زراعت دیم ایران
سال:1398 | دوره:8 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

به منظور بررسی اثر باکتری های محرک رشد بر عملکرد و اجزای عملکرد و غلظت عناصر غذایی دانه گندم دوروم، آزمایشی در سال زراعی 96-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ایلام اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گردید. فاکتورهای آزمایش شامل کود زیستی در سه سطح (آزوسپیریلوم برازیلنس Azospirillum brasilense، ازتوباکتر کروکوکوم Azotobacter chroococcum و عدم تلقیح)، شرایط رطوبتی در دو سطح (آبیاری تکمیلی و دیم) و دو رقم گندم دوروم (ساجی و دهدشت) بود. نتایج نشان داد که آبیاری تکمیلی، تأثیر افزایشی بر عملکرد دانه، عملکرد زیستی و اجزای عملکرد دانه گندم داشت. اثر باکتری های محرک رشد بر عملکرد و اجزای عملکرد و غلظت عناصر در دانه دو رقم گندم دوروم، معنی دار بود و باکتری آزوسپیریلوم نسبت به باکتری ازتوباکتر برتری بیشتری داشت. نهایتاً، بیشترین غلظت نیتروژن (71/20 درصد)، فسفر (1/13 درصد)، پتاسیم (7/3 درصد) در دانه و بیشترین عملکرد دانه (2923 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد زیستی (8566 کیلوگرم در هکتار) و شاخص برداشت (42 درصد) ارقام گندم دوروم در شرایط آبیاری تکمیلی توأم با تلقیح با باکتری های محرک رشد حاصل گردید.

گل دهی زودهنگام و فاز رویشی کوتاه تر در شرایط تنش خشکی انتهای فصل در گندم اهمیت فراوانی دارد و باعث فرار از تنش کم آبی در زمان گلدهی و پرشدن دانه می شود. در این پژوهش صفت زودسنبله دهی از رقم استرالیایی اکسکلیبر به سه زمینه ژنتیکی روشن، مهدوی و کل حیدری با استفاده از روش تلاقی برگشتی منتقل شد. تلاقی ها برای تولید نسل BC3F2، طی سال های 1390 تا 1397 در مزرعه پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام شد. تمامی بوته های نسل BC3F2 از هر تلاقی از لحاظ زمان سنبله دهی مورد ارزیابی قرار گرفتند و از میان حدود 1000 بوته در هر جمعیت، 20 بوته زودسنبله ده و 20 بوته دیرسنبله ده گزینش شد. بوته های انتخاب شده از نظر صفات تعداد روز تا سنبله دهی، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در بوته، عملکرد دانه و وزن هزاردانه ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر متقابل زمان سنبله دهی× زمینه ژنتیکی برای صفت تعداد روز تا سنبله دهی معنی دار و برای صفات تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در بوته، عملکرد دانه و وزن هزاردانه معنی دار نبود. این یافته نقش ژن های تعدیل کننده در زمینه ژنتیکی را روی ژن های زودسنبله دهی نشان می دهد. بیشترین پاسخ به گزینش برای زودسنبله دهی در زمینه ژنتیکی رقم روشن و پس ازآن به ترتیب در زمینه های ژنتیکی ارقام کل حیدری و مهدوی مشاهده شد. نتایج نشان داد زودسنبله دهی باعث افزایش وزن هزاردانه می شود، این نتایج با همبستگی منفی و معنی دار بین تعداد روز تا سنبله دهی و وزن هزاردانه (43/0-) نیز تایید شد. روشن، کل حیدری و مهدوی ارقام ایرانی متحمل به خشکی هستند. با این وجود، این ارقام نسبتا دیرسنبله ده هستند. در این پژوهش تعداد روز تا سنبله دهی به طور معنی داری در هر سه زمینه ژنتیکی کاهش یافت. با توجه به نتایج این پژوهش می توان نتیجه گیری کرد که به نژادی برای زودسنبله دهی نه تنها باعث صرفه جویی در مصرف آب در بخش کشاورزی بلکه باعث افزایش وزن هزاردانه حتی در شرایط نرمال رطوبتی می شود.

