پژوهش های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)
سال:1399 | دوره:10 | شماره:40 |تعداد مقالات:9

مبحث حجیت ظن مطلق در عصر غیبت از موضوعات کاربردی است که دراجتهاد و استنباط احکام نقش بسزایی دارد و به مثابه معرکه الاراء دربین اصولیین از زمان های سابق بوده وهست، و از آنجایی که این مسیله برزخ میان کلام و اصول فقه است، ضرورت ایجاب نمود که مبانی کلامی این مسیله در اصول فقه به جهت تقویت حجیت ظن مطلق واکاوی شود؛ ازاین رو این نوشتار با بررسی سه مبنا از مبانی مهم کلامی، یعنی حسن و قبح عقلی، جامعیت اسلام و جاودانگی احکام اسلام در صدد تحلیل و تطبیق آن با حجیت ظن مطلق در علم اصول فقه بوده و با روش توصیفی-تحلیلی که این در این نوشتار دنبال شده، دستاورد آن عبارت است از حجیت بی قید و شرط ظن مطلق، بویژه در زمانی که دست امت از امام معصوم کوتاه است و ما در زمان انسداد به سر می بریم. .

تحقیق و واکاوی در خصوص آفرینش جهان، از مسایلی است که همواره ذهن حکما و متکلمین را به خود معطوف کرده است. فلاسفه معتقد به نظام فیض بوده و هندسه جهان را مبتنی بر قاعده «الواحد لا یصدر عنه الا الواحد» ترسیم کرده اند و معتقد به واسطه های فیض در جهان آفرینش می باشند. اما متکلمین اسلامی در برخورد با نظام فیض حکما به دو گروه تقسیم شده اند: گروهی موافق نظام فیض حکما بوده و گروهی نیز مخالفت خویش با نظام فیض حکما را ابراز نموده اند. از بین متکلمین اسلامی مخالف، فخر رازی، سرسخت ترین مخالف نظام فیض حکما به شمار آمده که انتقادات جدی به اصل نظام فیض حکما و مبانی آن وارد کرده است. در مقاله حاضر به بررسی نظام آفرینش جهان از منظر فخر رازی پرداخته می شود و دلایل فخر بر نقد نظام فیض حکما و مبانی آن عنوان می گردد. در نهایت نظر مختار فخر رازی در باب مراتب هستی، که عبارت از صدور بی واسطه تمام مخلوقات عالم از ذات اقدس الهی می باشد با توجه به مبانی مورد پذیرش وی تبیین می گردد و طبقه بندی موجودات، مطابق دیدگاه خاص فخر تشریح می شود. روش کار در مقاله حاضر توصیفی-تحلیلی می باشد.

آشنایی با زیبایی های یک محصول ادبی با بررسی ویژگی های نحوی، بلاغی و واژگانی آن ممکن می باشد. قرآن کریم با زیباترین تعییرات و ترکیبات ادبی دربرگیرنده دلالت های وسیعی از معانی و مفاهیم بوده که با بررسی وجوه و حالت های مختلف اعرابی و معنایی آن، می توان بر معانی پوشیده و مستور موجود در آن دست یافت. این پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیلی گردآوری شده، به دلالات و انواع آن و همچنین به مصادیق مختلف دلالت های نحوی درتغییرات معنایی پرداخته و با مثال های متعدد قرآنی موضوع و اهداف مدنظر را به چالش کشانده است. ازجمله یافته های این پژوهش، توجه به معنا در نسبت به الفاظ قرآنی و تغییرات معنایی بیشتر دراسم ها در نسبت دو نوع دیگر یعنی افعال و حروف معانی است. با علم به این مساله که بیشترین تغییرات معنایی در انتهای جملات محقق گردیده است.

