سنجش و ایمنی پرتو
سال:1398 | دوره:8 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

عموماً دزهای بیش از Gy2 می تواند اثرهای زیست شناختی حادی در انسان ایجاد کند. به همین دلیل برای اندازه گیری و ثبت دز دریافتی تجمعی به ویژه در پرتوکاران، نیاز به یک دزسنج همراه به شدت توسط پژوهشگران احساس شده است. هدف از این مطالعه، معرفی شیوه های دزسنجی گذشته نگر به ویژه بهره گیری از ناخن به عنوان یک ابزار طبیعی برای تعیین دز جذبی تجمعی در بدن است. روش های سنتی دزسنجی بر اساس اثرات تابش روی مواد غیرآلی استوار است. بر خلاف روش های سنتی از ترکیبات آلی نیز برای دزسنجی استفاده می گردد که اثر تابش بر آن ها ایجاد رادیکال آزاد است. برای تعیین غلظت این رادیکال ها، از روش طیف سنجی EPR استفاده می شود. تاکنون مواد جامد گوناگونی مانند قندها، پلیمرها، کوارتز و استخوان برای گستره وسیعی از دز جذب شده (Gy 108-10) مورد استفاده قرار گرفته اند. به منظور توسعه دزهای قابل اندازه گیری در سطح پایین تر (Gy 5-1)، موادی که حساسیت بیشتری نسبت به تابش داشته باشند، مورد نیاز هستند. طیف سنجی EPR معمولاْ در ناحیه x-band و در بسامد GHz 9/5 انجام می گردد. منحنی دز-پاسخ شکر برای تابش گاما در محدوده Gy 100-0/5 خطی است. منحنی دز-پاسخ برای بیشتر پلاستیک ها غیرخطی بوده و دارای سیگنال EPR با پایداری کم است. کتان که از یک زنجیر پلی ساکاریدی تشکیل شده، دارای منحنی دز-پاسخ خطی در محدوده Gy 104-10 بوده ولی به دلیل باقی ماندن مواد شوینده در آن، تفسیر سیگنال EPRآن کار آسانی نیست. شدت سیگنال EPR پشم ضعیف بوده و بازترکیب رادیکال ها در آن به سرعت اتفاق می افتد. مینای دندان یک بافت خوب برای دزسنجی به روش EPR بوده و منحنی دز-پاسخ آن در محدوده Gy 0/2-0/02 است. حد آشکارسازی برای استخوان نیز در حدود چند کیلوگری بوده و در دزهای پایین دقت ندارد. سیگنال زمینه در مو بالا بوده و پایداری سیگنال آن کم است. همچنین سیگنال EPR ناخن حداقل به مدت چند روز پایدار است. عموماً موادی که در دزسنجی EPR مورد استفاده قرار می گیرند بایستی دارای ویژگی هایی همچون، همراه در همه جا، قابلیت نمونه گیری غیرتهاجمی، پایداری سیگنال و ارزیابی سریع و دقیق دز باشند. ناخن به دلیل دارا بودن همه این ویژگی ها در مقایسه با سایر مواد، در دزسنجی به روش EPR بسیار مورد توجه است.

ملاتونین (N-استیل-5-متوکسیتریپتامین) دارای نقش مهم و اساسی در بسیاری از فرآیندهای نموی و پاسخ به تنشها، در گیاهان و جلبک ها است. در این تحقیق سعی شده تا نقش میانجیگری ملاتونین روی میزان رنگیزههای فتوسنتزی و پاسخ سیستم دفاع آنتیاکسیدانهای غیرآنزیمی به تنش گاما در سه غلظت شاهد، 100 و 500 میکرومولار در ریزجلبک کلرلا ولگاریس مورد بررسی قرار بگیرد. نتایج نشان داد که جلبکهایی که با غلظت 100 میکرومولار ملاتونین پیشتیمار شده بودند، دارای رنگیزههای فتوسنتزی بیشتر و غشاء پایدارتری در شرایط تنش گاما بودند. بر اساس نتایج این تحقیق، ملاتونین اگرچه میتواند تا اندازهای با تقویت سیستم آنتیاکسیدان غیرآنزیمی مانند تولید پرولین بیشتر، مقاومت جلبک کلرلا را افزایش دهد ولی این احتمال وجود دارد که این مقاومت بیشتر به سیستمهای آنتیاکسیدانی آنزیمی مرتبط بوده باشد.

