بوم شناسی جنگل های ایران
سال:1399 | دوره:8 | شماره:16 |تعداد مقالات:16

موضوع ابزار و استانداردهای اندازه گیری مدیریت پایدار جنگل و کاربرد آنها به عنوان ابزار اصلی نظارت و کنترل در مدیریت جنگل ها دارای اهمیت بالایی است. به کمک ابزار و استانداردهای مدیریت پایدار جنگل می توان اطلاعات دقیق تر و مناسب تری را برای مدیران و تصمیم گیران مرتبط با جنگل فراهم کرد. مدیریت پایدار جنگل دارای سطوح مختلفی از ابزار و استاندارها است که به ترتیب شامل اصل، معیار، شاخص، تأییدگرها و ارزش های آستانه هستند. روش اندازه گیری اطلاعات ارزش آستانه، تأییدگر نامیده می شود. ارزش های آستانه، یک استاندارد برای طرح جنگل داری بیان می کند تا نسبت به پایش شاخص اقدام شود. در این پژوهش ابزار و استانداردهای مدیریت پایدار جنگل با مطالعه موردی در سامان عرفی کلگچی ارائه شده است. شاخص های کاهش تعداد تجاوزات به عرصه های جنگلی، نرخ بهبود معاش جوامع وابسته به جنگل، مشارکت جوامع محلی و تساوی حقوق و شاخص جوامع وابسته به جنگل (تعداد گروه ها و زنان سازماندهی شده) از معیار اجتماعی-اقتصادی مورد بررسی قرار گرفتند. برای بررسی ارزش آستانه و تأییدگرها، بررسی میدانی، نظرخواهی از مردم محلی در قالب ترکیب پرسش نامه و مصاحبه، توزیع پرسش نامه و مصاحبه با کارشناسان متخصص و بررسی اسناد سازمان های دست اندرکار مورد استفاده قرار گرفت. نتایج ارزش های آستانه برای شاخص نرخ معاش و درآمد جوامع محلی نشان داد که برای بهبود نرخ معاش خانوارهای کشاورز حداقل درآمد ماهیانه 20 میلیون ریال و برای خانوارهای دامدار حداقل درآمد ماهیانه 12 میلیون ریال نیاز است. برای جلب مشارکت جوامع محلی حداقل یک تعاونی متشکل از ترکیب مردان و زنان محلی و برای آگاه سازی و ترویج فرهنگ منابع طبیعی، برگزاری دو جلسه با حضور عموم مردم در سال به عنوان ارزش آستانه ی شاخص مشارکت جوامع محلی محسوب می شود.

موجودی منابع جنگلی و برآورد حجم نقش مهمی در شناخت وضعیت موجود در جنگل ها و مدیریت پایدار این منابع دارد. با داده های دقیق در مورد حجم چوب، مدیران می توانند تصمیمات مناسبی بگیرند و استمرار در زراعت چوب را تضمین کنند. ضریب شکل یکی از مهم ترین مشخصه های تعیین حجم دقیق درختان است. هدف از این پژوهش تعیین ضریب شکل گونه پالونیا (Paulownia fortunei) و مقایسه ضریب شکل های واقعی با طبیعی، مصنوعی و هوهنادل است. در این تحقیق برای گونه پالونیا در طرح جنگل داری دکتر بهرام نیا استان گلستان، چهار نوع ضریب شکل، واقعی، طبیعی، مصنوعی و هوهنادل ارزیابی شد. بدین منظور 20 اصله درخت به طور تصادفی بر اساس طبقات قطری انتخاب شدند. از هر درخت اطلاعات ارتفاع درختان موردنظر، قطر برابرسینه، قطر در 1/0، 3/0، 5/0، 7/0 و 9/0 ارتفاع درخت، سپس از هر درخت قطعات 2 متری جدا شد و قطر ابتدا و انتهای هر قطعه 2 متری اندازه گیری شد. همچنین ارتفاع و قطر کنده و طول درخت نیز اندازه گیری شد. برای محاسبه حجم دقیق تنه از جمع حجم های دومتری و کنده با استفاده از فرمول اسمالیان انجام شده سپس ضریب شکل های واقعی، مصنوعی، طبیعی و هوهنادل برای هر پایه محاسبه شدند. نتایج نشان داد که ضریب شکل پالونیا با استفاده از فرمول های واقعی، طبیعی، مصنوعی و هوهنادل به ترتیب 408/0، 427/0، 304/0 و 416/0 بود. همچنین نتایج آزمون t جفتی نشان داد که تفاوت معنی داری در سطح اطمینان 95 درصد بین ضریب شکل مصنوعی و واقعی وجود داشت (05/0p>)، اما بین ضریب شکل های واقعی با هوهنادل و طبیعی در سطح اطمینان 95 درصد تفاوت معنی داری وجود نداشت (05/0p<). با توجه به نتایج این پژوهش، می توان نتیجه گیری کرد که ضریب شکل هوهنادل و طبیعی به دلیل عدم تفاوت معنی داری و نزدیک بودن به ضریب شکل واقعی می تواند به عنوان ضریب شکل مناسب برای پالونیا مورداستفاده قرار گیرند.

