مدیریت مخاطرات محیطی
سال:1398 | دوره:6 | شماره:4 |تعداد مقالات:6

سیستم های آب و هوایی، به دلیل نشان دادن رفتار تصادفی در سال های مختلف، سیستم هایی پیچیده و در عین حال سازمان یافته به شمار می روند، در این زمینه، سیستم پرارتفاع جنب حاره با جابه جایی در محل قرارگیری خود در سال های مختلف، وقایع محیطی گاه منظم و گاه تصادفی (خشکسالی یا ترسالی و. . . ) را در یک منطقه به وجود می آورد. این وقایع محیطی، در سطوح مختلفی از تعادل، آستانه و مخاطرات جای می گیرند. در این نوشتار در پاسخ به این موضوع، یعنی شناسایی رفتار سیستم های پرارتفاع جنب حاره از تعادل تا مخاطرات، تلاش شد در قالب تفکری سیستمی، این روند شناسایی و ارزیابی شود. در رفتارشناسی سیستم های آب وهوایی، برهم کنش مطالعات کمی و کیفی ضروری است. بدین منظور روش تحقیق در این مطالعه از دو بخش اصلی تشکیل می شود: در روش تحقیق آماری، داده های دریافت شده سطح فشار 500 هکتوپاسکال در طی دوره آماری 2018-1948 و داده های بارش ماهانه 84 ایستگاه سینوپتیک هواشناسی، دریافت و تحلیل شد. در گام بعد نتایج آماری به دست آمده از سیستم پرارتفاع، براساس مفاهیم هشت گانه تعادل، آستانه ها یا فرین، مخاطرات و بلایای محیطی ارزیابی شد و در نهایت شیوه مدیریتی مخاطرات خشکسالی بررسی شد. نتایج نشان داد که در طی دوره زمانی پژوهش، بیرونی ترین پربند تاثیرگذار بر ایران به عنوان معرف گسترش حد شمالی پرارتفاع جنب حاره، از چندین سطح تعادل به ویژه تعادل ایستا، یکنواخت لحظه ای، دینامیک و فراپایدار پیروی کرده و در برخی سال ها با اثر آستانه ای یا فرین مواجه شده است. این فرین ها می تواند بیانگر تهدیدی مبنی بر شروع مخاطرات محیطی (خشکسالی های شدید و بسیار شدید) باشد که در صورت رفتارشناسی آن و به کارگیری شیوه های مدیریت فعال می توان آسیب های احتمالی (بر محیط، سلامت و دارایی های انسان) ناشی از مخاطرات و بلایای محیطی را کاهش داد. بنابراین می توان گفت، ترکیب دیدگاه کمی و کیفی می تواند به عنوان روشی کاربردی در عرصه مدیریت محیط و پیش بینی رفتار سیستم ها، تاثیرگذار باشد.

