعه نمود. وجود قلعه ی استحکاماتی با بهره گیری از موانع طبیعی دفاعی، گورستان پراکنده در اطراف محوطه و فضای آیینی همراه با سنگ افراشت های انسان ریخت از مهمترین قسمت های شناخته شده ی حاصل از کاوش های باستان شناختی محوطه شهریری می باشد. نتایج مطالعات انجام یافته در قلعه شهریری نشان می دهد که شکل گیری محوطه از اواخر دوره مفرغ میانی و مفرغ متاخر بوده و نمود باستان شناسی این دوره معبد اولیه و استقرار های کوچ نشینی است. توسعه محوطه در دوره آهن بوده و نمود باستان شناسی آن قلعه استحکاماتی، معبد شهریری و گورستان وسیع می باشد.