بررسی مراحل پدیده شناسی و تعیین زمان وقوع آن ها در شرایط مختلف زیستی، در امر اصلاح و انتخاب پایه ها در جنگل-کاری ابزاری مفید است. به این منظور، در مطالعه حاضر از دو روش توصیفی و کمّی جهت ثبت پدیده شناشی درخت اقاقیا استفاده شد. به این صورت که، در روش توصیفی، در طول فواصل زمانی معین اقدام به ثبت مشاهدات فنولوژیکی و در روش کمّی با استفاده از کانال های رنگی از اجزای گیاه در طول فصل رشد عکس برداری صورت گرفت. رنگ اجزای گیاهی با استفاده از نرم افزار فتوشاپ یکنواخت، رقم کانال رنگی آن ها تعیین و سپس درصد هر یک از کانال های رنگ تعیین شد. از ضریب همبستگی پیرسون به منظور بررسی همبستگی بین دما و بارش با شاخص 2G-RB در نرم افزار22. 0 SPSS استفاده شد. به منظور بررسی درجه-روزهای رویشی نیز از خصوصیات اقلیمی استفاده شد. نتایج نشان داد که گیاه مذکور اوایل فروردین ماه رشد رویشی خود را آغاز می کند و تا اوایل مرداد ماه ادامه دارد. اواخر آذر ماه برگ های درخت می ریزد و در سه ماه زمستان به خواب می رود. ظهور غنچه اواخر خرداد و گلدهی گیاه در اواسط تیر ماه مشاهده شد. اواخر مرداد میوه ها تشکیل و اواسط شهریور تا اوایل آبان میوه ها می رسند. بذرها از اوایل شهریور تا اوایل اردیبهشت پراکنده می شوند. هم چنین، تنها بین متوسط دمای ماهانه و تغییر رنگ ساقه درخت اقاقیا همبستگی معنی دار مشاهده شد و به 3180، 10/5569، 7/629، 70/1153، 60/569، 40/1474، 90/5951، 30/653، 70/282 و 90/830 درجه-روز به ترتیب برای مراحل رویشی (ظهور برگ، ظهور غنچه، گلدهی، تشکیل میوه، رسیدن میوه، ریزش بذر، خزان برگ، ریزش برگ و خواب) نیاز دارد. از آن جا که درخت اقاقیا درختی مناسب جهت کشت در مناطق معتدله سرد و نیمه خشک است، شناخت پدیده شناسی آن به طرح های احیای زیست شناختی و توسعه فضای سبز کمک خواهد کرد.

ارزیابی وضعیت توده جنگلی در طول زمان به دقت و نوع مدل های قطر-ارتفاع وابسته است. در این پژوهش مدل های مختلف غیرخطی قطر-ارتفاع برای برآورد دقیق ارتفاع درختان ممرز در توده های ناهمسال آمیخته نامنظم در بخشی از سری چهار جنگل رضاییان علی آباد ارزیابی شد. 200 قطعه نمونه دایره ای شکل به مساحت 1000 مترمربع و به روش تصادفی-منظم به ابعاد شبکه 200 ×150 متر و با شدت 33/3 درصد در جنگل مورد مطالعه پیاده شد. در تمام قطعات نمونه، مشخصه های گونه، قطر برابر سینه تمام درختان ممرز با قطر برابر سینه بیشتر از 5/7 سانتی متر و ارتفاع درختان اندازه گیری و ثبت شد. با استفاده از 43 مدل رگرسیونی غیرخطی، ارتباط بین ارتفاع به عنوان متغیر وابسته و قطر به عنوان متغیر مستقل بررسی و تجزیه و تحلیل شد. نتایج به دست آمده نشان داد که نتایج معیارهای ارزیابی مدل، تفاوت زیادی با یکدیگر نداشتند و ازنظر آماری تفاوت معنی داری بین مقادیر برآوردشده با استفاده از مدل های مختلف و مقادیر واقعی در سطح اطمینان 99 درصد وجود نداشت. همچنین پنج مدل رگرسیونی غیرخطی پیل رید، پرودان، لجستیک تعدیل شده، مورگان-مرسر-فلودین و سیگموئید مضاعف با ضریب تبیین به ترتیب 826/0، 825/0، 825/0، 825/0 و 825/0 و درصد مجذور میانگین مربعات خطای به ترتیب 74/7، 662/7، 670/7، 683/7 و 76/7 درصد، نتایج مشابه و نزدیک به هم داشتند و توانایی خوبی برای برآورد ارتفاع درختان ممرز با دقت مناسب داشتند. این مدل ها می توانند در برآورد ارتفاع درختان ممرز در صورت تأیید و تکرار این نتایج در مناطق جنگلی دیگر شمال ایران، در جنگل های پهن برگ استفاده شوند.