اکثر مناطق تحت کشت جو در منطقه سرد و نیمه خشک کشور قرار دارند، این امر دستیابی به ارقام پرمحصولی که ضمن سازگاری با شرایط آب و هوایی مناطق مختلف در مقابل تنش خشکی مقاوم باشند را ضروری می نماید. بدین منظور برخی صفات مورفولوژیکی مرتبط با عملکرد و تحمل تنش خشکی در 108 لاین و رقم جو زراعی دیم و آبی در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار در دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی در سال زراعی 1395-1394 در ایستگاه تحقیقاتی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم (مراغه) مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه نشان داد که ارقام و لاین های مورد مطالعه در هر دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی از نظر کلیه صفات مورد ارزیابی با هم تفاوت معنی داری دارند. مهمترین صفات تأثیر گذار بر عملکرد دانه تحت شرایط دیم، صفات وزن هزاردانه، سطح سبزینگی در مرحله شروع بوتینگ، قطر ساقه و طول سنبله اصلی و در شرایط آبیاری تکمیلی، وزن هزاردانه، سبزینگی در مرحله شیری و طول سنبله اصلی بود. همچنین با بررسی شاخص های تحمل خشکی مشخص شد که شاخص هایMP، GMP، STI، YI و SSPI بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه در هر دو شرایط داشتند و براساس این شاخص ها از بین ژنوتیپ های مورد بررسی تعداد 25 ژنوتیپ مقاوم به خشکی شناسایی شدند.

جو با توجه به سازگاری با شرایط مختلف اقلیمی و ویژگی های ارزشمندی که در تغذیه انسان، دام و صنایع غذایی پیدا کرده، جایگاه ویژه ای در کشاورزی دارد. در این پژوهش، 44 رقم جو ایرانی و اروپایی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه در سال زراعی 94-1393 در شرایط دیم کشت و مورد بررسی قرار گرفتند. مقایسات گروهی حاکی از خصوصیات منحصر به فرد ارقام ایرانی و اروپایی بود، به طوریکه ارقام ایرانی از نظر صفات وزن هکتولیتر، وزن هزار دانه، تراکم سنبله، طول دانه و نسبت طول به عرض دانه و ارقام اروپایی از لحاظ صفات عملکرد زیست توده، شاخص برداشت، تعداد سنبله در متر مربع، طول سنبله و طول ریشک دارای برتری بودند. در ارقام ایرانی تخریب غشاء در مرحله گرده افشانی، تعداد روز تا ظهور سنبله، تعداد روز تا گرده افشانی و سرعت پرشدن دانه و در ارقام اروپایی محتوای نسبی آب در برگ و درجه سبزینگی برگ در مرحله گیاهچه بالاتر بود. برای استفاده بهینه این ارقام در پروژه های دورگ گیری در به نژادی می توان والدین را با توجه به صفات مورد نظر در فاصله مناسبی از هم انتخاب نمود.

به منظور بررسی اثر تراکم بوته و منابع فسفر بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه دارویی سیاهدانه در شرایط دیم، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آب دانشگاه تهران واقع در اراضی دیم کوهین در استان قزوین در سال زراعی 96-1395اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل فسفر در سه سطح ( 150 کیلوگرم در هکتار دی آمونیوم فسفات، 50% میزان دی آمونیوم فسفات + 50% کود فسفر بیولوژیک و 100% کود فسفر بیولوژیک) و تراکم بوته در سه سطح (20، 30 و 40 بوته در مترمربع) بودند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که صفات تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، تعداد دانه در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت تحت تاثیر اثر متقابل تراکم بوته و منابع فسفر و صفت تعداد دانه در هر خانه کپسول تحت تاثیر تیمار فسفر قرار گرفتند و صفات تعداد خانه در کپسول و وزن هزاردانه تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفتند. در این آزمایش بیشترین عملکرد دانه از تیمار فسفر بیولوژیک و تراکم 40 بوته در مترمربع با میانگین 25/206 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه نیز از تیمار فسفر شاهد و تراکم 40 بوته در مترمربع با عملکرد 34/42 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. در این پژوهش با مصرف فسفر بیولوژیک و تراکم گیاهی بالا (تراکم 40 بوته در مترمربع) بیشترین عملکرد دانه و با مصرف کود شیمیایی به تنهایی و تراکم گیاهی بیشتر، کمترین عملکرد دانه تولید شد.