زمین لغزش ها از بلایای طبیعی هستند که سالانه خسارت های مالی و جانی زیادی را در کشور ایجاد می کنند. شناخت مناطق پرخطر می تواند در کاهش خسارت ها و تصمیم گیری در زمینه سیاست های توسعه اراضی موثر باشد. هدف این پژوهش، پیش بینی مکانی خطر زمین لغزش در محدوده جاده ارتباطی سنندج-کامیاران در استان کردستان است. در این تحقیق، پهنه بندی خطر زمین لغزش با استفاده از الگوریتم های پیشرفته داده کاوی از قبیل مدل تابع شواهد قطعی (EBF) و شواهد وزنی (WOE) انجام گرفت. ابتدا 79 زمین لغزش با استفاده از پیمایش میدانی شناسایی شد. سپس این نقاط به طور تصادفی به منظور تهیه مدل و اعتبارسنجی به ترتیب به دو گروه آموزش (70 درصد، 55 نقطه) و اعتبارسنجی (30 درصد، 24 نقطه) تقسیم شدند. در این پژوهش، با توجه به تحقیقات قبلی و شرایط منطقه، چهارده عامل موثر در وقوع زمین لغزش ها شامل شیب، جهت شیب، ارتفاع، فاصله از رودخانه، تراکم رودخانه، فاصله از گسل، فاصله از جاده، کاربری اراضی، جنس خاک، انحنای شیب، لیتولوژی، شاخص تفرق پوشش گیاهی ((NDVI، شاخص توان آبراهه (SPI) و شاخص رطوبت توپوگرافی (TWI) برای پهنه بندی پتانسیل خطر زمین لغزش در نظر گرفته شدند. همچنین در این پژوهش با استفاده از منحنی ویژگی عملگر نسبی (ROC)، عملکرد هر دو مدل بررسی شد. نتایج تحلیل منحنی ویژگی عملگر نسبی نشان داد که مدل های WoE و EBF به ترتیب دارای مقدار AUC 0/89 و 0/79 هستند؛ بنابراین مدل WoE نسبت به EBF دارای بیشترین مقدار AUC بوده و بهترین مدل برای پیش بینی مکانی خطر زمین لغزش در منطقه پژوهش است. افزون بر آن، نتایج نشان داد که الگوریتم های پیشرفته داده کاوی بنا به ساختار خود از دقت کافی در پیش بینی مکانی زمین لغزش در منطقه پژوهش برخوردارند.

صنعت ساخت تاثیر زیادی بر محیط زیست دارد. فرایندهای احداث پروژه های صنعت ساخت و ساز از مهم ترین عوامل انسانی اثرگذار بر محیط زیست است. پژوهش حاضر به بررسی شاخص های مهم در اثربخشی مدیریت سبد پروژه به عنوان راهکاری برای کاهش مخاطرات محیطی در پروژه های صنعت ساخت می پردازد. مدیریت سبد پروژه(PPM) در بسیاری از سازمان ها به عنوان یک رویکرد، برای هماهنگی سبدی از پروژه ها یا برنامه ها به منظوردستیابی به اهداف سازمان خاص استفاده می شود. اثربخش بودن مدیریت سبد پروژه در سازمان ها اهمیت زیادی دارد و بی توجهی به آن، ممکن است به مخاطرات محیطی گسترده ای منجر شود. عوامل متعددی در اثربخشی مدیریت سبد پروژه موثرند که تمرکز این پژوهش بر شناسایی مهم ترین این عوامل است. در این پژوهش با رویکردی کیفی و کمی (آمیخته) به بررسی شاخص های موثر در مدیریت سبد پروژه در صنعت ساخت با هدف کاهش مخاطرات محیطی پرداخته شده است. طی بررسی و تحلیل های انجام گرفته به کمک روش فراترکیب و مصاحبه با خبرگان، 37 شاخص مهم در اثربخشی مدیریت سبد پروژه در هفت گروه شناسایی شد و سپس به کمک پرسشنامه و تحلیل داده های پاسخ نمونه 159 نفری از جامعه آماری تحقیق از طریق روش تحلیل عاملی تاییدی مشخص شد که سه گروه شاخص راهبردی، عملیاتی و ساختار سازمانی از مهم ترین شاخص ها هستند. سازمان ها می توانند بستر خود را به منظور استفاده هر چه موثرتر از مدیریت سبد پروژه، با هدف کاهش مخاطرات زیستی در حین اجرای پروژه های صنعت ساخت بهبود بخشند.