روش های نمونه برداری در جنگل دارای مبنای نظری هستند که باید در عرصه های مختلف جنگلی عملیاتی و اجرا شوند تا با انتخاب یک روش نمونه برداری مناسب در دقت برآورد مشخصه های جنگل مؤثر باشند. هدف پژوهش حاضر برآورد تراکم (تعداد در هکتار) توده در جنگل های ارسباران با استفاده از انواع برآوردکننده های روش نمونه برداری بدون قطعه نمونه یا موسوم به نزدیک ترین درختان همسایه شامل نزدیک ترین فرد، نزدیک ترین همسایه، دومین نزدیک ترین همسایه، ترکیبی، نقطه مشترک و نزدیک ترین همسایه های پیوسته بود تا مناسب ترین برآوردکننده در منطقه مورد مطالعه معرفی شوند. به این منظور شمارش صد درصد تعداد پایه ها در هکتار در قطعه نمونه های یک هکتاری (به عنوان مقدار شاهد) انجام شد. سپس در شبکه بندی منظم تصادفی در هر هکتار نقاط نمونه برداری تعیین و اندازه گیری فاصله افقی درختان نسبت به نقطه نمونه برداری و نسبت به یکدیگر تا پنج درخت همسایه انجام شد و برآوردکننده های تراکم در هر روش محاسبه شدند. مقادیر محاسبه شده با تراکم واقعی با آزمون t تک نمونه ای در سطح احتمال 05/0 و براساس معیار صحت مقایسه شد. در نهایت الگوی پراکنش مکانی درختان با شاخص های جانسون-زایمر و هاپکینز تعیین شد. نتایج نشان داد که از بین برآوردکننده ها، موریسیتا و کوتام در روش نزدیک ترین فرد، بیث و ریپلی و کوتام و کورتیس 1 در روش نزدیک ترین همسایه و چهارمین و پنجمین همسایه در روش نزدیک ترین همسایه پیوسته تراکم را بدون اختلاف معنی دار (05/0p≤ ) با تراکم واقعی برآورد کردند که در این میان نیز برآورد کننده پنجمین همسایه پیوسته عملکرد بهتری داشت. پراکنش مکانی درختان نیز الگوی تصادفی را نشان داد. بنابراین با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر، بررسی صحت این برآوردکننده برای سایر مشخصه های کمَی در توده های جنگلی ارسباران پیشنهاد می شود.

افزایش دمای محیط شهری یکی از مهم ترین مشکلات زیست محیطی در شهرها است. هدف از این تحقیق اهمیت تیپ های مختلف درختی به عنوان راهکاری جهت تعدیل دما و سپس پیشنهاد کشت گونه های تعدیل کننده دما در شرایط سازگار شهری می باشد. جهت این کار ابتدا در هر کدام از تیپ های درختی موردنظر (چنار، زبان گنجشک، اقاقیا، سرونقره ای و کاج) و یک منطقه بدون پوشش درختی با شرایط فیزیوگرافی مشابه به عنوان منطقه شاهد، اندازه گیری های دما و رطوبت در چهار جهت اصلی و مرکز هر توده در دو فصل تابستان و زمستان به وسیله دماسنج و رطوبت سنج دیجیتال، در پنج تکرار انجام گرفت. نتایج آزمون t مستقل برای مقایسه میانگین پارامترهای دمایی نشان داد که در مناطق با پوشش گیاهی و شاهد، تفاوت معنی داری بین میانگین پارامترهای دمایی وجود دارد. به طوری که مناطق دارای پوشش گیاهی در مقایسه با مناطق شاهد در شرایط مساوی هوا و شرایط فیزیوگرافیکی در تابستان 4885/6 درجه سانتی گراد خنک تر و در زمستان 14/3 گرم تر از محیط پیرامونی می باشند. نتایج آزمون توکی نشان داد که از بین گونه های مورد بررسی، گونه چنار بیشترین میزان کاهش دما (دمای لحظه ای، کمینه و بیشینه دما) در فصل تابستان به ترتیب به میزان 85/10، 95/11 و 25/11 درجه سانتی گراد و گونه سرو نقره ای بیشترین میزان افزایش دما (دمای لحظه ای، کمینه و بیشینه دما) در فصل زمستان به ترتیب با مقادیر 42/7، 25/4 و 021/7 سانتی گراد را نسبت به محیط اطراف دارا می باشد. کل مساحت توده های مورد مطالعه 48/2 هکتار محاسبه شد که به ازای این میزان هکتار در فصل تابستان 48/6 درجه دمای هوا کاهش و 14/3 درجه در فصل زمستان دمای هوا افزایش یافت. لذا با افزایش هر هکتار فضای سبز از نوع گونه های مناسب 61/2 درجه کاهش دما در تابستان و 26/1 درجه افزایش دما در زمستان را داریم. نتایج نشان داد که نوع پوشش گیاهی می توانند اثر قابل توجهی بر اقلیم شهری داشته باشند.

