نقش جهان
سال:1399 | دوره:10 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

اهداف: هدف کلی پژوهش حاضر، خوانش زمینه های معنوی معاد در احیای منظر یادمانی و روایتگر گورستان های متروک درون شهری براساس آموزه های قرآنی و روایات ائمه معصومین است. ابزار و روش ها: این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و از شیوه های کتابخانه ای و میدانی به وسیله مشاهده و پرسش از جامعه آماری متخصصان دینی و حرفه ای رشته معماری منظر با استفاده از پرسشنامه ساختاریافته، به منظور جمع آوری اطلاعات استفاده کرده است. یافته ها: رابطه مکان، منظر و جایگاه مولفه های معنایی در خوانش و ادراک منظر با محوریت گورستان و به صورت خاص مساله معاد به عنوان اصلی ترین مولفه معنایی در منظر گورستان شناسایی شده است. مساله معاد مطابق با تفاسیر قرآن کریم و احادیث و نظر فلاسفه، عارفان تشریح شده و چگونگی استفاده از رمزگان های عینی و ذهنی معاد مطابق آیات قرآنی در منظر گورستان های متروک درون شهری بررسی شده است. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که منظرسازی عینی و ذهنی از معاد در آیات قرآن کریم هر کدام به نحوی حاوی مفاهیم و رمزگان های مختلفی هستند که تاثیرات گوناگونی بر مخاطبان می گذارند و بنابراین استفاده صحیح از آنها در احیای مناظر گورستان های متروک درون شهری می تواند سبب ادراک هر چه بهتر و بیشتر روایتگری و یادآوری این مناظر از معاد در ذهن مخاطبین باشد و در پی آن، سبب ارتباط بیشتر مخاطبان با منظر این مکان ها شود.

اهداف: معماری معاصر کشورهای اسلامی به عنوان یکی از فصول مشترک این کشورها، همواره کمبود گفتمان بین رویکردهای سنتی و مدرن برای خلق فضا در طراحی را احساس کرده است. بنابراین معماری امروز در فرآیند طراحی در جست وجوی خلاقیت بوده تا این کمبود را جبران کند. بهره گیری از رویکرد دیجیتال در باز تعریف این فرآیند می تواند کمک شایانی را انجام دهد. تزیینات در معماری اسلامی علاوه بر زیبایی، القای مفاهیمی چون نظم و وحدت وجودی است که در قالب نقوش هندسی و انتزاعی دیده می شود. همچنین در آموزه های اسلامی و قرآن مجید به مفهومی همچون وحدت در کثرت بسیار اشاره شده است. باز تعریف این مفهوم با رویکرد دیجیتال در تزیینات معماری اسلامی می تواند گفتمانی جدید بین رویکرد سنتی و مدرن باشد. این پژوهش بر آن است که نقش رویکرد دیجیتال در تجلی تزیینات معماری اسلامی در طراحی را با الهام از آموزه های قرآن مجید را مورد بررسی قرار دهد. روش ها: روش تحقیق به کار گرفته شده در این پژوهش "استدلال منطقی"، با استفاده از تدابیر "تحلیلی-توصیفی"، با رویکردی کیفی است. یافته ها: رویکرد دیجیتال بر مبنای روش جز به کل و تمرکز روی سه عرصه الگوسازی، الگوریتم-کد و ساخت دیجیتال به باز تعریف تزیینات معماری اسلامی می پردازد و با تغییر پارامترهای اولیه الگوهای جدیدتری نیز تولید می کند. نتیجه گیری: عرصه های رویکرد دیجیتال می تواند آموزه های اسلامی همچون وحدت در کثرت را با مبانی ریاضی به صورت هندسی در تزیینات معماری اسلامی طراحی و تولید کنند.