دستیابی به روشی بهینه برای درمان سرطان مری به دلیل حساسیت این بافت، همواره مورد توجه ویژه پژوهشگران قرار دارد. امروزه استفاده از استنت های مری حامل دانه های ید-125 در براکی تراپی به منظور درمان سرطان پیشرفته مری، گسترش یافته است. بررسی توزیع دز هر نوع استنت پرتوزا قبل از استفاده بالینی ضروری است. در این مطالعه با استفاده از کد مونت کارلوی MCNPX2. 6 و Geant4 توزیع دز در راستای محور طولی و راستای زاویه ای برای استنت آغشته به ید-125 و سه مدل از استنت های مری حامل دانه های ید-125 بر مبنای چینش های مختلفی از استقرار دانه ها، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان می دهد، استنت های مری حامل دانه های ید-125 با فاصله مراکز دو چشمه متوالی کمتر از mm 20 پتانسیل بکارگیری بالینی برای درمان سرطان پیشرفته مری را دارا هستند.

تصاویر دستگاه های تصویربرداری CBCT دندانی که در آنها از پرتوهای مخروطی شکل استفاده شده و با فرمت DICOM ذخیرهسازی میشوند، دارای کاربردهای مختلفی در حوزه دندان پزشکی از جمله ارزیابی چگالی استخوان برای انتخاب محل مینی ایمپلنت ارتودنسی، تشخیص از دست رفتن استخوان و سایر موارد میباشد. در این دستگاه ها تصاویر حاصل بر خلاف دستگاه های تصویربرداری CT دارای عدم یکنواختی مقیاس خاکستری در راستاهای مختلف تصویر می باشند. این امر همراه با عدم توانایی CBCT در نمایش واقعی اعداد سیتی باعث میشود که دستیابی به اطلاعات مربوط به چگالی استخوان با مشکل روبرو شده و بنابراین نمیتوان تشخیص دقیق و صحیحی از عارضههای دندانی با به کارگیری اطلاعات کمی تصاویر حاصل از این دستگاه ها به دست آورد. در این راستا به جهت اینکه بتوان با استفاده از اطلاعات کمی تصاویر این دستگاه ها ارزیابی دقیقتری از چگالی استخوان داشت به بررسی تغییرات مقیاس خاکستری در تصاویر مربوط به چند دستگاه متفاوت CBCT (شامل دستگاه های New Tom GIANO، Scanora 3D و (Care stream CS9300 پرداخته شد. نتایج نشان داد که روند تغییرات مقیاس خاکستری برای هر دستگاه در هر راستا منحصر به همان دستگاه بوده و میتوان چنین استنتاج کرد که در هر دستگاه تغییرات مقیاس خاکستری تصاویر در هر راستا دارای روند تغییرات تقریباً ثابتی میباشد. یکی از مهمترین نتایج این است که تغییرات مقیاس خاکستری تصاویر برای دستگاه های NewTom GIANO و SOREDEX Scanora 3D در راستای محور بدن (محورZ ) دارای روند ثابتی است و به ترتیب کمترین نوسانات و انحراف معیار استاندارد (0/09 ± 0/54) و (0/04 ± 0/18) را دارد.