کاربری های مختلف اثرات متفاوتی بر تغییرپذیری ویژگی های خاک دارند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر کاربری های جنگل طبیعی، جنگل کاری سوزنی برگ و اراضی مرتعی منطقه البرز مرکزی بر شاخص های نوین کیفیت خاک (لایه بندی ماده آلی، شاخص مدیریت کربن و فعالیت های زیستی) صورت گرفت. بدین منظور، هشت نمونه لایه آلی (لاشبرگ) و معدنی خاک (عمق 15-0 سانتی متری و در سطح 25 سانتی متر ×25 سانتی متر) از هر یک از عرصه های جنگل طبیعی (راش آمیخته با ممرز)، جنگل کاری نوئل، جنگل کاری کاج جنگلی و عرصه مرتعی در منطقه جواهرده شهرستان رامسر برداشت و به آزمایشگاه انتقال داده شد. مطابق با نتایج، حداقل مقدار مشخصه لایه بندی ماده آلی (45/1) و بیشترین مقادیر زی توده ریزریشه (03/91 گرم بر متر مربع)، تعداد و زی توده کرم های خاکی (به ترتیب 75/1 تعداد بر متر مربع و 84/22 میلی گرم بر متر مربع)، جمعیت نماتد خاک (13/595 در 100 گرم خاک) و زی توده میکروبی نیتروژن (94/24 میلی گرم بر کیلوگرم) به جنگل طبیعی اختصاص داشت. بیشترین و کمترین مقدار تنفس میکروبی به ترتیب در عرصه مرتعی و جنگل طبیعی (20/0 و 10/0 میلی گرم دی اکسیدکربن بر گرم در یک روز) مشاهده شد. بالاترین مقدار زی توده میکروبی کربن (25/242 میلی گرم بر کیلوگرم) به عرصه مرتعی و بالاترین مقدار مشخصه معدنی شدن نیتروژن خاک (03/27 میلی گرم نیتروژن بر کیلوگرم خاک) به جنگل طبیعی تعلق داشت. شاخص مدیریت کربن تفاوت آماری معنی داری را در بین عرصه های مورد مطالعه نشان نداد. مطابق با نتایج تحلیل مؤلفه های اصلی، تغییرات مشخصه های لایه بندی ماده آلی، کربن و فعالیت های زیستی خاک در ارتباط مستقیم با تغییرپذیری مشخصه های فیزیکوشیمیایی خاک تحت تأثیر کاربری های مختلف اراضی است. نتایج این پژوهش بیانگر اهمیّت بسیار برجسته حفاظت از جنگل های طبیعی آمیخته پهن برگ موجود به منظور حفظ کیفیت خاک است.

در سالیان اخیر، درختان بلوط جنگل های زاگرس به دلایل نامشخص دچار خشکیدگی زیادی شدند. تعیین میزان و شدت تغییرات تراکم تاج پوشش جنگل ها برای بررسی و مدیریت بهتر این جنگل ها بسیار مهم است. این پژوهش با هدف تعیین مقدار تغییرات تاج پوشش درختان منطقه جنگلی دشت برم استان فارس تحت تأثیر پدیده خشکیدگی بلوط با استفاده از داده های ماهواره ای مربوط به سه دوره مختلف انجام شد. برای این منظور، از تصاویر ماهواره ای QuickBird مربوط به سال 2005 (قبل از خشکیدگی درختان بلوط)، تصاویر با قدرت تفکیک مکانی بسیار بالای برگرفته از گوگل ارث مربوط به سال 2011 (حین خشکیدگی درختان بلوط) و سال 2014 (بعد از خشکیدگی درختان بلوط) استفاده شد. ابتدا تصاویر مذکور با استفاده از نقاط دقیق کنترل زمینی و نمونه برداری نزدیک ترین همسایه و بر مبنای تصویر سال 2011 مطابقت داده شدند. نتایج تطابق هندسی تصاویر نشان داد که تصویر (QuickBird (2005 با جذر میانگین مربعات خطای 25/0 و تصویر QuickBird برگرفته از گوگل ارث (2014) با جذر میانگین مربعات خطای 56/0، تصحیح شدند. سپس قطعات نمونه ای دایره ای شکل 1000 مترمربعی با شعاع 85/17 متر، در نرم افزار GIS طراحی و بر روی تصاویر انداخته و میزان تاج پوشش درختان در محل قطعات نمونه برداشت شدند. نتایج بررسی نشان داد که میانگین درصد تاج پوشش درختان در زمان قبل از خشکیدگی درختان بلوط، 17/19 درصد، در زمان خشکیدگی، 33/13 درصد و برای دوره بعد از خشکیدگی درختان 16/11 درصد بوده است. با توجه به نتایج به دست آمده مشخص شد که میزان تاج پوشش درختان بلوط از دوره قبل از خشکیدگی تا زمان بعد از خشکیدگی روند کاهشی داشته است و می بایست در مناطقی که کاهش تاج پوشش شدید بوده عملیات احیایی اجرا شود.