اهداف: "معماری دفاعی" مفهوم جدیدی در دانش معماری به شمار می آید. کلیدواژه نوینی که ابعاد و ریشه های نظری آن مشخص نیست. نیاز روزافزون کشورها به رعایت اصول و مبانی "پدافند غیرعامل" در فرآیند طراحی و ساخت پروژه های معماری، ضرورت توجه هر چه بیشتر به چیستی، چرایی، چگونگی و ابعاد معماری دفاعی را بیشتر نمایان می سازد. مطالعه حاضر می کوشد تا با بررسی نصوص دینی و هندسه معرفتی قرآن مجید، نسبت به تبیین مفهوم معماری دفاعی اقدام نماید. ابزار و روش ها: پژوهش حاضر براساس پارادایم آزادپژوهی، راهبرد استدلال منطقی، روش توصیفی، تکنیک مقایسه مفهومی و تاکتیک های تفسیری و تاویلی، به تحلیل مفاهیم عمیق قرآن مجید می پردازد. یافته ها: نتایج بیانکننده آن است که معماری دفاعی ریشه ای عمیق و سترگ در فقه ممتاز شیعه و نگاه علمای بزرگ شیعه به نصوص دینی و هندسه معرفتی قرآن مجید دارد. موضوعی که نه تنها بر اهمیت آن تاکید می ورزد، یک "معمار متعهد" را وادار می سازد تا براساس بایسته های پدافند غیرعامل و چارچوب های معماری دفاعی، به هدایت فرآیند طراحی و ساخت پروژه های معماری بپردازد. نتیجه گیری: دستاورد گویای آن است که ریشه های معماری دفاعی در نصوص دینی و هندسه معرفتی قرآن مجید را می توان در قالب های مطرح شده مورد بازشناسی و تحلیل قرار داد: معماری دفاعی یک معماری دینی و آیینی؛ رعایت اصول و مبانی پدافند غیرعامل بخشی از وظایف ذاتی معمار متعهد؛ رسالت معماری به عنوان فضای امن برای مخاطب، ضرورت رویکرد کل نگر و نگاه همه جانبه.

اهداف: سلسله مراتب نوری موضوعی فرعی اما بسیار تاثیرگذار در ادراک فضا و خلق تجربه ای ناب در معماری است. سلسله مراتب نوری به درجه بندی نور در فضای معماری اشاره دارد. درجه بندی نور، اولویت های محتویات فضا را مشخص و رتبه بندی می کند و بدین گونه چشم مخاطب را در فضا هدایت می نماید. این موضوع در معماری ایرانی-اسلامی نیز بسیار اهمیت داشته و در ساخت بناها به شیوه های گوناگون از این عامل برای ایجاد فضای خوشایند بهره گرفته می شده است. ابزار و روش ها: به منظور شناسایی عواملی که به ایجاد سلسله مراتب نوری کمک می کردند، از متخصصین حوزه معماری ایرانی-اسلامی به روش دلفی نظرسنجی شد تا در درجه اول عوامل سازنده و سپس نقش آنها را به طور دقیق به عنوان عامل بنیادی، اصلی یا مکمل شناسایی کنند. همچنین در انتها از متخصصین خواسته شد که نقش عوامل را در ایجاد سلسله مراتب نوری با طیف لیکرت 5درجه ای رتبه بندی نمایند و نتایج با آزمون ویلکاکسون تحلیل شدند. یافته ها: عوامل سازنده سلسله مراتب نوری به سه دسته "عناصر نورگیر" (بازشو معمولی و بازشو مشبک)، "ارتباط با واسطه با فضای بیرون" و "تزیینات" قابل تقسیم هستند. نتیجه گیری: متخصصین معتقد به تاثیر چشمگیر "بازشو معمولی" به عنوان "عامل بنیادین" در سلسله مراتب نوری هستند. همچنین "بازشو مشبک" و "فضای معماری" به عنوان عوامل کنترلگر نور، هر دو به عنوان "عامل اصلی" و تزیینات به عنوان "عامل مکمل" برای شناسایی عوامل موثر در سلسله مراتب نوری قابل شناسایی هستند.

اهداف: معماری اسلامی و ایرانی آیینه ای است قرآنی که می توان آراء، اندیشه ها و مبانی نظری مردم مسلمان ایران را در آن مشاهده نمود. هدف اصلی این مقاله معرفی و تبیین معماری اسلامی و ایرانی با تاکید بر دوران صفویه به عنوان عصر طلایی معماری ایرانی، به مثابه جایگاه مهمی برای مفهوم پردازی مفاهیم قرآنی است. هدف کاربردی پژوهش، معرفی «نور معنوی» به عنوان یک معنی متعالی و ترسیم کیفیت حضور آن در معماری اسلامی و ایرانی در عصر صفوی است. روش ها: پارادایم پژوهش تفسیری با گرایش عملی «نوتفسیرگرایی» است که در انجام پژوهش با راهبرد «استدلال منطقی» با رویکرد ترکیبی و روش تحقیق توصیفی همراه می شود. دوران طلایی معماری ایرانی، یعنی دوران صفوی، به عنوان نمونه مطالعه انتخاب شده است. یافته ها: دستاورد حاصل از تحلیل و بررسی مدارک موجود، نشان می دهد که «نور» در فرهنگ قرآنی، نصّ قرآن مجید و سایر نصوص دینی، تفاسیر ارزشمند فقهای شیعه، دارای مفهومی عمیق و بسیار سترگ است. درک معماری اسلامی و ایرانی در عصر صفوی، بدون درک «حکمت متعالیه»، و جایگاه «نور مادی» در کنار «نور معنوی» در آن مقدور نیست. نتیجه گیری: نتایج بر جایگاه بسیار مهم و اساسی تعریف معنوی از نور یا «نور معنوی» در کنار درک طبیعی از نور یا «نور فیزیکی» اشاره می ورزد. نگاه به آثار ارزشمند مفسران قرآن مجید، متفکران معاصر جهان اسلام و متون کهن بیش از هر چیز بر تاثیر ایده ای و راهگشای «نور معنوی» در تعریف معماری اسلامی و ایرانی دلالت دارد.