یکی از مهم ترین مباحث و چالش های پیش روی بشر، پدیده تغییر اقلیم و اثرهای آن بر تاسیسات، صنایع و زیرساخت های یک مکان است. استان خوزستان و به خصوص بخش جنوبی آن از قطب های مهم صنعتی، تجاری و بندرگاهی کشور است. در دهه اخیر پدیده های جوی همچون ریزگردها، امواج گرمایی و بارش های سیل آسا سبب اختلال در فعالیت این زیرساخت ها و صنایع شده است. یکی از آثار تغییرات اقلیمی، نا هنجاری در شدت و تکرار وقوع فرین های اقلیمی است. هدف این پژوهش، آشکارسازی پهنه بندی آسیب پذیری زیرساخت های نواحی جنوبی استان خوزستان در شرایط تغییر اقلیم است. به این منظور ابتدا ایستگاه ها براساس دوره آماری مرتب شدند. هشت ایستگاه انتخاب شد و با استفاده از دو آزمون تحلیل روند یعنی آزمون تحلیل روند تخمینگر شیب سنس و آزمون تحلیل روند من-کندال روند سری زمانی 29 ساله این عناصر در طی دوره آماری پایه (2017-1989)، بررسی شد. دوره تغییر اقلیم تحت دو سناریوی RCP4. 5 و RCP8. 5 گزارش پنجم CMIP5 استخراج شد. با استفاده از الگوریتم AHP ماتریس مقایسه زوجی مخاطرات اقلیمی خسارت زا تشکیل شد. بعد از مشخص شدن وزن هر کدام از فاکتورها، در نرم افزار ArcGIS این وزن ها روی لایه های هر کدام از فاکتورهای اقلیمی اجرا شده و چهار پهنه خسارت زایی اقلیمی مشخص شد. براساس وزن نهایی به دست آمده از ماتریس مقایسه زوجی، سیلاب، گردوغبار و سپس امواج گرم به ترتیب با وزن نهایی 0/17، 0/16 و 0/15 بیشترین تاثیر را در شدت خسارت زایی اقلیمی برای زیرساخت های مختلف منطقه داشته اند. پهنه با قابلیت مخاطره زایی بسیار زیاد در بخش های شمالی و مرکزی منطقه تحقیق دیده می شود. طبقه دارای خسارت زایی اقلیمی کم منطبق بر غربی ترین بخش از منطقه تحت مطالعه است. تنش های حرارتی ناشی از موج گرم و شرجی در این منطقه کم رنگ تر است، اما گردوغبار و بارش های رگباری منجر به سیل در این پهنه از مخاطرات اقلیمی مهم به شمار می رود.

در پی تخریب های جبران ناپذیر ناشی از فعالیت های صنعت نفت و گاز در جهان و همچنین استفاده روزافزون از سوخت های فسیلی که مخاطرات گسترده ای را در حوزه محیط زیست و سلامت انسان ها سبب شده است، دولت ها و جامعه جهانی به دنبال راهکارهایی برای مقابله با این چالش زیست محیطی برآمده اند. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای مهم استخراج و استحصال منابع هیدروکربنی است، امکان سنجی این گونه تدابیر غیرکیفری، مطالعه پیشگیرانه را واجد جایگاه ویژه ای می سازد. مراعات نکردن قواعد علمی در زمینه استحصال و استخراج و پالایش این منابع می تواند محیط زیست خاکی، آبی و هوایی را آلوده کرده و محیط زیست و همچنین موجودات مختلف در این محیط را با چالش های عظیم جبران ناپذیری مواجه کند. وقوع برخی آثار مخرب از قبیل آلودگی هوا، مشکلات تنفسی، تخریب و آلودگی محیط زیست و غیره در برخی از جاها به ویژه مناطق نفت خیز و دارای منابع گازی جنوب کشور، معضل انکارناپذیری است. دلایل اصلی وقوع این گونه مخاطرات ناشی از آلوده سازی نفتی و گازی را می توان در رعایت نکردن قواعد علمی نسبت به تولید و پالایش و استفاده از منابع هیدروکربنی نفت و گاز و همچنین سوء تدبیر و نبود راهبردهای کاهنده و کنترل کننده این فعالیت ها دانست که راهکار آن در مقابله غیرکیفری قابلیت طرح دارند. از این رو سوال اساسی این مقاله آن است که چه راهکارهای غیرکیفری برای پیشگیری و مقابله با مخاطرات زیست محیطی در صنعت نفت و گاز وجود دارد و تاثیر این راهکارها بر پیشگیری از تخریب محیط زیست چیست؟ به نظر می رسد که موظف ساختن فعالیت های استحصال منابع نفتی و گازی به رعایت استانداردها و همچنین نظارت مکرر بر سلامت فعالیت ها و لغو مجوزها در صورت عدول از دستورالعمل ها می تواند تاثیر زیادی بر کاهش مخاطرات داشته باشد. به علاوه با توجه به آنکه اساس تدابیر غیرکیفری تاثیر بر کنترل و نظارت قبل از وقوع است، می توان با تقویت فعالیت مشارکتی سازمان های مردم نهاد در راستای اثربخشی دوچندان راهکارهای غیرکیفری اقدام کرد. بر این مبنا دانش مخاطرات در عین تلفیق مطالعه اثرات گذشته زیانبار و همچنین توجه به آینده مملو از مخاطرات ناشی از فعالیت های صنعت نفت و گاز به تدابیر غیرکیفری جنبه کاربردی تری می بخشد. از این دیدگاه به نظر می رسد که تقویت عملکرد دادستان های شهرهای نفت خیز و همچنین شهرهای محل فعالیت پالایشگاه ها با محوریت نظارت های مستمر و استفاده از نظر کارشناسان متخصص در حوزه دانش مخاطرات محیطی تاثیر زیادی در کاهش اثرهای مخرب صنعت استحصال نفت و گاز خواهد داشت.

بارش به عنوان یکی از مهم ترین عناصر چرخه هیدرولوژیکی، تحت تاثیر تغییر اقلیم است و می تواند سبب بروز شرایط جدیدی در منابع آب شود. از این رو شبیه سازی متغیر بارش به خصوص برای آینده می تواند در برنامه ریزی در زمینه مدیریت منابع آب بسیار بااهمیت باشد. در پژوهش حاضر برای پایش و شبیه سازی شرایط بارش آینده در سواحل جنوبی دریای خزر (استان های گیلان و مازندران) ابتدا داده های روزانه هفت ایستگاه همدید آستارا، بندرانزلی، رشت، رامسر، بابلسر، قراخیل و نوشهر برای دوره زمانی 2015-1986 به عنوان دوره پایه از سازمان هواشناسی و داده های روزانه مدل CanECM2 با سه سناریوی RCP2. 6، RCP4. 5 و RCP8. 5 از وبگاه مرکز تحلیل و مدل سازی اقلیمی کانادا دریافت شد. برای شبیه سازی بارش در دوره 2050-2021 از مدل ریزمقیاس نمایی آماری SDSM استفاده شد. پس از تایید کارایی مدل، مقادیر بارش برای دوره آینده (2050-2021) شبیه سازی شد. سپس نمایه های حدی شدت، مدت و فراوانی بارش برای دوره های پایه و آینده محاسبه شد. نتایج هر سه سناریو نشان داد که مجموع بارش سالانه در منطقه تحقیق به طور متوسط بین 20 تا 70 میلی متر نسبت به دوره پایه (2015-1986) افزایش می یابد. همچنین نتایج تحلیل نمایه های حدی بارش در دوره پایه و آینده نشان دهنده افزایش بارش های بیش از 1 میلی متر در همه ایستگاه های تحت مطالعه و افزایش بارش های بیش از 10 میلی متر در بیشتر ایستگاه های تحت مطالعه (به جز بابلسر و قراخیل) در دوره آینده نسبت به دوره پایه است. اما بارش های بیش از 20 میلی متر در دوره آینده مشابه دوره پایه بوده و به نظر می رسد که تغییر چندانی نداشته است. همچنین نتایج حاکی از کاهش روزهای خیلی مرطوب و بی نهایت مرطوب در ایستگاه های رامسر و نوشهر و افزایش آن در بخش های غربی و شرقی نسبت به دوره پایه بود. افزون بر این، نتایج حاکی از کاهش طول دوره خشک در دوره آینده نسبت به دوره پایه بود. مقادیر بارش حدی زیادی برای منطقه پیش بینی می شود، به طوری که سبب افزایش متوسط بارش سالانه منطقه خواهند شد.