ساختار و ترکیب جنگل متأثر از عوامل متعدد بوم شناسی ازجمله فیزیوگرافی منطقه است زیرا این عوامل نقش مهمی در کنترل شرایط فیزیکی و شیمیایی محیط شامل دسترسی به نور، رطوبت و مواد مغذی خاک دارند. در این مطالعه ارتباط ویژگی های شکل زمین، شکل دامنه و جهت دامنه با ویژگی های ساختاری توده شامل، تراکم، سطح مقطع، تاج پوشش و شاخص ارزش گونه با استفاده از آنالیز تطبیقی قوس گیر و تجزیه افزونگی در جنگل های ارسباران مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ارتفاع 1600 تا 1850 متر دارای بیشترین مقدار شاخص های فیزیوگرافی بود. آنالیز تجزیه افزونگی نشان داد که شاخص شکل دامنه با محور اول رابطه مثبت و شاخص های شکل زمین و جهت دامنه با محور اول رابطه منفی داشتند. همچنین گونه اوری از نظر شاخص ارزش اهمیت، مهم ترین گونه منطقه شناخته شد و آنالیز تطبیقی قوس گیر بین قطعه نمونه ها و گونه ها نشان داد که اوری دارای کمترین فاصله با قطعه نمونه ها و بعد از آن گونه ممرز بود. همچنین بررسی همبستگی شاخص های ساختاری با فیزیوگرافی نشان داد که تراکم توده در هیچ کدام از دامنه های ارتفاعی رابطه معنی داری با عوامل فیزیوگرافی نداشت (05/0p≤ ) اما همبستگی تاج پوشش با جهت دامنه در ارتفاع اول و دوم و سطح مقطع با شکل زمین در ارتفاع سوم معنی دار بود (05/0p≤ ). این پژوهش نشان داد که پراکنش ساختاری درختان در منطقه مورد مطالعه بسیار تحت تأثیر ویژگی های فیزیوگرافی است از این رو پیشنهاد می شود که اثر سایر عوامل محیطی به ویژه عوامل خاکی و اقلیمی نیز بر ساختار جنگل مورد بررسی قرار گیرند تا از مجموعه این عوامل دربرنامه ریزی های احیای منطقه استفاده شود.

جنگل های هیرکانی از جمله جنگل های بسیار با ارزش کره زمین هستند که حدود 25 تا 50 میلیون سال قدمت دارند. وجود تنوع اقلیمی، گونه های گیاهی و جانوری منحصر به فرد همراه با تنوع زیستگاه این جنگل ها را به یکی از با اهمیّت ترین بوم-سازگان کره زمین و شایسته ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو کرده است. لذا هدف اصلی این تحقیق با استفاده از دو روش دلفی و نقطه ایده ال برای شناسایی معیارهای مؤثر و اولویت بندی رویشگاه های پیشنهادی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است. به این منظور پنج رویشگاه از شرق تا غرب جنگل های هیرکانی به نام پارک ملی گلستان، سرخدار افراتخته (استان گلستان)، جنگل زربین حسن آباد چالوس، جنگل کجور (استان مازندران) و جنگل لومر (استان گیلان) انتخاب شدند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که دو رویشگاه گلستان و افراتخته با امتیاز 80/ و 5/0 دارای بالاترین توانایی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو هستند. در مقابل وضعیت دسترسی به رویشگاه ها، پراکنش گونه های جانوری و بلایایی مانند سیل و آتش سوزی اثر منفی در ثبت رویشگاه ها دارد. با توجه به نتایج این تحقیق، اولویت بندی رویشگاه ها برای ثبت با معیار ده بسیار سازگار است و درنهایت معیارهایی مانند گونه های اندمیک (بومی) و گونه های در معرض خطر می تواند تأثیر بسزایی در انتخاب یک رویشگاه به عنوان رویشگاه پیشنهادی برای ثبت داشته باشد.