مولوی با اشعار شورانگیز خود ندای عاشقی سر داده است و پیشرو عشق در ادب فارسی است. عشق نیروی عظیمی است که در جان مولانا رسوخ می کند. عقل و عشق از مباحث بسیار مهم در مثنوی مولاناست. بررسی عقل و عشق در مثنوی مولوی در خور توجه است. حکیمان می گویند امتیاز انسان به عقل است اما عرفا امتیاز انسان را به عشق می دانند. در این مقاله کوشش می شود نظر مولوی درباره عقل و عشق و رابطه آن دو بررسی شود. مولانا نه تنها عقل ستیز نیست، بلکه بهترین ستایش ها را از عقل به دست داده و مخالفت او با عقل فلسفی است. اما از آن جا که این نعمت الهی در دست عده ای عامل اختلاف بین مردم شده و به جای راهنمایی و هدایت آن ها خود ابزار تباهی جامعه گردیده است، با آن به ستیز برخاسته و در واقع عقل ستیزی او نوعی واکنش اجتماعی و حاکی از یک نظام اندیشگی والاست که می خواهد عقل را از بند نفس خلاص کند در این مقاله، با تکیه بر مثنوی معنوی مولوی، جایگاه عقل و عشق به شیوه کتابخانه ای مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.

اساسی ترین پرسش اخلاق این است که: "چه کاری خوب است؟ ". سه پاسخ بنیادین به این پرسش در سه مکتب وظیفه گرا، نتیجه گرا و اخلاق فضیلت طبقه بندی شده است. از میان این سه گونه ی اخلاق، اخلاق فضیلت در دوره مدرنیسم مورد توجه پژوهش گران و اندیشمندان اسلامی و غیراسلامی بوده و به عنوان یک دیدگاهی فراتر از دو دیدگاه رایج (وظیفه گرا و نتیجه گرا)، مورد تدقیق دقیق قرار گرفته است؛ می توان گفت اخلاق فضیلت نظریه ای غالب نزد امام علی (ع) و عارفان است. برای مثال آنجا که امام (ع) در نهج البلاغه، حکمت 32 نقل شده: " فاعل الخیر خیر منه، و فاعل الشر شر منه (شهیدی، 1378، ص122). و نیز در حکمت 198"و چون گفته ی خوارج را شنید که حکومت جز از آن خدا نیست، فرمود: سخن حقی است که بدان باطلی را خواهند. (شهیدی، 1378، ص420). که مصداق اخلاق فضیلت می باشد. در این نوشتار تحقیقی شاخصه های فضیلت گرایی با بخشی از نظام اخلاقی نهج البلاغه مقایسه و فضیلت گرایی از منظر آن حضرت مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت مشخص گردید وظیفه گرایی و نتیجه گرایی آن حضرت با آنچه در فلسفه مدرن شناخته می شود متفاوت است و از گفته های ایشان چنین استتناج می گردد که رویکرد اخلاق فضیلت گرا به نظر ایشان نزدیک تر است.

هدف از این تحقیق بررسی سطوح مرجعیت معرفتی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیهاست. حضرت زهرا (س) به دلیل برخورداری از شان ولایت و عصمت، بسان نردبان ذو مدارجی که به عرش الهی متصل است، مقیمان درجات مختلف وجودی را از زلال علمی خویش به حسب درجه و رتبه ای که دارند، بهره مند می نماید. این بهره مندی از ادنی مرتبه معرفتی آغاز گردیده و تا اعلی مراتب ادامه می یابد، به نحوی که اولیای خاص الهی و ایمه معصومین (ع) را نیز، از خوان معرفت خود بهره مند می سازد. پژوهش حاضر، با این فرضیه، به کشف و تحلیل سطوح مختلف مرجعیت معرفتی حضرت صدیقه طاهره پرداخته و با تمسک به آیات و روایات و استناد به سیره و منقولات تاریخی و هم چنین تفاسیر اهل سنت و شیعه و تحلیل های اسلام شناسان اعم از شیعه و سنی، درصدد پاسخ گویی به این سوال است که: مرجعیت معرفتی حضرت فاطمه زهرا (س) در جهان اسلام دارای چه سطوح و مراتبی بوده و این مرجعیت معرفتی در سطوح مختلف چگونه تحلیل می شود؟ بر این اساس این مرجعیت در سه سطح 1. جامعه مسلمین 2. شیعه 3. اهل بیت علیهم السلام، با روش تحقیق کیفی طبقه بندی و مورد تحلیل قرار گرفته است.