تصویربرداری سی تی از سر یکی از روش های معمول تشخیصی می باشد که می تواند باعث کدورت عدسی و القای آب مروارید شود. القای آب مروارید از اثرات قطعی پرتو است که در اثر پرتوگیری ناحیه حساس عدسی با آستانه دز Gy0/5 اتفاق می افتد. اخیراً میزان دز رسیده به نواحی مختلف چشم در تصویربرداری سی تی ناحیه سر برآورد شده است. در این پژوهش تأثیر استفاده از حفاظ بیسموت-پلی اورتان بر کاهش شار و افت دز اجزای چشم بررسی می شود. برای این منظور از مدل چشم با آناتومی واقعی استفاده شده است. پس از جایگذاری مدل درون سر فانتوم مرد بزرگسال ICRP، پرتوگیری تشخیصی سی تی توسط کد مونت کارلو MCNPX با سه ولتاژ 80، 100 و kVp 120 شبیه سازی شده و دز و شار حجمی رسیده به نواحی مختلف چشم بدون حفاظ و با حفاظ بیسموت پلی اورتان با غلظت های مختلف محاسبه گردید. در نهایت با بررسی نتایج به دست آمده و در نظر گرفتن سایر ملاحظات، حفاظ بیسموت پلی اورتان با غلظت %20 به عنوان انتخابی مناسب معرفی شد. نتایج نشان می دهد با استفاده از این حفاظ، در ولتاژ 80، 100 و kVp 120 دز اجزای چشم به ترتیب تا حدود 70، 65 و 60 درصد کاهش می یابد.

به علت تابش گاما ناشی از رادیوایزوپ های مورد استفاده برای اهداف تشخیصی و درمانی مانند Tc99m، کارکنان پزشکی هسته ای دز دریافت می کنند. مقدار معادل دز دریافتی کارکنان، با استفاده از دزیمترهای فردی تعیین می شود. با توجه به این که مراحل دوشیدن، آماده سازی و تزریق رادیودارو توسط تکنسین انجام می شود، دست ها و سایر اعضاء تکنسین در معرض تابش قرار خواهد گرفت. در این مقاله میزان معادل دز انگشتان و چشم تکنسین شاغل در یک مرکز پزشکی هسته ای حین آماده سازی رادیوداروی حاوی رادیوایزوتوپ Tc99m با استفاده از دزیمترهای ترمولومینسانس GR-200 اندازه گیری شده است. نتایج حاصل از این اندازه گیری نشان می دهد که بیشینه معادل دز جذبی در انگشتان یک دست و چشم به ترتیب حدود 16 و 3 میکروسیورت است. با در نظر گرفتن ساعت کاری در طول یک سال معادل دز چشم و دست برای این مورد بررسی شده کمتر از مقدارحد مجاز سالانه برا ی این دو عضواست.

رادیوگرافی نوترونی یک روش آزمون غیرمخرب پیشرفته، سودمند و منحصربهفرد در صنایع و تحقیقات مختلف میباشد. راکتورهای هستهای منابع قدرتمند و پایدار تولید شار نوترون برای سیستم رادیوگرافی نوترونی محسوب میشوند. در این پژوهش، از راکتور تحقیقاتی MNSR به عنوان منبع نوترونی یک سیستم رادیوگرافی نوترونی استفاد شده و پارامترهای باریکه نوترونی آن مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین با استفاده از روش تبدیل مستقیم و مبدل گادولینیومی، تصویر نوترونی در باریکه نوترونی آن تهیه شد و با استفاده از استاندارد مخصوص سنجش کیفیت تصویر یعنی استاندارد ASTM-E545، کیفیت تصویر نوترونی آن مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج اندازه گیری نشان می دهد شار نوترونی باریکه این سیستم در بیشینه توان راکتور برابر با n. cm-2. s-1 105×3 و نسبت موازی سازی 100 می باشد. ارزیابی کیفیت تصویر نیز نشان داد کیفیت تصویر رتبه V (رتبه پنج) بر اساس رتبه بندی کیفیت استاندارد ASTM-E545 می باشد.