اندازه گیری زی توده برای ارزیابی ساختار و شرایط رویشگاه از نظر بوم شناختی و اقتصادی مهم است و می تواند مبنای برآورد کربن ترسیب شده در اندام های مختلف درخت باشد. به منظور برآورد میزان زی توده در توده های بهره برداری شده و شاهد (حفاظت شده) راش، دو پارسل 511 و 514 در جنگل صفارود رامسر انتخاب و با آماربرداری صددرصد از درختان سرپا در محدوده 25/6 هکتاری در هر پارسل، مشخصه های کمی شامل قطر برابرسینه، ارتفاع درخت، ارتفاع و قطر تاج مورد اندازه گیری قرار گرفتند. میزان زی توده با استفاده از روش برداشت مستقیم (قطع و توزین) در مورد درختان نشانه گذاری شده و روابط آلومتریک برای کل توده استفاده شد. در پارسل بهره برداری شده 15 درخت از کل درختان قطع شده به شکل تصادفی، انتخاب و شاخه زنی و استربندی شدند. سه دیسک از ابتدا، وسط و انتهای هر تنه انتخاب و برش داده شد. در مورد شاخه ها، یک استر از هر پایه مشخص شد. به منظور تعیین وزن خشک (زی توده)، دیسک ها و شاخه ها به مدت 48 ساعت در دمای 80 درجه سانتی گراد در کوره نگهداری و سپس توزین شدند. بر اساس نتایج روابط آلومتریک میانگین میزان ذخیره زی توده در منطقه بهره برداری شده و شاهد به ترتیب 18/222 و 58/311 تن در هکتار برآورد شد که با توجه به نتایج آزمون t در سطح اطمینان 95 درصد از اختلاف معنی داری برخوردار بودند. نتایج حاکی از آن است که دخالت های صورت گرفته به ویژه برداشت درختان قطور منجر به کاهش تعداد در طبقات قطری بالاتر و میانگین قطر و ارتفاع توده های جنگلی و در نتیجه کاهش حجم و زی توده در منطقه بهره برداری شده، گردیده است.

شبکه جاده از ارکان مهم برای مدیریت پایدار بوم سازگان جنگلی است. از طرفی با رعایت مسائل زیست-محیطی و اصول فنی در طراحی جاده می توان کارایی و کیفیت طراحی را بهبود بخشید. لذا این مطالعه با هدف تعیین قابلیت منطقه حفاظت شده ارسباران برای عبور جاده و راه های ارتباطی به منظور استفاده در مدیریت منطقه انجام گرفت. بدین منظور پس از شناسایی معیارهای شیب، جهت، ارتفاع، بافت خاک، سنگ شناسی، حساسیت به فرسایش، تراکم پوشش گیاهی، فاصله از رودخانه و فاصله از جاده موجود با استفاده از منابع به عنوان معیارهای موثر بر طراحی جاده و تهیه لایه های اطلاعاتی، نقشه های تهیه شده با روش منطق فازی استانداردسازی شدند. سپس معیارها با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) وزن دهی و در نهایت جهت تهیه نقشه شایستگی جاده سازی با روش ترکیب وزن دهی خطی (WLC) در نرم-افزار ArcGIS رویهم گذاری شدند. با توجه به نتایج به دست آمده، معیار شیب بیشترین وزن (289/0) و معیار ارتفاع کمترین وزن (033/0) را به خود اختصاص دادند. در نهایت منطقه به چهار کلاس با قابلیت کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد جهت عبور شبکه جاده طبقه بندی شد، که منطقه با قابلیت متوسط بیشترین درصد (83/49%) را برای عبور جاده دارا می باشد. مطالعه حاضر قابلیت های GIS و AHP را با توجه به مسائل اقتصادی و زیست محیطی برای تهیه نقشه قابلیت جاده سازی جهت استفاده برای مکان یابی جاده در منطقه ارسباران به اثبات رساند.