اهداف: این پژوهش به شناخت عوامل موثر در تفسیر یا خوانش معماری اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه می پردازد. وجودشناسی محیط زندگی بشری به انسان ها امکان کشف مجدد عالم را به مثابه تمامیتی متعین از ذات وجود متحقق، فراهم می آورد و از آنجا که زیربنای حکمت متعالیه را علم وجود تشکیل می دهد، لذا خوانش معماری بر مبنای حکمت متعالیه برای یافتن آنچه موجب جاودانگی در عرصه معماری است، کمک می کند. روش ها: روش تحقیق پژوهش، روش توصیفی-تحلیلی به صورت استدلال منطقی با رویکرد کیفی است. برای چارچوب تحلیل از ارکان بینامتنیت فرهنگ اعم از باورها، ارزش ها، جفرافیا و آداب و رسوم استفاده شده است. یافته ها: یافته های تحقیق بر اهمیت و جایگاه عوامل موثر در تفسیر یا خوانش معماری اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه بر شناخت و کاربرد هرچه بیشتر آن دلالت دارد. نتیجه گیری: فرآیند حاصل از این پژوهش به این نتیجه دست یافته است که تفسیر معماری با استفاده از فلسفه ملاصدرا از مسیر شناخت معمار، زمینه های فهم و پیش ادارک های او برگرفته از مرتبه وجودی شخص که با حرکت جوهری به سوی کمال در ماهیت زمان و نسبیت آن است و در ابعاد غریزی، فطری و ارادی متاثر از بینامتنیت فرهنگ در همه ارکانش (باورها، ارزش ها، جفرافیا، آداب و رسوم) میسر می شود.

اهداف: مساله اصلی پژوهش، شناخت معیار های اصالت سنجی مساجد معاصر بر اساس شاخصه های بدست آمده است. شناخت اصالت ها به منظور اصلاح روند توسعه مساجد و الگوسازی برای طرح مساجد آتی یا طرح توسعه آنها است. روش ها: روش پژوهش بخش شناسایی و استخراج شاخص ها، استدلال و تحلیل مصادیق با استفاده از نظرات گروه متمرکز کارشناسان و امتیازگیری بر اساس شاخصه ها است. یافته ها: شاخصه های اصالت مساجد، در دو بعد محتوایی و کالبدی و شاخصه های محتوایی، همچون استفاده از نماد های آشنای تاریخی و عناصر طبیعت (نور و آب) و همچنین احترام به اجتماع و خلوت انسانی و ابعادی نمادین الهی فضا برای بیان ماهیت قدسی مساجد تنظیم شدند. شاخصه های کالبدی از سیاست گذاری کلی سازه و کالبد در صداقت ظاهر و باطن کار تا تزیینات و روسازی کاذب سنتی آغاز می شود و تا انتخاب الگوی سازگاری اقلیمی، الگوی زیبایی شناسی سنتی، جدید یا ترکیبی و الگوی کاربری و نوع دقیق سازه را شامل می شود. در هیچ یک از این موارد نباید متعصبانه نسبت به برتری گذشته یا امروز نسبت به هم قضاوت کرد، بلکه معیار سودمندی جامع آن در بهره مندی روحی و جسمی مخاطب است. نتیجه گیری: تحلیل ها نشان دهنده تمایزات و اشتراکات عوامل اصالت مسجد هستند. مساجدی که در وجه محتوایی در کلیات طرح مسجد، بروز کالبدی بیشتری داشته، اصالت بیشتری داشته اند. مساجدی که از بعد محتوایی بر نماد ها تاکید داشته اند، ولی در کالبد، ضعف تجلی محتوا داشته اند، در رده متوسط جای گرفته اند. همچنین صرف رویکرد های معماری پایدار، تاکید بر دگرگونی فرم های نمادین و ساختارشکنی در طرح بدون توجه به ابعاد محتوایی، سبب افزایش اصالت نشده است.