به اعتقاد بسیاری از فیلسوفان سابقه بحث از رابطه دین واخلاق به قدمت خود فلسفه است. اما افلاطون با طرح گفتگوی سقراط با اوثیفرون شکل جدی تری به آن داد. بحث از رابطه دین واخلاق درمیان مسلمانان به عنوان یکی از مسایل مهم کلامی مورد مداقه بوده و به پیامدهای اخلاقی آن کم تر پرداخته اند. اما رابطه دین واخلاق در اشکال مختلفی متصور است که در این نوشتار به حصر عقلی سه گونه«تباین دین از اخلاق»، «تقابل دین با اخلاق»و«تعامل دین و اخلاق» سنجیده و در این میان ضمن تایید تعامل دین واخلاق، چگونگی و جهت این رابطه ارزیابی می گردد. درامتداد این بحث برای تبیین وابستگی اخلاق به دین، از میان گونه های مختلف وابستگی اخلاق به دین، وابستگی«معنا شناختی»، «وجودشناختی»، «معرفت شناختی»و«روان شناختی» اخلاق به دین را می سنجیم. درحقیقت گونه سنجی رابطه دین واخلاق با رویکرد علمی-پژوهشی، ما را به این نتیجه می رساند که اخلاق زاییده حقیقی ترین منبعی است که همه خیرات، مصالح و سعادات از آن ناشی می شوند و آن«دین»است.

امکان دیدن خداوند با جسم توسط انسان و یا عدم آن، همواره از مسایل پر دغدغه ای میان متکلمان و همچنین فرقه های مختلف مسلمان بوده است که با توجه به آراء متضادشان می توان به این امر مهم پی برد. بعضی از فرق از جمله مشبهه-با قبول رویت خداوند توسط انسانها، در نهایت به کج اندیشی-تصور جسمانی از خداوند-گرفتار شدند و بعضی از فرق دیگر از جمله مفوضه گرفتار جبری گری شدند. قاضی عبدالجبار معتزلی در این زمینه، به رد قرایت های تشبیه گرایان-مشبه مطلق و ظاهرگرایان-پرداخته و از میان قرایت های تنزیه گرایان-اهل تفویض و اهل تاویل-به شیوه اهل تاویل، همراه با اتخاذ شیوه عقل گرایانه معتزلیون؛ تقدم عقل در کتاب، سنت، اجماع و عقل، معتقد بوده است. همچنین قاضی برخلاف عقیده اشاعره، معتقد است که رویت خداوند هم در دنیا و هم در آخرت ممکن نیست. قاضی همچنین با توجه به ارایه یک دلیل عقلی-مقابله-و شش دلیل نقلی-آیه 143 سوره اعراف، آیه 103 سوره انعام، آیات 22-25 سوره قیامت، آیه 77 سوره توبه، آیه 26 سوره یونس-مفهوم نفی رویت خداوند را به اثبات رساند. به عقیده نگارندگان از جمله نقدهای وارد بر دیدگاه قاضی عبدالجبار آن است که ایشان به اقسام مختلف رویت، از جمله رویت شهودی یا قلبی توجه ننموده است، به همین جهت تحلیل ایشان پیرامون رویت، تحلیلی جامع نگر نیست.

مسیولیت در لغت به معنای موظف بودن و یا متعهد بودن به انجام امری می باشد. وظیفه به آن چیزی اطلاق می شود که شرعا یا عرفا برعهده کسی باشد. تکلیف هم به معنای بار کردن کاری سخت توام با رنج، بر کسی می باشد. تعهد به معنای گردن گرفتن کاری و همچنین عهد و پیمان بستن نیز آمده است. حق هم به معنای سهم و نصیب می باشد. هر یک از این واژه ها به نوعی با یکدیگر ملازم می باشند. به عنوان نمونه تا وظیفه ای بر دوش کسی نباشد، مسیولیتی در قبال انجام دادن یا ندادن آن نخواهد داشت و در مورد آن بازخواست نخواهد شد. واژه تکلیف نیز با مسیولیت و وظیفه ملازم است؛ چرا که در هر سه مورد چیزی برعهده شخص می باشد که اجرای آن لازم و واجب است. طبعا شخصیت الهی انسانی فرد و باورهای اعتقادی ایمانی او نقش اساسی در تعهدپذیری و ایفای وظایف فراردادی خواهد داشت. در مقاله ی پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و بر اساس تحلیل کیفی محتوا به تبیین نقش شخصیت معنوی و اعتقادی فرد در تعهد به ایفای وظیفه و قراردادها پرداخته و به ابهاماتی در این خصوص پاسخ داده است.