درختان مهم ترین عناصر زیستی در بوم سازگان های جنگل محسوب می شوند. تغییرپذیری ترکیب گونه های درختی که در جنگل راش می رویند، از یک سو تیپ های مختلف جنگل راش را تشکیل می دهد و از سوی دیگر به سبب قرار داشتن درختان در اشکوب برین در تنوع گونه ای گیاهان کف جنگل تأثیر قابل توجهی دارد. در این پژوهش، تیپ های یک جنگل راش شناسایی و تأثیر آن ها در تنوع گونه ای گیاهان کف جنگل مقایسه و ارزیابی شد. آماربرداری در سطح 16 هکتار به صورت صد درصد، برای دو اشکوب درختی و گیاهان کف جنگل انجام شد. تیپ های جنگلی براساس رویه زمینی گونه های درختی و با استفاده از روش سنتز جدولی تعیین شدند. تنوع گونه ای با استفاده از شاخص های غنا، شانون-وینر، اعداد هیل (N1 و N2) و اصلاح شده هیل (E5)، سیمپسون و یکنواختی با استفاده از شاخص های سیمپسون، کامارگو، اسمیت و ویلسون و اصلاح شده نی محاسبه شدند. تحلیل واریانس نشان داد که تاثیر تیپ های جنگلی در شاخص های تنوع گونه ای گیاهان معنی دار است. تفاوت تیپ های جنگلی از نظر شاخص های یکنواختی معنی دار نشد. نتایج مقایسه میانگین شاخص ها نشان داد که میزان شاخص های تنوع درختی در تیپ های راش-توسکا و راش-پلت مشابه بودند. حضور توسکا و پلت که جزو گونه های پیشاهنگ هستند سبب شد تا در تیپ های راش-توسکا و راش-پلت شرایط مشابهی برای کاهش غالبیت راش و افزایش تنوع گونه ای درختان فراهم شود. در حالی که در اشکوب گیاهان کف جنگل، میزان شاخص های تنوع در تیپ راش-پلت بیشترین و در تیپ راش-توسکا کمترین بود. پلت و توسکا به دلیل سرشت بوم شناختی متفاوت، شرایط محیط جنگل را تغییر دادند و موجب تغییرپذیری تنوع گونه ای گیاهان کف جنگل شدند. این یافته ها در ارزیابی پایداری بوم سازگان جنگل، مقایسه مراحل تحولی جنگل و نیز شناسایی مناطق پرتنوع که باید تحت مدیریت حفاظتی قرار گیرند، کاربرد دارد.

خشکیدگی درختان همواره به عنوان یکی از مشکلات اساسی در مناطق خشک و نیمه خشک مطرح بوده است. آگاهی از نوع و میزان ارتباط عوامل محیطی از جمله خصوصیات خاک به عنوان بستر رشد گونه های گیاهی با اختلال ه ای طبیعی می تواند راه گشای مدیریت پایدار عرصه های جنگلی و ابزاری مفید در پایش آنها باشد. این مطالعه با هدف مقایسه برخی خصوصیات فیزیکی-شیمیایی و میکروبی خاک در ارتباط با زوال بلوط در بخشی از جنگل های زاگرس جنوبی در شهرستان ملکشاهی استان ایلام انجام شد. نتایج تجزیه واریانس دو طرفه نشان داد که اثر ارتفاع از سطح دریا و همچنین اثر متقابل سلامت درخت و ارتفاع از سطح دریا بر شوری، کربن آلی، نیتروژن، پتاسیم و آهک خاک معنی دار بود. در بین خصوصیات شیمیایی کربن آلی، نیتروژن، پتاسیم و شوری خاک زیراشکوب الگوی تغییر مشابهی در رابطه با خشکیدگی و ارتفاع از سطح دریا داشتند. به طوری که بیشترین میزان این متغیرها در بالابند و زیر درختان سالم دیده شد و با افزایش میزان خشکیدگی در این طبقه ارتفاعی روند نزولی نشان دادند. اثر سلامت درخت و ارتفاع از سطح دریا و اثر متقابل آنها بر شن، رس و وزن مخصوص ظاهری معنی دار بود. نتایج نشان داد که رطوبت اشباع خاک زیر درختان خشک در میان بند (9/33 درصد) و نیمه خشک پایین بند (28/32 درصد) به طور معنی داری کمتر از سایر درختان در سایر موقعیت ها بود. درصد شن در میا ن بند و پایی ن بند در زیر درختان خشک بیشتر از درختان نیمه خشک و سالم بود. وزن مخصوص ظاهری در هر سه طبقه ارتفاعی در زیر درختان نیمه خشک کمترین مقدار را نشان داد. اثر متقابل ارتفاع از سطح دریا و سلامت درخت بر تنفس پایه و برانگیخته خاک زیر تاج معنی دار بود. بیشترین مقدار تنفس پایه و برانگیخته در زیر درختان سالم بالابند (22/71 و 32/97 mgCO2-C kg-1day-1) مشاهده شد و با افزایش خشکی درختان میزان آنها کاهش یافت. همچنین نیتروژن، کربن آلی و پتاسیم خاک در زیر پایه های بلوط سالم بالابند بیشترین مقدار را داشتند. بر اساس نتایج، با توجه به عدم اختلاف معنی دار میانگین خصوصیات فیزیکی خاک بین بیشتر موقعیت های مورد مطالعه می توان بیان کرد که خصوصیات شیمیایی و بیولوژیک خاک نسبت به خصوصیات فیزیکی تغییرات خشکیدگی را در طول گرادیان ارتفاعی به صورت مشخص تری منعکس می کنند.