اهداف پژوهش حاضر شامل بررسی شاخص های پذیرش و سنجش سودآوری از جمله نرخ بازده و مازاد اقتصادی تحقیقات و کشت گندم دوروم دیم رقم دهدشت می باشد. داده های مورد نیاز این پژوهش مربوط به دوره 1389 الی 1396 بوده که از سطح مؤسسات، سازمان های جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان های هدف، جمع آوری گردید. در این پژوهش از شاخص های تحلیل پذیرش و معیار مازاد اقتصادی استفاده شد. طبق بررسی، بر اساس اطلاعات معاونت زراعت در سال های 96-1394، میانگین درجه پذیرش رقم گندم دوروم دهدشت توسط دیمکاران در کشور از طریق کانال رسمی 3/1 درصد بوده است. با توجه به قیمت گندم دوروم طی سال های مطالعه، میانگین تغییر مازاد اقتصادی و ارزش حال منافع خالص فعالیت به نژادی به ترتیب 602 و 1014 میلیارد ریال و نرخ بازده سرمایه گذاری رقم بیشتر از نرخ بلندمدت سپرده بانک ها برآورد گردید. در مجموع، تحقیقات به نژادی و کشت رقم گندم دوروم دهدشت در کشور اقتصادی بوده است. پیشنهاد می گردد در برنامه ریزی تحقیقاتی آتی، محققان لاین هایی را در فرآیند تحقیقات به نژادی ارقام انتخاب و به زارعین معرفی نمایند که نه تنها دارای پتانسیل عملکرد بالا نسبت به شاهد و سازگار با شرایط اقلیم بوده بلکه از مقاومت خوبی نسبت به تنش های زنده و غیرزنده برخوردار باشند.

به منظور ارزیابی پتانسیل عملکرد دانه و برخی خصوصیات زراعی و فیزیولوژیک تعدادی از ارقام موجود و لاین های امید بخش جو در شرایط بی خاکورزی، دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در پایگاه های نوآوری ارتقای امنیت غذایی در مزارع دیم زارعین مناطق سرد (شهرستان سنقر) و نیمه گرمسیری (سرپل ذهاب) در استان کرمانشاه در سال زراعی 97-1396 اجرا شد. در منطقه سرد میانگین عملکرد ژنوتیپ های مورد مطالعه از 2818 برای رقم سهند تا 5864 کیلوگرم در هکتار برای لاین پیشرفته G4 در نوسان بود. در منطقه نیمه گرمسیری سرپل ذهاب آزمایش با تنش شدید خشکی و گرما مواجه بوده و بین ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی داری وجود نداشت و میانگین عملکرد ژنوتیپ ها از 208 کیلوگرم در هکتار مربوط به رقم فراز، تا 335 کیلوگرم در هکتار برای ارقام بهدان و محلی در نوسان بود. بر اساس نتایج بای پلات ژنوتیپ × صفت، در منطقه سرد ژنوتیپ های G4 و G6 از نظر عملکرد دانه، وزن هزار دانه، شمار دانه در سنبله و تعداد روز تا گلدهی برترین ژنوتیپ ها بودند و در منطقه نیمه گرمسیری ارقام محلی و بهدان از لحاظ عملکرد دانه و وزن هزار دانه بعنوان برترین ژنوتیپ ها تعیین گردید. نتایج بررسی روابط بین صفات با استفاده از تجزیه همبستگی و تجزیه بای پلات ژنوتیپ × صفت نشان داد الگوی روابط صفات در دو اقلیم مذکور متفاوت بود.