در این پژوهش به بررسی کلیه مقالاتی که درباره پدیده زوال بلوط در جنگل های ایران به چاپ رسیده است، پرداخته شد. بر این اساس، 112 مقاله در 51 نشریه بررسی شد و اطلاعات ارائه شده در هر مقاله، تحلیل و درنهایت جمع بندی شد. بیشترین سهم مقالات (87 درصد) مربوط به بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl. ) بود. براساس نتایج، بیشترین تمرکز مطالعات درباره آفات و بیماری های مسبب زوال درختان بلوط بود. بین ویژگی های کمّی درختان و زوال، نتایج متناقض به دست آمد. درباره ارتباط زوال با ویژگی های توده، تنها نتایج در دو مورد کپه ای بودن الگوی پراکنش درختان زوال یافته و رابطه مستقیم تراکم درختان با زوال درختان دارای قطعیت بود. درباره ارتباط مشخصه های فیزیوگرافی و زوال درختان، یافته ها در بیشتر موارد متناقض بود. نتیجه قطعی درباره رابطه زوال با ویژگی های خاک این بود که زوال درختان در خاک های کم عمق بیشتر از خاک های عمیق است. در بخش اقلیمی، کاهش بارش و افزایش مقادیر پارامترهای اقلیمی دمای هوا، سرعت باد، تشعشع خورشیدی، تبخیر، تعرّق و گردوغبار سبب افزایش احتمال زوال درختان یا تشدید این پدیده شده است. همچنین، مشارکت بیشتر مردم محلی برای رویارویی با زوال و تقویت وضع اقتصادی آن ها در مطالعات مختلف تأکید شده است. به استناد منابع، به کارگیری بانکت به همراه قرق منطقه و برش شاخه های خشکیده به احتمال فراوان سبب کندتر شدن روند زوال در درختان خواهد شد. درمجموع، پژوهش های موجود دلالت بر دو ویژگی مهم پدیده زوال شامل چندبعدی و پیچیده بودن و پراکنده پژوهی داشتند. همچنین، به نظر می رسد با گذشت زمان، گستره مناطق درگیر با این پدیده افزایش یافته و جای خالی برخی پژوهش های ضروری درباره این پدیده احساس می شود.

ترسیب کربن در زیست توده ی گیاهی و خاک، ساده ترین و به لحاظ اقتصادی عملی-ترین راهکار ممکن برای کاهش کربن اتمسفری محسوب می شود. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر کاربری های دست کاشت زبان گنجشک، سرو نقره ای، اقاقیا، سنجد، سدروس و بلوط ایرانی بر میزان ذخیره ی کربن و نیتروژن خاک در سال 1397 در منطقه ی دشت ارژن استان فارس انجام شد. برای هر کاربری جنگل کاری، تعداد 25 اصله درخت به فاصله 5/2 متر از یکدیگر در سه قطعه نمونه وجود داشته که مساحت هر کدام 156 متر مربع است. همچنین در مجاورت این کاربری ها که حدود 50 سال پیش در قالب آزمایش های سازگاری و پیش آهنگ ایجاد شده بودند، کاربری جنگل طبیعی بلوط ایرانی و زمین کشاورزی زیر کشت یونجه با سابقه ی کشت 10 ساله، مورد مطالعه قرار گرفت. برای هر کاربری جنگل کاری و در هر قطعه نمونه آنها، پنج نمونه ساده خاک از عمق 20– 0 سانتی متری بر روی اقطار قطعه نمونه برداشت شد و با مخلوط کردن آن ها، یک نمونه مرکب برای هر قطعه نمونه و در مجموع سه نمونه برای هر کاربری تهیه و کربن آلی و نیتروژن کل خاک در آزمایشگاه اندازه گیری شد. سپس، میزان ذخیره ی کربن و نیتروژن و ارزش اقتصادی آن ها محاسبه شد. نتایج نشان داد هر هکتار خاک زیر پوشش دو گونه سدروس و جنگل طبیعی بلوط ایرانی، به ترتیب 9/387 و 6/348 تن گاز دی اکسیدکربن را ذخیره کرده است. ارزش اقتصادی کل ذخیره ی کربن در خاک این دو کاربری، به ترتیب معادل 258/3 و 932/2 میلیارد ریال در هکتار محاسبه شد. برخلاف انتظار، میزان ذخیره ی کربن و نیتروژن در زیر جنگل کاری سدروس، به عنوان یک گونه ی غیر بومی، بیشتر از از سایر گونه ها بود. تبدیل اراضی جنگل طبیعی به اراضی کشاورزی باعث کاهش 63/79 درصدی میزان ذخیره ی کربن در خاک شده است. با توجه به نتایج این پژوهش، توصیه می شود از تغییر کاربری جنگل های طبیعی به اراضی کشاورزی خودداری شده و برای احیای اراضی جنگلی تخریب شده، اقدام به کاشت گونه های جنگلی بومی مانند بلوط و غیربومی سازگار با شرایط اقلیمی منطقه شود.